ROSETTA_MAGAZINE_201303

On Behalf of the Artshop 

Publishing House, the Owner 

Sanat Dükkânı Yayıncılık Adına Sahibi 

Şenay Varlıoğlu Akdamar 

Publishing House General 

Publishing Manager 

Yayınevi Genel Yayın Yönetmeni 

Vedat Akdamar 

Rosetta Literatura General 

Publishing Manager 

Genel Yayın Yönetmeni 

Mesut Şenol 

Editors 

Editörler 

İlyas Tunç, Metin Fındıkçı, Erkut Tokman, 

Clara Bella Ventura, Sanja Domazet 

Danicic, Marketa Hejkalova, 

English Editors-Reviewers 

İngilizce Editörler 

Prof. Daniel Taylor, Virginia Dale, Georgia 

Rubinstein, Heidi Mastrud, Diane Gavey, 

Alison Kideys 

Graphic Design and Art Director 

Grafik Tasarım ve Genel Sanat Yönetmeni 

Ayşegül İzer 

Press and Public Relations 

Basın ve Halkla İlişkiler 

Saime Oğuzhan, Süheyla Bayrak 

Legal Advisor 

Hukuk Danışmanı 

Başak Öztürk 

First Edition 

Birinci Basım 

Artshop, Mart 2013 

Ankara Cad. Güncer Han 45/18 Cağaloğlu- 

İstanbul 

0535-372 2230 

Sertifika No: 23017 

Printed at 

Baskı 

Kaplan Ofset 

Güven Sanayi Sitesi C Blok Kat 2 No: 279 

Topkapı – İstanbul 

0212-576 3127 

Sertifika No: 21874 

ISBN: 978-605-4600-86-1 

www.rosettaliteratura.com 

CONTENTS 

08 

EDITOR’S NOTE 

EDİTÖRDEN 

Mesut Şenol 

10 

INTRODUCTION 

SUNUŞ 

Talat S. Halman 

13 

AN INVITATION TO COMPARATIVE 

LITERATURE 

ÇIKIŞ BİLDİRGESİ 

19-70 LITERATURE FROM SEVEN CLIMATES 

Susanne Roberts I Argentina 

Gala I Gala 

Zeki Ergas I Switzerland 

Moving From the Center to the Periphery 

Ngugi Wa Thıong’o of Kenya 

Gilwon-Lee I South Korea 

Self-Portrait 

Markéta Hejkalová I Czech Republic 

Little Manchester 

Maý Manchester 

Elif Sezen I Australia 

Women in Lapis Lazuli Blue 

Lapis Lazuli Mavisi Kadınlar 

Hughes Labrusse I France 

Word, World, Words – Literature displaced 

Une littérature déplacée 

Basri Çapriqi I Kosovo 

Kadare Uses Old Topoi to Decompose the 

New Machinery of the World Dictatorship 

Me topose te vjetra ballkanike Kadare 

zbërthen makinën e re te diktaturës se botes 

71-97 COVER STORY 

THE WORLD AND ITS LITERATURE: 

WHERE ARE WE HEADED? 

Antonio Della Rocca I Italy 

An Interview with a PEN Executive 

Board Member 

Hıfzı Topuz I Turkey 

The World Search to Find Rationalism 

Dünya Akılcılığı Bulacak Mı? 

Doğan Hızlan I Turkey 

The Future of Turkish Literature 

Türk Edebiyatının Geleceği 

Laila Al Atrash I Jordan 

Literature, Where is it Heading? 

Jumoke Verissima & 

Emmanuel Uduma I Nigeria 

“Where and How is the Literature of the World 

Going in this Global Village?” – A Nigerian 

Perspective 

99-169 GUEST COUNTRY - TURKEY 

Özgür Özmeral I Turkey 

The Relationship of Love and Geography in 

Cemal Süreya’s Poetry 

Cemal Süreya Şiirinde Kadın-Mekân ve 

Coğrafya İlişkisi 

Cemal Süreya I Turkey 

Kiss me First, Then Give Birth to me 

Beni Öp Sonra Doğur Beni 

Yekta Kopan I Turkey 

Sleep Tight 

İyi Uykular 

Hasan Erkek I Turkey 

Memet Baydur’s “Kamyon (the Truck): a Play 

Guiding the Development of the Traditional 

Turkish Theatre to the Modern Day 

Gelenekten Geleceğe Tiyatromuzda Yol 

Gösterici Bir Oyun Olarak Memet Baydur’un 

“Kamyon”u 

Küçük İskender I Turkey 

Lilac 

Lilâ 

Gülsüm Cengiz I Turkey 

Literature and Life – Or my Readers and Me 

Edebiyat ve Yaşam ya da Ben ve Okurlarım 

169-176 ART LIFE 

177 BIOS

Mesut Şenol 

EDITOR’S NOTE 

By Mesut Şenol 

Rosetta Literatura: Literary Platform of 

the Globe! 

In the last several decades, our world, 

societies and individuals have been going 

through incredible changes. Accompanied 

by transformations in the economic, 

social, technological, scientific, cultural 

and political fields, lifestyles, tempos, 

relationships with others and the very 

nature of people and society have 

been assuming a new character. Along 

with leaps of technical knowledge and 

skills and globalization, isolation and 

detachment have seemed to step in. 

Are human beings drifting apart from 

culture, art and literature? Are we starting 

to erode the accumulation of millions of 

years of their gifts, the depths of which 

make us human, and shape our very 

perception? 

Despite the advancement in science, 

communications and information sharing, 

the familiarization and interaction between 

different cultures’ arts and literatures 

has yet to be established. Indeed, the 

mechanisms to realize the possibilities 

of translation and comparison to allow 

literary works to collect in the total 

knowledge-experience pool of humanity 

have yet to emerge. 

Given this backdrop, Rosetta Literatura 

embraces the ideal of creating a 

common platform for litterateurs and 

literature lovers from all continents to 

7

8 

find the opportunity to become mutually 

acquainted, and to share and compare 

between cultures and literatures. To do 

that, it publishes all of its literary texts 

in their own national language and in 

English as it is considered a common 

denominator in communicating. With this 

feature Rosetta Literatura is a uniquely 

unparalleled publication in the world. 

Professor Talat S. Halman, one of the 

most important men of letters and culture, 

former Minister of Culture and the chair 

of the Turkish Literature Center of the 

Bilkent University wrote an introduction for 

our magazine. Doğan Hızlan, on the other 

Are human beings drifting apart from culture, 

art and literature? Are we starting to erode the 

accumulation of millions of years of their gifts, 

the depths of which make us human, and shape 

our very perception? 

hand, a leading critic in Turkish literature 

provided an article called “the Future of 

Turkish Literature.” Our gratitude goes to 

Talat S. Halman, Doğan Hızlan and other 

foreign and domestic literati who made 

their contributions to Rosetta Literatura. 

Rosetta Literatura has 3 main sections: 

1) Literature From Seven Climates contains 

the works of writers from the seven 

corners of the globe; 2) The Cover Story 

attempts to share the opinions of writers 

who offer answers to the question, “the 

World and Its Literature: Where are we 

Headed?”; 

3) Guest Country features the literature 

of Turkey. With its objective stance and 

shunning an adherence to any particular 

ideology, Rosetta Literatura’s liberal 

and inclusive approach is something to 

which we attach importance. There are 

no commercial expectations or hidden 

agendas in Rosetta Literatura Project. 

It is our strong belief that what we are 

doing constitutes a frank and effective 

effort towards common understanding, 

peace and a more civilized world; we hope 

to serve humanity by allowing us all to 

understand each others’ societies, cultures 

and literature better. 

We do not mind giving 

free rein to the linguisticliterary 

structure of articles 

composed in languages other 

than English to their writers. 

We have very distinguished 

American and English editors 

who go through the English 

texts of our magazine to 

maintain the highest reading 

quality in English. 

Followed by the introductions of 

contributors to our magazine - be them 

writers, poets, editors or others – via their 

short biographies and photos, we are 

presenting to you the very first manifesto 

of Rosetta Literatura in order to record it in 

history. 

Rosetta Literatura promises to maintain its 

web site as an open source to be accessed 

by the whole world with increased 

opportunities to contribute. With an 

assumption that no literature is superior 

to another, Rosetta Literatura considers 

multilingualism a treasure, and sees it as 

a powerful tool for the development of the 

common heritage of world literature. 

With my eternal respect and gratitude for 

my publishers Vedat Akdamar and Şenay 

Varlıoğlu Akdamar, who for years pursued 

their dream of publishing an international 

comparative literature magazine and who 

sacrificed much to make this publication 

possible and for everybody who contributed 

to the magazine through their articles, 

knowledge, skills and labor… 

9

10 

EDİTÖRDEN 

Mesut Şenol 

Rosetta Literatura: Dünyanın Edebiyat 

Platformu! 

Dünyamız, toplumlar ve hatta bireyler son 

birkaç on yıldır inanılmaz değişiklikler 

yaşıyor. Ekonomik, sosyal, teknolojik, 

bilimsel, kültürel ve siyasal alandaki 

dönüşümlerle kişilerin yaşam tarzları, 

tempoları, başka insanlarla, toplumla 

ve doğayla ilişkileri nitelik değiştiriyor. 

Teknolojik bilgi ve becerilerdeki sıçrama ve 

küreselleşme yanında bir soyutlanma ve 

yalnızlaşma dinamizmi de devreye girmiş 

gibi gözüküyor. 

İnsanoğlu kültüre, sanata ve edebiyata 

uzaklaşmaya mı başlıyor? Milyonlarca yıllık 

birikimi, bizi insan yapan derinlikleri, estetik 

algılamalarımızdaki boyutları aşındırmaya mı 

başlıyoruz? 

İnsanoğlu kültüre, sanata ve edebiyata 

uzaklaşmaya mı başlıyor? Milyonlarca 

yıllık birikimi, bizi insan yapan derinlikleri, 

estetik algılamalarımızdaki boyutları 

aşındırmaya mı başlıyoruz? 

Bilim, iletişim ve bilgi paylaşımındaki onca 

gelişime karşın hala kültürler, sanatlar 

ve edebiyatlar arasında yeterince bir 

tanıma, etkileşim düzenleri ve süreçleri 

kurulamamış. Edebiyat ürünlerinin 

insanlığın toplam bilgi-görgü havuzunda 

birikebilmesi için çeviri ve karşılaştırma 

olanaklarının kullanılması mekanizmaları 

oluşturulamamış. Bu arka plandan yola 

çıkan Rosetta Literatura, kültürler ve 

edebiyatlar arasında karşılıklı tanıma, 

paylaşım ve karşılaştırma olanağını 

dünya çapında sağlamada, tüm kıtalardan 

edebiyatçıların, edebiyatseverlerin 

gereksinim duyduğu bir ortak platformu 

oluşturma idealine sahip çıkıyor. Bunu 

gerçekleştirmek için ise, dergide yer alacak 

tüm edebi metinleri hem kendi ulusal 

dilinde ve hem de ortak bir bileşen dil 

sayılacak İngilizcede yayınlıyor. Bu özelliği 

ile Rosetta Literatura dünyada özgün ve 

benzeri olmayan bir yayın niteliği taşıyor. 

Türkiye’nin yetiştirdiği en önemli edebiyat 

ve kültür adamlarından, Kültür eski 

Bakanı ve Bilkent Üniversitesi Türk 

Edebiyatı Merkezi Başkanı 

Prof. Dr. Talat S. Halman’ın 

Rosetta’nın anlamını ve 

dergimizin çıkış amacını 

anlatan Sunuş Yazısını, 

Türk Edebiyatının en önde 

gelen eleştirmenlerinden 

sayılan Doğan Hızlan’ın 

“Türk Edebiyatının Geleceği” 

başlıklı değerlendirmesini 

ve diğer tüm yerli ve yabancı edebiyat 

insanlarının katkılarını minnetle 

karşılıyoruz. 

Rosetta Literatura’nın 3 ana bölümü var: 

1) Yedi İklimden Edebiyat ilk bölüm olarak, 

dünyanın yedi köşesinden edebiyatçıların 

ürünlerini kapsıyor; 

2) Kapak ve Dosya Konusu bölümünde 

bu ilk sayıda Dünya ve Edebiyatı Nereye 

Gidiyor? sorusuna yanıtlar vermeye çalışan 

yazarların görüşleri paylaşılıyor ve 3) 

Konuk Ülke kısmında bu sayıda Türkiye ve 

Türk edebiyatı temsil ediliyor. 

Rosetta Literatura’nın yansız ve ideolojik 

sapmalar yapmaksızın, özgürlükçü ve 

kapsayıcı yaklaşımını önemsiyoruz. Ticari 

bir beklenti ya da başka bir saklı gündemi 

olmaksızın, toplumların, kültürlerin, 

onların edebiyatlarının birbirlerini yakından 

tanımasına hizmet etmenin, insanlığa, 

ortak anlayışa, barışa ve daha uygar bir 

dünyaya ulaşma yolunda bir içten ve etkili 

çaba olduğuna inanıyoruz. 

Dergide yer alan yazıların orijinal 

dillerinin düzenini ve dilsel-edebi yapısını 

yazarlarımızın kendilerine bırakmakta 

bir sakınca görmüyoruz. İngilizce 

çevirilerin redaksiyonunun yapılmasını 

ve düzeltilmesini çok değerli Amerikalı 

ve İngiliz editörlerimiz sayesinde 

gerçekleştiriyoruz. 

Dergiye yazı ve şiirleriyle katkıda 

bulunan edebiyatçıları, editörleri çok 

kısa özgeçmişleriyle ve fotoğraflarıyla 

tanıttığımız sayfaların ardından Rosetta 

Literatura’nın ilk çıkış bildirisini de tarihe 

bir not düşme anlamında sizlerin bilgisine 

sunuyoruz. 

Web sayfası ile de tüm dünyada 

izlenebilecek, rahatlıkla okunabilecek ve 

katkıda bulunma fırsatları çoğaltılmış 

Rosetta Literatura bir açık bilgi kaynağı 

olma sözünü veriyor. Hiçbir edebiyatın 

diğerinden üstün olmadığı varsayımıyla 

yola çıkan Rosetta Literatura, çok dilliği 

bir zenginlik ve kültürel çeşitlilik şeklinde 

gördüğü gibi, dünya edebiyat ortak 

birikiminin gelişmesinin güçlü dinamosu 

olarak da kabul ediyor. 

Böylesi bir uluslararası karşılaştırmalı 

edebiyat dergisi çıkarma hayalini yıllardır 

içinde bir ideal olarak tutan ve bu yayının 

gerçekleşmesi için kişisel özveri çıtasını 

yükselten yayıncılarım Vedat Akdamar ile 

Şenay Varlıoğlu Akdamar’a, yazılarıyla, 

bilgi-beceri ve emekleriyle katkıda bulunan 

herkese ebedi ve edebi sevgi ve saygı 

duygularımla… 

11

12 


INTRODUCTION 

ROSETTA RENAISSANCE 

By Talat S. Halman 

2013 is an auspicious year – the year in 

which the world literature journal named 

Rosetta Literatura is getting born. In 

1799, Napoleon’s soldiers digging near 

the Egyptian town of Rachid unearthed 

inscribed black basalt which was ceded in 

1801 to the British. Placed in the British 

Museum, it came to be known as the 

Rosetta stone. It contains parallel texts in 

ancient pharaonic hieroglyphics, demotic 

Egyptian, and Hellenistic Greek. It bears 

the name of Ptolamy V. The fact that it 

was trilingual proved a boon. Created in 

196 BC, it led to the deciphering of ancient 

Egyptian hieroglyphics. With the help of 

the Hellenistic Greek text, the French 

scholar Jean François Champallion (1790- 

1832) deciphered the hieroglyphs, paving 

the way for the field of Egyptology. 

The Rosetta stone holds symbolic 

significance in the study of civilization 

and for comparative literature. It is 

meaningful and blissful that this journal 

bears the name of Rosetta. The soul 

of Rosetta Literatura hails from the 

Nile Delta’s Rachid City, evoking such 

affirmative concepts as “well-directed”, 

“well-guided”, “mature” signified by 

the original Arabic word. This journal 

which is dedicating itself to serving world 

literature, hopes to benefit from rational 

guidance and effective direction. 

Vedat Akdamar, Mesut Şenol and their 

colleagues will work with the idealistic 

vision of making a contribution to “the 

best literature in a good world”. They will 

shun the profit motive and adherence to 

autocratic ideologies. In their aspiration, 

the concept of “literature equals life” and 

the precept of “the literatures of nations 

are of equal value” prevail. 

Strange coincidence, both Champallion 

and Goethe died the same year – 1832. 

Champallion has deciphered the Rosetta 

texts in 1831. Shortly before that, Goethe 

made his momentous statement: “The 

terms national literatures has scant 

significance by now. The age of world 

literature is about to dawn. Everyone 

should strive to accelerate this. 

Less than 200 years have elapsed since 

1832 when Champallion and Goethe 

died. In that period, world literature – old 

and new, ancient and modern, urban 

and rural, academic and popular – has 

achieved a creative wealth that defies the 

imagination. Yet, translation activity is still 

comparatively meager (in the United States 

only 3 percent of literary books published 

each year are translations). Comparative 

literature has virtually stopped growing 

as an academic field: In it, fewer books 

and journals get published and find fewer 

readers. 

The technological age threatens the book 

publishing industry although it has to put 

an end to it. New (revolutionary) ways of 

reading are likely to dominate our eyes. 

We have entered the era of reading on 

computer screens, the internet, kindle, and 

other pocket libraries. 

Some literary genres are facing crises. In 

almost every culture and language, poetry 

is getting relegated into lesser status. It 

is difficult to agree with those who claim 

that “poetry is dead”, but perhaps one 

can sympathize with those who diagnose 

that “poetry is on the throes of death”. 

The Empire of Fiction is gaining greater 

power, but one can imagine its demise 

like all other empires. Criticism might not 

lose strength; nonetheless it is difficult to 

predict its future. The short story seems 

to be on a downward trend in major 

languages. Considerably fewer plays get 

published in book form compared with fifty 

or sixty years ago. The theater is not likely 

to perish, but TV, CDs, videos, DVDs, and 

films are taking their toll. 

Whatever challenges confront literary 

creativity and reading, literature will 

surely endure. The beauty of language is 

a crowning achievement of civilization. As 

civilization increases its might, artistic and 

scientific language will flourish. As long as 

humankind survives, poetry will not die nor 

prose nor eloquence. 

In one of the oldest poems, a poet of 

ancient Egypt asserted: “Books are 

mightier than inscriptions and monuments, 

/ Mightier than tombs sequestered on all 

sides. / Man will rot and disappear, corpses 

will turn to dust… / But his books will live 

on tongues and in hearts / Keeping him 

memorable forever.” 

Rosetta Literatura is getting born with a 

firm belief in the past and in the present 

of literature as well as its powerful 

future. From today’s Turkey this journal is 

opening its arms to world literature. The 

Renaissance ushered in a brave new age 

for international culture, arts and literature, 

13

14 

and gave the later ages a compelling 

symbol for new births, awakenings and 

creative endeavors. Let us hope that 

Rosetta Literatura will be a symbol of 

harbinger of a renaissance of its own. 

SUNUŞ 

ROSETTA’NIN RÖNESANSI 


2013 uğurlu, kutlu bir yıl. Rosetta 

Literatura başlıklı dünya edebiyatı 

dergisinin doğum yılı. 1779’da Napoleon’un 

askerleri Mısır’ın Reşid (Raşid) kentinde 

yeri kazarken yazılı bir taş buldular. 

1801’de İngilizlere verildi bu taş, British 

Museum’a girdi. Bir granit parçasıydı. Adı 

tarihe Rosetta olarak geçti. Üstündeki 

yazıtlar üç dilde kazılmıştı: Eski Mısır 

saray dili, Mısır halk dili ve eski Elence. 

İmparator 5. Ptolemi adını taşıyordu. Üç 

dillilik Rosetta’yı uygarlık tarihinin bir nimeti 

olarak dünyaya kazandırdı. İsa’dan önce 

196 yılında yaratılmış olan bu taş, eski Mısır 

hiyerogliflerinin okunmasını sağladı: Mısır 

uzmanı Fransız bilgin (1790-1832) Jean 

Francois Champollion, Helenistik çağın 

Elencesinden yararlanarak hiyeroglifleri 

çözdü, eski Mısır bilim alanını yarattı. 

Rosetta taşı, uygarlık tarihinin 

incelenmesinde de, karşılaştırmalı 

edebiyatın yaşamında da simgesel önem 

taşımaktadır. Dolayısıyla, elinizdeki 

derginin Rosetta adıyla doğması, anlamlı ve 

sevindiricidir, hatta övündürücüdür. Ruhunu 

Reşit kentinin bulunduğu Nil Deltasından 

alan Literatura “raşid / reşit’in çağrıştırdığı 

kavramlarla, “doğru yolda olan, erdemli, 

ergin, olgun” bir yayın olarak dünya 

edebiyatına hizmet anlayışıyla doğdu. 

Vedat Akdamar ve Mesut Şenol’un idealist 

vizyonuyla çalışacak olan bir kadro, kar 

amacı gütmeksizin, güdümlü ideolojilere 

saplanmaksızın, iyi bir dünyanın en iyi 

edebiyatına katkıda bulunmak azminde. Bu 

ülküde “edebiyat eşittir yaşam” düşüncesi 

de, “ulusların edebiyatları eşit düzeydedir” 

ilkesi de egemendir. 

İlginç bir tarihsel rastlantıyla, Champollion 

ile Goethe aynı yıl (1832) ölmüşlerdi. 

Champollion 1831’de Rosetta taşını 

dâhiyane bir çözümle okumuştu. Ondan az 

önce Goethe demişti ki: “Ulusal edebiyat 

terimi artık fazla bir anlam taşımıyor. 

Dünya edebiyatı çağı açılmak üzeredir, 

herkes bunu hızlandırmak uğrunda 

çalışmalıdır.” 

Champollion ve Goethe’nin öldüğü 

1832’den bu yana geçen 200 yıldan daha 

kısa bir süre içinde dünya edebiyatı, 

eskisiyle yenisiyle, kentlisi köylüsüyle, 

bilimsellisi ve popüleriyle akıllara 

durgunluk verecek bir zenginliğe erişti. 

Ancak çeviri hala çok kıt (ABD’de her yıl 

yayınlanan edebi kitapların sadece yüzde 

3’ü başka dillerden)… Karşılaştırmalı 

edebiyat bir akademik dal olarak verimsiz, 

bu alandaki kitap ve dergilerin sayısı da az, 

okuyucusu da. 

Teknoloji çağı, elle tutulur kitapları yok 

etmediyse de tehdit ediyor. Yeni (devrimsel) 

okuma araçları gözlerimize egemen 

olacağa benzer. Bilgisayarlarda, internette, 

“kindle” gibi cep kütüphanelerinde okuma 

çağına girdik. 

Edebi türlerin bazılarında bunalımlar 

var. Hemen her dilde, her kültürde 

şiir aforoz ediliyor adeta. “Şiir öldü” 

diyenlere hak vermek doğru değil ama 

“Şiir can çekişiyor” diyenler belki haksız 

değil. “Roman İmparatorluğu” gücünü 

arttırıyor ama önceki imparatorluklar 

gibi o da günün birinde çökebilir. Eleştiri 

15

16 

egemenliğini küçümsememek gerekir, yine 

de geleceği ne olabilir onu kestirmek zor. 

Öykü türü, büyük kapsamlı dillerde 

zayıflıyor gibi. Piyeslerin kitap olarak 

yayınlanması elli altmış yıl öncesine göre 

çok daha az. Tiyatro ölmeyecek ama 

televizyon, CD’ler, DVD’ler, videolar, filmler 

yıpratıyor onu. 

Edebi yaratıya ve okumaya gözdağı veren 

meydan okumalar ne olursa olsun, 

edebiyat gücünü sürdürecektir. Söz 

güzelliği uygarlığın baş tacıdır. Uygarlık 

güçlendikçe sanatsal ve bilimsel dil de 

zenginleşecek. İnsanlık ölmedikçe şiir de 

ölmez, düzyazı da, söz de… 

Dünya tarihinin en eski şiirlerinden birinde, 

Mısır şairi diyordu ki: “Kitap, yazıtlardan 

anıtlardan üstündür, / Dört yanı sımsıkı 

sarılı gömütlerden de. / İnsan çürür gider, 

ceset toprak olur … /Ama kitabı dillere, 

gönüllere / Destan olur da unutturmaz onu.” 

Rosetta Literatura edebiyatın uzun 

geçmişine, bugününe, güçlü geleceğine 

inançla doğuyor. Günümüz dünya 

edebiyatına kucak açan bir dergi bu. 

Rönesans, uluslararası kültür, sanat ve 

edebiyatta kutlu bir çığır açmış, sonraki 

çağların büyük doğuşları, uyanışları, 

yaratıları için de bir yaratıcılık simgesi 

olmuştu. Rosetta, simgesi ve müjdesi olsun. 

AN INVITATION TO COMpARATIVE 

LITERATURE: ROSETTA LITERATURA IS 

ON AIR! 

Greetings to those who travel through 

the Octavio Paz’s labyrinths of literature, 

savoring the languages of the streets of the 

world! Wander alone no more! The Rosetta 

Stone of literature, Rosetta Literatura is 

here! Rosetta Literatura provides is a 

new literary venue, in which we will bring 

together living languages of the modern 

world with languages spoken in ancient 

palaces. 

“Rosetta” is the perfect name for our new 

trilingual publication weaving together the 

trio of our mother tongue, English, and an 

additional language! The Rosetta (Rashid) 

Stone was discovered in 1799 and dates 

back to 196 B.C.. It is inscribed in three 

languages: common Egyptian (Demotic), 

high Egyptian (hieroglyphic) and Ancient 

Greek. It is perhaps the most precious 

stone in the world. The stone, named 

for the city of Rashid on the Nile Delta, 

not only provided insight into the life and 

culture from which it arose, but also made 

it possible for scholars to decode Egyptian 

hieroglyphs, and thereby the modern world 

a crucial key with which to decipher this 

ancient language. 

Rising from the city of Rashid, our publication 

will seek out cultural and artistic treasuries of 

the people around the world. 

Rosetta Literatura rejects war, violence, 

injustice, insult and hatred! 

We reject the celebrity culture of the 

literature market! 

We stand up to those who would impose a 

regime of autocracy and secrecy in place of 

pluralism and transparency in culture and art! 

We reject the mainstream literature 

market that operates by nepotism and 

cronyism. 

Rosetta Literatura is a not for profit 

enterprise, dedicated to providing a 

space for the voice of the people and 

their heritage, in place of mass media’s 

propagation and embodiment of modern 

consumerism. We hope that those who 

contribute to our magazine will be of 

similar mind. We hope that our magazine 

can be not only a place to share literature, 

but a meeting ground for kindred spiritis. 

In our publication, written library and 

‘living library’ are meant to be intertwined. 

We seek good writing, and encourage new, 

unpublished writers as well as established 

writers. Our goal is not simply to publish 

translations, but rather to explore 

comparative literature between cultures. 

The editors/coordinators of our publication 

are not listed as a formality or simply to 

lend their names, they are those who are 

devoting their valuable time and energy 

to our publication.. Our editors and our 

administrative staff are one and the same. 

This is so because they are an integral part 

of the writing they deal with and the life we 

seek to bring together in this enterprise. 

We seek to build an alternative to 

the exclusionary literature market by 

endorsing the principles of pluralism and 

transparency, and by implementing direct 

democracy in our publication policy. 

17

18 

Our motto is: “literature in the hallways, 

literature in classrooms, literature on the 

street, literature, and literature; literature 

everywhere”. We intend to rescue 

literature from the confines of a desktop, 

stuck within four walls. 

We plan to publish four annual issues, in 

March, June, September, and December. 

Deadlines for submission are the first 

day of the months of May, August, and 

February. 

We are especially interested in 

submissions of comparative literature 

articles, interviews with authors, and prose 

writings in general. 

We seek work from all literati who believe 

that “literature is life”. Texts should be 

submitted in their original language, 

together with an English translation. 

Please send submissions to: 

Mesut Şenol, General Publishing Manager 

(resillient.mesut@gmail.com) and 

Viva Literatura! 

Viva Rosetta Literatura! 

KARŞILAŞTIRMALI EDEBİYATçILARA 

çAğRI: ROSETTA LITERATURA, YAYINDA! 

Dünyanın sokaklarının bilinmeyen dillerini 

çözmek için edebiyatın Octavio Paz’ın 

labirentlerinde dolaşanlara selam! 

Artık yalnız değiliz! Elimizde edebiyatın 

Rosetta’sı, ‘Rosetta Literatura’ var! 

Rosetta’mızda, halkların dilleri de, kadim 

sarayların dilleri de buluşuyor. 

Anadili, İngilizce ve ek bir dil gibi bir 

üçayağa oturan 3 dilli yayınımıza tam bu 

ad yakışacaktı elbette! 1799’da bulunan, 

İ.Ö. 196’ya tarihlenen Rosetta (Reşit) 

Taşı, halk Mısırcası, saray Mısırcası ve 

kadim Yunanca ile yazılmış 3 dilli bir taş. 

Belki de, dünyanın en değerli taşı. Adını, 

Nil Deltası’ndaki Reşit kentinden alan 

taş, Mısır hiyerogliflerinin çözülmesini 

sağlayarak, kendi çağında kültürleri bir 

araya getirmekle kalmıyor; bizim kadim bir 

dili çözmemizin de anahtarı oluyordu. 

Yayınımız, Reşit kentinden hareketle, 

dünya halklarının kültür-sanat birikimini 

selamlamaktadır! 

Yayınımız, savaştan, şiddetten, 

adaletsizliklerden, hakaretten ve nefret 

söyleminden selamını esirgemektedir! 

Yayınımız, edebiyat piyasasının ünlü 

kültüründen selamını esirgemektedir! 

Yayınımız, kültür-sanat alanında, çoğulculuk 

ve şeffaflık yerine, otokrasi ve kapalılık 

uygulayanlardan selamını esirgemektedir! 

Yayınımız, çağdaş edebiyatın 

firavunlarından; ve çarkını adam 

kayırmacılık ve birbirine ödül vermeyle 

döndüren ana-akım edebiyat piyasasından 

selamını esirgemektedir! 

Yayınımız, edebiyat tüccarlarına karşı, 

AVM’lerin ve köşklerin değil, halkların ve 

kadim sarayların ağzından konuşmaktadır. 

Bu derginin yayıncısı, personeli ve 

editörleri herhangi bir parasal kazanç 

sağlamamaktadır. Bu tamamen kar 

amacı gütmeyen bir etkinliktir. Benzer 

şekilde, derginin içeriğine katkıda bulunan 

kişilerin de, iyiniyetli hedeflerimize 

ulaşma konusunda bizimle aynı düşünceyi 

paylaşmalarını bekliyoruz. 

Yayınımız, bir yandan, edebiyatların 

buluştuğu bir nokta ise, bir yandan da 

insanların buluştuğu bir gökadadır. 

Yayınımızda, yazılı kütüphane ile ‘yaşayan 

kütüphane’ içiçe geçmiştir. 

Yayınımızın edebiyatla ilişkisi, kişiler 

üzerinden değil, metinler ve yaşam 

üzerindendir. 

Yayınımız, bir çeviri yayını değildir; bir 

karşılaştırmalı edebiyat yayınıdır; yine 

de, çeviri yayınlarıyla dayanışma ilişkisi 

içerisindedir. 

Yayınımızın editörleri/koordinatörleri, 

nominal kişilikler değillerdir. Künyede, 

“kalabalık görünsünler” diye yer almazlar; 

yayına emek verenler olarak yer alırlar. 

Editörlerimiz, aynı zamanda koordinatördür. 

Bu, onların metinle olduğu kadar yaşamla 

da içiçe olmasından ileri gelir. 

Yayınımız, çoğulculuğu ve şeffaflığı temel 

ilke olarak kabul edip yayın politikasında 

doğrudan demokrasi uygulayarak, edebiyat 

19

20 

piyasasındaki kastlaşmanın bir alternatifi 

olma amacını gütmektedir. 

Yayınımız, “salonlarda da edebiyat, sınıfta 

da edebiyat, sokakta da edebiyat, edebiyat, 

edebiyat; her yerde edebiyat” diyerek, 

edebiyatı bir masa başı ya da dört duvar 

etkinliğinden çıkarmayı hedeflemektedir. 

Yayınımız, olağanüstü durumlar dışında 

yılda 4 kez yayınlanır. Bahar sayısı, Mart’ta; 

Yaz sayısı, Haziran’da; Güz sayısı, Eylül’de; 

Kış sayısı, Aralık’ta çıkar. 

Her bir sayıya yazı göndermek için son 

tarih, sırasıyla, 1 Mayıs (Yaz), 1 Ağustos 

(Güz), 1 Kasım (Kış) ve 1 Şubat (bahar)’dır. 

Yayınımız, edebiyat dergilerindeki 

şiir bolluğunu dengelemek adına, 

karşılaştırmalı edebiyat yazılarına, 

edebiyatçılarla yapılan söyleşilere ve 

düzyazıya öncelik vermektedir. 

Yayınımız, “edebiyat eşittir yaşam” diyen 

tüm edebiyatçılara, yapıtlarını anadilinde ve 

(İngilizce) çevirisiyle göndermek kaydıyla, 

işbu çağrıyı yapmaktadır. 

Metin göndermek için: 

Mesut Şenol, Genel Yayın Yönetmeni 

(resillient.mesut@gmail.com) 

Viva Literatura! 

Viva Rosetta Literatura! 

21 

LITERATURE 

FROM SEVEN 

CLIMATES 

21

GALA 

You are always the light 

that connects 

the cold to the warm 

the past to the future. 

I commend you my fate 

to connect horizons. 

You Gala are my source 

my light here 

when I leave this world 

when I will no longer be 

Please send my messages 

straight to the core 

to the heart of people 

opening purity in them 

Don’t feel all is enough 

nothing is enough in this fight 

until the people realize 

they need to be human, and need to be 

brothers 

Susana Roberts Argentina 

Susana Roberts 

23

24 

GALA 

Tu eres siempre la luz 

que conecta 

el frio al calor 

el pasado al futuro 

Te encomiendo mi destino 

para conectar horizontes 

Tú Gala eres mi fuente 

mi luz aquí 

cuando deje este mundo 

cuando yo ya no esté más 

Por favor envia mis mensajes 

al corazón de los hombres 

abriendo claridad y pureza en ellos 

No sientas que todo es suficiente 

nada es suficiente en esta lucha 

hasta que la gente despierte 

su honesta responsabilidad 

de ser humanos y de ser hermanos 

Susana Roberts Argentina 

Zeki Ergas 

LANGUAGE LITERATURE AND 

GLOBALIzATION MOVING FROM 

ThE CENTER TO ThE pERIphERY- 

NGUGI WA ThIONG’O OF KENYA 

By Zeki Ergas Switzerland 

Introductory Remarks 

A Center, Periphery and Globalization. 

These are three ideologically loaded 

terms. Their definitions depend on 

whether one is a Conservative, Liberal 

or Socialist. I present here the Socialist 

point of view, which is a general context or 

framework in a global economic system. 

It is dominated by large multinational 

corporations and international banks 

headquarters in rich and industrialized 

countries and, increasingly, in the 

emerging powers – those of the BRIC 

countries. The Center of a Globalized 

System. As for the Periphery, it is the 

rest of the world. A large number of poor 

and underdeveloped countries in Africa, 

Asia, Latin America, the Middle East and 

the Pacific region. In these countries the 

center is located in the big cities, the 

Periphery in the villages’ rural areas. The 

inequality between the ruling elites of the 

Center, and the suffering masses of the 

Periphery is enormous. While it is clear 

that the Periphery will never become 

the Center, positive developments can 

be imagined: 1. The needs and concerns 

of the Periphery are taken into account 

in government policy; 2. The Periphery 

can make valuable contributions to the 

Center. Thus, the Center and the Periphery 

establish a dynamic and mutually 

beneficial relationship. 

25

26 

B. Language and Literature. Depending on 

how they are used, they can be powerful 

tools of domination, or of liberation. 

In ‘Decolonization of the Mind’, a very 

influential essay, Ngugi wa Thiong’o, a 

world-class Kenyan writer and thinker, 

has argued that a former (African) colony 

will never achieve true emancipation and 

independence as long as its literature 

continues to be written in the language of 

the colonizer. Edward Said, in ‘Orientalism,’ 

a path-breaking book, went further, 

exposing the role played by artists and 

scientists, historians, ethnologists and 

archeologists, of the colonial powers in 

the promotion of the colonial interests, 

and the subjugation of ‘oriental’ peoples. 

The novel, poetry and the essay are, to 

be sure, universal forms, but for them to 

have true validity and authenticity there 

has to be an indigenous input or content. 

In Latin America, for example, Gabriel 

Garcia Marquez, notably with his novel,’ 

One Hundred Years of Solitude, ‘introduced 

the concept of Magical Realism. Mo Yan of 

China, the winner of the Nobel Prize for 

Literature in 2012, has been praised by the 

Nobel Academy for inventing the concept 

of, ‘Hallucinatory Realism,’ which he 

used effectively to expose the problems of 

inequality and corruption in China. 

Ngugi wa Thiong’o 

In his novels and plays, Ngugi wa Thiong’o 

has used extensively and effectively the 

legends, allegories and folk stories of his 

ethnic group. Murogi wa Kagogo (The Wizard 

of the Crow) his last major opus, a massive 

novel of 768 pages, is a savage satire of 

Kenya’s kleptocracy. In his review of the 

work in the New Yorker, John Updike wrote, 

‘Yet for all its grotesque hyperbole, The 

Wizard of the Crow struck me as truthful in 

its dissection of power.’ 

James Ngugi was 39 years old in 1977 

when, after publishing, in English, 

‘Petals of Blood,’ a harsh and unsparing 

description of life in neo-colonial Kenya, 

he changed his name to Ngugi wa Thiong’o 

and started writing in Gikuyu. He wrote, 

‘Ngaahika Ndeenda’ (I Will Marry When I 

Want), a play which was staged in an openair 

theater in Kamiriithu, the village one 

hundred kilometers from Nairobi where he 

was born. He had two goals: 1. Putting into 

practice his idea of what theater should be, 

namely, a communion with the audience. 

Ngugi believes that the audience must 

participate fully in the performance; he 

rejects the idea of a theater that separates 

the actors and the public. The audience 

must be active, and not passive. That, 

he argues, demystifies the theater. 2. 

Exposing the exploitation of the poor and 

powerless by the rich and powerful. These 

two goals displeased the powers that be 

in Nairobi who ordered Ngugi’s arrest. He 

was imprisoned for a year without a trial. 

While in prison, Ngugi wrote on toilet 

paper. ‘Caitaani Mutharaba-Ini’ (The 

Devil on the Cross), a novel in which he 

continued his indictment of the terrible 

inequalities and corruption that pervaded 

Kenyan society. After his liberation, the 

publication of this book resulted in a 

constant harassment of Ngugi by the 

authorities. He lost his teaching post at 

the Nairobi University. Threats were made 

to his life. He was forced into exile first, in 

England and later in the United States. 

In exile, for the last thirty-five years or so, 

Ngugi wa Thiong’o’s literary output has 

been enormous. He has been a leading 

candidate for the Nobel Prize in Literature 

in the last few years. He is presently a 

distinguished Professor of English and 

Comparative Literature, and the Director 

of the International Center for Writing and 

Translating, at the University of California, 

in Irvine. He is also the founder and editor 

of Müfiiri, a Gikuyu-language literary 

journal. 

Concluding Remarks 

In Kenya, Ngugi wa Thiong’o’s impact 

on Language and Literature has been 

considerable. His book, The River In 

Between, which tells the story of the Mau 

Mau Rebellion, has become part of the 

secondary school syllabus. Many books 

are being written in Gikuyu, and theater 

in African languages is quite common. In 

sub-Saharan Africa, his essays have been 

very influential. It can also be said that 

some progress has been made in Kenya 

insofar as Center-Periphery relations are 

concerned. Ngugi wa Thiong’o has also 

contributed to an increased awareness 

that, in the international context of a 

globalized economy, even though the 

large multinational corporations and 

international banks continue their 

domination, more attention must be paid to 

the needs of the Periphery. Ultimately, the 

peoples of the Periphery will continue their 

struggle until a better world is built that is 

more just and sustainable. 

27

28 

SELF-pORTRAIT 

He hides 

A knife blade in his bosom. 

The blade, with which he’ll cut down anyone who assaults him, 

He sharpens every day. 

He grinds away 

Till the blade becomes sharp and silver, 

Saying this alone will protect him. 

But then 

When the time comes to wield it, 

He must really wield it, 

But, for the entire world, he hesitates, 

And gouges his own chest, 

Causing a self-inflicted wound. 

He lives, 

Hiding a knife blade 

He cannot use. 

Gilwon Lee 

Gilwon Lee South Korea 

자화상 

놈은 

가슴 속에 칼날 하나 감추고 있다 

누군가 달려들면 내려칠 칼날을 

놈은 날마다 칼날을 간다 

날이 시퍼렇게 서도록 

나를 보호해 줄건 이 것뿐이라며 

갈고 또 간다 

그러다가도 

정작 휘둘러야 될 때가 되면 

정말 휘둘러야 하는데 

차마 차마 망서리다가 

제 가슴이나 후비며 

자상이나 입히는 

써보지 못하는 칼날 하나 

숨기고 산다 

29

30 

Markéta Hejkalová 

LITTLE MANChESTER 

By Markéta Hejkalová Czech Republic 

Go to Serbia for a literary festival? Monika 

pondered the thought. She was pleased 

that her book had recently been published 

there, and it was a place, after all, that 

she would like to see. At one time, she had 

even known how to speak Serbian. Back 

when she had been learning the language 

it had been called Serbo-Croatian. 

On the other hand, she didn’t really want 

to go anywhere just now. Mom was sick, 

and the situation did not look good. Monika 

went to see her every day after work, 

cooked a meal for the evening and the 

next day, sometimes helped her shower. 

A week earlier, Mom had fallen and had 

been unable to get up by herself. Luckily, 

she fell just before Monika was supposed 

to come over. Maybe that was why she 

had fallen in the first place, Monika 

consoled herself. She had known I would 

come, so she had not been so careful. 

That consolation was not very effective; 

however, as it was clear that Mom couldn’t 

live by herself anymore and that they 

would need to address the issue as soon 

as possible. But Monika didn’t know how. 

She didn’t want to bring Mom to her place. 

Her husband didn’t get along well with 

her, and even Monika couldn’t very well 

imagine the three of them living together 

in their small flat. But she didn’t want to 

put her mother in a home either. Mom’s 

doing quite well, she would tell herself 

comfortingly every time she stopped 

by and her mother let her in, smiling 

contentedly. Even if she wasn’t smiling, 

at least she wasn’t lying helplessly on the 

ground. 

She could try to arrange something with 

Mom for a few days, but Monika also didn’t 

want to go because her own daughter was 

supposed to give birth any time now. Her 

first grandson. Or granddaughter. She was 

so looking forward to the baby, even though 

she was a little frightened of becoming a 

grandmother. Grandmothers no longer 

have that boundless ocean of time ahead of 

them. At one point it occurred to her that 

when the new baby came, Mom would have 

to die; there is no space in this world for 

four generations. She forbade herself to 

muse upon such a strange thought and told 

it to no one, but still she couldn’t push it 

out of her mind. 

The festival to which she was invited was to 

be held in Leskovac. Dragan was from that 

city. From Leskovac. “Little Manchester,” 

as it was known. That actually was why 

they had met. She had been interpreting in 

Brno at a meeting of people from several 

European cities with large textile industries 

in the 19th century and were all nicknamed 

“Manchester”. Manchester in the Heart 

of Europe – that’s what the meeting had 

been called. Brno had been known as 

the “Austrian Manchester.” There were 

people attending from Tampere, Finland 

and from places in Poland and Sweden... 

but no one from the real Manchester. Back 

then, in the late 1980s, Europe was still 

divided by the Iron Curtain and they were 

afraid of going to a communist country. Or 

maybe they simply did not want to go there. 

The original is not very interested in the 

translations. 

And Monika had not been interested in 

anyone else but Dragan. She had fallen 

in love with him on the very first day. Not 

only because he was tall and swarthy, sang 

and played the guitar beautifully, and was 

from Yugoslavia. At that time, Yugoslavia 

represented a sort of paradise for Monika 

– almost the West, almost the free world. 

Dragan had told her how he wanted to have 

a big family and a restaurant in England 

– maybe in the real Manchester – serving 

a dish they only make in Leskovac... 

pljeskavica. Dragan’s words had sounded 

familiar, almost like Czech, but they were 

different, slyly intoxicating and sweet. He 

was an exit permit to a better, free world 

where everyone is free to do as they please 

- even to pack up and go to England. 

Come to England with me, Dragan had 

enticed her. As if she could have. As if 

she could have gotten a foreign currency 

permit, an exit permit, a visa... It had not 

even been worth trying, but Dragan wouldn’t 

understand. “Why don’t you want to come 

with me?” he kept asking again and again, 

and Monika explained to him in vain that 

in Czechoslovakia, unlike Yugoslavia, not 

everyone could go as they please. 

Soon that all changed. The Iron Curtain no 

longer divided Europe, and that paradise 

shifted a little bit from Yugoslavia to 

Czechoslovakia. And then Yugoslavia and 

Czechoslovakia had ceased to exist. Monika 

no longer remembered which country had 

dissolved first. She had other worries – and 

also other joys. She had met her husband. 

At that time, he wasn’t yet her husband, 

just Milan. His words may not have been so 

intoxicating, so alluring as Dragan’s were, but 

he said them every day and meant them. They 

got married. A daughter was born, and then a 

son. And then Monika started writing books. 

Watching the news about the war in the 

31

32 

former Yugoslavia, she often wondered 

about Dragan. Whether he, too, had 

been a fighter. Whether he was a victim, 

or a victimizer. A commander ordering 

atrocities. Many years later, Monika went 

to the real Manchester. Her children were 

already grown up; she had more time and 

had obtained a study grant. She wanted to 

write a book about Manchester. It would 

be set on both sides of the Iron Curtain. 

The hero lived in the real Manchester 

and the heroine in the false one, in Brno. 

When the Iron Curtain fell, they switched 

places – he in Brno and she in Manchester; 

once in a while, their paths would cross. 

Since the book was set in Manchester, 

England, Monika was hoping that perhaps 

someone would translate and publish it 

in English – in Manchester, London, New 

York; for a book an English translation is 

an exit permit to the world. Maybe the book 

was asking to be translated too loudly, too 

daringly. No one translated it into English, 

not in Manchester or anywhere else. 

The original is not very interested in the 

translations. 

Perhaps the book reeked with Monika’s 

feelings of being lost and alone in 

Manchester. She wrote no better than 

she would have had she stayed home. 

She spoke to no one for days on end, but 

every night she would go out and timidly 

peek into exotic restaurants – what if she 

discovered Dragan in one of them, cooking 

his strangely named pljeskavica? She was 

searching in vain, but why was she looking 

at all? Was she unhappy? No! She was 

happy with Milan. Marriage is the very 

definition of happiness, after all. Falling 

asleep and waking up together, coming 

home to one another every day... a merry- 

go-round from which you cannot hop off 

and run to somewhere unknown. 

She wondered if she still had Dragan’s 

letters somewhere. And his address. She 

opened the bottom drawer of the writing 

desk, and all the way at the back she found 

a pile of letters sentimentally bound with 

a pink ribbon. She found the address: 

No. 61 Bulevar Oslobožděnija, Liberators 

Boulevard. It was unlikely that the street 

still had the same name and that Dragan 

still lived there, but who knows? She wrote 

the address down just in case. 

The half-empty bus was rolling down 

the highway. The countryside clung to 

the hills rising on the horizon, and the 

afternoon sun of the autumn day was 

shining upon the fields of drying corn, upon 

cottages, cows and sheep. Sofia, Skopje, 

Thessaloniki… she saw the signs and was 

struck by how far away she was. So far 

from home, deep in the Balkans. 

The area in front of the bus station 

appeared dusty and abandoned. A Chinese 

market, an underpass beneath the 

railroad tracks, low houses set in gardens, 

prefabricated concrete apartment buildings 

sprayed with graffiti... She had imagined 

Leskovac differently based on what Dragan 

had told her. It was supposed to be a trade 

show city with opulent houses remaining 

from the wealthy owners of textile 

factories... 

Jurica, an affable graphic designer, met 

her in front of the hotel. They walked to 

the club where the entire festival was to 

take place and where Monika was to give 

the opening address. They passed a large 

church and a small one-storied house next 

to it (there is a church inside that, as well, 

but the Turks had had no idea...). She was 

not really paying attention to what Jurica 

was telling her, but she was listening to his 

voice. Jurica was speaking just the same 

as Dragan once did. If she just closed her 

eyes... 

“And these are the exhibition grounds,” 

Jurica remarked, pointing to a dilapidated 

pavilion in the 1960s functionalist style. It 

must have been beautiful in its day. “Now 

it’s all rundown, but there used to be big 

trade fairs here,” Jurica added. 

“I know, I’ve heard,” she said and smiled 

somberly. 

The Groove Club shone in the darkness 

like an oasis in the desert. There, Sasha 

welcomed her to Leskovac. Sasha who 

had conceived and founded the entire 

festival and this year was organizing it for 

the sixth time. She knew Sasha from the 

Czech Republic, but all the others she was 

meeting for the first time. 

Daniela is Sasha’s wife, Aleksandar his 

son, and Jurica his best friend. Gorana 

had translated her book into Serbian and 

Nadica is a librarian from Leskovac... She 

tried to remember at least the first names, 

giving up on family names. And gradually 

she attached additional characteristics to 

those names. 

Daniela is a secondary school teacher 

looks very young and speaks good German. 

Aleksandar is eight years old and has a 

very beautiful smile. Probably from his 

father, Sasha. Sasha was cordial, candid 

and disarming. His smile was like an 

offered handshake that said, “Welcome 

to my world, I am your friend.” That same 

captivating smile had shone, too, from 

the pages of Sasha’s book, which she had 

read in Czech. Had it been disarming, as 

well, to the enemies against whom Sasha 

had fought several years ago? Enemies... 

People who lived a little further, still 

deeper into the Balkans, who once had 

come here for the exhibitions, that is to 

say back in the time of Yugoslavia, in Tito’s 

time, in Dragan’s own time... 

Nadica is very beautiful, in an exotic 

and oriental way, and yet she somehow 

reminded Monika of her own daughter. 

Gorana speaks excellent Czech. She is 

slender and very pretty, but has sadness 

in her eyes – or is it a restlessness to do 

everything she wants in life? As I once did 

but I never was that slim... 

The refrain of the pop song “Live is Life” 

blasted (as for some reason that had been 

chosen as the theme song for the festival) 

and the Leskovac Think Tank Festival 

began. 

“I am very pleased to be able to attend your 

magnificent festival,” she began, using 

phrases she knew from other festivals and 

conferences. I’m supposed to be a writer, 

after all, she thought, so I could tell them 

about Dragan. But she didn’t dare. Certain 

phrases belong to festivals, it occurred to 

her, but maybe she was wrong. The club 

was filled with curiously sounding words, 

poems and sentences from short stories, 

novels and essays. 

33

34 

They were half familiar and half 

enshrouded in a cloud of foreignness, 

just as the club was shrouded with the 

melancholic smoke from hundreds of 

cigarettes. She understood about half of 

those words and the other half she did not, 

as it once was with Dragan. 

“Live is life,” the song rang out, and the 

reading of Monika’s text began. 

Is there any point dragging all those boxes 

upstairs, Martin Novák thought to himself. 

It was a Saturday afternoon at the end of 

the holidays and the warm breeze of an 

Indian summer wafted in from the garden 

through the small cellar window. The 

sunlight was so bright that if he put a stool 

under the window it would be light enough 

for him to read or at least sort out some 

of the papers, and decide what to burn 

straight away and what to take upstairs for 

Gran to read. If he took her the whole box 

she wouldn’t throw away a single scrap of 

paper and maybe she wouldn’t read any of 

it and she’d force him to take everything to 

that Vránová woman. Or did she really think 

he’d find something of importance in the 

cellar? He couldn’t say – he’d never really 

managed to figure his grandmother out, 

but he also suspected that she was only 

bluffing so as to get him to clean out the 

cellar. Just lately his grandmother seemed 

to be more interested in supermarket 

leaflets than in dusty old papers. 

He dragged two boxes under the window. 

He sat down on one of them, opened the 

other and delved into the papers. This 

is a job that calls for a cup of coffee and 

a cigarette, and maybe an armchair, he 

thought to himself. Maybe there was some 

sense in Gran’s talk about what could 

be done with the cellar. He cast his gaze 

around him. The cellar was almost cleared 

and it looked quite cozy on a bright and 

warm afternoon. If only he could afford 

it... If he sold the house he’d have money 

enough, but Gran didn’t even want to hear 

about it, and the house still belonged to her. 

He pulled a pile of papers out of the box. 

Then he gathered up some old yellowed 

newspapers from the floor. He scanned 

the titles with his eyes: the Fourth Writers’ 

Congress, the Renewal Process, Truth 

about the Miracle at Číhošť, Vengeance for 

the Nineteen-Fifties – that was underlined 

in red for some unknown reason, but 

Martin had no wish to discover why; it must 

have been at the end of the sixties. Yes, of 

course, 4 June 1968, he noted, glancing at 

the date. But Martin had not the slightest 

interest in that famed year of ’68, and he 

tossed all the newspapers into the box. 

Newspapers now occupied most of the 

space. There was not much more on the 

floor to sort, just a shoe box. Surprisingly 

there was nothing tied round it so its lid 

had come off and it was tipped over onto its 

side. Martin picked up one of several little 

stacks of green postal order slips carefully 

bound with an elastic band. On all of the 

slips the sum was the same: twenty-five 

crowns, and so also was the sender: Zdena 

Vránová, North Street, Spořilov, Prague 4, 

and the addressee: Vlasta Kryštůfková. The 

first slip bore the date July 1954, and the 

rest of them followed in sequence month 

by month until May 1960. In June 1960 

the name of the addressee changed to: 

František Kryštůfek, and soon after that 

there was also a new address: instead of 

the village in the highlands it was now their 

flat in Prague. In 1972 the amount suddenly 

soared to two hundred and seventy crowns 

- over ten times as much. 

It’s rent! Martin realized. It must be the 

rent that Zdena Vránová paid for this 

house. Twenty-five crowns? These days 

that would be the fee for the transaction. 

He put the ten stacks aside. He’d take it to 

Gran just in case she ever felt like feeling 

sorry for Zdena. 

He suddenly felt peculiar sitting there 

with those slips. Gran received twenty-five 

crowns a month for that house in Prague 

she used to call a “cottage” while she 

herself was living in one dismal room in 

a dilapidated monastery in the highlands, 

and here he was wondering how much he 

should pay for an air ticket to China. He 

stood up and stretched. He had been born 

at a much better time. 

If only he could get enough cash! It turned 

out that Gran thought flights to China cost 

five thousand crowns and she didn’t want 

to give him more for the trip. 

He couldn’t get that Finnish travel agency 

out of his head. When he started looking 

for air tickets on the internet he had no 

luck at first and then he came across this 

one out of the blue. It offered air tickets 

from Helsinki to Beijing for just one 

hundred euros. 

That’s bullshit, he thought, dismissing it, 

some con trick: they’ll have just one ticket 

at that price and it’ll have been sold long 

ago. But he couldn’t resist it. He emailed 

the agency (the website did not show any 

other contact, either phone number or 

address – that fact alone was suspicious, 

besides which the email suffix was the 

German“.de” instead of the Finnish “.fi”) 

and asked them whether they would sell 

him a ticket from Prague to Beijing via 

Helsinki and then back from Shanghai. 

Three hundred and five euros, some Iris no 

surname wrote to him by return, but the 

flight would be from Vienna, not Prague. 

There was another snag too: the ticket 

would have to be paid for straight away, 

by credit card over the internet, and the 

return ticket could be picked up only after 

he reached Shanghai, at No 41 Zhou Zheng 

Street, and in this case there was only the 

address and no email or telephone. This 

was probably to prevent him from checking 

whether there really was a travel bureau at 

that address. If Hana was in Shanghai he 

would ask her to check it out. Maybe she 

knew someone in Shanghai... No! It was an 

obvious con – there was no point wasting 

any time on it – heaven knows if he’d even 

get the outward bound ticket when he had 

paid; it was supposed to be collected at the 

airport. On the other hand, it would save 

him at least fifteen thousand crowns... or 

he could lose ten. He had till midnight to 

make up his mind – that was something 

else suspicious: a reservation that expired 

at midnight Saturday, but Iris (that’s if the 

person who had emailed him really was 

called Iris) made no effort to explain it. Yes, 

12 midnight on Saturday, she confirmed 

when he asked her. But that in itself wasn’t 

so suspicious: maybe the travel agency was 

in Shanghai and operated on Sundays too... 

Whatever happened he would have to 

buy a ticket by the following week at the 

latest. Until he had a ticket he couldn’t 

apply for a visa, and he wanted to leave by 

35

36 

8th September at the latest, in order to be 

back by the 24th to take Gran to her high 

school reunion. He’d promised her, as she 

reminded him every day. 

Nothing ventured, nothing gained, he said 

to himself, trying out his favorite slogan. 

He often said it, and it often proved right. 

By chance he’d also written to Hana to say 

he’d come visit her, and although it took 

her a long time to reply she had finally 

responded to let him know that she was 

looking forward to seeing him. Martin 

almost stood up to go book his ticket but 

decided to sort out the last two boxes 

first. There were still ten hours left before 

midnight. 

He grabbed a shoe box full of small blackand-white 

photos: the family around the 

Christmas tree, a child in a garden –These 

old photos will be a bonus for Gran on top 

of the twenty-five-crown rent slips. Martin 

was intrigued to see in one picture that 

the house was just like it was in the fiftyyear-old 

photos, and the question crossed 

his mind whether that was good or bad. 

Maybe instead of a trip to China he ought to 

consider doing something with the cottage. 

He decided that he would do something 

about it – but not until he returned from 

China. His return from China could prove 

quite a good crossroads in respect of some 

other matters, as well. 

There were only a couple of photos of the 

house, most of them from elsewhere: 

children outside a tent, a married couple 

in front of some castle; some he threw 

straight in the rubbish. At the bottom of 

the shoebox lay a yellowing sheet of paper 

folded in four. 

“Dear Vlasta”, he caught sight of the 

salutation and started to read with 

curiosity; it didn’t particularly bother him 

that the addressee, Dear Vlasta, was taking 

a nap in the bedroom over his head. 

Helsinki, 25th November 1955 

Dear Vlasta, 

It’s been ages since I’ve heard anything 

about how you are or how your husband is, 

or whether you have children. I have a son 

called Risto. He’ll be four this summer. He 

was born just at the time of the splendid 

Olympics. I didn’t write to you for a long 

time because my husband Henry was ill. 

I have only just got round to writing and I 

have to tell you the sad news that Henry 

died. You knew Henry, didn’t you, you 

and your husband František? Henry fell 

ill a year ago. One day, for no apparent 

reason, he became dizzy as he was walking 

along the street and he collapsed. They 

discovered a brain tumor. His parents are 

both dead, so I’m left all on my own here 

to sort everything out. I won’t find a decent 

job because my Finnish isn’t good enough 

for me to find work as a teacher. I do dish 

washing at the school canteen, and I’m 

glad to have the job because Henry left me 

no money. 

You were always my best friend, Vlasta, 

so I’m being so bold as to write and 

ask your advice and the advice of your 

husband František. Should I return home 

to Czechoslovakia? Mum would be really 

pleased. She never wanted me to marry 

Henry and go off into the world with him. 

I’m a bit apprehensive about it. Sometimes 

I hear on the radio that things over there 

are marvelous, but then I read something 

totally different in the newspapers. I don’t 

understand it properly and there is no one 

for me to ask. At the same time I think 

more and more that I might be simply 

wasting my life here and that I ought to 

return home and teach children. It’s why 

we studied, after all. Write to me, please, 

and tell me what you and your husband 

František think. It goes without saying that 

you’re to write me the truth. We always told 

each other the truth, after all. 

Give my best regards to your husband 

and my greetings to Zdena. I have heard 

nothing about her either, whether she’s 

married or not. I want to hear all the news. 

My address is Albertinkatu 25B, Helsinki, 

Finland. This is where I live. Henry left 

me a big flat near the city center. It’s not 

a particularly good part of town but I can 

see the sea and islands from the window. 

I expect I’d find somewhere to live back 

home, wouldn’t I? 

Lots of love. 

Your friend, Andula 

P.S. When you write the address, don’t 

forget my name is Anna Saarinen. 

When Martin finished the letter, he realized 

it was significant. By 1955 Gran wasn’t 

living here anymore. It was the wicked 

Zdena. But why did the nice Andula also 

write about the wicked Zdena- did she 

know her, too? Since the letter is here does 

it mean that Gran never received it? Did 

she reply to Andula? Andula must have 

been a bit dopeyif she wanted to return to 

Czechoslovakia in the nineteen-fifties? 

Maybe Gran will be pleased with him after 

all. Not only had he cleared out the cellar 

but he had also found a real treasure in it: a 

letter more than fifty years old. He dashed 

to the staircase, but stopped in his tracks. 

If he bought that ticket to China from the 

Finnish travel agency he’d fly via Helsinki, 

and on the way home he would have a 

whole day to spend there. He could try 

to find the address – dopey Andula wrote 

that it was near the city center and if I’m 

lucky I’ll find her: Anna Saarinen. Now that 

would be a proper gift for Gran! He folded 

the letter up again. He would put it safely 

in his wallet and take it with him. Gran was 

still asleep. Martin walked briskly through 

the front hall to his bedroom. He switched 

on his laptop, went online and booked a 

ticket from Vienna to Beijing, returning 

from Shanghai via Helsinki. 

Monika listened as Gorana read her text. 

Suddenly the story she had written several 

years earlier seemed distant and overly 

complicated to her, but, judging from the 

way people were attentively listening, 

Gorana must have translated it well. The 

text certainly captured their interest. 

Monika’s book was set in three countries 

– the Czech Republic, Finland and China – 

and she liked the Chinese parts the best. 

She wondered whether Gorana would 

read those as well – about an illusionist’s 

assistant in far-away Beijing, worrying 

about her mother dying and the illusionist 

leaving her and, to escape those fears, 

seeking the love of a worker from the 

countryside whom she had met the day 

before at a railroad station... This is almost 

about me; it suddenly occurred to Monika, I 

am also worried about my mother’s dying. 

But she was not looking for the love of a 

worker from the countryside. 

37

38 

Her eyes were searching for Dragan – what 

if he had come? He could have heard that 

Monika would be opening the festival, 

and... It’s true that her surname was 

different now, but her first name was the 

same, and even back then she had told 

him about how she wanted to write books. 

She looked attentively into the audience – 

but the people were sunk in darkness and 

clouded in smoke. 

The reading did not reach so far as China. 

The program ended and they went to the 

Little Manchester restaurant for dinner. 

Monika was accustomed to eating no later 

than at 6:00 in the evening, and now it 

was almost midnight. Yet there she was 

at the fully laid table in the restaurant, 

which also recollected the better times of 

rich factory owners and large trade fairs, 

feasting on pljeskavica, patties of ground 

meat accompanied by freshly baked rolls of 

white bread, and drinking red Vranac wine. 

“Nadica, there is something I wanted 

to ask.” After two glasses of the heavy, 

intoxicating wine, she found the courage 

and leaned closer to the librarian. She 

wanted to ask about Dragan, but then lost 

her courage again. “I brought some of 

my books in German and Russian, and I 

thought I could donate them to the library. 

Do you think you would be interested?” 

The next afternoon they were to meet in 

front of the library. Monika was slowly 

walking up the main street when she 

raised her head and read the street’s 

name: Bulevar Osloboždenija. The street 

from Dragan’s address! The name is still 

the same, even though the liberators to 

which it refers may have changed. She 

looked for the numbers above the doors. 

The house must be here somewhere. Here! 

She was running early, so perhaps she 

still had time to look at the doorbells. And 

maybe to ring, although it was unlikely that 

someone would be at home on a Friday 

morning. 

Nadica was standing in front of that very 

house and smiling happily. 

Here? 

“It is a great honor for us that you wish to 

give us your books,” Nadica was saying 

as she led her inside the library. She 

introduced her to the director and her 

colleagues and showed her the children’s 

library, newspaper reading room, foreign 

literature collection and multimedia room. 

The foreign literature collection was really 

just a few shelves, and there were not 

so many computers in the multimedia 

room as she was accustomed to seeing in 

the Czech Republic. But there were lots 

of people in the library, and Nadica was 

glowing with delight. “Is she really that 

happy about a few books?” Monika thought 

with typically Czech skepticism. 

“Everyone is writing about us as if we were 

some evil empire – CNN, BBC. As if all 

Serbs were murderers, but you don’t think 

so. Do you know how important that is for 

us?” Nadica looked at her admiringly. 

Playing the role of representative of the West 

whose voice was as important as those of CNN 

and the BBC made Monika uncomfortable. 

She managed only to caress Nadica’s hand, as 

she would her own daughter’s when she was 

worried about something. 

And then she pulled herself together and 

told Nadica about Dragan: she had loved 

him once and had come to Leskovac also 

to try to meet him after all those years. 

According to the address, he was supposed 

to live here, in this very building. 

“Could you help me find him? I would just 

like to know how he is...” 

“I can try to find him,” Nadica said, but the 

respect in her eyes had dulled a little. This 

is how her daughter would probably look 

at her – grandmothers should only love 

their grandchildren. “But it won’t be easy. 

Many people vanished during the war. Went 

abroad, moved, and...” She didn’t finish, but 

it wasn’t difficult to understand. 

The next day the entire group of writers 

attended a discussion about translation 

at a house once owned by a rich factory 

owner. A wedding party was being set 

up in front of the church, and the golden 

trumpets of a gypsy brass band were 

glinting in the afternoon sun. 

“Play for our guest of honor!” Sasha 

commanded, giving several banknotes to a 

tall musician, and the band launched into a 

dazzling Balkan tune. 

“His mother was my nanny, I know him,” 

Sasha told her, and Leskovac again 

changed its shape. Monika felt as if she 

were in the American South in the times of 

Gone With The Wind. 

Enchanted, she listened to the music, and 

even though her heart pounded a little 

harder from the blaring of the trumpet 

she felt unexpectedly calm and happy 

and realized that she would not soon 

forget this moment. And that she would 

miss Leskovac – the sun and warmth, the 

lengthy discussions about the world’s best 

novels, the Vranac wine and pljeskavica 

at Little Manchester, the words ascending 

to the heavens, Sasha and Gorana and 

Nadica... 

And then she received her honorarium 

and immediately spent it all. She bought 

a sweater and a skirt, and, because they 

were made in Leskovac, she convinced 

herself that she was helping to renew the 

textile industry and past glory of the Little 

Manchester. Maybe I should have bought a 

skirt for my daughter or corduroy trousers 

for my grandchild, it occurred to her, 

causing a pang of guilt, but she would have 

plenty of opportunity to be a mother and 

grandmother once she was back home. 

The festival ended and Monika went home. 

In Leskovac it had been warm like in 

summer, while back in the Czech Republic 

there were autumn mists and morning 

frosts. At the end of October, there came 

an unexpected snow. That morning, her 

daughter went to the maternity hospital. In 

the afternoon, Monika went to her mother’s 

as she did every day. She was not in a 

hurry this time, and they waited together 

for news from the hospital. For once, they 

were talking about something other than 

Mom’s blood pressure and what Monika 

should bring the next day. 

“Mom,” Monika asked, “do you remember 

Dragan?” She was expecting her mother 

merely to shake her head and smile 

uncertainly in order to mask the fact that 

she had not the slightest idea what or 

39

40 

who she was talking about. She had been 

smiling this way more and more often 

lately - with uncertainty and confusion. 

“I often have thought about him,” Mom 

surprised her. “Every time I heard about 

that war, and told myself how lucky it 

was for you that you didn’t marry him. Do 

you still think about him?” She looked at 

Monika, surprised and suspicious, and then 

they laughed as if both were many years 

younger. 

Monika then began speaking about 

Leskovac, but Mom fell asleep and plunged 

back into her uncertain world. 

The telephone from the maternity hospital 

rang the very moment Monika came 

home. “We have a baby girl,” her daughter 

announced, in a bright and cheerful voice, 

and Monika immediately called her mother 

with the news: “We have a baby girl,” she 

repeated, as if the baby had been born to 

all of them. 

During the night, the snow melted – and 

Mom died. 

Suddenly, the world was completely 

different. The beautiful baby girl, her 

granddaughter, was at its center, and 

everything and everyone revolved around 

her. Monika was in competition with the 

other grandmother as to who would look 

after her more often, and she didn’t mind 

at all that she had less and less time for 

writing. She didn’t even have time for 

sadness. She knew this was happiness, 

real happiness, not just a fleeting moment 

like gilded metal sparkling in the sun. 

One day, she received an e-mail from Serbia. 

“Dear Mrs. Monika, I heard you were in 

Leskovac and wanted to meet with my son, 

Dragan. Unfortunately, I must write to you 

that my son Dragan...” 

She raised her eyes away from the 

computer, not wanting to continue reading. 

She wanted only to learn good news. That 

Dragan has four children, a successful 

restaurant, and lives happily in Manchester. 

Or in Leskovac. Or maybe that he doesn’t 

have a family or restaurant, but has always 

loved Monika. 

She was ready to learn almost anything, 

just not what the letter probably contained: 

that Dragan is no longer with us, because 

there was a war and... 

She took a deep breath and without 

another thought deleted the message. 

MALý MANChESTER 

Markéta Hejkalová Czech Republic 

Na literární festival do Srbska? Monika 

se zamyslela. V Srbsku jí nedávno vyšla 

knížka, měla z toho radost a ráda by se tam 

podívala. A kdysi dokonce uměla i srbsky. 

Ale tenkrát, když se ten jazyk učila, se mu 

říkalo srbochorvatština. 

Na druhé straně se jí zrovna teď nikam 

jezdit nechtělo. Maminka byla nemocná 

a nevypadalo to s ní dobře. Monika za ní 

chodila každý den po práci, uvařila jí jídlo 

na večer a na druhý den, někdy jí pomohla 

se sprchováním, jenže zrovna před týdnem 

maminka spadla a nedokázala sama vstát. 

Naštěstí spadla chvilku předtím, než měla 

Monika přijít. Možná spadla právě proto, 

utěšovala se Monika. Věděla, že přijdu, tak 

si přestala dávat pozor. Útěcha ale moc 

nepůsobila – bylo jasné, že maminka už 

sama žít nemůže a že to budou muset co 

nejdřív nějak řešit. Jenže Monika nevěděla 

jak. Vzít si maminku k sobě nechtěla. 

Manžel s ní nevycházel dobře, a ani 

Monika si život ve třech v jejich malém bytě 

neuměla moc představit. Ale dát maminku 

někam do ústavu taky nechtěla. Vždyť 

to docela zvládá, chlácholila se vždycky, 

když k mamince přišla a ona jí otevřela 

a spokojeně se usmívala. Nebo třeba 

neusmívala, ale neležela bezmocně na zemi. 

S maminkou by to na pár dní nějak zařídila, 

ale Monice se nechtělo nikam jezdit i 

proto, že dcera měla už co nejdřív rodit. 

První vnouček. Nebo vnučka. Moc se na 

to děťátko těšila, i když ji trochu děsila 

představa, že z ní bude babička. Protože 

babičky už před sebou nemají nekonečné 

moře času. A taky ji jednou napadlo, že až 

se to nové děťátko narodí, maminka bude 

muset umřít, protože pro čtyři generace na 

světě prostě není místo. Zakazovala si tu 

divnou myšlenku a nikomu o ní neřekla, ale 

nešla jí z hlavy. 

Ale ten festival, na který dostala pozvání, se 

měl konat v Leskovaci. 

Z toho města byl Dragan. Z Leskovace. 

A říkalo se mu malý Manchester. Proto 

Dragana vlastně poznala. Kdysi mu 

tlumočila v Brně na setkání lidí z několika 

evropských měst, kde bylo v 19. století 

hodně textilního průmyslu a proto se jim 

říkalo Manchester. Manchester uprostřed 

Evropy, tak se to setkání jmenovalo. Brnu 

se říkalo rakouský Manchester. Taky tam 

byli lidi z Tampere ve Finsku, odněkud 

z Polska a ze Švédska... Jen z toho 

skutečného, britského Manchesteru nikdo. 

Tenkrát, na konci 80. let, Evropu ještě dělila 

železná opona a oni se do komunistické 

země báli jet. Nebo se jim prostě nechtělo. 

Originál se o překlady nezajímá. 

A Monika se nezajímala o nikoho jiného než 

o Dragana. Zamilovala se do něj hned první 

den. Nejenom proto, že byl vysoký, snědý, 

krásně zpíval a hrál na kytaru a že byl z 

Jugoslávie. Jugoslávie pro Moniku tehdy 

představovala skoro ráj, skoro Západ, skoro 

svobodný svět. Dragan jí vyprávěl, že chce 

mít velkou rodinu a restauraci s nějakým 

jídlem, které se dělá jenom v Leskovaci... 

teď si vzpomněla i na jméno toho jídla: 

pleskavica. V Anglii – možná v tom skutečném 

Manchesteru. Draganova slova zněla známě, 

skoro jako česky, ale přitom byla jiná, opojně 

mámivá a sladká – a taky to byla výjezdní 

doložka do lepšího, svobodného světa, kde si 

Translated from Czech by Gale A. Kirking, extract from the novel translated by Gerald Turner 

41

42 

každý může dělat, co chce. Třeba se dokonce 

sebrat a odjet do Anglie. 

Pojeď se mnou do Anglie, lákal ji Dragan. 

Ale copak ona mohla? Copak by dostala 

devizový příslib, výjezdní doložku, vízum... 

Nemělo cenu se o to ani pokoušet, ale 

Dragan to nechápal. Proč se mnou nechceš 

jet, vyptával se pořád dokola a Monika 

mu marně vysvětlovala, že na rozdíl od 

Jugoslávie si z Československa nemůže 

každý jen tak odjet, kam ho napadne. 

Ale brzo na to se všechno změnilo. 

Železná opona už Evropu nedělila a ráj 

se posunul o kousek dál, z Jugoslávie do 

Československa. A pak přestaly Jugoslávie 

i Československo existovat. Monika si 

už nepamatovala, která z těch zemí se 

rozpadla dřív. Měla jiné starosti – a hlavně 

radosti. Potkala svého manžela. Tenkrát 

to ještě nebyl její manžel, tenkrát to byl 

prostě Milan. Jeho slova možná nezněla 

tak opojně a mámivě jako ta Draganova, ale 

říkal jí je každý den a myslel je vážně. Vzali 

se, narodila se dcera, pak syn. A pak začala 

Monika psát knížky. 

Při zprávách o válce v bývalé Jugoslávii si 

na Dragana několikrát vzpomněla. Jestli v 

ní taky bojuje. Jestli je oběť, nebo ten druhý. 

Velitel, co nařizuje zvěrstva. Tehdy to už byla 

jen vzdálená vzpomínka. Měla svůj život. 

A pak o mnoho let později, se Monika jednou 

octla v tom skutečném Manchesteru. Děti 

už byly velké, měla víc času a získala tam 

stipendium. 

Chtěla napsat o Manchesteru knížku. Měla 

se odehrávat na obou stranách železné 

opony. Hrdina žil v pravém Manchesteru 

a hrdinka v tom nepravém, v Brně. A pak, 

když železná opona padla, si to vyměnili – 

on odešel do Brna a ona do Manchesteru, 

jenom se při cestách po Evropě sem a tam 

míjeli. A protože se kniha odehrávala v 

Manchesteru, v Anglii, Monika se těšila, 

že ji třeba někdo přeloží a vydá anglicky 

– v Manchesteru, v Londýně, v New Yorku 

nebo někde jinde. A potom v celém světě, 

protože anglický překlad, to je pro knihu 

výjezdní doložka do světa. Ale možná si 

kniha říkala o překlad až moc hlasitě 

a vyzývavě, proto ji v Manchesteru ani 

nikde jinde do angličtiny nikdo nepřeložil. 

Originál se o překlady nezajímá. 

A možná z té knihy čišelo, jak si Monika 

při jejím psaní v Manchesteru připadala 

ztracená a opuštěná. Psaní jí nešlo o nic 

líp, než kdyby zůstala doma. Celé dny 

s nikým nepromluvila, a vždycky večer 

se vypravila a nesměle nakukovala do 

exotických restaurací – co kdyby v jedné 

z nich objevila Dragana, jak vaří to jídlo s 

divným názvem, pleskavicu? Hledala ho 

marně, ale proč ho vlastně hledala? Byla 

nešťastná? Ne! Byla s Milanem šťastná. 

Manželství přece znamená štěstí. Usínat 

spolu, probouzet se spolu, každý den se k 

sobě vracet... Občas to připomínalo kolotoč, 

z něhož se nedá seskočit a utéct někam 

jinam, kde to ještě nezná. 

Možná ještě někde má Draganovy dopisy. 

A adresu. Otevřela dolní šuplík v psacím 

stole, a skutečně, vzadu našla svazeček 

dopisů, sentimentálně převázaný 

růžovou mašlí. A našla adresu: Bulevar 

Oslobožděnija 61. Nebylo pravděpodobné, 

že se ta ulice jmenuje pořád stejně a že na 

ní Dragan pořád bydlí, ale kdoví. Pro jistotu 

si adresu zapsala. 

Poloprázdný autobus ujížděl po dálnici. 

Krajina na obzoru stoupala do kopců, 

slunce podzimního odpoledne svítilo na 

pole usychající kukuřice, chalupy, krávy a 

ovečky. Sofia, Skopje, Thessaloniki, uviděla 

nápisy na ukazateli a uvědomila si, jak je 

daleko. Daleko od domova a hluboko na 

Balkáně. 

Plácek před autobusovým nádražím 

vypadal prašně a opuštěně. Čínský 

obchodní dům, podchod pod kolejemi, 

nízké domky v zahradách, posprejované 

paneláky... Podle toho, co jí Dragan 

kdysi povídal, si Leskovac představovala 

jinak. Vždyť to mělo být veletržní město 

s honosnými domy, které tu zbyly po 

bohatých majitelích textilních továren... 

Sympatický grafik Jurica ji ji vyzvedl před 

hotelem. Šli pěšky do klubu, kde se měl 

celý festival konat – a Monika ho měla 

zahájit. Minuli veliký chrám a vedle něj 

malý přízemní domek – uvnitř je taky 

chrám, ale Turci to nesměli vědět... 

Neposlouchala pořádně, co jí Jurica 

vypráví. Poslouchala jeho hlas. Jurica 

mluvil úplně stejně jako kdysi Dragan. 

Kdyby zavřela oči... 

„A tady je výstaviště,“ ukázal Jurica na 

zchátralý pavilon ve stylu funkcionalismu 

šedesátých let. Kdysi musel být krásný. 

„Teď všechno zpustlo, ale kdysi tady byly 

velké veletrhy,“ dodal Jurica. 

„Já vím, slyšela jsem o tom,“ usmála se 

melancholicky. 

Klub Gruv zářil do tmy jako oáza v poušti. 

„Vítej v Leskovaci,“ přivítal ji Saša, který 

celý festival založil, vymyslel a letos už 

pošesté pořádal. Sašu znala z Česka, ale 

všechny ostatní poznávala až tady. 

Daniela je Sašova manželka, Aleksandar 

syn, Jurica nejlepší přítel. Gorana je 

překladatelka její knihy do srbštiny, Nadica 

je knihovnice z Leskovace... Snažila se 

zapamatovat alespoň vlastní jména, na 

příjmení rezignovala. A postupně si k těm 

jménům přiřazovala další charakteristiky. 

Daniela je profesorka na gymnáziu, vypadá 

hodně mladě a mluví dobře německy. 

Aleksandrovi je osm a moc hezky se 

směje. Ten úsměv má asi po Sašovi. 

Srdečný, upřímný a odzbrojující. Úsměv 

jako podaná ruka – vítejte v mým světě, 

jsem váš přítel. Ten odzbrojující úsměv 

zářil i ze stránek Sašovy knihy, kterou 

četla česky. Odzbrojoval i nepřátele, když 

proti nim Saša před několika lety bojoval? 

Nepřátele... Lidi, co bydleli o kus dál, ještě 

hloub na Balkáně, a co sem kdysi jezdili 

na veletrhy, ještě za Jugoslávie, za Tita. Za 

Dragana... 

Nadica je moc krásná, exoticky a 

orientálně, a přitom Monice něčím 

připomíná dceru. Gorana mluví skvěle 

česky, je štíhlá a moc hezká, ale v očích má 

smutek – nebo neklid, aby v životě stihla 

všechno, co chce? Jako kdysi já, pomyslela 

si Monika, ale já jsem nikdy nebyla tak 

štíhlá... 

Life is life, ozvala se odrhovačka, která se 

bůhvíproč stala znělkou festivalu, a Think 

tank festival Leskovac právě začal. 

Jsem velmi šťastná, že jsem mohla přijet 

na váš velkolepý festival,“ začala frázemi, 

jež znala z jiných festivalů a konferencí. 

Jsem přece spisovatelka, mohla bych jim 

43

44 

říct o Draganovi, napadlo ji, ale netroufla 

si. K festivalům fráze patří, pomyslela si, 

ale možná se mýlila. Klubem se linula 

podivuhodně znějící slova, básně a věty z 

povídek, románů a esejů. Byly napůl blízké 

a napůl zahalené dýmem cizoty stejně, 

jako byl klub zahalený melancholickým 

kouřem ze stovek cigaret. Těm slovům taky 

napůl rozuměla a napůl ne, tak jako kdysi 

Draganovi. 

Life is life, ozvala se znělka a začalo 

Moničino čtení. 

Má cenu tahat všechny ty krabice nahoru? 

zamyslel se Tomáš Novák. Byla sobota 

odpoledne na konci prázdnin a okénkem 

do sklepa proudil ze zahrady vlahý vzduch 

babího léta. Slunce svítilo tak, že kdyby 

si přitáhl stoličku pod okénko, mohl by 

ve slunečním světle číst nebo aspoň 

papíry probrat a rozhodnout, co se může 

rovnou spálit a co vynese nahoru a dá 

přečíst babičce. Kdyby jí vzal celou krabici, 

nevyhodila by ani papírek, a možná by 

si z toho ani nic nepřečetla a ještě by ho 

nutila, aby to všechno dovezl té Vránové. 

Nebo opravdu myslí, že ve sklepě najde 

něco zásadního? Nevěděl, někdy se v 

babičce nevyznal, ale teď ji podezíral, že 

jenom blufuje, aby ho donutila vyklidit 

sklep. V poslední době se zdálo, že babičku 

mnohem víc zajímají letáky supermarketů 

než nějaké zaprášené dokumenty. 

Přitáhl si pod okénko dvě krabice, na jednu 

se posadil a druhou otevřel a pustil se do 

papírů. Ještě by to chtělo kafe a cigáro, a 

možná křeslo - zamyslel se. Možná na těch 

babiččiných řečech o tom, co všechno by 

se dalo ze sklepa udělat, něco je. Rozhlédl 

se. Sklep už byl skoro vyklizený a v jasném 

a teplém odpoledni působil docela útulně. 

Kdyby měl peníze... Kdyby dům prodal, měl 

by peněz dost, ale o tom babička nechtěla 

ani slyšet a dům byl pořád ještě její. 

Vytáhl z krabice hromádku papírů ve 

starém, silném igelitovém pytlíku, 

převázaném zpuchřelou zavařovací gumou, 

praskla, sotva se jí dotkl. Pak sebral ze 

země staré zažloutlé noviny. Přelétl očima 

titulky: čtvrtý sjezd spisovatelů, obrodný 

proces, pravda o zázraku v Číhošti, msta za 

padesátá léta - to bylo bůhvíproč červeně 

podtrženo, ale Tomáš netoužil zjistit proč, 

to musí být konec šedesátých let, no jistě: 

4. června 1968, podíval se na datum, ale 

Tomáše celý ten slavný osmašedesátý rok 

vůbec nezajímal, všechny noviny rovnou 

vyhodil. Noviny zabíraly v té krabici nejvíc 

místa, teď už toho na zemi k přebrání moc 

nezbývalo, jen jedna krabice od bot. Ta 

kupodivu ničím převázaná nebyla a na zemi 

se otevřela a převrátila na bok. Tomáš vzal 

do ruky jeden ze stůžků zelených ústřižků 

složenek, pečlivě převázaných gumičkou. 

Na všech byla stejná suma: 25 Kč, stejný 

odesilatel: Zdena Vránová, Severní ulice, 

Praha 4 - Spořilov i stejný adresát: Vlasta 

Kryštůfková. Červenec 1954, stálo na 

prvním ústřižku a pak šly ústřižky po 

měsících za sebou až do května 1960. V 

červnu 1960 se už změnil adresát: František 

Kryštůfek, a brzo potom i adresa, místo 

vesnice na Vysočině adresa jejich pražského 

bytu. V roce 1972 se prudce zvýšila částka - 

víc než desetkrát, na 270 Kčs. 

To je nájemné! pochopil Tomáš, to musí 

být nájemné, které Zdena Vránová platila 

za tenhle dům. Dvacet pět korun? To by 

dneska dala jenom za složenku. Všech 

deset stůžků odložil stranou. Tohle babičce 

vezme, kdyby ji náhodou napadlo Zdenu 

litovat. 

Najednou si vedle těch ústřižků připadal 

divně. Babička dostávala za dům v Praze 

- ona říkala domek - dvacet pět korun 

měsíčně a sama přitom obývala jednu 

tmavou místnost v rozpadajícím se klášteře 

na Vysočině, a on řeší, za kolik peněz si má 

koupit letenku do Číny. Vstal a protáhl se. 

Narodil se do lepší doby. 

Ještě tak mít dost peněz! Ukázalo se, že si 

babička představovala, že letenka do Číny 

stojí pět tisíc, víc mu na cestu dát nechtěla. 

Ta finská cestovka mu nešla z hlavy. Když 

si hledal na internetu letenky, napřed ji 

ani nenašel, narazil na ni úplnou náhodou. 

Nabízeli letenku z Helsinek do Pekingu 

jenom za sto eur. To je nesmysl, mávl nad 

tím rukou, nějaká podvodná nabídka, mají 

za tu cenu jedno místo a to bude dávno 

prodané. Pak mu to ale nedalo, poslal do 

cestovky e-mail (jiné spojení na stránkách 

ani neuváděli, žádný telefon ani adresa, už 

to bylo divné, navíc měl e-mail německou 

koncovku de, žádné fi) s dotazem, jestli by 

mu prodali letenku z Prahy přes Helsinky 

do Pekingu a pak zase z Šanghaje zpátky. 

Tři sta dvacet pět eur, odepsala mu 

obratem nějaká Iris - bez příjmení, jen se 

neletí z Prahy, ale z Vídně. Mělo to ještě 

jeden háček: letenka by se musela zaplatit 

hned, kartou přes internet, ale tu zpáteční 

letenku by si vyzvedl až v Šanghaji v nějaké 

Zhou zheng Street 41 - tady naopak byla 

jenom adresa a žádný e-mail ani telefon. 

Zřejmě proto, aby si nemohl ověřit, jestli na 

té adrese nějaká kancelář vůbec je. Kdyby 

byla Hana v Šanghaji, poprosil by ji, aby to 

šla zkontrolovat. Třeba v Šanghaji někoho 

zná... Ale ne! Byl to tak jasný podvod, že 

asi nemá cenu se tím vůbec zabývat - 

kdoví, jestli by po zaplacení dostal aspoň 

letenku tam - ta se měla vyzvednout až na 

letišti. Mohl by ale ušetřit nejmíň patnáct 

tisíc... nebo přijít o deset. Do půlnoci se 

musí rozhodnout - to byla další podezřelá 

věc, rezervace, která končí v sobotu v 

půlnoci, ale Iris (pokud se osoba, s níž si 

mailoval, skutečně jmenovala Iris) to nijak 

nevysvětlovala. Ano, v sobotu ve 12 p. m., 

potvrdila jen, když se jí na to ptal. Ale tohle 

samo o sobě až tolik podezřelé nebylo: 

třeba je cestovka v Šanghaji a má otevřeno 

i v neděli... 

Stejně si musí nejpozději příští týden 

koupit letenku. Dokud nemá letenku, 

nemůže požádat o vízum, a on chce 

nejpozději osmého září odletět, aby se do 

24. září vrátil a odvezl babičku na schůzku 

maturantek. To jí slíbil a ona mu slib 

každý den připomínala. Risk je zisk, řekl 

si zkusmo svůj oblíbený slogan. Často si 

říkal, že risk je zisk, a často to vycházelo. 

Haně taky napsal jen tak, že za ní přijede 

do Číny, přitom ho nezvala a dlouho mu 

neodpovídala - až za několik týdnů konečně 

odpověděla, ať přijede, že se na něj těší. 

Tomáš se už skoro zvedal, že půjde nahoru 

do svého pokoje, připojí se a hned teď si 

letenku přes Finsko koupí - ale ne, napřed 

dodělá ty dvě poslední krabice. Do půlnoci 

ještě zbývá deset hodin. 

Popadl krabici od bot, byla plná malých 

černobílých fotografií - rodina u vánočního 

stromečku, nějaké dítě na zahradě - to 

je vlastně náš dům, uvědomil si, to by 

babičku taky mohlo zajímat. Fotografie 

zaujaly i jeho, začal si je prohlížet. Tyhle 

dávné fotky, to bude pro babičku něco 

45

46 

jako nečekaný bonus k těm pětadvaceti 

korunám nájemného. Tomáše zaujalo, že 

dům je pořád stejný jako na fotkách starých 

padesát let, a hlavou mu bleskla otázka, 

jestli je to dobře, nebo špatně - možná 

spíš špatně, možná by místo cesty do Číny 

měl začít něco dělat s domkem, ale otázka 

hned zase zmizela a místo ní se objevila 

odpověď: pustím se do toho - ale až se 

vrátím z Číny. Návrat z Číny by mohl být 

docela dobrý mezník i v jiných věcech. 

Fotek domu bylo jen pár, většina byla 

odjinud: děti před stanem, manželská 

dvojice před nějakým hradem, takové 

rovnou vyhazoval. Na dně krabice ležel 

zažloutlý, načtyřikrát složený list papíru. 

„Milá Vlasto,“ zahlédl oslovení a začal 

zvědavě číst, nijak mu nevadilo, že 

adresátka, milá Vlasta, podřimuje v pokoji 

nad ním. 

V Helsinkách 25. listopadu 1955 

Milá Vlasto, 

dlouho o Tobě nic nevím, jak se Ti daří a 

jak se daří Tvému muži a jestli máš děti. 

Já mám syna Rista, v létě mu budou čtyři 

roky, narodil se, zrovna když tady byla ta 

slavná olympiáda. Nepsala jsem Ti dlouho 

proto, že můj manžel Henry byl nemocný. 

Dostala jsem se k psaní až teď a musím Ti 

oznámit smutnou zprávu, že Henry umřel. 

Tys Henryho přece znala, viď, Ty a Tvůj 

muž František také. Henry onemocněl 

před rokem, zničehonic se na ulici zamotal 

a spadl, a pak mu našli nádor v hlavě. 

Jeho rodiče už nežijí, zůstala jsem tady na 

všechno sama, pořádnou práci neseženu, 

protože neumím tak dobře finsky, abych 

mohla jít učit. Umývám nádobí ve školní 

jídelně, ale jsem ráda, že tu práci mám, po 

Henrym mi žádné peníze nezůstaly. 

Vlasto, vždycky jsi byla moje nejlepší 

přítelkyně, proto se Ti odvažuji psát a 

poprosit Tě o radu, a také Tvého muže 

Františka. Poraďte mi, mám se vrátit 

domů, do Československa? Maminka by 

byla moc ráda, nikdy nechtěla, abych se za 

Henryho vdala a odešla s ním do světa, ale 

já nevím. Mám z toho trochu strach. Někdy 

v rádiu slyším, jak se u vás krásně žije, ale 

pak zase v novinách píší něco úplně jiného, 

pořádně tomu nerozumím a nemám se 

koho zeptat. Přitom čím dál víc myslím na 

to, že tady možná jenom marním svůj život 

a že bych se měla vrátit domů a učit děti, 

proto jsme přece studovaly. Prosím, napiš 

mi, co si o tom s Tvým mužem Františkem 

myslíte. Nezdůrazňuji, že mi máte napsat 

pravdu, pravdu jsme si přece říkaly vždycky. 

Moc svého muže pozdravuj, a pozdravuj 

také Zdenu, ani o ní nic nevím, jestli je už 

vdaná, nebo ne, všechno mě zajímá. 

Moje adresa je Albertinkatu 25B, Helsinki, 

Finland. Tady bydlím, po Henrym mi zůstal 

veliký byt blízko středu města. Není sice v 

moc dobré čtvrti, ale zato z okna vidím na 

moře a na ostrovy. Ale doma by se pro mě 

snad také něco našlo. 

Zdraví Tě a líbá 

Tvoje přítelkyně Andula 

P.S. Až budeš psát adresu, nezapomeň, že 

se jmenuji Anna Saarinen. 

Něco zásadního se našlo, uvědomil si 

Tomáš, sotva dopis přečetl, i když zatím se 

mu hlavou míhaly jen kousky skládačky. V 

roce 1955 už tady nebydlela babička, ale 

zlá Zdena. Proč ale hodná Andula píše o 

zlé Zdeně, znala ji taky? A když je ten dopis 

tady, znamená to, že ho babička nikdy 

nedostala a té Andule neodepsala? A nebyla 

ta Andula spíš natvrdlá než hodná, když se 

v padesátých letech chtěla dobrovolně vrátit 

do Československa? 

Konečně s ním snad bude babička 

spokojená. Nejenom uklidil sklep, ale 

ještě v něm našel skutečný poklad, víc 

než padesát let starý dopis. Rozběhl se 

ke schodům, ale pak se zarazil. Kdyby 

si koupil letenku do Číny od té finské 

cestovky, letěl by přes Helsinky, na zpáteční 

cestě by tam měl celý den čas. Mohl by tu 

adresu zkusit najít - natvrdlá Andula píše, 

že je to blízko středu města, a když bude 

mít štěstí, najde ještě i ji, Annu Saarinen. 

To by teprve byl pro babičku dar! Zase 

dopis složil. Uloží si ho do peněženky a 

vezme s sebou. Nebo ho v pondělí pro 

jistotu v práci oxeroxuje. 

Babička pořád spala. Tomáš rychle prošel 

halou do svého pokoje. Zapnul notebook, 

připojil se a objednal si letenku z Vídně do 

Pekingu a zpátky z Šanghaje přes Helsinky. 

Monika poslouchala, jak Gorana čte její 

text. Najednou jí ten příběh, který napsala 

před několika lety, připadal vzdálený a 

zbytečně komplikovaný, ale podle toho, 

jak lidé pozorně poslouchali, to Gorana 

musela přeložit dobře, a snad je zaujal 

i text. Moničina kniha se odehrávala ve 

třech zemích, v Česku, ve Finsku a v 

Číně, a ona sama měla ty čínské pasáže 

nejraději. Přemýšlela, jestli je Gorana taky 

přečte - o asistentce kouzelníka v dalekém 

Pekingu, která má strach, aby jí neumřela 

maminka a aby ji kouzelník neopustil, a 

aby těm strachům unikla, hledá lásku u 

venkovského dělníka, s kterým se den 

předtím poznala na nádraží... Vždyť to je 

skoro o mně, napadlo Moniku najednou, já 

se taky bojím, aby mi neumřela maminka. 

Ale u venkovského dělníka lásku nehledala. 

Hledala očima Dragana – co když třeba 

přišel? Doslechl se, že Monika bude 

zahajovat festival, a... Příjmení měla jiné 

než tehdy, ale křestní jméno stejné, a už 

tehdy mu vykládala, že by chtěla psát 

knížky. Zadívala se pozorně do publika – 

ale tonulo ve tmě a navíc bylo zahalené 

kouřem. 

Až do Číny čtení nedospělo. Program 

skončil a šli na večeři do restaurace 

Malý Manchester. Monika byla zvyklá 

jíst nejpozději v šest večer, a teď už byla 

skoro půlnoc. Přesto se u prostřené 

tabule v restauraci, která také pamatovala 

lepší časy bohatých továrníků a velkých 

veletrhů, s chutí pustila do pleskavice, 

placek z mletého masa, zajídala je čerstvě 

upečenými bochánky bílého chleba a 

zapíjela červeným vínem Vranac. 

„Nadice, chtěla jsem se zeptat,“ dodala 

si odvahy po dvou sklenkách těžkého 

opojného vína a naklonila se ke knihovnici. 

Chtěla se zeptat na Dragana, ale pak 

odvahu zase ztratila. „Přivezla jsem s 

sebou nějaké své knížky v němčině a 

ruštině a napadlo mě, že bych je mohla 

dát knihovně. Myslíš, že byste o to měli 

zájem?“ 

Druhý den dopoledne měly sraz před 

knihovnou. Monika šla pomalu po hlavní 

ulici – a najednou zvedla hlavu a přečetla si 

její jméno: Bulevar Osloboždenija. To je ta 

ulice z Draganovy adresy! Název je pořád 

stejný, i když osvoboditelé už možná jiní. 

47

48 

Pozorovala čísla nad vchody. Tady někde už 

ten dům musí být. Tady! Jde brzo, možná 

by ještě měla čas podívat se na zvonky. A 

třeba zazvonit, i když není pravděpodobné, 

že by v pátek před polednem byl někdo 

doma. 

Před domem stála Nadica a vesele se na ni 

usmívala. Tady? 

„Pro nás je to velká čest, že nám chceš 

dát svoje knížky,“ vedla ji Nadica dovnitř 

do knihovny. Představovala jí ředitelku 

a kolegyně a ukazovala půjčovnu pro 

děti, čítárnu novin, knihovnu zahraniční 

literatury a multimediální pracovnu. 

Knihovna zahraniční literatury, to bylo ve 

skutečnosti jen pár polic, a v multimediální 

pracovně také nebylo tolik počítačů, kolik 

byla zvyklá vídat v Česku. Lidí ale byly v 

knihovně spousty a Nadica zářila. To má 

opravdu takovou radost z několika knížek? 

pomyslela si Monika s českou skepsí. 

„O nás všichni píšou jako o nějaký říši zla, 

CNN, BBC, jako by všichni Srbové byli 

vrazi, a ty si to nemyslíš. Víš, jak je to pro 

nás důležitý?“ podívala se na ni Nadica s 

obdivem. 

Role představitelky Západu, jejíž hlas je 

stejně důležitý jako hlasy CNN a BBC, uvedla 

Moniku do rozpaků. Proto jen pohladila 

Nadicu po ruce, tak jako hladila dceru, když 

se kvůli něčemu trápila. 

A pak se odhodlala a řekla Nadice 

o Draganovi: kdysi ho milovala, a do 

Leskovace přijela mimo jiné také proto, aby 

se s ním po letech znovu setkala. Podle 

adresy měl bydlet tady, v tomhle domě 

„Nepomohla bys mi ho najít? Prostě bych 

se jenom ráda dozvěděla, jak žije...“ 

„Můžu ho zkusit najít,“ řekla Nadica, ale 

obdiv v jejích očích trochu pohasl. Takhle 

by se na ni asi podívala dcera – babičky by 

přece měly milovat jenom vnoučata. „Ale 

nebude to jednoduchý. Ve válce hodně lidí 

zmizelo. Odešli do ciziny, přestěhovali se, 

a taky...“ nedořekla, ale nebylo těžké si to 

domyslet. 

Druhý den šla celá skupinka spisovatelů 

na diskusi o překládání do domu, který 

kdysi patřil bohatému továrníkovi. Před 

chrámem se chystala svtba, v odpoledním 

slunci se leskly zlaté trumpety cikánské 

dechovky. 

„Zahrajte pro našeho hlavního hosta,“ 

Saša dal vysokému muzikantovi několik 

bankovek a kapela spustila mámivou 

balkánskou melodii. 

„Jeho máma mi dělala chůvu, znám 

ho,“ řekl jí Saša a Leskovac zase změnil 

podobu, Monika si připadala trochu jako 

na americkém Jihu v dobách Chaloupky 

strýčka Toma. 

Okouzleně poslouchala hudbu, a i když se 

jí z dunění trubky trochu rozbušilo srdce, 

pocítila najednou klid a štěstí a uvědomila 

si, že na tenhle okamžik hned tak 

nezapomene. A že se jí bude po Leskovaci 

stýskat. Po slunci a teple, po dlouhých 

diskusích o nejlepších světových románech, 

po Vranacu a pleskavici v restauraci Malý 

Manchester, po slovech, linoucích se k 

nebi, po Sašovi a Goraně a Nadice... 

A pak dostala honorář a hned ho utratila 

– koupila si svetr a sukni a namlouvala si, 

že tím pomáhá obnovit textilní průmysl 

a někdejší slávu malého Manchesteru, 

protože svetr i sukně byly vyrobené v 

Leskovaci. Možná jsem měla koupit sukni 

dceři, nebo manšestráčky na vnouče, 

napadlo ji pak s výčitkou – ale máma a 

babička z ní bude až zase doma. 

Festival skončil a Monika odjela domů. 

V Leskovaci bylo teplo jako v létě, doma v 

Česku už podzimní mlhy a ráno mrazíky. 

Na konci října nečekaně napadl sníh. 

Ten den ráno odvezli dceru do porodnice. 

Odpoledne šla Monika jako každý den k 

mamince. Tentokrát nespěchala, čekaly 

na zprávu z porodnice spolu. A po dlouhé 

době si povídaly i o něčem jiném, než jaký 

má maminka dneska tlak a co jí má Monika 

zítra přinést. 

„Mami, pamatuješ se na Dragana?“ zeptala 

se dokonce Monika. Čekala, že maminka 

jen zavrtí hlavou a nejistě se usměje, aby 

se nepoznalo, že vůbec neví, o čem a o kom 

je řeč. V poslední době se tak usmívala čím 

dál častěji. Nejistě a zmateně. 

„Mockrát jsem si na něj vzpomněla,“ 

překvapila ji maminka, „vždycky když jsem 

slyšela o tý válce, a říkala jsem si, jaký bylo 

štěstí, že sis ho nevzala. 

Ty na něj pořád myslíš?“ podívala se na Moniku 

překvapeně a podezíravě a pak se rozesmály, 

jako by obě byly o hodně let mladší. 

Monika pak začala povídat o Leskovaci, ale 

maminka usnula, už se zase propadla do 

toho svého nejistého světa. 

Telefon z porodnice zazvonil ve chvíli, kdy 

se Monika vrátila domů. „Máme holčičku,“ 

oznámila dcera šťastným a rozjásaným 

hlasem, a Monika tu zprávu hned volala 

mamince: „Máme holčičku,“ zopakovala, 

jako by se to děťátko narodilo jim všem. 

V noci roztál sníh – a maminka umřela. 

Svět byl najednou úplně jiný. Jeho středem 

byla ta krásná malá holčička, vnučka, 

všechno se točilo kolem ní. A všichni. 

Monika se předháněla s druhou babičkou, 

která bude častěji hlídat, a nevadilo jí, že 

času na psaní má čím dál míň. Neměla čas 

ani na smutek. Věděla, že tohle je štěstí, 

skutečné štěstí, ne jenom prchavý okamžik, 

kdy se pozlacený kov zaleskne ve slunci. 

A pak jí jednou přišel e-mail ze Srbska. 

„Vážená paní Moniko, dozvěděl jsem se, že 

jste byla v Leskovaci a chtěla jste se setkat 

s mým synem Draganem. Bohužel Vám 

musím napsat, že můj syn Dragan...“ 

Zvedla od počítače oči. Nechtěla číst 

dál. Chtěla by se dozvědět jenom 

dobrou zprávu. Že Dragan má čtyři děti, 

prosperující hospodu a žije šťastně v 

Manchesteru. Nebo v Leskovaci. Nebo 

že nemá rodinu ani restauraci, ale zato 

Moniku pořád miluje. 

Chtěla se dozvědět cokoliv, jen ne to, co 

dopis pravděpodobně obsahoval: že Dragan 

už není na světě, protože byla válka a... 

Nadechla se a bez velkého přemýšlení 

zprávu smazala. 

49

50 

WOMEN IN LApIS LAzULI BLUE 

for the silences of countless women, and the silences between meanings… 

What are all these women doing in this poem? 

These women… 

These criers… 

…sprouted from the wilds 

women with lost secrets 

some of them colored in dark 

—as stars appearing and disappearing 

women in lapis lazuli blue 

Smearing on their ashes to come back 

these death-faced ones. 

Their hands 

as if revealing the secret of beyond-worlds 

moving over the possible equator of the flesh 

caressing their own incompleteness 

Knitting the abyss like lace 

opening their wounds one by one 

wounds… 

candy pink 

—home free! 

so talkative 

so bloodless… 

Elif Sezen Australia 

Elif Sezen 

LApİS LAzULİ MAVİSİ KADINLAR 

saymakla bitmeyen kadınların sessizliğine, ve anlamlar arasındaki sessizliğe... 

Bunca kadının ne işi var bu şiirde? 

Bu kadınlar... 

bu çığırtkan 

ıssızlıktan bitme 

bu sırları kayıp 

kimi karanlık renginde 

—bir yanıp bir sönen yıldızlar gibi— 

Lapis Lazuli mavisi kadınlar 

Kendi küllerine bulanıp bulanıp yeniden olan 

bu ölüm yüzlüler 

Elleri öte-dünyaların gizini çözercesine 

dolaşan, tenin en olası ekvatorunda 

okşayan, kendi eksilliklerini 

Dantel dantel ören boşluğu 

bir bir açtıkça yaralarını 

yaralar... 

şeker pembesi 

—sobelenmiş! 

pek konuşkan 

pek kansız... 

Elif Sezen Australia 

51

52 

Hughes Labrusse 

WORD, WORLD, WORDS - LITERATURE 

DISpLACED. 

By Hughes Labrusse France 

In literature, the world comes into its own. 

Denizens of the world, men and women, 

are housed in a literary world, a world of 

fiction. By now, we have come to believe 

that the whole literary body, ever since 

Homer, has been living within an order of 

its own. 

Not all written texts and books belong 

to what is called universal literature. 

The Ancients were not always devotedly 

attached to the written word or the book. 

Literature as such began in Rome. There 

is no word in ancient Greek for it: γράφω 

is not a noun. Indeed, the Latin word 

littera took over its functions and begot 

litteratura. But translation necessarily 

modifies our approach to the latter world. 

Literature is rooted in the same soil as 

culture. In Rome, it implied a world seen 

in a context of memory and expansion, a 

will to subdue people and push forward 

the frontiers of the empire. 

Nowadays, literature has become a part 

of culture seen as a field of action for 

the prevailing eco-nomic, political and 

ideological values, which, in turn, must be 

understood in a global context. Literature 

is inherent to the new relationship 

between humankind and the world. 

The fact is that man originally means 

soil. And as we tend to be more and more 

subjective and self-centred, we are faced 

with a dichotomy first heard in John’s 

gospel (3:16), For God so loved the world, 

that he gave his only begotten Son, that 

whosoever believeth in him should not 

perish, but have everlasting life, and then 

in his Epistle (I 2:15): Love not the world, 

neither the things that are in the world. On 

the one hand, we have the world as divine 

creation and design, on the other, as it now 

seems, prey of the powers of evil. 

In the early days of European Christianity, 

culture and cult separated. Literature 

consisted of written books. The modern 

understanding of a body of published 

works first came into being in the 18th 

century, without discontinuity, however, 

as the Latin-Christian context endured. 

Thus, one can say that culture, literature, 

as well as Enlightenment ideas as a whole 

are to be regarded as phenomena inherent 

to Christianity, appendices of it as it were, 

present even in its breakdown. 

As history progressed the book lost its 

sacredness, in contrast to what it had 

been in the East or when monotheistic 

religions were established. It was not 

understood as a bodily appendix, contrary 

to instruments or some type of 

prosthesis; it was a displacement of 

events and reality, caused by memory 

and imagination. It can be regarded as 

sacred if we consider it as meaning that 

irresistible intrusion which shook the world 

as it was like an earthquake. This intrusion 

continues to upset the ground where 

the dead lie. Because we are obsessed 

with the reality of experience, we have 

long been distracted from that aeonsold 

strife. Literature as a homogenous 

and culturally adulterated form stays 

well away from that breaching force. Its 

endless reproductive capacities, seen as 

an aesthetic phenomenon, together with 

its repetitiveness pave the way to boredom, 

as yet latent, although vastly overlooked, in 

many works. I am not blaming the book as 

such, but instead its commodity masking, 

within a liberal economic system, the 

bottomless pits mankind has long been 

dumped into, magnifying it, as a matter of 

fact both in time and in space. 

The emptiness there is not the 

consequence of the plight of man without 

God, but, of the with-drawal of all human 

activities in the only exploitable horizon of 

the possible on the one hand, and on the 

other, of the unbridged gap between the 

Christian heritage one keeps disparaging, 

with arrogance sometimes, and principles 

and institutions whose only fulcrum is to 

be found in their ungrounded logics. The 

machine works erratically because it is off 

its axis. Nothing is more dangerous than a 

machine allowed to go freewheeling with 

its engine racing. 

Man’s status is at stake. The idea we have of it 

today is based on atheistic humanism. 

ButHumanism, just like atheism, is the 

offspring of the Christian faith, and more 

particularly, of kenosis, which is the core 

of it. The Christian faith is another kind 

of atheism in so far as God repudiated its 

omnipotence in becoming human. And then 

humanism began, that is to say 

the conquest by man of his own truth 

and essence. Humanism spread over 

the whole planet just as Christian and 

Western values did. The mistake would 

be to regard them as a hurried, botched 

secularisation whereas instead they result 

from the amazing connection between 

faith and reason. Certainly, a day will come 

when their exposition to other civilisations 

53

54 

or cultures (other Western motives) will 

adulterate its propagation. We must be 

prepared to face the fact. 

Mutations and tremors in the course of 

our history never threw us off our course. 

They just pro-duced several shoots heading 

this way or that. It is not sufficient to say 

that Medieval romance and Renaissance 

painting, shoots from the Christian tree, 

anticipate modern aestheticism; that the 

Enlightenment was a foil to Christianity 

in that the latter discards any religion 

that implies a my-thology; that the TV 

icon has to do with representation, or 

even information made public; and that 

literature is answerable to Scripture these 

days when God is dead, and when meaning 

died in the process. That would mean 

transmission, inheritance or escheat in 

the processes of rupture or reproducibility. 

And what about secularity? Secular applies 

to what belongs to God’s people, to the 

members of the Church! Such a mistake 

bears witness to the principle of filiation 

and of its possible excesses. That is why 

the difference between humanist cultures 

or literatures and the cultural remains 

uncertain and cannot shed any light on the 

sustainability of their course. 

Such dependence is forever. It makes the 

debt heavier as shift follows swing. In 

this light, Des-cartes thought of man as 

possible master and owner of the earth. 

The qualifier implies a divine warranty 

of evidence and truth. And even if such 

warranty has lost all credibility, we keep 

refer-ring to it in whatever action existence 

forces us into, in a belief in man that is 

closely dependent on it. The models we 

use as references can be easily found out, 

although they are nurtured differ-ently. 

Happiness as doctrine is but a pale copy 

of Augustine’s beata vita, in a world ruled 

by the cult of the self, lust and a dramatic 

rush to personal freedom. Out of fear 

of falling short, we are industrially and 

busily creating the matter, artefacts and 

potential needs for entertainment and 

consumption products, certain as we are, 

in so doing, of acquiring self-justification, 

proof of our existence, and confirmation 

that we belong here. It is difficult to 

dissociate, to avoid bringing together the 

places of interest invaded by tourists and 

literature. People switch from one author 

to the other, from one newspaper article 

to another. Travelling the literary world 

does not mean resting in the books that 

can never be related to any list. But this 

sophisticated universal vocation (some will 

call it cosmopolitism), stemming from a 

certain idea of religion, also uses the Greek 

language when it promotes harmonization. 

The aim is to fall in harmony with the 

world and with oneself. But ‘to exist’, i.e. 

‘to be/stand outside’ implies, above all, 

incapacity to be oneself. Both inwardly and 

outwardly, we are a prey to alterity, i.e; to 

alteration, without any fulcrum, fair game 

for whatever silent or humming polarities 

are besetting us. 

The act of writing ignores the religion of 

literature. What we have to turn towards 

is the impos-sibility of any coincidence, 

of any layered unicity. It expresses far 

more than finiteness. It is a rent that 

cannot be mended. God, short of a better 

word for naming the deity, means just 

what it means: the outstanding ray in the 

blinding homogeneity of light. As such it 

stands as the inde-scribable shaft that 

passes through every one of us in our 

incomparable existence and the general 

wilderness, without stopping. Such a 

rupture gives man a chance at the same 

time that it makes it impossible for my 

being to be one. That is why I see myself 

dying every second, and at the same time 

am reborn to that experience as long as I 

live. Death and Resurrection. 

Such living death, rewritable as it is, is 

cognate with writing as a phenomenon. 

But its law re-mains something odd which 

cannot merge into a generality especially if 

it complies with a world order which sucks 

the lifeblood of all works and reduces them 

to consumer goods. A book is a book. 

It seeks no recognition except by what it steals 

from us. It comes to us but sneaks away. 

In the process of kenosis, God reduced 

himself to nothingness, emptied himself 

of his own self. The word was coined by 

Paul (Ph 2:6-7) to relate Christ’s deliberate 

humbling in the process of incarnation. 

The tendency to recognize a kenosis of the 

divine principle itself in the Son made man 

gather momentum among the moderns. 

Which turns Christian monotheism into 

another form of atheism, even if one 

acknowledges the unfathomable generosity 

of divine agape. In the Torah, God, or the 

Nameless One is beyond identity: (I) shall 

be / (I) shall be. Is it procrastination or the 

coin of the impossible? Already in the Babel 

story, the erection of a tower in order to 

impose one language on the whole world is 

repudiated; incidentally, Babel is the name 

Yahweh uses to decree that languages 

be confounded and translation made 

impossible. Having man name the animals 

amounts to anticipating an inevitable 

linguistic dispersion among humankind. 

For humankind to exist, the condition might 

be said to be the impossibility of identifying 

and coin-ciding with their words. They root 

in their uprooting. One question remains 

unanswered for them. Man is impossible 

because God is impossible, unthinkable. 

The dilemma of man comes from this 

impossibility, this dual experience from 

which he takes joy while remaining in grief. 

The gap remains. All three monotheistic 

religions, religions of the Book, may well 

have been permanently coping with the 

wound which, in Eastern philosophy, is 

above all an opening. The trajectories 

are different. In the West all moves are 

governed by causality and finality. 

Literature is part of such a positive 

pursuit, contaminated by Christianity itself, 

by the Roman heritage and its rationality. 

For philosophers, it bears the mark of 

the being which God could not do without, 

in spite of his being supreme. Allowing 

oneself to be caught up in the impossible 

opens the way to a thought independent of 

the being. 

Nothing comes closer to the impossible 

than death, unreal, if there is such a 

thing and if it even-tually comes. Being 

inexorable, there is no access to it. Caught 

in the headlong rush of the self, man 

destroys himself by endeavouring to 

work out the field of the possible without 

allowing for the impossible. Man does not 

name what is mortal for his own sake for 

that would make him capable of death as 

such, but because he keeps dying in the 

face of himself and of the others, in his 

language, acts and institutions. Dying beats 

55

56 

to the syncopated rhythm of his heart. 

God’s death calls upon him to put to death 

both life and death in a gaping impossible. 

How could this call for death and 

immediate rebirth dissolve in the way 

one casts the possible beyond its own 

reality (for instance to give birth to 

Utopian literatures)? Probably because 

this experience of dying is never one and 

the same thing, whereas the dispersion 

in the possible gives, paradoxically, the 

illusion of an identical life and self-control. 

The same mirage is behind the longing 

for freedom. Self-fulfilment in one’s total 

artificiality seems to neutralize the anxiety 

that we feel. One should also probe the 

decisive role of liberalism, under all its 

aspects. It has played a determining part 

in the development of the will to act and 

undertake for the realisation of being, as if 

the aim was such. 

The emptying of God would not have left 

us facing the fear of the fatal attraction of 

a void, hence the efforts to fill it or put an 

end to that story –– whose outcome is an 

infinite proliferation of paddings, clogging, 

overloading, and an ultimate drowning 

in the maelstroms of phantasmagoria. 

In the same way, silence fills the din. 

The concrete and mundane experience 

of the possible conceals the impossible. 

This union, like the union of life and 

death, has been forgotten. Technology 

will increase this accelerating surfeit. 

Globalized literature, because of its 

cultural and indecent exposure, partakes 

in this unprecedented cloning process of a 

society which makes a spectacle of itself, 

in a predictable way, up to self-disgust 

(boredom). 

Still-life paintings executed in the 

vanitas style were a highly fashionable 

symbolization of dying, using no end of 

eye-catchers. A book is often seen near a 

mirror, a skull, a candle. Nothing morbid; 

on the contrary, metaphors, objects, 

fictions refer to the inner energy of the 

figures. Van-itas is not life in the negative, 

but an approach to the impossible. Yet 

art as a whole has never been immune to 

aestheticism in that the world is exhibited 

and evidenced; in that it poses as sole 

and irrefutable truth. Art expresses both 

man’s imprisonment and the neutralization 

brought about by its technique. It has been 

the case ever since the 18th century. 

Making showpieces of savages, Indians or 

monsters, willy-nilly, is part of the process. 

Revolu-tions are forms of aestheticism, 

just like extermination techniques. Culture, 

as word, is a hold-all which gathers all the 

energies at work; it can be regarded as 

an extension of aestheticism and of all its 

fictional patchwork that invites us to attend 

its High Masses. On the other hand, the mass 

production of books swallows up the works. 

Thoughts rely on a pre-conceptual 

movement from which they derive their 

orientation. Pathos and enthusiasm open 

the way to philosophy. The Pentateuch is 

fraught with fear just as the Christian faith 

is with love. In either case the origin is a 

tension within which unrelieved boredom 

reverberates. As fact, its presence does 

not demand that man go beyond, but 

rather away from himself. The aim is not 

a renewed creation of man––we’ve seen 

to what extremes it led–––and even less 

the promotion of the old order of things. 

Displacing man means weighing all 

anchors and setting him on a journey, a life, 

towards death, without providing the least 

of bearings or havens. 

Poetry can serve as example for a language 

that is being displaced, left as it is to its 

stammering on the brink of the abyss, to 

its addiction to evanescence, to irreducible 

disapproval, to leaving only a wake of its 

initials before they evaporate. A poem is 

an adieu (another reading of a-theism?). 

It is a kind of prayer demanding nothing, 

communicating nothing, meaning nothing. 

Poetry is no more a part of literature than 

epistles and liturgies. 

It is not a question of literary genres. The 

poet is not to be regarded as denizen 

in the world and he is not buried in any 

hallucinogenic culture. Poetry is not 

another mundane matter; it ties the 

possible to its impossibility. Poetry and 

the book, are these compatible? The links 

between poet-ry and language cropped up 

late enough. Homer, for instance, was an 

αοιδός, he who sings, propagates sounds. 

The modulations of the voice belong to the 

field of the spoken, the sung, of laughter 

or shouting: so many displacements of 

the voice leading to different domains. The 

wan-dering poet follows a discontinued 

path that cannot lead to where there 

remains something yet unsaid. A poem is 

an end in itself, meant to undo, and redo in 

a different way. 

The voice comes to death in it just like 

waves on the shore. 

Displacing the name of man towards the 

mortal who un-names him also amounts 

to changing our vision of literature, 

bogged down in the spinoffs of culture and 

the many processes of euthanasia and 

simulation. That is what our flood is made 

of. The mortal facing himself makes the 

difference. That is when the book is no 

longer hostage to literature; the meaning 

of literature as a whole remains dependent 

upon the sudden coming out of the written 

text or of the book that will contribute to its 

erasing. We do write too much in and for 

literature, not enough out of it. 

57

58 

UNE LITTéRATURE DépLACéE 

By Hughes Labrusse France 

Le monde se fait monde dans la littérature. 

Les humains habitent le monde. Ils 

séjournent dans le monde littéraire, dans 

sa fiction. Aujourd’hui, nous avons le 

sentiment que l’ensemble de la littérature 

depuis Homère forme une existence et un 

ordre simultanés. 

Tous les textes écrits et les livres 

n’appartiennent pas à la littérature 

dite universelle. Les Anciens n’avaient 

pas toujours le culte de l’écriture ou du 

livre. La littérature fait son apparition à 

Rome. Aucune forme nominale de γράφω, 

notamment, ne recouvre en Grèce cette 

notion. Certes, le mot latin littera a pris 

tous les sens du mot grec et litteratura en 

est un dérivé, mais une traduction nous 

fait passer nécessairement d’un rapport 

au monde à un autre. Le terreau de la 

littérature est le même que celui de la 

culture. Il implique, à Rome, une vision du 

monde faite de mémoire et d’expansion, de 

la volonté de faire plier les peuples et de 

reculer davantage les limites de l’empire. 

À notre époque la littérature se rattache 

précisément à la culture comprise comme 

champ de manœuvre de l’économie, de 

la politique et de l’idéologie des valeurs 

dominantes. Ces dernières, à leur tour, 

se comprennent dans la perspective 

de la globalisation. La littérature est 

indissociable de cette nouvelle relation de 

l’humanité au monde. Mais l’homme tire 

son nom de la terre. Dans la mesure où 

il s’installe de plus en plus dans la bulle 

de sa subjectivité, une dualité nous est 

proposée. Elle fait écho à deux paroles de 

saint Jean. La première dans l’évangile : 

« Dieu a tant aimé le monde qu’il a donné 

son Fils unique afin que quiconque croit 

en lui ne périsse point, mais qu’il ait la vie 

éternelle », la seconde dans la première 

épitre : « N’aimez pas le monde ni rien de 

ce qui s’y trouve. » Dans un cas, le monde 

est vu dans la perspective de la création et 

du dessein divin, tandis que dans l’autre, 

il est vu dans son organisation actuelle, 

livrée à la puissance du mal. 

Lors de la formation européenne du 

christianisme culture et culte se sont 

différenciés. La littérature, elle, désignait 

la production des livres par l’écriture. 

Le sens moderne pour l’ensemble 

d’ouvrages publiés n’apparaît qu’au XVIIIe 

siècle. Mais cette évolution des termes 

ne marque aucune rupture. Elle s’inscrit 

dans la continuité des paysages latinochrétiens. 

En ce sens on peut dire que la 

culture, la littérature et toute l’idéologie 

des Lumières demeurent à leur base des 

manifestations du monde chrétien. Elles en 

sont le prolongement, y compris dans sa 

décomposition. 

Au cours de cette rallonge de l’histoire, le 

livre va perdre le caractère sacré qu’il avait 

en Orient ou au fondement des religions 

monothéistes. Il n’y était pas compris 

comme un prolongement du corps, à 

l’image de n’importe quel instrument 

ou prothèse, mais comme la traduction 

d’un déplacement des événements et de 

la réalité par la mémoire et l’imagination. 

Dans cette optique, il a été considéré 

comme sacré si l’on entend par ce terme 

l’irruption irrésistible venant bouleverser, 

comme un séisme, l’état du monde dont 

elle réactivait sa rixe avec la terre où 

séjournent les morts. Obsédés que nous 

sommes par la présence du vécu, nous 

n’entendons plus depuis longtemps 

ce combat immémorial. La littérature, 

entendue comme une forme homogène et 

galvaudée par le culturel, est bien loin de 

cette force d’effraction. Sa reproductivité 

interminable comme phénomène 

esthétique et ses ressassements laissent 

advenir le spectre d’un ennui encore 

diffus dont on néglige la portée, mais 

qui traverse de nombreux ouvrages. Ce 

n’est pas le livre qui est en cause ici, mais 

son insertion dans une économie libérale 

où la marchandise semble dissimuler le 

vide dans lequel l’homme se trouve jeté 

depuis longtemps. En réalité, il l’amplifie 

dans le temps et l’espace. Le vide n’est 

pas la conséquence de la misère de 

l’homme sans Dieu. Il procède, d’une part 

de l’abandon des activités humaines dans 

le seul horizon à exploiter du possible, 

d’autre part de l’hiatus entre le déni des 

contenus judéo-chrétiens par des principes 

qui n’ont pas d’autre assise, sinon la 

logique d’une rationalité sans fond. Mais 

ses mécaniques tournent à vide, parce 

qu’elles ont perdu leur ace. Or, rien de plus 

menaçant qu’une machine laissée à ellemême, 

sur sa lancée qu’elle ne maîtrise 

pas et qui s’emballe pour rien. 

Il y va de l’homme. La conception que 

nous en avons de nos jours relève de 

l’humanisme athée. Or, l’humanisme 

comme l’athéisme se rattachent au 

christianisme et, plus particulièrement, 

à la kénose. Elle en est le noyau dur. 

Le christianisme est un athéisme dans 

la mesure où Dieu renonce à sa toute 

puissance dans son acte de devenir 

homme. En quoi il inaugure l’humanisme, 

autrement dit la conquête par l’homme 

de sa vérité et de son essence. La 

propagation de l’humanisme sur toute la 

planète est celle des valeurs chrétiennes 

et occidentales, que l’on dit hâtivement 

sécularisées, mais qui résultent plutôt 

de l’étonnante articulation de la foi 

et de la raison. Il est certain que les 

interférences avec d’autres civilisations ou 

cultures (encore des motifs occidentaux) 

défigureront à terme cette propagation. Il 

nous revient d’y prêter attention. 

Les mutations et les soubresauts de 

notre histoire n’ont jamais constitué 

des bifurcations, seulement des 

infléchissements aux multiples surgeons. 

Il ne suffit pas de souligner que le roman 

courtois et la peinture de la renaissance, 

issus du christianisme, prédisposent à 

l’esthétisme moderne. Que les Lumières 

répondent au christianisme au sens 

où celui-ci abandonne toute religion 

impliquant une mythologie. Que l’image 

télévisuelle est liée à la problématique de 

la représentation, voire de l’information 

transposée dans l’espace public. Et que 

la littérature ferait écho à l’Écriture 

sainte dans ce temps où Dieu est mort, 

et avec lui le sens. Il y aurait alors tout 

simplement transmission, héritage ou 

bien déshérence à la fois dans la rupture 

et la reproductibilité. Et que dire de la 

laïcité ! Est laïc ce qui appartient au 

peuple de Dieu, aux membres de l’Église 

! La confusion témoigne à elle seule 

d’une filiation parfois extravagante. C’est 

pourquoi la distinction entre les cultures 

ou littératures humanisme et le culturel 

reste approximative et n’éclaire en rien la 

continuité de leur trajectoire. 

59

60 

Cette inféodation ne peut se libérer de 

son endettement. Elle en accentue le 

poids suite à des glissements successifs. 

C’est ainsi que Descartes envisage cette 

possibilité pour l’homme de devenir 

comme maître et possesseur de la terre. 

L’adverbe implique la garantie divine de 

l’évidence et de la vérité. Quand bien même 

cette garantie ne paraît plus crédible, 

nous continuons à l’invoquer dans tous les 

actes de l’existence, dans cette croyance 

en l’homme qui en dépend étroitement. 

Les décalques auxquels nous recourrons 

sont facilement détectables, bien qu’ils ne 

se nourrissent plus à la même sève. La 

doctrine du bonheur est un écho presque 

étouffé de la beata vita de saint Augustin, 

dans un monde dominé par le culte de soi, 

la convoitise et à la course tous azimuts 

aux libertés individuelles. De crainte d’en 

manquer, nous fabriquons industriellement 

dans l’affairement la matière, les artefacts 

et les besoins éventuels des produits de 

loisirs et de consommation, convaincus d’y 

asseoir notre raison d’être et de consolider 

les preuves de notre appartenance au 

monde. Il est difficile de dissocier de 

ne pas établir un rapprochement entre 

les sites envahis par les touristes et la 

littérature. On passe d’un auteur à l’autre, 

comme d’un article de journal à un autre. 

Parcourir le monde littéraire, ce n’est 

pas séjourner dans les livres qui ne se 

rattachent jamais à aucune nomenclature. 

Mais cette vocation universelle élaborée 

(d’autres parleront de cosmopolitisme), 

issue d’un certain concept de religion, 

parle également grec quand elle promeut 

les chaînes de l’harmonisation. Se mettre 

en harmonie avec le monde et avec soimême, 

voilà l’objectif. Mais exister, se tenir 

hors de soi, veut dire avant tout se trouver 

dans l’incapacité de devenir soi-même. Audedans 

comme au dehors, nous sommes 

livrés à l’altérité, donc à l’altération, sans 

pivot, dans le jeu incessant des polarités 

silencieuses ou bourdonnantes qui nous 

assaillent. 

Le geste qui écrit ignore la religion de la 

littérature C’est vers cette impossibilité 

de toute coïncidence, de toute unicité 

sédimentée, que nous devons nous 

tourner. Elle est bien plus que l’expression 

de la finitude. Elle est la déchirure sans 

réduction possible. Le nom par défaut de 

Dieu ne veut peut-être rien dire d’autre 

que l’éclat qui tranche dans l’homogénéité 

aveugle de la lumière. Il apparaît alors 

comme le trait imprescriptible qui oblige 

chacun d’entre nous dans la singularité 

de son existence et dans la désolation 

commune. Cette fissuration, qui me 

donne ma chance, interdit simultanément 

l’unicité de mon être. C’est pourquoi je 

meurs à moi-même à chaque instant 

pour en resurgir ma vie durant. Mort et 

résurrection. 

Cette mort vivante et réinscriptible 

s’articule au phénomène de l’écriture. 

Mais sa loi reste la bizarrerie qui ne peut 

disparaître dans une loi générale surtout 

si celle-ci obéit à un ordre du monde 

qui vampirise tous les ouvrages et les 

transforme en une denrée. Nous serions 

moins en doute sur la littérature si elle 

n’orientait pas systématiquement la 

lecture. Un livre est un livre. Il ne demande 

pas à être connu autrement que par la 

manière dont son apparition s’estompe 

jusqu’à nous. Il vient à nous, mais il ne se 

montre pas lors de son passage. 

Dans le phénomène de la kénose, Dieu 

s’est anéanti, s’est vidé de soi. Le terme 

est employé par saint Paul pour désigner 

l’appauvrissement volontaire du Christ 

dans l’incarnation. La tendance à admettre 

une kénose de la divinité elle-même 

dans le Fils incarné se développera chez 

les modernes. En quoi le monothéisme 

chrétien est un athéisme, même si l’on 

admet la leçon de la générosité insondable 

de l’agapé divine. Dans la Torah, Dieu ou 

le Sans-Nom ne décline aucune identité : 

(Je) serai / (Je) serai. Est-ce une promesse 

différée ou la frappe de l’impossible ? 

Déjà dans le récit de Babel, l’édification 

d’une tour pour imposer la même langue 

sur toute la terre est récusée. En la 

circonstance, Babel est le nom que se 

prête Yahvé pour notifier la confusion 

des langues et l’impossibilité de la 

traduction dans ses multiples réitérations. 

Qu’il revienne à l’homme de désigner 

toutes les créatures le voue par avance 

à la dispersion linguistique, également 

condition de sa lucidité. L’homme ne peut 

s’identifier à la parole. Il s’enracine dans 

le déracinement. Il reste une question 

sans réponse pour lui-même. L’homme est 

impossible parce que Dieu est impensable. 

L’entre-deux de ce silence ne se laisse pas 

évacuer. Le conflit de l’homme tient à cette 

double expérience dont on tire la joie en 

demeurant dans le deuil. Les trois religions 

monothéistes, les religions du livre, 

ne seraient-elles pas continuellement 

confrontées à cette blessure qui, dans 

la pensée orientale est également une 

source d’ouverture? La trajectoire n’est 

pas la même. Tout cheminement en 

Occident est lié aux notions de causalité 

et de finalité. La littérature s’inscrit dans 

cette démarche positive, contaminée dans 

le christianisme même par l’ascendance 

romaine et son calcul (ratio). Par le biais de 

la philosophie, elle est frappée au sceau de 

l’être auquel Dieu, comme étant suprême, 

n’a pas échappé. Se laisser atteindre par 

l’impossible ouvre la voie à une pensée 

sans l’être. 

Rien ne se rapproche plus de l’impossible 

que la mort, irréelle, qui n’existe pas et 

n’arrive jamais. Inexorable, elle reste 

inaccessible. Happé par la fuite en avant 

de soi, l’homme s’égare en cherchant à 

épuiser le champ du possible sans donner 

passage à l’impossible. L’homme ne se 

nomme pas le mortel parce qu’il serait 

capable de la mort comme telle, mais 

parce qu’il meurt incessamment à luimême 

et aux autres, dans sa langue, ses 

actes, ses institutions. Mourir accompagne 

le battement syncopé de son cœur. La 

mort de Dieu signifie l’appel à mourir sa 

vie et mourir sa mort dans la béance de 

l’impossible. 

Comment cet appel à mourir et à mourir 

encore a-t-il pu donner lieu à projeter les 

possibilités qui nous assaillent au-delà 

des assignations de l’existence (pour 

faire naître, par exemple, les littératures 

de l’utopie)? Sans doute parce que 

l’expérience du mourir n’en revient jamais 

du pareil au même, alors que la dispersion 

dans le possible donne paradoxalement 

l’illusion d’une vie identique et de la 

possession de soi-même. Le même 

mirage dirige l’aspiration à la liberté. La 

réalisation de soi dans la facticité plénière 

semble neutraliser l’inquiétude à laquelle 

nous sommes livrés. Le libéralisme 

sous toutes ses formes a joué un rôle 

déterminant dans cette volonté d’agir et 

d’entreprendre en vue de la réalisation 

61

62 

d’être et de l’intérêt à y persévérer. Ce n’est 

pas l’évidement de Dieu qui nous aurait 

placés devant la crainte de la vacuité, d’où 

les efforts pour combler le vide ou pour 

en finir avec cette histoire. Car c’est dans 

la démultiplication des remplissages, 

des engorgements et des saturations 

que patiente la vacance. De même, le 

silence habite le vacarme. L’expérience 

concrète et mondaine du possible recèle 

l’impossible. C’est cette alliance, comme 

celle de la vie et de la mort, qui s’est laissé 

perdre de vue. La technologie accentue 

cette affluence aveugle, son accélération 

et sa surdité. La littérature mondialisée 

participe du clonage sans précédent d’une 

société qui se donne en spectacle, c’est 

prévisible, jusqu’au dégoût d’elle-même 

(l’ennui). 

En peinture, la période des vanités 

s’est imposée comme une expérience 

exceptionnelle du mourir qui retient 

le regard où qu’il se porte. Le livre 

est souvent posé près du miroir et du 

crâne, de la bougie. Rien de morbide. Au 

contraire, les métaphores et les objets, 

les fictions renvoient à la force intime des 

personnages. La vanité n’est pas négation 

de l’existence, mais souci de l’impossible. 

Toutefois, l’art d’une manière générale 

n’a pas échappé à l’esthétisme comme 

exhibition et preuve du monde, comme 

unique et indéniable vérité. Il s’exprime à 

la fois par l’enfermement de l’homme et 

l’indifférenciation technique. Il règne en 

maître depuis le XVIIIe siècle. L’exhibition 

des sauvages, des indiens, des monstres 

participe qu’on le veuille ou non de ce 

courant. Les révolutions constituent 

des esthétismes. Les technologies 

d’exterminations également. Le culturel en 

tant que mot-valise où se déversent toutes 

les énergies programmées prolonge cet 

esthétisme et ses patchworks fictionnels et 

nous convie à ses grandes messes. De son 

côté, la production littéraire engloutit les 

ouvrages. 

Toute pensée s’appuie sur un mouvement 

pré conceptuel qui lui donne son 

orientation. Le pathos – l’enthousiasme 

– prédispose à la philosophie. La crainte 

traverse le Pentateuque et l’amour 

habite le christianisme. Chacune de ces 

tonalités naît d’une tension où se fait 

entendre un ennui profond. Il est là. Il 

n’exige pas un dépassement de l’homme, 

mais son déplacement. Il n’aspire pas à 

l’instauration d’un homme nouveau – on a 

vu où cela conduisait ! - et encore moins à 

quelque retour insipide. Déplacer l’homme, 

c’est lever tous ses ancrages, et l’engager 

à vivre son voyage vers la mort. Sans viser 

aucun cap ni refuge. 

La poésie peut servir d’exemple d’un 

langage en déplacement, sans autre récit 

que son balbutiement, ses trébuchements 

qui côtoient l’abîme. Elle aime à se 

perdre, à exercer sa haute liberté à 

la désappropriation de soi, pour ne 

laisser que le sillage de ses initiales, 

toujours prêtes à disparaître. Le poème 

est un adieu (un a-théisme différent 

?), il tient de la prière qui ne demande 

rien, ne communique rien, ne veut rien 

dire. La poésie n’appartient pas à la 

littérature, pas plus d’ailleurs que les 

épitres ou les apologies. Ce n’est pas 

une question de genres littéraires. Le 

poète n’est aucunement un citoyen du 

monde et il ne s’enlise pas dans une 

culture hallucinogène. Elle n’est pas une 

possibilité mondaine parmi d’autres. Elle 

noue le possible à son impossibilité. Mais 

la poésie, le livre, n’est-ce pas encore 

trop dire ? Le rapport de la poésie et du 

langage est tardif. Homère, par exemple, 

est un aède. L’aède porte la voix. Les 

infléchissements de la voix s’inscrivent 

dans les domaines du parler, du chanter, 

du rire ou du crier. Autant de déplacements 

de la voix qui conduisent dans des contrées 

différentes. Le cheminement du poète, 

dans sa discontinuité, ne mène nulle part 

où quelque chose puisse encore se dire. Le 

poème marque une extinction préméditée. 

Il se défait au fur et à mesure qu’il se tisse. 

La voix vient à y mourir comme les vagues 

sur le rivage. 

Déplacer le nom de l’homme vers le mortel 

qui le débaptise revient à modifier notre 

regard sur la littérature noyée dans le 

déluge culturel et ses multiples processus 

d’euthanasie et de simulation. Le face 

à face quasi impossible du mortel avec 

son altérité change tout. Dès lors le livre 

n’est plus l’otage de la littérature, le sens 

de la littérature comme ensemble reste 

suspendu à l’irruption de l’écrit ou du livre 

qui contribueront à son bouleversement. 

Nous écrivons trop dans et pour la 

littérature, pas assez hors d’elle. 

63

64 

Basri Çapriqi 

KADARE USES OLD TOpOI TO 

DECOMpOSE ThE NEW MAChINERY OF 

ThE WORLD DICTATORShIp 

By Basri Çapriqi Kosovo 

The Wooden horse 

In his book “Ftesë në studio” (Invitation 

to the Studio) the writer recalls: “My first 

conquest, as if driven by an old impulse 

of the race, was Troy. However, I went by 

the city walls to do the impossible: to not 

conquer.” 

The conquest of Troy, the eternal 

obliviousness is the greatest anxiety for 

the poet from the earliest times but to not 

conquer the city, to not destroy its walls 

is the voice of the author that spreads 

throughout almost all his work. 

The analogy is drawn to resemble major 

menace to states, civilizations and epochs 

and at the same time to all private 

relationships between people. This Troy 

topos appears to us within its boundaries 

that were set thousands of years ago, 

within which we continue to remain 

and those very boundaries continue to 

determine our path, our fate and to set the 

limitations of our behavior. 

The writer finds genotext a symbolic 

creation and the truth of that symbol a 

specific truth, in which the represented 

reality has no longer an absolute value 

but the value lies within the blurred truth, 

multiplied and eternalized. The truth 

does not happen then, there is too much 

fog, the truth happens now. The Trojan 

horse is revealed to us in the field across 

our modern city, in the concrete shape we 

know and have constructed ourselves, of a 

van. It is this horse ‘van’, which promotes 

anxiety whenever it finds analogy within 

corners of our sub-consciousness. 

The Cut head 

Kadare’s work is the type of fiction that 

has dominated 20th century Europe. It is 

the literature that creates myths. Some 

of the symbols Kadare has created in his 

individual works aim to represent actual 

reality due to their similarities with current 

events even though he sometimes risks 

being interpreted by allegory. However, the 

figure of the cut head is a myth-creating 

figure. The cut head stature conceived 

by the imagination of the author Kadare, 

is an open metaphysic, a generalization, 

epitomizing his views about the state, 

peoples’ destiny, totalitarian systems, 

passions, and the ambitions of man 

confronting power etc. 

The character by the name of Abdulla, the 

one who arranges heads on the window 

of shame (kamarja e turpit) undergoes 

an interesting development. From a very 

pedant bureaucrat who places severed 

heads, brought from different corners of 

the empire, in the window of shame, he 

turns into a symbolic animal (Casirer). He 

transforms into a creature with an urge 

for self-execution, a desire to be alongside 

those who rebel and consequently whose 

heads are removed and then displayed in 

the window of shame. 

By awakening the wish to resemble those 

cut heads in the mind of the one who 

displays them in the window of shame, 

the author aims to demonstrate his own 

disagreement with the idea that the human 

brain can be indoctrinated entirely. In the 

event of any strange situation the instinct 

to oppose and confront may emerge 

from the hidden depths of our subconsciousness. 

The Given Word (Besa) 

The given word or Besa in Albanian is one 

of the most sublime pieces in Kadare’s 

work. Through this language masterpiece 

the author has succeeded in touching 

those levels that are unknown and 

invisible to the rational side of the human 

consciousness. It is only through this kind 

of language that one can move freely from 

this world into another, the transcendental, 

the world beyond, with the aim of satisfying 

our eternal quest, to cross that border 

which limits the life of this world. It is 

the power of the symbolic language that 

carries the message from the conscious to 

the unconscious part of the human psyche. 

The premises that embrace the energy of 

this language such as: imperceptibility, 

irrationality, the removal of real time, 

the absence of the reverent, the limitless 

bounds of interpretation, the possibility 

to penetrate to the endless heights of the 

transcendental world, without fear that 

we may lose our path in the process. It is a 

known path and an articulate world within 

our sub-consciousness. 

The pyramid 

Its greatness and the absurdity of the 

motive that has pushed the human mind 

to build such a monument, a grand tomb 

to eternalize fame and glory as well as to 

65

66 

oppress and diminish all human creatures 

of the country, has touched Kadare’s 

imagination, in the sense of creating a 

hidden analogy. 

A grand pyramid, - a grand tomb, which 

was going to be built in order to make 

people look small and insignificant, and 

more importantly to destroy social well 

being and to declare poverty as a constant 

condition of all generations - was being 

built in Tirana whilst the dictator was 

still alive. An Albanian community in the 

second half of the 20th century, turned 

into a social tomb, resembles so closely 

the absurd endeavor of building a huge 

tomb of a pharaoh as well as the early 

Egyptian idea to turn a tomb into a symbol 

of representation through centuries. 

The figure of this tomb bears such a 

resemblance to an empirical reality, it 

drops down almost to the very bottom, only 

to be dissolved as an allegory, because it 

clearly touches the time limits as well as 

space limits of this reality.?? The pharaoh 

tomb is brought close to the cemetery 

of politics and community of Albania. It 

borders on a parable , and it touches it but 

it does not cross over it therefore it never 

leaves space to be turned into a logical 

denotation –very hard for me to understand 

what the author is trying to say in the 

above paragraph. By disregarding time 

and space, the author remains faithful to 

his own style, he transforms the text into a 

driving force for generalization by bringing 

social and referential sites of his own time 

whilst simultaneously raising matters of 

global interest to humans of all eras.. 

The author is very much interested not 

only in establishing connections between 

entirely mythical times and the objective 

time of history, but at the same time he 

creates links between the ideas and aims 

of the characters he shapes on the basis 

of fundamental resemblance. The text 

highlights the starkness of the absurdity 

from mythical times of pyramid building, 

as a ritual after so many centuries that is 

being recycled in the 20th century; when 

in Tirana a pyramid is being built for the 

dictator. The very idea that a tomb must 

become a symbol to represent power 

carries all the burden of the morbidity of 

the dictatorship. 

Through pyramid, Kadare has succeeded 

in forging a link between the times and the 

initiation of the insanity and absurdity. The 

dictators’ idea to build a tomb becomes a 

symbol of all dictatorships, both ancient 

and new, whether in the east or west. 

Only the actual building materials can 

be differentiated whether stone, human 

skulls, or glass, all pyramids communicate 

in one language only, the language of the 

desert they sow, the waste they leave 

behind to shine for the future. 

The Evil Eye 

The alienation of the human in totalitarian 

systems is enclosed in irony. The brain 

washed or blinded individual expresses 

great pleasure because he no longer 

clearly sees the world. . He proclaims 

darkness as light and declares the eyes a 

useless organ that troubles ones head. It 

is an irony of the platforms and policies of 

totalitarian ideology. 

The evil eye, the eradication of the evil 

eye, the dangerous eye for the state, the 

dangerous poets and their implications, 

the wish to be blinded driven by the will 

to act for the benefit of the state, the 

announcement that eyes are harmful to 

the head, the hypocrisy of amnesty for 

the massacred, are all associations that 

resemble phenomena of the Albanian 

dictatorial system in the second half of the 

20th century. 

The Immurement 

Ismail Kadare has examined this topos, 

which has never been wholly explained, 

not to reveal it, but to bestow new and 

deeper meaning. The conflict that the 

author tackles through the mystery of 

wall construction during all his work, by 

confronting it with the logical argument 

and the interpretation based on empirical 

causes further increases the semantic 

confusion. The symbolic strategy of the 

suggestive language that strives for the 

unspeakable, that leaves the mystery 

unsolved and intensifies the interpretive 

game, triumphs every time over logical 

arguments which are jumbled in order 

to explain the phenomenon. The means 

of language can be sharpened to provide 

reasons of destruction to its foundation.. 

The reader, who seeks deeper meanings, 

transpires in his own cultural memory, in 

the inherited paradigms brought to him 

from bygone generations to discover the 

code of communication. The milk that runs 

in the soil and the nipple that emerges 

from the baby’s mouth, whilst we see the 

human creature with limbs embedded into 

the wall, in front of so many men, conveys 

a multifaceted complex meaning. It carries 

all the tragedy, the absurdity and cruelty, 

death and the continuation of life, the 

sadness and indifference, deceit and trust, 

the entire philosophy of life and perhaps 

all the moral, ethical and philosophical 

foundations upon which the course of 

human development is based. 

The Eagle 

Ismail Kadare has built an entire universe 

of mythical symbols, walls, pyramids, 

castles, wooden horses etc, with the aim of 

fortifying the ethnicity and to enclose the 

circle at the end, to come along with totality 

of all wars and all battles human mind has 

created, he takes the most precious symbol 

from the flag and combats the bloody war 

with its bird, the one he is identified with, 

the eagle of the flag. 

The symbol of the eagle is built upon 

an antithetic conception: “the eagle is 

your savior; the eagle is your murderer.” 

This antithetic involvement is easy to 

convey from textual antithesis into 

other antithetic situations and relations 

that derive from this, be they of social, 

political or psychological nature and 

to spread immediately throughout the 

globe: “Perhaps the entire human race 

was imprisoned in these corners of the 

universe, handcuffed, who knows why, 

by a self-destructive desire.” 

The escape of a man on the back of an 

eagle is an unusual motif to reveal one 

dimension among many of the tragic 

that has followed this individual in his 

attempt to escape the isolation. Unable 

to break the wall of physical isolation 

the individual has employed the great 

67

68 

power of transcendental escape. Such 

means of escape are well known to him, 

paradigmatic figures inherited in his subconsciousness 

through the generations, 

from the ancient Icarus to a bird that he 

regards as an emblem of his pride. But this 

escape has its own tragic end; it bloodies 

both the individual and the bird. It is a flight 

of hope for both, a flight predestined by 

fate for them, to devour themselves in midair 

before they fall to earth. 

All that has happened will again be turned 

into myth by the author, in its bed of 

creation in order to leave open the path 

that links the remnants of the ancient myth 

with the creation of the new one, built as a 

personal myth. The author is interested in 

generating a genuine context, very reliable 

with references to modern actuality and to 

emphasize the verity of this new myth more 

than in creating links with the ancient myth. 

Translated by: S. Çapriqi 

ME TOpOSE TE VjETRA BALLKANIKE 

KADARE zBëRThEN MAKINëN E RE TE 

DIKTATURëS SE BOTES 

Basri Çapriqi Kosovo 

Kali i drunjtë 

Në librin Ftesë në studio, shkrimtari 

kujton: “Si i nxitur nga një shtysë e vjetër 

e racës, pushtimi im i parë ishte Troja. Por 

unë shkova gjer në muret e saj për të bërë 

të pamundurën: mospushtimin.” 

Pushtimi i Trojës, zhdukja e përjetshme 

është ankthi që pushton poetin që heret, po 

mospushtimi i qytetit, mosthyerja e mureve 

është zëri i autorit që kap gati tërë opusin e 

tij kriju-es. 

Analogjia kurdiset njëkohësisht, si 

përgjasim i kërcënimeve të mëdha, të 

shteteve, të civi-lizimeve, të epokave, 

por edhe në të gjitha raportet intime të 

njerëzve. Ky toposi i Trojës na shfaqet me 

kufijtë e tij që janë vënë mijëra vjet më 

heret, ku ne vazhdojmë të jemi brenda 

dhe vazhdojmë të kemi po ata kufij që 

na përcaktojnë rrugën, fatin dhe na vënë 

limitet e sjelljes. 

Shkrimtari, konstaton gjenotekstin si 

një krijim simbolik dhe të vërtetën e atij 

simboli si një të vërtetë specifike, ku nuk 

ka më vlerë absolute vërtetësia e shfaqur, 

po e vërteta e mjegulluar, e shumëfishuar 

dhe e përjetësuar. E vërteta nuk ndodh 

atëherë, ka shumë mjegull, e vërteta ndodh 

tani. Kali i Trojës na shfaqet në fushë 

përballë qytetit tonë modern, në formën që 

e njohim dhe e kemi konstruktuar vetë, në 

formën e një furgoni. Ai ka konkretësinë 

tonë. Po ai kalë furgon, nxit ankth kudo që 

gjen analogji në zgavrat e ndërdijes sonë 

Koka e prerë 

Vepra e Kadaresë, është tipi i prozës që 

ka dominuar në shekullin XX në Europë. 

Është letërsia që krijon mitin. Nëse disa 

nga simbolet që Kadare krijon në vepra të 

veçanta, me qëllim të prekjes së realitetit 

dhe përgjasimit me ngjarjet aktuale e që 

ndonjëherë i afrohet edhe rrezikut që të 

interpretohet me rrugë alegorike, figura 

e kokës së prerë, është mitkrijuese, është 

mit i krijuar nga Kadare . Koka e prerë 

është imagjinatë mitkrijuese e autorit, 

metafizikë e hapur, përgjithësim dhe 

botëkuptim i tij për shtetin, fatin e popujve, 

sistemet totalitare, pasionet dhe ambiciet e 

njeriut përballë pushtetit etj. 

Personazhi me emrin Abdulla, që rendit 

kokat në kamaren e turpit, ka një zhvillim 

të çuditshëm, nga një nëpunës pedant 

që vendos kokat e prera në kamaren e 

turpit, që i vijnë nga skaje të ndryshme të 

perandorisë, shndërrohet në një kafshë 

simbolike (Casirer) , në një qenie brenda të 

cilit ngjallen shtytje të një vetekzekutimi, të 

një dëshire për të qenë në mesin e atyre që 

u pritet koka, në rendin e atyre që ngrenë 

kry dhe që koka e prerë u ekspozohet në 

kamaren e turpit 

Zgjimi i vullnetit për t’i përngjarë atyre 

kokave të prera, te një renditës kokash në 

kamaren e turpit, është një synim i autorit 

për të mos u pajtuar, se truri i njeriut mund 

të shpërlahet deri në fund. Nga humnerat 

e ndërdijes, në situata të çuditshme di të 

shpërthejë instinkti për të kundërsh-tuar. 

69

70 

Fjala e dhënë 

Besa apo fjala e dhënë është njëra nga 

figurat më sublime në veprën e Kaderesë. 

Me anën e kësaj gjuhe autori ka arritur 

të prekë në nivele të padukshme e 

të panjohura për mundësitë e pjesës 

racionale të vetëdijes. Vetëm me këtë gjuhë 

mund të shëtitet lirshëm nga kjo botë e 

deri në botën e përtejme, transcendentale, 

për të kënaqur një kërkesë të përjetshme 

që kemi, për të kaluar kufirin që limiton 

jetën e kësaj bote. Është fuqia e gjuhës së 

simbolit që bën të mundshme përçimin 

e mesazhit nga pjesa e vetëdijshme në 

pjesën e pavetëdijshme të psikës njerëzore. 

Premisat që bartin energjinë e kësaj 

gjuhe si: padefinueshmëria, iracionaliteti, 

përmbysja e kohës reale, mungesa e 

referentit, interpretatibiliteti i pakufishëm, 

bëjnë të mundur depërtimin në lartësi të 

pafundme të botës transcendentale, pa 

patur frikë se mund të humbim rrugë. Ajo 

është rrugë e njohur dhe botë e artikuluar 

për pavetëdijen tonë. 

piramida 

Madhështia e saj dhe absurdi i motivit që 

ka shtyrë mendjen njerëzore të ngrejë një 

monument të atillë, një varr grandioz për 

të përjetësuar lavdinë si dhe për të shtypur 

e zvogëluar të gjithë qeniet njerëzore të atij 

vendi, ka prekur imagjinatën e I. Kadaresë, 

në sensin e krijimit të një analogjie të 

fshehtë. 

Një piramidë e madhe, një varr i madh, të 

cilin do ta ndërtonin për t’u dukur tepër 

të vegjël njerëzit, tepër të parëndësishëm 

dhe ç’është shumë me rëndësi, të prishnin 

mirëqenien dhe të shpallnin varfërinë e 

shkretirën sociale përreth, si synim të 

përhershëm të brezave, po ndërtohej për 

të gjallë të diktatorit, në Tiranë. Një socium 

shqiptar i gjysmës së dytë të shekullit XX, 

i shndërruar në një varr social, aq shumë i 

përngjet ndërmarrjes absurde të ndërtimit 

të një varri të madh faraonësh si dhe idesë 

së hershme egjiptase për të bërë një varr 

simbol për t’u përfaqësuar në shekuj. 

Figura e këtij varri aq shumë përputhet 

me një realitet empirik, zbret gati deri në 

fund, për t’u zbërthyer si alegori, sepse, 

prek qartë kufijtë kohorë e hapësinorë të 

këtij realiteti. Varri i faraonit afrohet me 

varrezën politike dhe sociumin shqiptar 

deri në kufijtë e alegorisë, e prek atë, po 

nuk e kalon, andaj kurrë nuk lë shteg që të 

shndërrohet në një denotim logjik. Duke shkrirë 

kohët dhe duke konvertuar hapësirat autori 

i mbetet besnik stilit të tij, shndërron tekstin 

në fuqi marramendëse përgjithësuese, sjell 

pamje sociale e referenciale të kohës së vet, e 

në të njëjtën kohë, ngre çështje gjithënjerëzore, 

të gjithë globit e të të gjitha kohëve. 

Autori është shumë i interesuar jo vetëm të 

vërë lidhjet apo të shkrijë tërësisht kohët 

mi-tike me atë objektive historike, po ai 

në të njëjtën kohë, vë lidhje mes ideve 

dhe synimeve të karaktereve që modelon 

mbi bazën e përgjasimit fundamental. 

Teksti sjell vrazhdësinë e absurdit, nga 

koha mitike e ndërtimit të piramidave, 

si ritualemë që riciklohet pas shumë 

shekujsh në një kohë të shekullit XX; në 

Tiranë ndërtohet piramida për diktatorin. 

Vetë ideja se varreza duhet të bëhet simbol 

që do të përfaqësojë pushtetin bart me vete 

tërë peshën e morbiditetit të diktaturës. 

Me piramidën, Kadare ka arritur të lidh 

kohët me fillin e marrëzisë dhe të absurdit. 

Ndjenja për të ndërtuar një varr nga ana 

e diktatorëve, bëhet simbol që mbulon të 

gjitha diktaturat, të reja e të lashta, lindore 

e përendimore. Mund të dallojnë materialet 

e ndërtimit, me bloqe gurësh, me kafka, 

me xhama, mirëpo të gjitha piramidat 

komunikojnë me të njëjtën gjuhë, me 

gjuhën e shkretëtirës që mbjellin, që lënë 

pas dhe që rrezatojnë për të ardhmen. 

Syri i keq 

Ironia zhvesh deri në fund tjetërsimin e 

njeriut në sistemet totalitare. Individi i 

shpërlarë nga truri ose i verbuar, shpreh 

kënaqësinë e madhe se nuk sheh më 

botën. Ai shpall për dritë errësirën dhe 

sytë organ të panevojshëm që të turbullon 

kokën. Një ironizim me platformat dhe 

politikat ideologjike totalitare. 

Syri i keq, zhdukja e syrit të keq, syri i 

rrezikshëm për shtetin, poetët e rrezikshëm 

me kuptimet e dyta, vullneti për t’u verbuar, 

vullneti për ta bërë atë për të mirën e shtetit, 

shpallja e syve si të dëmshëm për kokën, 

hipokrizia e amnestisë për të masakruarit, 

janë asociacione që gjejnë përgjasim me 

fenomenet e sistemit diktatorial të Shqipërisë 

së gjysmës së dytë të shekullit XX. 

Murimi 

Ismail Kadare e ka rimarrë këtë topos 

kurrë të shpjeguar deri në fund, jo për ta 

zbuluar, po për ta ngarkuar me shtresime 

të reja kuptimore. Ballafaqimi që autori i 

bën misterit të murimit, gjatë gjithë veprës, 

duke e vënë përballë argumentit logjik 

dhe interpretimit mbështetur në shkaqe 

empirike e rrit edhe më tej mjegullën 

semantike. Sa herë që argumentet logjike 

grumbullohen për të shpjeguar fenomenin 

dhe mjetet e gjuhës mprehen për të thënë 

deri në fund arsyet e rrënimit, triumfon 

strategjia simbolike e gjuhës sugjestive 

që synon të pathënshmen, atë që lë 

hapur misterin dhe shumëfishon lojën 

interpretative. 

Lexuesi që kërkon kuptimet e dyta, zhytet 

në kujtesën e tij kulturore, në paradigma të 

trashëguara brez pas brezi si ndërdije dhe 

gjen kodin e komunikimit. Ai qumësht që 

rrjedh në tokë dhe thimthi që i del foshnjes 

nga goja, derisa shohim qenien njerëzore 

me gjymtyrët në mur, përpara aq burave, 

bart me vete një kompleks të shumëfishtë 

kuptimor. Bart tërë atë tragjikë, absurdin 

dhe vrazhdësinë, vdekjen dhe vazhdimin 

e jetës, pikëllimin dhe indiferencën, 

mashtrimin dhe besimin, tërë filozofinë 

e jetës së një populli dhe ndoshta, tërë 

bazamentin moral, etik e filozofik ku 

mbështetet rruga e zhvillimit njerëzor. 

Shkaba 

Ismail Kadare që ka ndërtuar një univers të 

tërë simbolesh mitike, me mure, piramida, 

kështjella, kuaj të drunjtë etj. me synim 

që të fortifikonte etninë, në fund, për 

të mbyllur këtë rreth, për të plotësuar 

totalitetin e tërë luftërave dhe të gjitha 

betejave që ka krijuar mendja njerëzore, 

shkëput simbolin me të shtrenjtë nga 

flamuri dhe bën luftën e përgjakshme me 

shpendin e vet, me të cilin identifikohej, me 

shkabën e flamurit. 

Simboli i shkabës është i ndërtuar mbi 

një konstrukt antitetik: shkaba është 

71

72 

shpëtimtari yt, shkaba është vrasësi 

yt. Kjo thurje antitetike është e lehtë të 

bartet nga antiteza tekstore në situata e 

relacione të tjera antinomike që rrjedhin 

nga kjo, qofshin ato shoqërore, politike, 

psikologjike. Dhe për t’u shtrirë menjëherë 

në tërë globin:”Gjithë njerëzimi ndoshta 

ishte i bur-gosur në këtë kënd të gjithësisë, 

pranguar kushedi pse nga një dëshirë 

vetëvrasëse.” 

Ikja e njeriut hipur mbi një shkabë është 

një motiv i jashtëzakonshëm që shpalon 

një nga një dimensionet e tragjikës që 

ka përcjellë individin në tentativën e tij 

për të dalë nga izolimi. I pafuqishëm 

të shpërthejë murin e izolimit fizikisht, 

individi ka vënë në fuqi forcën e madhe 

të ikjes transcendente. Këto janë mjete 

të njohura për të, figura paradigmatike 

të trashëguara në ndërdije brezash, që 

nga ikari antik e deri te një shpend që ai 

e mban si emblem të krenarisë së vet. Po 

kjo ikje ka fundin e vet tragjik, e përgjak 

individin së bashku me shpendin, në një 

fluturim shprese për të dy, po që kanë një 

predestinim fati, të hanë veten në ajër, para 

se të bien në tokë 

Krejt çka ka ndodhur, autori do ta kthejë 

përsëri në mit, në shtratin e vet të 

gjenezës, për të lënë të hapur shtegun që 

lidh rrënojat e mitit të vjetër me ngrehinën 

e mitin të ri, ndërtuar si mit personal. Më 

shumë se sa për të vënë lidhjen me mitin 

e vjetër, autori është i interesuar të krijojë 

një kontekst realist, tejet të besueshëm, 

me referenca të aktualitetit modern, për të 

ngulmuar në vërtetësinë e mitit të ri. 

COVER STORY 

“ThE WORLD AND ITS 

LITERATURE: WhERE 

ARE WE hEADED?” 

73

74 75 

Antonio Della Rocca Italy 

An Interview with “Antonio Della 

Rocca”, president of Trieste pEN 

Centre & Member of the Board of pEN 

International about the subject of 

Interviewed by Mesut Şenol 

Intervistato da Mesut Şenol 

“WhERE DO YOU ThINK ThE WORLD IS 

hEADED? 

DOVE STA ANDANDO IL MONDO, 

SECONDO LEI ? 

You may think I’m an incurable optimist, but I 

refuse to accept that technological progress 

will lead us to disaster in the very end. 

On the other hand, my classical formation 

was designed to convince myself as well 

as my pears that “historia magistra vitae”, 

whereas I have personally discovered 

during my rather long life that history does 

not teach us anything. 

So, my Weltanschauung is a rather cynical 

one: I see globalism as a phase of our 

history which will ultimately give way to 

another new era. (Let’s only think how 

people in Great Britain must have viewed 

the Industrial Revolution in the period 

from 1760 to 1840...). 

Even with all the problems we today have 

to face – and possibly play a role in finding 

solutions to , such as welfare and poverty 

– I find the present times nevertheless 

both interesting and challenging. 

Akin to anyone else, I fear for my children 

and grandchildren, but I trust that they 

will form part of the solution and not the

76 

problem. In literary terms, I greatly value 

Cormac McCarthy’s “The road” however I 

do believe the scenario will be less tragic. 

However, it must be said that present 

day problems such as the rising smog 

levels in Chinese cities do not enhance my 

optimism. 

Potete considerarmi un incurabile 

ottimista, ma mi rifiuto di accettare l’idea 

che alla fin fine il progresso tecnologico ci 

porterà al disastro. 

D’altronde, la mia formazione classica 

era disegnata con l’intento di convincere 

me ed i miei contemporanei che “historia 

magistra vitae”, mentre ho avuto modo di 

scoprire di persona nella mia non breve 

vita che la storia non ci insegna un bel 

niente. 

Di conseguenza la mia Weltanschauung 

è piuttosto cinica: vedo la globalizzazione 

come una qualsiasi fase della nostra 

storia, che lascerà il passo ad un’altra 

(proviamo solo a pensare come la gente 

in Gran Bretagna può aver guardato alla 

Rivoluzione Industriale nel periodo dal 

1760 al 1840…). 

Come tutti, ho dei timori per i miei figli 

e per i miei nipoti, ma credo che essi 

saranno parte della soluzione e non del 

problema. 

In termini letterari, apprezzo moltissimo 

“La strada” di Cormac McCarthy ma credo 

che lo scenario non sarà tragico come da 

lui immaginato. 

È pur vero - ad esempio - che la situazione 

attuale dello smog nelle città della Cina 

non contribuisce ad aumentare il mio 

ottimismo. 

How do you view the evolution of world 

literature considering its past and future? 

Come vede l’evoluzione della letteratura 

mondiale considerando il suo passato ed il 

suo futuro ? 

I’m quite worried when considering the 

evolution of world literature. There are 

many reasons for this, two of which I shall 

focus on here. 

First of all I would affirm the influence of 

what we might call the “industrialisation of 

the book business”. With this term I’m not 

referring to the influence of technological 

advances or wondering whether the future 

lies with the e-books or the old good 

paperbacks. 

Industrialisation in this context means that 

books are nowadays becoming more and 

more a merchandise product which either 

sells or doesn’t , with all the associated 

economic and logistic implications, not 

to mention the influence – in marketing 

terms - of the media coverage accrued by 

the author. 

All of the above reasons are generally 

speaking, with many interesting exceptions 

– prejudicial to the literary quality of the 

“product” in favour of its saleability. 

I would however like to highlight that there 

has always been a “book industry” and I 

personally feel that there is nothing wrong 

in selling success but financial gain should 

not be the sole benchmark in order to judge 

the quality of a novel or of a book of poems. 

Another major problem is that the absolute 

majority of books undeniably need to be 

translated into English in order to “exist”. 

Minority languages may possess a richness 

of historic literature with remarkable 

authors and poets in their thousands, 

but their books will never attain the huge 

attention of novels such as “Fifty shades 

of grey” and the ensuing sequels (such 

mass success would never happen had the 

book originally been written in for example 

Punjabi or Kazhak). 

PEN International advocates the 

translation of minority languages 

literature, and the Trieste PEN Centre 

– despite its limited financial resources 

– has published two InterPENbooks 

in cooperation with the Slovenian and 

Croatian PEN Centres. 

But the fact itself that we are discussing 

these issues in English is very clear proof 

of the predominant role of this language. 

Sono molto preoccupato se considero 

l’evoluzione della letteratura mondiale. 

Ci sono parecchie ragioni per esserlo, ma 

mi limiterò a parlare di due di esse. 

Al primo posto metto quella che potremmo 

chiamare l’industrializzazione del business 

dei libri. Non mi riferisco all’influenza della 

tecnologia né mi chiedo se il futuro sia 

degli e-books o della buona vecchia carta 

stampata. 

Industrializzazione significa che i libri 

sono sempre più una merce che si vende 

o non si vende, con tutte le implicazioni 

economiche e logistiche, per non parlare 

dell’influenza – in termini di marketing – 

della copertura mediatica che un autore 

può avere o non avere. 

Tutto ciò – in termini generali, con 

parecchie interessanti eccezioni – nuoce 

alla qualità letteraria del “prodotto” a tutto 

vantaggio della vendibilità. 

Ci tengo a precisare: una “industria del 

libro” è sempre esistita e personalmente 

ritengo che non ci sia nulla di male nel 

fatto di vendere molte copie, punto e a 

capo. Ma il fatturato non può essere il solo 

benchmark per giudicare la qualità di un 

romanzo o di una silloge di poesie. 

L’altro grande problema consiste nel fatto 

che la assoluta maggioranza dei libri ha 

un bisogno disperato di essere tradotta – 

intendo tradotta in inglese – per “esistere”. 

Le lingue minoritarie hanno storie secolari 

e grandissimi scrittori e poeti, a migliaia, 

ma i loro libri non avrebbero mai raggiunto 

la visibilità di un “Cinquanta sfumature 

di grigio” e dei sequels (né ci sarebbe 

riuscito questo libro se fosse stato scritto 

originariamente in Punjabi o in Kazako). 

Il PEN International favorisce le traduzioni 

delle lingue minoritarie, e il PEN Trieste – 

con le proprie limitate risorse finanziarie 

– ha pubblicato due InterPENbooks in 

collaborazione con il PEN Slovenia ed il 

PEN Croazia. 

Ma il fatto stesso che si stia discutendo 

qui di questi argomenti in inglese è una 

chiarissima prova della predominanza di 

questo idioma. 

77

78 

How would you describe the relationship 

between national and world literature in 

your country? 

Come descriverebbe la relazione tra 

letteratura nazionale e mondiale nel Suo 

paese? 

Let’s continue on the reflection we were 

making about world literature. 

The Italian market is said to be conditioned 

by the fact that there are more Italians 

writing than reading. Of course this is a 

joke, but in reality, less of a joke than you 

would care to believe. 

Italians read too little. About 45% read 

between 1 to 3 books a year, so-called 

“strong readers” (12 or more books a year) 

make up less than 14% of the population. 

If you examine the shelves of the 

bookshops you discover that at least 20% 

of the books are translated into Italian from 

other languages (the equivalent percentage 

in the USA and U.K. is no higher than 4%). 

So there should be very large internal 

production indeed. 

In fact, publishers prefer Italian writers 

for the very simple reason that they are 

cheaper. In terms of revenues, only very 

few Italian authors may hope to reach the 

number of copies sold by foreign authors, 

since foreign literary rights are expensive 

and publishers purchase only titles that 

have a “sure” record of sales abroad. 

But the number of these titles from the 

national production(80% of all books 

available)which achieve a circulation of 

above 2000 copies is a well-kept secret; 

since the average circulation is less than 

4000 copies (including bestsellers) we may 

deduce they are not many. 

Apart from these figures, the real problem 

of literature – in its native country or abroad, 

in its own language or translated - is the 

quality of the merchandise. In my opinion, 

selection criteria have changed worldwide 

and not for the best. 

Continuiamo nella nostra riflessione sulla 

letteratura mondiale. 

Si dice che il mercato italiano sia condizionato 

dal fatto che ci sono più italiani che scrivono 

di quelli che leggono. È una battuta, ma meno 

di quanto possiate pensare. 

Gli italiani leggono troppo poco. Circa il 45% 

legge da 1 a 3 libri all’anno, i cosiddetti “lettori 

forti” (12 o più libri all’annno) sono meno del 

14% del totale. 

Se si dà un’occhiata agli scaffali delle 

librerie si scopre che almeno il 20% dei 

libri è tradotto in italiano da altre lingue (la 

percentuale corrispondente per USA e U.K. 

non supera il 4%). 

È ovvio che ci debba essere una grande 

produzione interna. 

In effetti, gli editori preferiscono gli scrittori 

italiani per la semplicissima ragione che sono 

più a buon mercato. In termini di fatturato, 

solo pochissimi autori italiani possono 

sperare di arrivare allo stesso numero di 

copie vendute dagli autori stranieri, perché i 

diritti letterari esteri sono costosi e gli editori 

acquistano solo i titoli che hanno già all’estero 

dei numeri di vendita “sicuri”. 

Ma quanti titoli dell’80% che deriva dalla 

produzione interna raggiungano una 

circolazione al di sopra delle 2000 copie 

è un segreto ben custodito: visto che la 

circolazione media si situa al di sotto delle 

4000 copie (bestsellers inclusi) si può 

ritenere che non siano molti. 

Al di là di questi numeri, il vero problema 

della letteratura – nel suo paese e/o lingua 

o all’estero, nella lingua originale o tradotta 

– è la qualità della produzione. A mio 

avviso, i criteri di selezione sono cambiati in 

tutto il mondo, e non per il meglio. 

How would you describe the relationship 

people in your country have with literature? 

Come descriverebbe la relazione che la 

gente ha con la letteratura nel Suo paese? 

I have already answered part of this 

question. However, I will take another 

aspect into consideration. 

At one time, books were strictly related 

with the status of the reader: only cultivated 

people owned them, libraries were a 

privilege of the well-off; they projected 

an aura of importance around the user. 

Nowadays books (novels, biographies, 

essays, detective stories, technical books or 

whatever) are looked at by the majority as 

consumer products, but there is always a 

presumption of importance by the readers. 

There is a joke about an Italian novel that 

won two prestigious literary awards some 

years ago, entitled “The solitude of prime 

numbers”. It was said that you could 

envisage yourself as being (and looking) 

more intelligent than you actually were 

by simply buying the book and walking 

around with it under your arm, because few 

people actually knew what prime numbers 

were! So, I fear (with good reason) that 

many people still consider reading more 

a social activity than a way of improving 

themselves, as it should be considered. 

In modern terms, a fantastic cartoon on 

Facebook shows a mother telling her son: 

“It’s called reading. That’s how people 

install new software in their own brain.” 

Ho già risposto in parte a questa domanda. 

Voglio però considerare un ulteriore 

aspetto della questione. 

Una volta, c’era una stretta relazione tra 

i libri e lo status del lettore: solo persone 

colte li possedevano, le biblioteche erano 

un privilegio dei benestanti, ed essi 

proiettavano un’aura di importanza sugli 

utilizzatori. 

Oggi i libri (romanzi, biografie, saggi, 

polizieschi, letteratura tecnica, tutti 

insomma) vengono considerati dalla 

maggioranza beni di consumo, anche se 

permane una presunzione di importanza 

nei riguardi dei lettori. 

Gira una battita su di un romanzo italiano 

che ha vinto due importanti premi letterari 

alcuni anno fa, intitolato “La solitudine 

dei numeri primi”. Si diceva infatti che 

uno poteva considerarsi (e sembrare) più 

intelligente di quanto effettivamente fosse 

solo comprandolo e passeggiando con 

questo romanzo sotto il braccio, perché 

solo poche persone sapevano cosa fossero 

i numeri primi. 

Temo quindi (con qualche ragione) che 

molte persone considerino leggere 

più un’attività sociale che un modo di 

migliorare se stessi, come dovrebbe 

79

80 

essere. In termini moderni, su Facebook 

una fantastica vignetta mostra una madre 

che dice al figlio: “Si chiama leggere. È così 

che la gente installa nuovo software nel 

proprio cervello”. 

Do you believe literature could contribute 

to world peace? 

Lei crede che la letteratura possa 

contribuire alla pace mondiale ? 

Yes, definitely. In two ways: 

The first is that in order to enjoy literature, 

a certain level of education is necessary 

which not all our fellow men and women 

have achieved – although such a statement 

may appear aloof – it is a precondition we 

cannot disregard. People who read books 

and newspapers – despite any misgivings 

we may feel towards the media – are by 

definition better equipped for a peaceful life. 

Secondly, literature can – and should 

– disseminate knowledge from one to 

another, and this accumulated knowledge 

is the most powerful tool we writers and 

poets can utilize to affirm that peace is 

possible. Not easy, not gratuitous, not 

immediate, but possible. 

PEN International pursues its aims 

through four main Committees, one of 

which is the Writers for Peace Committee, 

where I represent the Trieste PEN Centre. 

Sì, certamente. In due modi. 

Il primo – e potrebbe sembrare naïf 

affermare una cosa del genere, ma si tratta 

di una precondizione indispensabile – è 

che per apprezzare la letteratura bisogna 

aver raggiunto un certo livello di istruzione 

di cui non dispongono tutti i nostri simili, 

uomini e donne. Chi legge libri e giornali 

– indipendentemente dal grado di sfiducia 

che possiamo avere nei confronti dei media 

– è per definizione meglio attrezzato per 

una vita pacifica. 

In secondo luogo, la letteratura può – e 

dovrebbe – diffondere la conoscenza 

dell’altro da sé, e tale conoscenza è il 

mezzo più potente di cui noi scrittori e 

poeti disponiamo per affermare che la pace 

è possibile. Non facile, non gratuita, non a 

portata di mano, ma possibile. 

Il PEN International persegue i suoi scopi 

tramite 4 Comitati principali, uno dei quali 

è il Comitato degli scrittori per la pace, in 

cui rappresento il PEN Trieste. 

Which literary works are considered 

bedside works or classics in your country? 

Why do you think this is? 

Quali opere letterarie sono considerate 

libri da capezzale o classici nel Suo paese? 

E perché pensa che sia così? 

The notion of “bedside work” is a bit out of 

fashion, like the idea of people currently 

reading the “classics”, you know. 

In fact, people still read classics, there are 

for instance thousands of fans of Dante 

Alighieri who know large parts of the Divina 

Commedia by heart, but they represent the 

exception, not the rule. 

I myself have read the majority of the socalled 

classics, I’m very fond of Dante, but the 

Divina Commedia is not on my bedside table. 

The idea of a livre de chevet is harder to 

die? Change? In my experience, one may 

have many bedside books in his/her life, 

according to the changes in age, place, 

condition, and lifestyle ... the lot. 

So, I think I cannot give a general answer 

to this question, only a personal one. 

Understandably I’m a strong reader (surely 

more than 50 books a year) so I have always 

something new to read, and I have no strong 

genre preferences. 

However, when I feel tired or a little poorly 

when I would like to take some time out from 

the real world, I seek refuge in John Le Carré 

or in some good historical novel or biography. 

Or – perhaps – in an Astérix or Peanuts 

album, if possible, in the original language. 

Sa, il concetto di “libro da capezzale” è un po’ 

fuori moda, come l’idea che la gente legga 

correntemente i classici. 

In effetti, la gente legge ancora i classici, 

per esempio ci sono migliaia di appassionati 

di Dante Alighieri che sanno gran parte 

della Divina Commedia a memoria, ma essi 

rappresentano l’eccezione, non la regola. 

Io stesso ho letto la maggior parte dei 

cosiddetti classici, mi piace molto Dante, 

ma la Divina Commedia non ha un suo 

posto sul mio comodino. 

L’idea di un livre de chevet è più dura 

a morire. Per quanto concerne la mia 

esperienza, uno/a può avere più libri da 

capezzale nella propria vita, a seconda 

dell’età che cambia, dei luoghi, delle 

condizioni e dello stile di vita… un po’ di 

tutte queste cose. 

Insomma, penso di non poter dare a questa 

domanda una risposta generale, ma una 

personale sì. 

Si può capire che io sono un lettore forte 

(di certo più di 50 libri all’anno) e quindi ho 

sempre qualcosa di nuovo da leggere, e per 

di più non ho definite preferenze di genere 

letterario. 

Però, quando mi sento stanco, quando ho 

l’influenza, quando voglio prendere le mie 

distanze da questo mondo, cerco rifugio 

in John Le Carré o in un buon romanzo 

storico o in una biografia. Oppure – e 

perché no? – in un album di Astérix o dei 

Peanuts. Se possibile, in lingua originale. 

81

82 

Hıfzı Topuz 

ThE WORLD SEARCh TO FIND 

RATIONALISM 

By Hıfzı Topuz Turkey 

Translated by Mesut Senol 

There are futurist approaches concerned 

with where the world is heading. According 

to a report written by Americans, the US 

will lose its domination. Old Yugoslavia 

and the Soviet Union will disintegrate. 

Besides these developments new ideas 

and tools are surfacing and having an 

impact on the world. On television stations 

in many countries you watch people who 

take to the streets. The 1968 incidents 

started in Paris. It was mostly among the 

youth. They did not know what to do. It 

was a destructive movement. This time 

around though, the incidents are more 

widespread. There seems to be unrest 

in Egypt, the United States, Britain, Italy, 

and Greece and in many other places. In 

the backdrop of all these events stands 

the financial power which rules the world. 

The US borrows from that financial power. 

Even governments do the same thing. 

Now this financial power is a target, and 

it is eventually going to collapse. They 

say wages will dwindle. Everybody takes 

to the streets. Drop in wages would not 

bring salvation. The power of finances 

cannot control the streets. The police 

force is providing a level of control at the 

moment. Economically speaking, financial 

power is not in a position to give direction 

to the world. It cannot create employment 

opportunities, unemployment is on the 

increase. There is an unemployment 

problem and social justice throughout the 

whole world. 

Furthermore, the media today faces various 

boundaries and obstacles. The Internet 

disseminates the news that the mainstream 

media would not provide. During the 

incidents of the Arab Spring, the youth had 

continuously communicated on the internet. 

Now in the whole world the measures are 

being taken to quiet the Internet. 

Ataturk brought to Turkey rationalism and 

Enlightenment. This foundation cannot be 

destroyed. Ataturk realized what Europe 

did in the 18th century. We had a Tevfik 

Fikret. He was the first one to apply the 

idea of the Enlightenment in the field of 

culture. It was Ataturk who made them 

a part of state policies. Ataturk raised a 

youth culture. He changed the schools, 

and he promoted a new educational 

system. He knew that youth would 

progress through rationalism. Because 

of that he entrusted the republic to the 

youth. However, the youth standing up for 

Ataturk is in the minority. They advocate 

for Ataturk but it is not done in a very well 

organized fashion. The prison terms are 

being demanded from them because they 

throw eggs or made some controversial 

remarks. Are there not freedoms to say 

no and to protest here? If you do not allow 

these freedoms, then you are doing nothing 

but provoking the youth. 

The world takes its true guidance from 

rational faculty. The world problems would 

be solved through intellect not through 

superstition and old wives’ tales. 

Recently, I have been writing a book about 

Namık Kemal who came into prominence 

as an intellectual. He authored novels, 

plays and heroic verses. Namık Kemal 

was pursuing Westernization but not 

for Enlightenment and Rationalism, he 

revolted against the Sultanate. He was 

an intellect from the late Ottoman time. 

He went to France, and was well aware 

of the contemporary French literature. 

Then he journeyed to Britain to live there 

for some time. Namık Kemal studied a 

variety of literature in Britain. When he 

applied the revolting reactions in Turkey, 

he found himself in hot water; he was 

sent to exile. But Westernization is one 

thing and Enlightenment is something 

else. For example, Westernization would 

mean imitating the West in dress and 

in architecture. However, it is not the 

same thought processes. Mithat Pasha 

is also a pro-Western person but not a 

pro-Enlightenment person. Mithat Pasha 

advocates for constitutionalism and 

democratic order, that’s fine but, these 

are all characteristics of Westernization. 

NeitherMithat Pasha or Namık Kemal 

were supporting the Enlightenment nor 

changing the mentalities. That means 

these persons are not aware of the 

Enlightenment Movement abroad. They 

would not liberate themselves from the 

perception of Islam. Had Ataturk and 

Namık Kemal lived in the same period, 

their thinking would have clashed. Ataturk 

adores Tevfik Fikret and Namık Kemal. 

He has been affected by Namık Kemal’s 

patriotism. During Namık Kemal’s time, 

there was a heated discussion about 

whether to adopt the Latin script or not. 

Namık Kemal said the following: “It is a 

disaster, never ever”. If we adopt the Latin 

script then our religion would be lost, 

the Ottoman State collapse, and there 

would be no nation, no nationality and 

no homeland. “But again it was Namık 

83

84 

Kemal who made his views known on 

education by saying, “Education for them! 

I disagree! If we teach Laz, the Kurds and 

the Albanians would rebel.” I like Namık 

Kemal as i. scanned thousands of his 

letters. I noticed his nice relationships with 

his friends and his family yet I also can see 

his conservative sides. I wrote books with 

admiration about Tevfik Fikret, Ataturk, 

Sabahattin Ali and Nazım Hikmet. As to 

Namık Kemal, I feel obliged to comment 

about what he had to say. 

I wrote a book about Nazım Hikmet. We 

enjoyed each other’s friendship. He was 

such a likeable and very sweet person. He 

was quite modest. As soon as we saw each 

other, we hugged each other. Although 

there was a 21 year difference in our ages, 

we managed to be close friends. 

Nazım was a free spirited person and 

was a progressive and revolutionist man 

who comprehended where the world was 

heading. He did not make any concessions 

in his life had he done so in 1937, when 

he went to Ankara to see the big people 

in governments including Şevket Süreyya, 

Şükrü Kaya and Şükrü Sökmensüer, he 

would have been appointed as a minister or 

a director general to say the least? He did 

not diverge from his integrity. When he was 

in Moscow he did not become a so-called 

“Moscow Servant”. He challenged the 

system. When he was given a city tour, he 

posed a question about some of the high 

rise buildings. When his guide commented 

“These buildings were constructed by 

Stalin,” his reply was “I don’t know any 

architect by the name of Stalin.” 

Nazım Hikmet made use of Mayakovski’s 

new poetry system but it was not the only 

element making Nazım’s poetry unique. 

He voiced openly the contents of ideas 

people would have thought but not able 

to speak of. He destroyed old concepts, 

and appealed to everybody. Neruda 

was a Nazım admirer. Even the people 

who did not see Nazım in person were 

his enthusiasts. Nazım earned a huge 

popularity worldwide. 

In various locations in the world there 

are meetings held by writers, artists and 

journalists. There is no conflict in those 

meetings. They agree among themselves, 

they adopt the same principles. In general, 

writers and journalists defend world 

peace through their writings and news 

coverage. The journalists though are partly 

dependent on their bosses and because 

of that they may have some limits in their 

liberty to write freely. The writers on the 

other hand are in a different category. They 

write their books almost completely freely. 

They are not the ones who can change the 

world, they wouldn’t yet they set the stage 

for it. The ones who would bring changes 

to the world are the youth and I am an 

optimist here. After all, I trust the youth! 

DÜNYA AKILCILIğI BULACAK MI? 

Hıfzı Topuz Turkey 

Dünya nereye gidiyor diye yorum yapan 

gelecek hakkında tahminde bulunan 

yaklaşımlar var. Amerikalıların hazırladığı 

bir rapora göre Amerika egemenliğini 

kaybedecek. Yugoslavya, Sovyetler Birliği 

dağıldıktan sonra bunların yanında yeni 

görüşler ve yeni araçlar ortaya çıkıyor 

ve dünyayı etkiliyor. Televizyonlarda 

pek çok ülkede, her tarafta sokaklara 

dökülmüş insanları görüyorsunuz. 1968 

olayları Paris’te başlamıştı. Daha çok 

gençler arasındaydı. Ne yapacaklarını 

bilemiyorlardı. Yıkıcı bir hareketti. Ama 

bu sefer yaygın olaylar var. Mısır’da, 

Amerika’da, İngiltere’de, İtalya’da, 

Yunanistan’da, birçok yerde huzursuzluklar 

yaşanıyor. Bütün bu olayların arka planında 

tüm dünyayı yöneten finans gücü duruyor. 

Amerika o finans gücünden borç alıyor. 

Devletler bile başka bir devletten değil, 

bu finans kaynağından kredi istiyor. İşte 

bu finans gücü şimdi hedef ve önünde 

sonunda yıkılacak. Ücretler azaltılacak 

deniyor. Herkes sokaklara dökülüyor. 

Ücretlerin düşürülmesi bir çözüm 

getirmiyor. Finans gücü sokaklara hâkim 

değil. Polis gücüyle kontrolü elinde 

tutabiliyor. Finans gücü dünyaya ekonomik 

açıdan da yön veremiyor. İş alanları 

yaratamıyor, işsizlik artıyor. Bütün dünyada 

bir iş ve sosyal adalet sorunu var. 

Bunun yanında bugün medyada çeşitli 

sınırlar, engeller söz konusu. Basının 

vermediği haberleri internet yayıyor. 

Arap Baharı denen olaylarda gençler hep 

internet ortamında haberleştiler. Şimdi 

bütün dünyada interneti susturmak için 

önlemler alınıyor. 

Atatürk Türkiye’ye akılcılığı, aydınlanmayı 

getirmiştir. Bu temel yıkılmaz. 18. 

Yüzyılda Avrupa’nın yaptığını Atatürk 

gerçekleştirmiştir. Bizde Tevfik Fikret 

çıkmıştır. 

Aydınlanma düşüncesini kültür alanına 

getirmiştir. Bunu devlet politikası haline 

getiren Atatürk’tür. Atatürk bir gençlik 

yetiştirmiştir. Okulları değiştirmiş, bir 

eğitim sistemi geliştirmiştir. Atatürk 

gençlerin akılcılık yolunda ilerleyeceğini 

biliyordu. Cumhuriyeti de onun için 

gençliğe emanet etmiştir. Ama bugün 

Atatürk’ü savunan gençler azınlıktadır. 

Dağınık şekilde Atatürk’ü savunuyorlar. 

Onlara da yumurta attı, söz söyledi diye 

hapis cezaları isteniyor. Hayır deme, 

protesto etme özgürlüğü var, öyle değil mi? 

Bunları kaldırırsanız gençleri kışkırtmış 

olursunuz. 

Dünyaya akıl yön verir. Dünya sorunları akılla 

çözülür. Hurafelerle, kara inançlarla değil. 

Şu sıralar bir aydın olarak sivrilmiş 

Namık Kemal hakkında kitap yazıyorum. 

Roman, piyes, kahramanlık şiirleri yazan 

Namık Kemal Batılılaşma peşindeydi 

ama aydınlanma, akılcılık peşinde değildi. 

Padişahlığa karşı bir başkaldırısı vardı. 

Namık Kemal ile Osmanlı’nın son 

zamanındaki bir aydın portresini 

vereceğim. Fransa’ya gidiyor, çağındaki 

Fransız edebiyatını öğreniyor; İngiltere’ye 

gidiyor, orada yaşıyor. Oradaki edebiyatı, 

edebiyatçıları öğreniyor. Oradaki 

başkaldırıyı aynı şekilde Türkiye’de 

85

86 

uygulayınca başı derde giriyor ve 

sürgünlerde yaşıyor. Ama Batılılaşma 

başka, aydınlanma başka. Batılılaşma, 

Batıyı giyimde kuşamda, mimaride taklit 

etmek. Ama kafada değil. Mithat Paşa, 

Batıcıdır ama aydınlanmacı değildir. Mithat 

Paşa meşrutiyet, demokratik düzen diyor, 

evet kabul, bunlar Batılılaşma. Ama 

ne Mithat Paşa, ne de Namık Kemal 

aydınlanmadan, kafayı değiştirmekten 

yana değiller. Yani bu kişiler dışarıdaki 

aydınlanma akımının farkında değiller. 

Bunlar İslam bakışından kendilerini 

kurtaramıyorlar. Atatürk ile Namık Kemal 

aynı dönemde yaşasalardı, mutlaka 

çatışırlardı. Atatürk Tevfik Fikret’e ve 

Namık Kemal’e hayran. Namık Kemal’in 

vatan sevgisinden etkilenmiş. Namık 

Kemal zamanında Latin harfleri tartışılıyor 

ve Namık Kemal, “Felaket, katiyen olmaz, 

Latin harflerini kabul edersek, din elden 

gider, Osmanlı Devleti dağılır, millet, 

milliyet, vatan kalmaz” diyor. “Eğitim ne 

demek! Biz Laza, Kürde, Arnavut’a, okuma 

yazma öğretirsek başkaldırır bunlar” 

sözlerini söyleyen de Namık Kemal. Namık 

Kemal’i insan olarak seviyorum. Binlerce 

mektubunu taradım. Arkadaşlarıyla, 

ailesiyle iyi ilişkilerini de görüyorum, 

tutucu taraflarını da görüyorum. Tevfik 

Fikret’i, Atatürk’ü, Sabahattin Ali’yi, Nazım 

Hikmet’i hayranlıkla kitaplaştırdım. Ama 

Namık Kemal hakkında kitap yazarken, ne 

dediyse onu yazdım. 

Nazım Hikmet hakkında da kitap yazdım. 

Nazım ile benim dostluğum olmuştur. Çok 

sempatik, dünya tatlısı birisiydi. Gayet 

alçakgönüllüydü. Bir birbirimizi görür 

görmez kucaklaşmıştık. Aramızda 21 yaş 

farkı olmasına rağmen yakın arkadaştık. 

Nazım özgür bir insandı, yenilikçiydi, 

devrimciydi ve dünyanın ne yönde 

gittiğini kavramıştı. Yaşamında ödün 

vermedi. Eğer 1937’de Ankara’ya gittiği, 

Şevket Süreyya ile Şükrü Kaya ve Şükrü 

Sökmensüer’i görüp konuştuğu zaman 

en ufak bir ödün verseydi, bakan olurdu, 

genel müdür olurdu. Dürüstlüğünden 

sapmadı. Moskova’ya gittiğinde “Moskova 

Uşağı” olmadı. Orada kafa tuttu. Şehir 

gezdirilirken gördüğü büyük binaları 

sorduğunda, “Bunları Stalin yaptırdı” 

dediklerinde Nazım Hikmet, “Ben Stalin 

diye bir mimar tanımıyorum,” diyebilmişti. 

Nazım Hikmet, Mayakovski’nin getirdiği 

yeni şiir düzeninden yararlandı ama 

Nazım’a özgü olan onun şiirinin sadece 

şekil ve düzeni değildi. İçerik olarak 

insanların düşünüp de söyleyemediklerini 

açık açık söyledi. Kalıpları yıktı, herkese 

seslendi. Neruda’lar Nazım’a hayrandı. Onu 

görmeyenler de kendisine hayrandı. Nazım 

bütün dünyada popüler oldu. 

Dünyanın çeşitli yerlerinde yazarların, 

sanatçıların, gazetecilerin toplantıları 

yapılıyor. Oralarda hiç çatışma yok. Onlar kendi 

aralarında anlaşıyor, aynı ilkelerde birleşiyorlar. 

Yazarlar ve gazeteciler yazılarıyla, haberleriyle 

dünya barışını genelde koruyorlar. Gazeteciler 

kısmen patronlarına bağlı olduğundan 

biraz daha sınırlanabilse de, yazarlar öyle 

değil. Kitaplarını özgürce yazıyorlar. Bunlar 

dünyayı değiştirecek kişiler değil. Bunlar 

dünyayı değiştirmeyecekler. Ama bu ortamı 

hazırlıyorlar. Dünyayı değiştirecek olanlar 

gençler ve ben ileriye umutla bakıyorum. Her 

şeye rağmen gençlere güveniyorum. 

Doğan Hızlan 

ThE FUTURE OF TURKISh LITERATURE 

By Doğan HIZLAN Turkey 

Translated by Mesut Şenol 

If we examine universal criteria then 

Turkish literature today can be deemed 

compatible with global standards. Let us 

not forget about the language barrier yet 

these days this is largely being overcome by 

the translation of Turkish literary works. 

How do Western readers view our 

literature, and which books of ours attract 

their attention? 

When we look at this issue from such 

a perspective, we perceive expectation 

differences between readers in this 

country and those in the western world. 

A piece of literature reflects the social 

and political history of a given country. 

Additionally, its geography should be 

represented in that literature. When we 

talk about the characteristics of western 

literature, we recognize that the West 

considers our literature through an 

“orientalist” perception. In fact we all 

know that our literature embraces not only 

orientalist but also many other features. 

We have to consider the nature of the most 

read foreign literary works. 

The literati of the colonial countries live in 

the West and write narratives about their 

own native countries. 

They too take a great interest in those works 

dealing with the people of the old colonies, 

87

88 

their problems and circumstances. 

Yet foreign authors who write exactly 

like themselves are of little interest to 

them since they already possess similar 

literature. 

During the awarding of literary prizes, the 

influential may act under this blinkered 

impression and this argument is also true 

in the case of the Nobel Prize. 

I would love to see literary examples 

which do not possess these analogous 

features also attracting interest abroad. 

Recently though, many books of Turkish 

authors have been published in other 

languages. I believe that the TEDA project 

established by the Ministry of Culture and 

Tourism has had a beneficial effect in this 

respect I have served on the Appraisal 

Board of the Project. 

I believe that this Project had an impact on 

the fact that Orhan Pamuk was one of the 

recipients of the Nobel Prize. Nevertheless 

I can assure you that the prizes given to 

individual litterateurs from a country would 

not necessarily amount to a determining 

benefit in terms of promotion of the 

literature of the country in question. 

When “One Hundred Years of Solitude” by 

Marquez was published, the whole world 

became curious about the literature of his 

country. In the wake of this interest, the 

works of many authors were translated 

into Latin American languages. 

It is true that Asturias had received 

the Nobel Prize, and there was in fact 

a recognized state of their literature. 

Unfortunately the widespread influence 

by Marquez and the gravitation towards 

other authors of his language has not been 

secured by Orhan Pamuk’s Nobel Prize. 

Admittedly a lot of our writers have been 

translated into foreign languages, and their 

works do have readers in those countries. 

During trips to book fairs I often come 

across publications of my countrymen’s in 

the booths of foreign publishing houses. 

This literary translation movement is 

somewhat gratifying provided that the 

publishing houses are reputable. . 

The TEDA Project by contributing 

financially makes the publication of Turkish 

literary works possible in many other 

languages. 

Through the following procedure: upon an 

agreement, the financial support secured 

is then used for the translation, publishing 

and other expenses. 

The majority of the Turkish literary works 

published abroad are novels, short stories 

and more rarely poetry. 

I would recommend that additionally a 

brief history of our literature should be 

published so that publishers and readers of 

other countries may become familiar with 

the major Turkish literary works in order 

to make their selections from a richer list 

of titles. 

Undoubtedly the Ministry of Culture and 

Tourism needs to maintain its financial 

contributions for the publication of our 

literature and art. Even on a smaller scale 

the operations of the literary agents in the 

book fairs constitutes a very significant 

step towards this translation mobilization. 

Nevertheless, the magazines and books 

should be published in several languages 

so that the readers in those languages are 

able to read them, to choose them, and to 

continue reading other works of a specific 

writer if they like. 

One of the main expectations of foreign 

readers is to get to know about that country 

through these books. Therefore chosen 

works need to be of first-rate literature in 

order to deliver the messages. 

There are plenty of translation works from 

foreign languages into Turkish however the 

number of people translating from Turkish 

into foreign languages is scarce. 

The quality of our literature is on a par 

with that of world scale, and consequently 

we can easily promote it. In the past, we 

were only arranging contracts for the 

translation of foreign language books 

into Turkish. Nowadays we are attaining 

deals to have our writers’ works published 

in their languages. It is my belief that 

Turkish literature will progressively gain 

more readers amongst the world’s reading 

population. 

89

90 

TÜRK EDEBİYATININ GELECEğİ 

Doğan HIZLAN Turkey 

Eğer her konuda küresel ölçütleri 

ve standartları örnek alıyorsak, bu 

ölçülere vurulduğunda Türk edebiyatı 

bugün dünya ölçeğinde bir edebiyattır. 

Dil engelini unutmayalım ama bugün 

çeviriler aracılığıyla bu engel büyük oranda 

aşılmaktadır. 

Batı bizim edebiyatımıza nasıl bakıyor, 

hangi kitaplar ilgi görüyor? 

Bu açıdan değerlendirdiğimizde, ülkedeki 

okurlarla batılı okurlar arasında beklenti 

farkları olduğunu anlıyoruz. 

Bir edebiyat o ülkenin toplumsal, siyasal 

tarihini yansıtır. Ayrıca coğrafyasının da o 

edebiyatta temsil edilmesi gerekir. 

Özellikleri sıraladığımızda Batı biraz 

oryantalist bir yaklaşımla edebiyatımıza 

bakıyor. Oysa bizim edebiyatımızın bu 

akımın yanı sıra başka özellikler taşıdığını 

hepimiz biliyoruz. 

Batıda en çok okunan yabancı edebiyat 

eserlerinin niteliği üzerine biraz 

düşünmeliyiz. 

Sömürge ülkelerinin edebiyatçıları, batı 

ülkelerinde yaşıyorlar ve kendi ülkelerini 

anlatıyorlar. Onlar da eski sömürgelerinin 

halkını, sorunlarını, durumunu anlatan 

eserlere büyük ilgi gösteriyorlar. Ama 

onlara benzeyen yazarlar pek ilgilerini 

çekmiyor, çünkü “zaten bizde böyle bir 

edebiyat var,” diyorlar. 

Her türlü ödülü verirken bunu 

düşünüyorlar. Nobel verirken bile bunu 

göz önünde bulunduruyorlar. Ben bu 

özelliklerin bulunmadığı edebiyatın da 

dışarıda ilgi görmesini istiyorum. 

Son yıllarda birçok yazarımızın 

kitapları başka dillerde yayımlandı. Bu 

konuda Kültür ve turizm Bakanlığı’nın 

kurduğu TEDA’nın etkisi, yararı olduğu 

kanısındayım. Ben de değerlendirme 

kurulunda bulunuyorum. Bu çalışmalarda 

bir ölçüde yazarımız Orhan Pamuk’un 

Nobel Ödülü almasının etkisi olduğu 

kanısındayım. Ancak bir ülkenin tek 

tek edebiyatçılarının ödül almasının o 

ülkenin edebiyatının tanınması açısından 

çok belirleyici bir yararının olmadığını 

söyleyebilirim. 

Marquez’in Yüz Yıllık Yalnızlık eseri 

yayınlandığında, bütün dünya bu ülkenin 

edebiyatını merak etti, birçok yazar bu 

merakın ardından Latin Amerika diline 

çevrildi. 

Gerçi daha önce Asturias Nobel Ödülü’nü 

almıştı, tanınma durumu zaten vardı. Ne yazık 

ki, Marquez’in bu yaygın etkisiyle, kendi dilindeki 

edebiyatçılara ilginin yönelişini Orhan Pamuk’un 

Nobel’i sağlayamadı. 

Hiç kuşkusuz birçok yazarımız şimdi 

yabancı dillere çevriliyor, oralarda 

okunuyor. 

Kitap fuarlarında yabancı yayınevi 

stantlarında bizim yazarlarımızın kitaplarını 

görüyorum, bu çeviri hareketi sevindirici 

ama orada yayınlayan yayınevlerinin de 

tanınmış önemli yayınevleri olması koşulunu 

anımsatmak isterim. 

TEDA, malî katkıda bulunarak, belli diller 

dışında başka dillerde de Türk edebiyat 

eserlerinin yayınlanmasını sağlıyor. Usul 

şu: Bir yayınevi ile anlaşma yapılıyor, 

o kitabın yayınlanması için çeviriye, 

basımına ya da başka masraflarına katkıda 

bulunuluyor. Dışarıda yayınlanan Türk 

edebiyatı eserlerinin çoğu roman, öykü çok 

seyrek olarak da şiir. 

Oysa benim önerim, mutlaka bir özet 

bir edebiyat tarihinin yayınlanması. O 

zaman o ülkenin yayıncıları, okurları Türk 

edebiyatını bir bütün halinde tanırlar, 

seçimleri daha zengin bir liste üzerinden 

gerçekleştirilir. 

Hiç kuşkusuz Kültür ve Turizm Bakanlığı, 

bizim edebiyatımızın, sanatımızın dışarıda 

yayınlanması için ekonomik katkılarını 

sürdürmelidir. Küçük ölçüde de olsa, 

kitap fuarlarında edebiyat ajanslarının 

çalışmaları, bu çeviri seferberliği için 

önemli bir adımdır. 

Gene de dergiler, kitaplar birkaç 

dilde yayınlanmalı ki, o dilde kitap 

okuyan okurlar, bunları okuyabilsinler, 

seçebilsinler, bir yazıdan o yazarın 

eserlerine yönelsinler. 

Yabancı okurlar en çok şunu bekliyorlar: 

O ülkeyi bu kitaplardan tanısınlar, tabii ki 

önce iyi bir edebiyat eseri olması şart ki, 

mesajını okusunlar. 

Yabancı dilden çeviri çok yapılıyor ama 

Türkçeden yabancı dillere çeviri yapanlar 

arzulanan sayıda değil. 

Bizim edebiyatımız dünya ölçeğinde iyi 

bir edebiyattır, onun için de bunu rahatça 

tanıtabiliriz. Eski yıllarda fuarlarda onların 

yabancı dildeki kitapların çevirisi için 

anlaşmalar yapardık, şimdi belli ölçüde 

biz de kendi yazarlarımızın onların dilinde 

yayınlanması için anlaşma yapıyoruz. 

Zamanla Türk edebiyatının dünya okurları 

arasında daha çok okur kazanacağına 

inanıyorum. 

91

92 

Laila Al Atrash 

LITERATURE, WhERE IS IT hEADING? 

By Laila Al Atrash Jordan 

To speak now of the role literature plays 

in societal and intellectual change, and 

informing revolution in society seems 

exaggerated. To speak of the role it plays 

in bridging the gab between various 

cultures through translation would be 

forced at best. 

We live in the age of ideas, and multimedia 

and mediums, the age of direct 

politics and economics, all of which form 

the world of today. It is time literature 

dealt with it. 

The 20th century saw other forms of 

communication: cinema, theatre and then 

television, all of which played a large part in 

the distribution of the literary works to the 

public and the world, some of these works 

would have never been successful had 

these mediums not embraced them. And 

every era has its tools of communication to 

serve its literature and arts. 

Enlightenment in the Arab World began 

with the advent of the 20th century, writers 

benefited greatly from the translation of 

literary works on stage, radio, and screen, 

Egypt was actually the 2nd place in the 

world to do this after Hollywood. It is no 

wonder that acclaimed novelist Najib 

Mahfouz, the only Arab thus far to win the 

Nobel Prize for literature, was one of the 

first Arab novelists to write screenplays. 

He also holds the distinction of having the 

most number of novels adapted on the 

big screen. Millions of illiterate people 

saw these films, though they never read a 

single one of his books. 

Our world today is about direct access 

and online presence, a world where we no 

longer read from books, and our writers 

should realize these new parameters. Paolo 

Coelho was recently asked about the impact 

the internet had on promotion of literary 

work. He admitted that sales of his books 

had doubled after he published excerpts on 

social media channels and his website. 

If a prominent world writer like Coelho 

felt a sizable increase in recognition, then 

lesser known novelists should take notice 

and follow suit. 

Sadly though, some concepts have 

disappeared all together from the 

repertoire of various schools of critics in 

the 20th century; perhaps most notably 

the concept of ‘discipline’; the kind 

of discipline that does not infringe on 

freedom of speech or force literature into 

a specific ideological mold. As a result the 

literary world is plagued by over-saturation 

of content, over-publication, and many true 

writers are drowned out in all the clutter, 

both online and offline. 

In our part of the world, with its era of “Arab 

Spring”, no one can claim that literature 

was the sole driving force behind these 

uprisings, though many literary works have 

depicted the tipping points in our societies. 

Many novels have also documented these 

Arab revolts though, unfortunately, none 

were particularly notable. A novelist needs 

time to absorb intellectual and political 

changes without falling prey to preconceived 

notions and ideologies. 

Every modern writer is plagued by the 

same eternal question, whether they be in 

the ever evolving Arab world living through 

the birth of new political, economic and 

intellectual notions, or the rest of the world 

which is more stable. That question is: Do 

I right for myself, Or to change the world 

around me? 

No writer can claim to write solely for 

the sake of spiritual satisfaction or for 

the ecstasy of creation. These make 

the hardships easier, but they pale by 

comparison to the gratification felt when 

your society appreciates your work, and 

critics celebrate your literary experience. 

93 

Internet has broken down barriers between 

cultures, and created an enormous amount 

of literary magazines and social networks 

for writers to converge on in every language, 

arguably putting cultural dialogue in the 

hands of citizens around the world, and 

preying it from the hands of governments and 

international organizations that tried to foster 

and monopolize it for years. Yet the imagined 

“Other” is still playing a significant role in 

the East-West relationship, because political 

geography has generated an ideology filled 

with conflict, dispute and blood. 

So what is the role of literature in the 21st 

century? Can it still, in its traditional forms 

of novels, poetry and story telling, make 

a tangible difference in the societies that 

house it? 

When I found my name in the “Arab Human 

Development Report” on Women (2005) 

among a few Arab women writers, who” 

made a difference and left some social 

impact,” I wondered if we really deserved it?

94 

What has become increasingly clear 

to me is that literature will remain, 

despite the medium and form. For it 

is the free manifestation of thought, 

and a communication between people 

irrespective of how big or small their 

worlds are. It is, above all else, the most 

profound understanding of our cultural 

differences. 

لأدب.. إلى أين؟ 

ليلى الأطرش0 رئيسة القلم الأردني 

يبدو الحديث عن دور الأدب في إحداث التغيير 

الفكري والاجتماعي وإذكاء الثورات في مجتمعات اليوم 

ضربا من المبالغة. ناهيك عن مقدرة الأدب المترجم على 

تجسير الهوة بين الثقافات. 

عالم اليوم هو عصر الأفكار، ووسائط الاتصال السريعة 

والسياسة المباشرة والتكتلات الاقتصادية ولا بد 

للأدب من التعامل مع شروط هذا العصر. 

لا يمكن إغفال أن القرن العشرين عرف وسائط الاتصال 

والفنون الأخرى كالسينما والمسرح ثم اللتلفزيون 

، ولعبت جميعها دورا كبيرا في نشر الأعمال الأدبية 

شعبيا بل ونقلتها إلى العالم. كما عرفت واشتهرت 

أعمال أدبية أخرى ما كانت لتحقق نجاحها لولا اهتمام هذه 

الفنون بها. 

بالتأكيد لكل عصر وسائطه التي تخدم آدابه وفنونه. 

في عالمنا العربي بدأ عصر التنوير مع القرن 

العشرين واستفاد الأدباء والكتاب العرب من تقنية 

المسارح والإذاعة والسينما في تقديم أعمال أدبية 

بارزة، والتعريف بالكتاب ، ومصر هي الدولة الثانية 

في العالم بعد هوليوود في ظهور السينما.. ولهذا فلا 

عجب أن يكون نجيب محفوظ الأديب العربي الوحيد الذي 

نال نوبل حتى الآن من أوائل الأدباء العرب الذين كتبوا 

السيناريو السينمائي، وأكثر كاتب عربي تحولت 

أعماله الروائية إلى أفلام وصلت إلى الملايين من 

الأميين العرب الذين لم يقرأوا له كتابا واحدا. 

ولأننا نعيش اليوم عالما متقلبا السيطرة فيه 

للسياسة المباشرة وللإعلام ووسائط الاتصال الأخرى 

في انحسار القراءة الورقية، يفترض بالمشتغلين 

بالأدب الاستفادة من هذه التقنية الحديثة.. وقد أعجبت 

بجواب الأديب باولو كويللو حين سئل عن أثر الإنترنت 

في ترويج الأعمال الأدبية، فأجاب بأن مبيعات 

كتبه تضاعفت منذ بدأ بنشرها على مواقع التواصل 

الاجتماعي والإنترنت. 

وإذا كان كاتب عالمي بشهرة كويللو قد أحس الفرق 

فإن على الكتاب الآخرين ممن لم تتحقق لهم الشهرة 

نفسها أن يقدموا على نشر أعمالهم أو مقتطفات منها 

95 

في هذه الوسائط. 

لقد اختفت من الساحة النقدية والأدبية مصطلحات 

سادت المدارس النقدية المختلفة في القرن العشرين، 

ولعل أبرزها مصطلح الالتزام، دون أن يعني أيديولوجية 

الأدبـ أو المساس بحرية التعبير, ولهذا يواجه الأدب 

أحيانا أزمة انتشار ووضع تعريف للأديب الحقيقي مع 

سهولة النشر ورقيا أو على الإنترنت. 

وفي عالمنا العربي الذي يعيش مرحلة ما سمي” 

بالربيع العربي””لا يجوز الإدعاء بأن الأدب كان المحرك 

الوحيد للثورات رغم ظهور العديد من الأعمال التي رصدت 

الواقع المتفجر، ثم ظهور العديد من الروايات التي 

صورت الثورات العربية وإن لم ترق إلى مستوى الأعمال 

الكبرى فالروائي يحتاج الوقت ليستوعب المتغيرات 

السياسة والفكرية. 

ولا شك أن السؤال الهاجس لأي اديب معاصر، سواء في 

منطقتنا العربية التي تعيش مخاضها السياسي 

والفكري والاقتصادي، أو في العالم المستقر هو “هل 

أكتب لنفسي أم لأغير العالم من حولي؟ 

لا يستطيع كاتب أن يدعي أنه يكتب لنفسه أو اكتفاء 

ذاتيا أو لمتعة وجدانية فقط، فرغم هذا الشعور الذي 

يجعل الكاتب يحتمل ما يصادفه ـ إلا أنه لا يعادل لحظة 

اعتراف من المجتمع والنقد والاحتفاء بالتجربته 

الأدبية. 

ولكن مع عصر الإنترنت والعدد الهائل من المجلات 

الإلكترونية ومواقع التواصل الاجتماعي لكتاب العالم 

والأفراد وبلغات عالمية مختلفة، هل يمكن اعتبار أن 

حوار الثقافات الذي لم تنجح الدول في إقامته تمكن 

منه الأفراد في أنحاء العالم، وسحبوا البساط من تحت 

أرجل منظمات إقليمية ودولية رعته لسنوات عديدة؟ 

إن الجانب االسلبي لوسائط هذا العصر أنها عمقت 

على نحو ما المشاعر الإثنية والطائفية. ووسعت هوة 

عدم الفهم في العلاقة بالآخر المتخيل، هذه العلاقة 

الملتبسة بين الشرق والغرب، فالجغرافيا السياسية 

أنتجت افكارا مليئة بالمشاكل والرفض والدماء وما 

زالت. 

والسؤال ما هو دور الأدب في القرن الحادي والعشرين؟ وهل 

ما زال قادرا بصورته التقليدية، الرواية والشعر والقصة 

على إحداث اثر واضح في مجتمعاته؟

96 

عندما وجدت اسمي بين قلة من الأديبات العربيات في 

تقرير التنمية الإنسانية لعام 2005 ممن أحدثن أثرا 

في مجتمعاتهن تساءلت هل فعلا نستحق هذا؟ 

ما يتأكد لي كل يوم، ومن كم الانتاج الأدبي والجوائز 

والتكريم والنشاط الدؤوب للترجمة أن الأدب سيبقى 

مهما اتخذ من اشكال ، ومهما كانت وسائطه حديثة 

ومختلفةـ لأن الأدب هو الأفكار والتعبير عنها بحرية، 

وهو الهوية الشخصية ووسيلة التواصل بين الناس 

صغرت مجتمعاتهم أم كبرت. 

Jumoke Verissimo 

Emmanuel Uduma 

“WhERE AND hOW IS ThE LITERATURE 

OF ThE WORLD GOING IN ThIS GLOBAL 

VILLAGE?” – A NIGERIAN pERSpECTIVE 

By Jumoke Verissimo and 

Emmanuel Uduma Nigeria 

The appearance of African literature 

on the global scene started with early 

missionaries and colonialists who were 

non-Africans. They recorded the oral 

literature of the people, but were heavily 

influenced by their cultural perspective. 

Subsequently, the literature of Africa, and 

its history, have continued to be widely 

misrepresented. This, sadly has continued 

to haunt the con-tinent’s image, many 

years later. In recent times, the desire 

of the continent to correct this image 

problem has encouraged many writers 

from Africa to tell their own stories. 

Many years later, even as African literature 

has found a place in college syllabi across 

the world, it continues to be misinterpreted 

and misunderstood. Now, African stories 

- though being told by its own people - are 

being hand-picked by the global media, 

to meet the limited attention spans, and 

needs for sensationalism of the world. 

However, putting aside a debate about the 

the-matic preferences that have influenced 

the material on which present and future 

Africa’s literature is judged, we will pursue 

a short journey through literature in Nigeria. 

What might be considered the earliest 

attempt to record Nigerian literature in 

written form dates back to the seventeenth 

century, when Hausa literature was 

translated into Arabic. Two centuries 

97

98 

later, and after the introduction of Western 

education, Aliyu dan Sidi utilized the oral 

literary tradition to write poetic protests 

against the missionaries. By the 1930s, 

novels had begun to appear in Nigeria. 

Many of these novels, for instance 

Mohammed Bello’s Gandoki (1930) and 

Pita Mwana’s Omenuko (1935) were faithful 

reproductions of oral tradition, and highly 

fantastical, non-realistic novels. 

The late 1940s up till the early 1960s 

introduced new aesthetics to Nigerian 

literature. With the founding of the Premier 

University at Ibadan, young scholars 

began to prefer realist fiction, owing to the 

western tradition they were being exposed 

to at University. Some of these scholars 

– Cyprian Ekwensi, Christopher Okigbo, 

Wole Soyinka, Chinua Achebe, for example – 

would become prominent Nigerian authors 

with world-class reputations. Achebe’s 

landmark book, Things Fall Apart, changed 

the landscape of African literature, and is 

today the most po-pular book outside of 

the continent. Soyinka, his contemporary, 

became a global literary and cultural icon 

after winning the Nobel Prize in 1986, the 

first African to do so. These two land-marks, 

Achebe’s 1958 novel and Soyinka’s 1986 

Nobel Prize, are in many ways the keystones 

of contemporary Nigerian literature. 

Achebe resolutely began to ask hard 

questions, taking a swipe at colonialism in 

his work, revealing the urgency with which 

writers needed to reclaim and understand 

their (sometimes over-glorified) precolonial 

past. Soyinka’s writing, for its part, 

evolved into a body of work that addressed 

questions of social dignity and cultural 

value. In setting the background for their 

work, the West African Society had noted in 

a 1948 manifesto: 

“No people can achieve greatness without 

a literature of their own. Their thoughts, 

their aspirations and achievements, their 

history, their art and culture-patterns, in 

fact, their whole story, must be recorded in 

a way that they feel to be their own and that 

the world may recognize as distinctive. The 

African theme calls for African writers.” 

The world, having been opened up 

to Nigerians, welcomed diverse 

interpretations of, in this case, the 

Nigerian theme. Through the 1970s until 

the 1980s, in the wake of the Cold War, 

second generation Nigerian authors – Niyi 

Osundare, Festus Iyayi, Odia Ofeimun, Femi 

Osofi-san, Buchi Emecheta, Flora Nwapa, 

etc. – became aware of global concerns, 

overlaying their writing with ideologies 

they found appealing. That these writers 

became aware of global trends is perhaps 

attributable to the availability of personal 

technology, and the media. Television revolutionized 

how information was shared, 

perceived and interpreted, and raised new 

themes for contemplation. This was a time 

when the shift from oral literature to the 

written form solidified, and writers like 

Osundare conceived new styles that are 

reminiscent of the traditional oral literary 

form, but still achieved the needs of written 

literature. In an article, Osofisan, quoting 

Omotoso, expressed the mood of the 

writers of this era: 

“We have finally passed from an oral 

society through the society of rumour 

to that of the printed word. Today, those 

who complain, complain against word as 

written, not as narrated or as rumoured. 

They complain that they have been done 

in by the printed word and herein lies the 

transition that this article cele-brates… 

Today, international and national publishing 

houses sell the printed word to a society 

agape with awe. We have finally arrived. 

Congratulations.” 

However, this would prove to be only a 

preamble. Another revolution in sharing, 

percep-tion and interpretation began 

when, following the downturn of the 

Nigerian publishing industry for almost 

two decades, the advent of the internet 

sparked a renewal. Indeed the central 

questions now revolve around where world 

literature is heading in the new global 

village, and how it will get there. There are 

two essential premises that could shape 

possible answers. 

The first is the idea that, as with everything 

in this age, Nigerian literature has 

welcomed collaboration. It is now easier, 

compared with the 90s and the preceding 

decades, to share what is written, and 

receive (most times) an instantaneous 

response. With email and social media 

appli-cations like Skype, Facebook, Twitter, 

Wordpress, Blogspot, Yahoo Groups, 

Amazon, etc., wri-ters can interact easily 

– as constructively as their egos will allow 

– around their work. Writers make friends 

with readers, and receive feedback about 

works in progress; publishers can spot raw 

talent, and readers have become a part of a 

literary ecosystem that overcomes location. 

While the definition of Nigerian writers 

seem presently divided into two camps - 

those in the Diaspora, who do not live in 

Nigeria, and those at home - the internet 

and its social network has created free 

movement of ideas between the two, and 

created a seamless national literature for 

the global community to savour. 

Even more, this participatory element 

leads to a greater involvement of Nigerian 

literature (its writers and therefore its 

readers) with the narratives that call for 

attention in the world on a daily basis. 

Never before have Nigerian writers been 

as exposed as they now are to the frenzy 

of the world. The question of global 

security, for instance, will have individual 

significance for a Nigerian writer who 

watches YouTube videos of terror in Syria 

and finds that a similar situation might 

develop if Boko Haram is left unchecked. 

However, one must not be mistaken: the 

future of Nigerian literature is not on the 

inter-net. The internet is only generating 

a collaborative energy, in a society where 

the traditional pu-blishing platform is 

finding its feet. Perhaps we can conclude 

that Nigeria’s literary destiny is headed 

where it has always been headed – the 

commitment by writers to produce work 

that is truly representative of the dilemmas 

that confront Africans, as evolving as those 

complexities are. 

99

GUEST COUNTRY: 

TURKEY 

101

102 103 

ThE RELATIONShIp OF LOVE AND GEOGRAphY IN CEMAL 

SÜREYA’S pOETY 

By Özgür Özmeral Turkey 


In his love poems, Cemal Süreya transmits his intellectual and 

emotional resources based on his own realities into his verses. 

The poet speaks out at every turn about the “exile” he has gone 

through, and while citing this fact in his poetry he combines it with 

the subject of the “love” he has experienced in its geographical and 

historical dimensions. The woman in his poems seems to be his 

companion, with her wanderer and nomadic identity. He catches 

certain cross currents, and he portrays them through imagery. 

“Geography and history, the East and the West, reality and fantasy, 

legend and the future intersect in his poetry. In other words, the 

location dimension keeps ahead of the time dimension. Cemal 

Süreya’s poetics involves movement and geography. It means exile, 

a nomad and a wanderer. So much so he would like to go about 

even after he dies: 

‘Have me go about a bit before I die’ 6 

The movement of love resembles the behavior of a traveler who cannot 

put up with losing time. It is pushy, and it continuously tries to increase 

its speed. He describes love and making love in his poem called 

“Repute” with the word galloping which is “the fastest running form of a 

horse”: 

“My breath becomes a red horse 

I figure it out for my face is on fire 

We are poor, and our nights are too short 

We ought to make love at a gallop” 

Since material and spiritual poverty derive from inside of life, it 

gives rise to the sense of running late, that the gap should be 

closed as soon as possible, and one has to move quicker. From this 

perspective there is a speed where love and sexuality transform into 

motion, and this speed demonstrates itself in the woman’s body 

which is to be explored. The woman’s body in Cemal Süreya’s poetry 

seems to be geography, a meeting point embracing the land and 

the sea, where sometimes it turns into a continent or another time 

6 Doğu Perinçek, Exile-Legend-Fantasy- Materyalizm, Hürriyet Gösteri 111, “Cemal Süreya Supplement” (February 1990): 36. 

7 Süreya, Love Words, San (Repute) 24.

104 

into a peninsula. It shelters the features of the regions and climates. 

Every so often it becomes “Africa” or “the Mediterranean Sea”. 

In his poem called “I Threw away the Cigarette into the Sea”, 

a “dove”, which appears in his many poems, stands out by its 

flying. A similar movement is evident in his poetry. The narrator, 

reflecting the action of the dove’s flying and promenading in every 

kind of relation he has gone through with his lover, complements 

the unrestricted place of the sky with the finite place of the 

“Mediterranean” geography. 

“Now we are splitting the fly of a dove 

In the celebrated blueness of the azure 

With its long haired and full-breasted women 

A Mediterranean city might be coming off from 

The heart of the dove 

Should it be incised you see” 8 

The feathers and flying of a dove in his poem entitled “Ballad” 

is significant in terms of the impact made by the women on the 

narrator. The crowd of the glances identified with the “Dove 

stream” suggests “non-locality” in the sense of being boundless: 

“A flock of doves take off now. Your hair 

This is just like your hair being fondled 

It is evident in my feathers in the newly opened avenues 

My rose-pasture, oh my rose-pasture 

Come on doves, cut it short in a stream of the doves 

You are looking at me so immense” 9 

Geography in Cemal Süreya’s poetry is devoted to the woman. He 

not only expresses the effect of the “exile” he has experienced, 

but also attributes the feeling caused by the idea of “exile” to the 

woman: 

“You, the woman on her face I went into exile” 10 

Describing the woman by utilizing the attributes of the place and 

geography, and the integrative feature for these attributes, indicate 

the sources of Cemal Süreya’s poetry. The narrator presents the 

woman in geographical terms. Here geography is not limited to 

a certain place. Sometimes the Mediterranean, the Black Sea or 

8 Süreya, Love Words, I Threw Away the Cigarette into the Sea 21. 

9 Süreya, Love Words, Ballad . 24. 

10 Süreya, Love Words, Country 48. 

the mystical world of the East happen to be the destinations of the 

journey. The location concept being shaped in the fantasy space 

of the narrator is reflected on the woman’s body through external 

elements. The location being formed in the woman’s body is 

transformed into the language of poetry through the imagination 

of emotional motives. This striking feature is hidden in the style of 

the narrator. 

In the poem “Country” he sets out on a journey. Anatolia comes 

into focus via his quest for the woman. The narrator cites the 

samples he collected in the places he visited to the lover. Using 

expressions like “license to print money”, he makes historical 

references. By tapping into such sources he continually introduces 

such phrases as “an employee of a money mint factory,” and “Via 

the yellow of the ear of corn” in Konya; and in Antalya he looks for 

his woman through the clearness of the sea. From this aspect he 

transforms the one dimensional woman into a multi-dimensional 

identity. 

“And my aflutter heart floats in the stream of your hair 

It would have blended with the Black Sea and then the Mediterranean 

[…] 

An ear of corn would inform about Konya bit by bit 

I look for you in that ear of corn and Konya 

Nowadays I attribute everything to you, right? 

Gold scale, double measures and gold is worthless 

License to print money, water of the Euphrates, Palandöken 

The lowland of Erzincan, the bottom of hanging gardens 

Antalya’s sea and the bottom of that sea” 11 

In his poem “Unhappiness Smiling” the dynamic structure of his 

poetry collection entitled “Country” is maintained. The narrator, 

who does not like the silence and the stillness inside a stationary 

location, can only get over the negativity coming from being 

attached to a certain place by constantly relocating. He would 

not travel in confining locations. Since the multifarious locations 

would enhance the relationships of human to human and human 

to nature, they would leave a concrete impression on the subjects 

while at the same time building the structure of poetry: 

“Unhappiness comes in by smiling, and it is decorated with its name; 

11 Süreya, Love Words, Ülke 48. 

105

106 

A high school girl missed the exam hour 

We ran into her on a suburban train, 

Oh deadlock you always win! 

Hey bus-lover, O Troy’s passenger! 

You will remember we had talked for days 

That woman with a SW (silkworm) voice; 

She was getting prepared for becoming somebody’s Greenland.” 12 

The unhappiness and deadlocked situation of the high school 

girl that the narrator runs into at a bustling place, convey the 

poetic self to another subject and location through connotations. 

The words “Bus-lover” and “Troy’s Passenger” particularly are 

picked to emphasize the dynamic structure. Here the vertical 

leap between two subjects is a technique underlining the theme. 

“Preparative lines”, which we come across often in Cemal 

Süreya’s poems, is exemplified in the first part of this poem. The 

real subject in the poetry, woven in the axes of “unhappiness” 

and “deadlock”, happens to be none other than “the woman with 

silkworm voice who also gets prepared to become somebody’s 

Greenland.” Concrete impressions carry the dynamic and unsteady 

structure into the stable location. The geographical identity 

of Greenland and “the woman with the silkworm voice” are 

integrated. Here external elements point to Greenland, the biggest 

island of the world with an area of 2,175 600 sq kilometers. This 

glacier country where there is scarcely any settled life carries 

weight because it is an important geographical feature of the 

earth. This feature attributed to the woman who is becoming 

Greenland, described as “somebody’s” in the poem, seems 

significant in terms of the impact of the human-nature relations 

often observed in Cemal Süreya. 

One of the far away geographical locations identified by the 

poet happens to be “Dove land”. To ensure that the narrator’s 

relationship with the woman will not be stuck somewhere, it is 

taken to a far away geographical place. This is not done only out 

of concern for the meaning, but is also interwoven with concern 

for style. In the poem the experienced love and sexuality were 

reflected in the right proportions according to the attributes 

of the woman. This could be considered as giving importance 

to the far away geography’s context of “the oppressed” and 

“underdevelopment”. Until the end of the last part of the poem, 

12 Süreya, Love Words, Unhappiness Smiling 256. 

13 Kaplan 274. 

which is divided into five sections, the narrator transmits the love 

he experienced to the whole world, and he makes the woman 

nearly the center of the opening to the entire world. 

“Making love comes into force again 

On every land pieces 

Africa included” 

[…] 

“A separate heart is beating inside every hair fiber 

For all the land pieces 


[…] 

“On every piece of land 

Blooming in most reputable reds 


[…] 

“After all they execute us shooting every day 

Whole day 

On every piece of land 


[…] 

“The actual poverty gets started afterwards 

On every piece of land 

Africa not excluded” 

“We are riding on a tramcar heading from Lâleli to the world.” 

“In the line above, we are witnessing a notable enlargement of 

location. This enlargement has to do with the love the poet harbors 

for his lover. “ 14 

In his poem called “Come On Come Here”, the extreme points on 

the map explain the nature of a relationship: 

14 Mehmet Kaplan, ibid. 

107

108 

“We separated and also we died 

Some of us at one edge of the map, and some at the other.” 15 

The woman in Cemal Süreya’s poetry moves around a geography 

which seems to be ambiguous, faceless and without belonging 

to anything. In the poem, the features of the wild world come 

together with the subject. These attributes of the subject are 

clarified through the workings of the inner-world of the narrator. 

This situation exemplified in the poem called “Fugitive” clarifies 

the communication between the woman and the wild world, 

and in the following stage the narrator and the woman become 

integrated: 

“Her little daughters and her face besiege the face 

First her little daughters then her demise 

She would put down the load in her mouth 

As I kiss her 

The mountains and the plains ride in the saddle of a horse 

First the mountains and then the plains in the saddle of a horse 

I would embrace the bandit and sing a ballad 

In the form of a woman in pure white” 16 

In the poem called “I Won’t Write a Love Poem Anymore”, the 

narrator who comes to the local geography from a far away 

one likens the hair of the woman to Rumelia, which embraces 

Istanbul’s surroundings. The connection made by the poet 

between Rumelia and the most beautiful woman in the world 

indicates that his spatial level is not a fixed one, and it may 

sometimes become narrow or expanded. Again in the shrunken 

location the speed of the woman’s love accelerates. The woman 

seems to be a reality with her attributes of being full of life, 

liveable as well as her being a so-called “blood woman” living as 

fast as the wind of the horses. 

“She was the most beautiful woman in the world 

Rumelia from top to bottom if she combs her hair 

If only she sits down yet she wouldn’t, would she 

Blood woman was the wind of the horses 

I always celebrated how livable she was” 17 

15 Süreya, Love Words, Come On Come Here 280. 

16 Süreya, Love Words, Fugitive 55. 

17 Süreya, Love Words, I Won’t Write a Love Poem Anymore 43. 

The narrator looks to be in a dynamic location in the poem of “Hey 

Traveler, Make Love”. The scene alternating in every line drags the 

reader and the subject of the poem to various geographies. Here 

the lines of time and life are parallel: 

“You are in the middle of a city, and you are winding your watch continually 

As if your life would cease in case it would stop” 18 

The narrator who gets around from houses to the streets, and 

rides on the Taurus express train as well as passing through the 

parks and the bridges, emphasizes the necessity of maintaining 

the love which seems to be at the center of this movement. 

Again the narrator, taking up his wise man manner, speeds up 

the “traveler” who goes for love or an adventure. Although the 

speeds of the continuously changing location and life seem to be 

entangled, the narrator here makes an effort to combine life with 

the unsteady element: 

“Houses are to be the hushed sewages of an ancient civilization 

After all the streets fight and clean one another 

Remember you disembarked from the Taurus Express 

Our identities were no more than our tickets 

Pass through the orchards, the parks and the bridges 

Loves also require some maintenance that I did not come to know 

Hey traveler! Make love, talk big and leave soon 

The cliffs would unite the high hills” 19 

By talking about going to the West and living in a foreign land, in 

his own value paradigm he tries to present the philosophy hidden 

in his poem. These two words derived from the GRB (foreign 

land) root hide the idea of being “strange”. In this way the verbal 

relationship between the West and the foreign land invoke the 

implied idea of strangeness. This approach at the same time points 

at the “Western culture”. Cemal Süreya characterizes the impact 

of the Western culture on him differently than in his other poems 

to the woman. 

“Oh baby, living far from home means to be far from home” 20 

18 Süreya, Love Words, Hey Traveler, Make Love 136. 



109

110 

In conclusion, the woman in Cemal Süreya’s poetry appears to 

be an estranged individual of a geography that excludes her own 

location, yet she always remains tied to it. His woman seems to be 

the one who steals some traits from other individuals, who would 

like to travel in every geography, and who can speak the language 

of every community. So much so that she is portrayed as a person 

with a strong character and personality able to adapt to every 

location without being stuck in a particular place. Her courage 

comes from outside the community rules. She is alone, yet she 

is feminine and sociable enough to attract everybody’s attention. 

Seen this way the woman he portrays in his poems is not an 

idealized one; she is a shadow wandering in the unseen aura of the 

desired woman. 

Cemal Süreya - Photo by Ara Güler 

CEMAL SÜREYA ŞİİRİNDE KADIN-MEKÂN 

VE COğRAFYA İLİŞKİSİ 

Özgür Özmeral Turkey 

Cemal Süreya, aşkı konu edindiği şiirlerinde düşünsel ve 

duygusal kaynaklarını kendi gerçeklerinden hareketle dizelere 

aktarır. Yaşadığı “sürgün”ü her fırsatta dile getiren ve bu olguyu 

şiirine aktaran şair, coğrafya ve tarih boyutunu yaşadığı “aşk” 

temasıyla birleştirir. Kadın, onun gezginci ve göçebe kimliğinde 

yol arkadaşıdır. Belli kesitler yakalar ve bu kesitleri imgeleştirir. 

“Coğrafya ile tarih, doğu ile batı, gerçekle düş, efsane ile gelecek 

kesişir onun şiirinde. Başka deyişle mekân boyutu, zaman 

boyutunun önündedir. Cemal Süreya’nın şiiri coğrafya üzerinde 

harekettir. Sürgündür, göçebedir, gezgindir. O kadar ki öldükten 

sonra bile gezmek ister: 

‘Ölmeden önce biraz gezdirin beni’ 6 

Aşkın hareketi, zaman kaybetmeye tahammül edemeyen bir 

gezgincinin hareketini andırır. Acelecidir ve hızını sürekli artırmaya 

çalışır. “San” şiirinde aşkı ve sevişmeyi “atın en hızlı koşma biçimi” 

olan dörtnala sözcüğüyle ifade eder: 

“Kırmızı bir at oluyor soluğum 

Yüzümün yanmasından anlıyorum 

Yoksuluz gecelerimiz çok kısa 

Dörtnala sevişmek lazım” 7 

Yaşamın içinden gelen maddi ve manevi yoksulluk, anlatıcı 

üzerinde bir geç kalmışlık hissi uyandırdığından bir an önce açık 

kapatılmalı ve daha hızlı hareket edilmelidir. Bu yönüyle aşkın 

ve cinselliğin harekete dönüştüğü yerlerde bir hız vardır ki bu 

hız, keşfedilmesi gereken bir coğrafya olan kadın bedeninde 

kendini gösterir. Kadın bedeni bir coğrafyadır Cemal Süreya’nın 

şiirinde. Kimi zaman bir kıta kimi zaman yarım ada olan beden, 

karayla denizi kucaklayan bir ayırıcı noktadır. Bölgelerin iklimlerin 

özelliklerini barındırır içinde. Bazen “Afrika”dır bazen de “Akdeniz” 

. 

“Cıgarayı Attım Denize” şiirinde, birçok şiirinde yer alan 

“güvercin” burada uçuşuyla gösterir kendini. Aynı hareket bu 

şiirde de vardır. Güvercinin uçma ve gezinme eylemini, sevgilisiyle 

6 Doğu Perinçek, Exile-Legend-Fantasy- Materyalizm, Hürriyet Gösteri 111, “Cemal Süreya Supplement” (February 1990): 36. 

7 Süreya, Love Words, San (Repute) 24. 

111

112 

yaşadığı her türlü ilişkiye yansıtan anlatıcı, sınırsız bir mekân 

olan gökyüzünü sınırlı bir mekân olan “Akdeniz” coğrafyasıyla 

tamamlar: 

“Şimdi bir güvercinin uçuşunu bölüyoruz 

Gökyüzünün o meşhur maviliğinde 

Uzun saçlı iri memeli kadınlarıyla 

Bir Akdeniz şehri çıkabilir içinden 

Alıp yaracak olsa yüreğini 

Şimdi bir güvercinin” 8 

“Türkü” şiirinde güvercin kanatları ve güvercin uçuşu kadının 

anlatıcı üzerindeki etkisini göstermesi açısından önemlidir. 

“Güvercin akıntısı”yla özdeşleşen bakışların kalabalıklığı, uçsuz 

bucaksız olması bakımından “mekânsızlık” özelliği kazanır: 

“Bir sürü güvercin havalan. Saçların 

Bunlar tıpkı senin sevilmedeki saçların 

Kanatlarımdan bellidir yeni açılmış sokaklarda 

Gülüm-mera gülüm-mera 

Bir güvercin akıntısında kesin güvercinler 

Uçsuz bucaksız bana bakıyorsun” 9 

Coğrafya, Cemal Süreya’nın birçok şiirinde kadına yöneliktir. 

Yaşadığı “sürgün”ün etkisini birçok kez dile getirmekle kalmamış 

“sürgün” fikrinin insanda bıraktığı hissi kadına yüklemiştir: 

“Sen yüzüne sürgün olduğum kadın” 10 

Mekânın ve coğrafyanın nitelikleriyle kadını anlatma ve bu 

nitelikleri bütünleyici kılma özelliği Cemal Süreya’nın şiirinin 

kaynaklarını gösterir bize. Anlatıcı, kadını coğrafya üzerinde 

gezdirir. Buradaki coğrafya belirli bir yerle sınırlı kalmaz. Kimi 

zaman Akdeniz, kimi zaman Karadeniz kimi zaman da doğunun 

mistik âlemidir gezindiği yer. Anlatıcının hayal uzayında şekillenen 

mekân tasavvuru kadın bedenine dışsal öğelerle yansır. Kadın 

bedeninde şekillenen mekân, duygusal motiflerin imgelemiyle şiir 

diline aktarılır. Burada çarpıcı olan unsur anlatıcının biçeminde 

saklıdır. 

”Ülke” şiiri daha başlığında başlar yolculuğa. Anadolu, kadını 

arayışlarıyla belirginleşir bu şiirde. Anlatıcı gittiği her yerden 

8 Süreya, Love Words, I Threw Away the Cigarette into the Sea 21. 

9 Süreya, Love Words, Ballad . 24. 

10 Süreya, Love Words, Country 48. 

topladığı örnekleri sevgiliye aktarır. Örneğin “Para basma yetkisi” 

ile de tarihsel göndermelerde bulunur, kendi kaynaklarını 

kullanarak bir darphane memurunun sürekli kullandığı terimleri 

de ekler. “Başakların sarısı”yla Konya’da; denizin berraklığıyla, 

Antalya’da arar kadınını. Bu yönüyle kadını, tek boyutlu olmaktan 

çıkarıp, çok boyutlu bir kimliğe taşır. 

“Ve çarpıntılı yüreğim saçlarının akıntısında 

Karadeniz’e karışırdı ordan Akdeniz’e 11 

[…] 

Bir başak ufak ufak bildirir Konya’yı 

O başakta o Konya’da seni ararım 

Ben şimdilerde her şeyi sana bağlıyorum iyi mi? 

Altın ölçü çift ölçü ve altın karşılıksız 

Para basma yetkisini Fırat’ın suyunu Palandöken’i 

Erzincan’ın düzünü asma bahçelerin dibini 

Antalya’nın denizini o denizin dibini” 12 

“Mutsuzluk Gülümseyerek” adlı şiirinde “Ülke” deki hareketli 

yapı devam eder. Durağan mekânın içindeki sessizlikten ve 

hareketsizlikten hoşlanmayan anlatıcı; bir yere bağlı olmanın 

üzerinde yarattığı olumsuzluğu sürekli yer değiştirerek atar. Tekil 

mekânlarda seyretmez anlatıcı. Çoğul mekânlar insan-insan ve 

insan-doğa ilişkisini güçlendireceğinden, şiirinin yapısını kurarken 

somut bir izlenim belirler özneleri üzerinde. Bu da çok özneli şiiri 

beraberinde getirir: 

“Mutsuzluk gülümseyerek gelir, adıyla süslenmiştir; 

Banliyö treninde rastladığımız 

Sınav saatini kaçırmış liseli kız, 

Hep kazanırsın ey çözümsüzlük! 

Ey otobüssever ey Troya yolcusu! 

Anımsarsın günlerce konuşup durmuştuk 

O İB(ipekböceği) sesli kadını; 

Birinin Grönland’ı olmaya hazırlanıyordu.” 13 

Anlatıcının, hareketli bir mekânda rastladığı liseli kızın mutsuzluğu 

ve çözümsüzlüğü, şiir benini çağrışımlar yoluyla başka bir özneye 

ve mekâna taşır. “Otobüssever” ve “Troya Yolcusu” sözcükleri 

hareketli yapıyı vurgulamak için özellikle seçilmiş sözcüklerdir. 

11 Süreya, Love Words, Ülke 48. 

12 Süreya, Love Words, Unhappiness Smiling 256. 

113

114 

Burada iki özne arasındaki dikey sıçrama da temayı vurgulayan 

bir tekniktir. Cemal Süreya’nın birçok şiirinde karşımıza çıkan 

“hazırlayıcı dizeler” bu şiirde de şiirin ilk bölümünde gösterir 

kendini. “Mutsuzluk” ve “ çözümsüzlük” ekseninde örülen şiirde 

ulaşılmak istenen asıl özne “Birinin Grönland’ı olmaya hazırlanan 

ipekböceği sesli kadın”dır. Somut izlenimler, hareketli ve 

değişken yapıyı sabit mekâna taşır. Grönland’ın coğrafi kimliğiyle, 

“ipekböceği sesli kadın” dışsal öğeler bakımından birleştirilir. 

Buradaki dışsal öğeler, 2 175 600 km²lik alanıyla dünyanın en 

büyük adası olan Grönland adasıdır. Yerleşik hayatın yok denecek 

kadar az olduğu bu buzul ülkesi, dünyanın en önemli coğrafyası 

olması bakımından önem taşır. Şiirde “birinin” diye belirtilen ve uç 

nesnenin Grönland’ı olmaya hazırlanan kadına yüklenen bu özellik 

de insan-doğa ilişkisinin Cemal Süreya’daki etkisini göstermesi 

açısından önemlidir. 

Şairin, uzak coğrafyaları işaret ettiği şiirlerinden biri de 

“Üvercinka”dır. Anlatıcının kadınla olan İlişkisinin bir yerde çakılı 

kalmayarak, uzak coğrafyalara götürüldüğü ve bunu sadece 

anlam kaygısıyla değil biçim kaygısıyla da ördüğü görülecektir. 

Yaşanan aşkın ve seksüalizmin kadının nitelikleriyle doğru orantıda 

aktarıldığı şiirde, uzak coğrafyanın “ezilmişlik” ve “geri kalmışlık” 

bağlamında önemsendiği de düşünülebilir. Beş bölüme ayrılan 

şiirin son bölüme kadar olan kısmında anlatıcı yaşadığı aşkı 

tüm dünyaya aktararak “kadını, âdeta bütün dünyaya açılmanın 

merkezi haline getirir.” 

“Sevişmek bir kere daha yürürlüğe giriyor 

Bütün kara parçalarında 

Afrika dâhil” 

[…] 

“Her telinin içinde ayrı bir kalp çarpıyor 

Bütün kara parçaları için 


[…] 

“En tanınmış kırmızılarla açan 



13 Kaplan 274. 

[…] 

“Zaten bizi her gün sabahtan akşama kadar kurşuna 

diziyorlar 



[…] 

“Asıl yoksulluk ondan sonra başlıyor 


Afrika hariç değil” 

“Lâleli’den dünyaya doğru giden bir tramvaydayız.” 

“Mısraında dikkate şayan bir mekân genişlemesine şahit oluyoruz. 

Bu genişleme şairin sevgilisine karşı duyduğu aşkla ilgilidir. “ 14 

“Di Gel” şiirinde coğrafyanın harita üzerindeki uç noktaları bir 

ilişkinin yapısını anlatır düzeydedir: 

“Hem ayrıldık hem de öldük 

Kimimiz haritanın bir ucunda, kimimiz öbür.” 15 

Cemal Süreya’da belirsiz, kimliksiz ve aidiyeti olmayan coğrafyanın 

içinde de gezinir kadın. Yaban dünyanın nitelikleri şiirde özneyle 

buluşur. Öznenin bu nitelikleri anlatıcının iç dünyasındaki 

belirleyicilerle açıklanmaya çalışılır. “Kaçak”ta örneklenen bu 

durum kadınla yaban dünya arasındaki iletişimi açıklar ve sonraki 

aşamada anlatıcıyla şiire özne olan kadın bütünleşir: 

“Küçük kızları ve ölümü kuşatır yüzü 

Önce küçük kızları sonra ölümü 

Yıkar yüreğime öptükçe 

Ağzındaki yükü 

Dağlar ovalar ve atın terkisinde 

Önce dağlar ovalar sonra atın terkisinde 

Sarılır eşkıyama türkümü söylerim 

Bembeyaz bir kadın halinde” 16 

“Yazmam Daha Aşk Şiiri”nde uzak coğrafyadan yakın coğrafyaya 

14 Mehmet Kaplan, ibid. 

115

116 

geçen anlatıcı, kadının saçlarını, İstanbul’un çevresini saran 

Rumeli’ye benzetir Rumeli’yle dünyanın en güzel kadını arasında 

kurduğu bağlantı da şairin mekânsal düzleminin sabit olmadığını, 

kimi yerde daralan kimi yerde genişleyen bir yapıda ele alındığını 

göstermektedir. Yine daralan mekânda, kadının aşk hızı ivmelenir. 

Kadın, yerinde duramayan, yaşanır olma özelliği ile gerçek, atların 

rüzgârı kadar süratli yaşayan “kan kadınıdır”. 

“Dünyanın en güzel kadını oydu 

Saçlarını tarasa baştan başa rumeli 

Otursa ama hiç oturmaz ki 

Kan kadını rüzgârdı atların 

Hep andım ne yaşanır olduğunu” 17 

w 

“Seviş Yolcu” da anlatıcı hareketli bir mekân içindedir. Her 

dizede değişen sahne, şiirin öznesini de okuyucuyu da değişik 

coğrafyalara sürükler. Yaşam çizgisiyle zaman çizgisi paraleldir: 

“Bir kentin ortasındasın boyuna saatini kuruyorsun 

O durursa hayatın da duracak sanki” 18 

Evlerden sokaklara yürüyen, oradan Toros ekspresine binen, 

bahçelerden, parklardan ve köprülerden geçen anlatıcı bu hareket 

içinde aşka da bakım yapılması gerektiğini vurgular. Anlatıcı bir 

bilge edasıyla aşka ya da serüvene atılan “yolcu”ya hız kazandırır. 

Sürekli değişen mekânın hızıyla yaşamın hızı çapraşık gibi görünse 

de anlatıcı burada yaşamla değişken olanı birleştirmeye çalışır: 

“Evler eski bir uygarlığın dingin lağımları 

Sokaklarsa çatışıyor temizliyor birbirini 

Anımsar mısın toros ekspresinden inmiştiniz 

Biletlerinizden ibaretti ikinizin de kimliği 

Bahçelerden geç parklardan köprülerden geç git 

Aşklar da bakım istiyor öğrenemedim gitti 

Seviş yolcu büyük sözler söyle ve hemen ayrıl 

Uçurumlar birleştirir yüksek tepeleri” 19 

Garba düşmenin gurbetle ilgisi olduğunu anlatırken de şiirinde 

saklı felsefeyi kendi değerler dizisi (paradigma) içinde vermeye 

15 Süreya, Love Words, Come On Come Here 280. 

16 Süreya, Love Words, Fugitive 55. 

17 Süreya, Love Words, I Won’t Write a Love Poem Anymore 43. 

çalışır. GRB kökünden türeyen bu iki sözcük, içinde “garip” olma 

düşüncesini de saklamaktadır. Böylelikle garpla gurbet arasındaki 

sözsel ilişki, örtük olan duyguyu yani garip olmayı da beraberinde 

getirecektir. Bu yaklaşım aynı zamanda “batı kültürü”nü işaret 

eder. Cemal Süreya, Batı kültürünün üzerindeki etkisini diğer 

şiirlerinden biraz daha farklı bir biçimde özümseyerek kadına 

yüklemiştir. 

“Gurbet yavrum garba düşmektir gurbet” 20 

Sonuç olarak Cemal Süreya şiirinde kadın kendi mekânını dışlayan 

ama hep bu mekâna bağımlı bir coğrafyanın yabancılaşmış 

bireyi olarak çıkar karşımıza. Her bireyden biraz soluk çalan, her 

coğrafyada gezinmek isteyen ve her toplumunun dilinden biraz 

anlayandır onun kadını. Öyle ki hiçbir yere bağlı olmadan her 

yerin değişik kimliğini üstünde barındırabilecek kadar kimlikli 

ve kemiklidir. Cesurluğunu toplum kurallarının dışından alır. 

Yalnızdır ama herkesin dikkatini çekebilecek kadar da dişil ve 

sosyaldir. Bu yönüyle onun şiirlerinde çizdiği kadın, idealize 

edilmiş değil; özlenen kadının görünmeyen atmosferinde dolaşan 

bir gölgedir. 

Özgür Özmeral 




117

118 

KISS ME FIRST, ThEN GIVE BIRTh TO ME 

You see 

a granulated shame 

on the blonde children’s spike. 

From out of the lowland 

an odor of invisible lilac 

obscures our tiny sun. 

Flowing over the houses and terraces 

it perches in my voice. 

Flexible poison hemlock of my voice, 

multi-colored poison hemlock of my voice. 

And an ivory fragment stretches 

towards the birds: the way the wind acts. 

The mountain: skeletal in the sun. 

Hatchling of the sea, seems to be massive 

amongst the wooden sculptures. 

I see blood and I see stone 

amidst all sculptures. 

Nightmare proves to be a lukewarm initiate 

milky fig of sleepiness – 

It does not bleed into the beehives. 

Mummy died when she was so little 

kiss me first, then give birth to me. 

Cemal Süreya 


BENİ Öp SONRA DOğUR BENİ 

Şimdi 

utançtır tanelenen 

sarışın çocukların başaklarında. 

Ovadan 

gözü bağlı bir leylak kokusu ovadan 

çeviriyor o küçücük güneşimizi. 

Taşarak evlerden taraçalardan 

gelip sesime yerleşiyor. 

Sesimin esnek baldıranı 

sesimin alaca baldıranı. 

Ve kuşlara doğru 

fildişi: rüzgarın tavrı. 

Dağ: güneş iskeleti. 

Tahta heykeller arasında 

denizin yavrusu kocaman. 

Kan görüyorum taş görüyorum 

bütün heykeller arasında 

karabasan ılık acemi 

- uykusuzluğun sütlü inciri - 

kovanlara sızmıyor. 

Annem çok küçükken öldü 

beni öp, sonra doğur beni. 

Cemal Süreya 

119

120 

Yekta Kopan 

SLEEp TIGhT 

By Yekta Kopan Turkey 

 

(Now, I am only an echo waiting to be heard) 

“You see, that’s how it is my dear father, 

sometimes I am overwhelmed by depression 

caused by reality.” 

Oğuz Atay 

(Letter to my Father) 

From one angle, you haven’t died father. 

You are alive through your works. The most 

important works you left behind in this 

world are your children: my older sister 

and I. 

Most of the people who say this are those 

who are rather intent on forming big 

sentences; the more enthusiastic about 

it they are, the bigger the sentences get. 

They say that your grandchildren are also 

among your works. As far as I understand, 

they are paying attention to genetic 

continuity. I would have in fact loved to sit 

down and talk to you about this; there is a 

problem with my sixteenth chromosome, 

father. My memory is so weak you wouldn’t 

believe it. 

However, there are more dialogues that 

are directly concerned with your boy, me, 

child; father. Following an intense clearing 

of one’s throat, in a traditional tone of 

voice, they say I will be the one to keep 

your memory alive from now on. I’ll tell you 

in advance so you don’t feel disappointed 

later... It’s not possible for me to keep 

your memory alive. I do not believe in the 

carnies that rub my back and tell me you 

are not dead. I believe in what I can see. 

I threw handfuls of soil on you; I cried 

bellowing as I looked at your cerement; 

father, you died. 

They told me you died on the phone. A 

voice I never knew... How strange it is that 

someone who randomly entered our lives, 

you know the care worker we contracted 

for you with whom you talked about real 

estate prices and whom you forced to 

comprehend football... You know the care 

worker whom you cursed at and dismissed 

when your pain kicked in, whom you flirted 

with when the painkiller spread into your 

body and eased you. The tall woman whose 

eye colour appealed to you but whom you 

still thought charged too much. You know 

the care worker... She was the one who 

called me. I shivered in that moment father, 

I truly shivered. 

I was naked in that moment. I was bucknaked. 

You’ll laugh at that – or perhaps I expect 

you to laugh – but that’s the truth. I was 

getting ready to hop in the shower. I had 

meant to go by Eminönü and get lost in 

the old city on that Saturday morning. I 

thought I would take some photos, go to 

the Spice Bazaar and look at the household 

appliances, both useful and not, displayed 

all along the shop windows just because 

you like them. Knives that slice potatoes in 

one swoop of the blade into finger-shaped 

sticks; battery-operated tweezers that 

pluck nostril hair in a split second; bloodpressure 

monitors and pedometers that 

beep as you walk appeared before my eyes 

and I recalled you with every sight of such 

sort. I recalled how you said, “Not long left 

now son, I’ll be over this soon,” and 

I found peace in your voice. As the doctor’s 

words went in one ear and out the other 

I felt happy hearing the fake hopes that 

came from you without questioning how I 

comfortably placed reliance on them. 

121 

Father, I felt so happy that I would converse 

with the vendor at length and eat Şam 

dessert telling him, “My father also loves 

this, that’s why I am eating it.” My throat 

would become treacly, my breath would be 

knotted. Father, my breath always became 

knotted... 

Eminönü is a photograph of your 

pertinacity towards vendors, I and the 

world in the photo album of my childhood. 

Whenever you insisted my breath would 

become knotted and I could never tell you 

but I hated the words you chose when you 

insisted. 

You remember, sometimes you stayed 

in your underpants in the house and 

my mother would start to nag? I always 

wanted her to grouch more and to put you 

to shame. Father, when I was a child and 

averted my eyes from you I always had 

very bad thoughts. What’s worse is I never 

regretted it. I hated your white underpants. 

So that morning, that Saturday morning, 

just before the tall care worker woman 

called me, I was sitting about in the house 

buck-naked, without underpants, as if I 

wanted to copy all those bad thoughts onto 

my body. 

I was going to wash. The water was hot. I 

was naked when on that Saturday morning 

a voice I didn’t know told me that you’d 

died.

122 

I kneeled. 

I remember only this and that I bit myself 

in order not to cry. Since that day, you are a 

sore tooth mark on my left arm, since that 

day you are a wound I inflicted on my body. 

Father, what’s worse is that this is only a 

sentence, too. After a few days not even 

the owner of the scar can remember its 

location. 

That morning I stayed naked for a 

considerable amount of time. I didn’t feel 

ashamed that I cried bare-ass after a dead 

person; what’s more you were that dead 

person and even though I wasn’t sure 

in that moment but I knew there was no 

reason why anyone would lie to me. 

I wasn’t scared that God Almighty would 

see and condemn me. I didn’t worry that 

my list of sins would lengthen. Father, that 

morning I cursed at everything they taught 

me as God in your voice. 

You remember you once said that sounds 

are not forgotten? I thought you made 

that up, you know fine well I didn’t trust 

in your sombre life experiences – I wrote 

only experiences instead of human 

experimentation so you could explain more 

comfortably. In any case, I am not sure how 

much of what I wrote belongs to me and 

how much of it belongs to you. Due to this 

mistrust I questioned every word you said 

forty times. I didn’t trust what you said but 

also what you didn’t say. 

But now, what a completely different point 

I am at... I am now an echo waiting to be 

heard at the chasm brought forward by the 

path which I believed I could continue on by 

puking out what is left to me from you, by 

rejecting and not trusting you. 

I know you didn’t really want it but you 

had a funeral service that was familiar in 

every single way. Actually I am sure you 

didn’t want it but perhaps you made me 

believe you didn’t want it while you secretly 

fantasised about it. There, you see: I still 

don’t trust you. You know how you talked 

about cursed friendships, you know how 

you slammed those friends of yours who 

no longer called you and you know how 

you said they were hollow hearted sons 

of bitches as you spurted lava from your 

mouth... None of those sons of bitches 

came to your funeral. Though both that 

out-of-tune muezzin whom you argued 

with as you yelled “Turn that speaker down, 

you twerp!” all hours of your waking day 

seven days of the week, and that imam 

whom you swore a blue streak to when 

you found out he was going door to door 

at election time to beg for votes for the 

government; they were there. The imam 

couldn’t adjust the volume of the speaker 

no matter how much he tried; scratching 

noises and whimpers mixed with the crying 

of a few true friends. When he said, “Let 

us open our begging hands and pray” 

after turning off the booming amplifier 

labouredly, I said “Cut the long story short 

you twerps, fuck off.” I obviously said it 

to myself. In fact I perhaps didn’t say it to 

myself in silence; I am now making this 

up because I feel a sense of courage. I 

wish you hadn’t taught me to sign social 

contracts with a permanent marker. But 

don’t fear, I will also become a warrior 

living a quarter of an hour from death! 

I will not tell you who attended your funeral 

and who didn’t at length. I will not tell 

you who cried from the heart and who 

took pictures of those crying with their 

mobile phones; who donated to mutual 

aid societies for appearance’s sake; who 

examined the stone work of the mosque; 

who – between a rock and a hard place – 

whispered in my ear asking to be excused 

from coming to the graveyard; who thought 

to pray over and over again for a house 

from their Almighty God while in his 

presence and in a spiritual mood; who saw 

their own demise in your death and who 

searched for you in me… You remember 

we, father and son, never liked weddings 

and funerals… Well, it is enough if you 

know that this was a farewell worthy of our 

lack of affection for funerals. 

Everyone shouted out, “We knew him to 

be a good man”… I am telling you this just 

in case you obsess about it and cannot 

rest in peace. They all gave their blessing. 

Actually, I wasn’t going to tell you but I am 

burning with a desire to tell you the truth 

once again… I am certain that that greasynosed 

forest dwarf whom you got elected 

as mukhtar three terms in a row because 

you enjoyed playing backgammon with 

him didn’t join in the blessing. You might 

ask, “Were you counting who shouted and 

who didn’t when you should have been 

mourning for me?” and I will reply, “Yes!” 

First of all, the idea that I would one day 

have to report back to you wouldn’t leave 

my mind during the entire ceremony. So, 

I surely had a look around me and paid 

attention. Secondly, the thought of you 

being in that coffin – no, no that wasn’t a 

thought, it was an embodiment of reality – 

was pounding such big nails into my brain 

that I was every so often trying to put my 

mind in someone else’s voice to send it to 

the skies. Pardon me… I know you don’t 

like such waxed and gummy expressions. 

Let me tell you in a way you’d understand, 

I was in a great deal of pain father, I was 

almost about to lose my mind. 

123 

Speaking of waxed and gummy 

expressions, father, I would have wanted 

you to tell me something impressive. You’d 

tell something swanky and I’d immediately 

take out my notebook and jot it down. 

Then one day, if it turned out that I became 

someone who wrote books, I’d start one of 

my stories as follows: “My father had an 

expression I never forgot…” 

This sentence would be followed by your 

sentence that separates one’s body from 

one’s soul and the story would flow, 

pulsing. But, you never told me. When my 

hope of hearing a poetic expression from 

you vanished completely, I had come to 

accept a life lesson you’d provide. Nothing 

mattered as long as I could record an 

expression of yours into my notebook. Even 

if you said things like, “If you are going 

to make a hole in a concrete wall use the 

drill on low power” or “Urfa’s lahmajoun 

is tastier than Antep’s” I would have felt 

better now, but you didn’t. Yet, I still didn’t 

give up… Since I was a continuation of 

you I could say the expression that never 

left your lips with your voice. So I decided 

and wrote a fake line for the fake scene in 

which you took me before you and caressed 

my hair: “Look son, you will watch out for 

every step you take as you walk in this long 

path of life. You will walk through rough 

roads but you will pay attention not to get 

mud on your trousers, because my son, you 

will not even bend over to clean the mud

124 

on your trousers, you should not.” Finally 

I had found a good expression. Depending 

on where I was, I stretched this expression 

to relate to my grandfather and told how 

much this expression meant to the men in 

our family, explaining about the ritual-like 

coming of age ceremony day, this was told 

to me as I embellished it with tears and 

became ever-more enthused. Now that you 

are dead (there are those who believe the 

opposite but I know the truth) I can sugarcoat 

the only advice left from you to me. 

Don’t fret, trust me… Here I am standing at 

attention and promising you: Father, your 

advice will be echoing in my ears until I die, 

I will behave the way you wanted me to. I 

will be careful with each step as I walk this 

long path of life and even if I walk through 

rough roads I will make sure not to get 

mud on my trousers because, my dear 

father, I haven’t even bent over to clean the 

mud on my trousers and I will not, either. 

It’s not like we don’t have common 

grounds. Now that I think about it, there 

are perhaps more common grounds 

than necessary. The strangest of all 

these common grounds is that I saw 

the same things as you when I started 

primary school forty years after you did. A 

photograph of our Atatürk hanging right 

above the blackboard… If you ever caused 

any mischief in class he knit his eyebrows 

and got very angry. He got so angry that I 

got scared to the point of almost wetting 

myself. However, if we did our homework 

well, didn’t misbehave as the teacher 

spoke and we didn’t upset our parents he 

smiled so beautifully I felt like going near 

the photograph and kissing it. How could 

a photograph enliven so many feelings 

at the same time? Just like your child’s 

mind forty years ago didn’t comprehend it 

my befuddled mind didn’t comprehend it 

either. 

To either side of our Atatürk’s photograph 

there are two badly drawn and coloured 

paintings hanging askew on the wall in 

ugly frames. On the right (could have also 

been on the left, I confused my right and 

left in those years) Alp Arslan is on the 

back of his white horse in Malazgirt and 

pointing ahead with his index finger. There 

are men in chainmail coats behind him 

with moustaches each weighing a couple 

of pounds. I want to think of them as his 

friends but everyone has such a bad look 

on their faces that I am not sure. They 

have flags, spears, swords in their hands 

and they are walking in the direction that 

Alp Arslan’s finger is indicating. They 

are so determined that they do not see 

their horses are treading people under 

foot. There is a blond, freckled boy in the 

classroom and he says, “They are not 

people, bro’, they are infidels and Alp 

Arslan is shitting in their mouths.” 

I shudder; I hadn’t heard that swear word 

ever before. I still don’t understand what 

kind of profanity it is, why someone would 

shit in someone else’s mouth… 

Hasan of Uluabat is holding a Turkish 

flag in his hand and is to the left of the 

photograph of our Atatürk. The teacher 

tells us the story behind these two pictures 

in the first lesson. I am only slightly scared 

of Alp Arslan but I actually really fear 

Hasan. His entire body is covered with 

arrows stuck in him, in his chest, shoulder, 

arms and there is even an arrow lodged 

in his kneecap. My kneecaps felt stingy, I 

am six years old and already empathising 

deeply. I delve into the expression of pain 

on his handlebar moustached face and 

cannot take in the lesson on curved and 

straight lines. I couldn’t learn reading 

and writing on time because of Hasan of 

Uluabat as I didn’t understand why he 

carried a Turkish flag and now, as I recall 

the first day you brought me to class, I 

looked above the blackboard and said 

“I cannot believe this, these were here 

when I was going to school, too.” I feel like 

breaking down in tears. I wish I could have 

asked you before you died whether you 

were also perplexed by the photograph of 

Atatürk which distinguished between the 

naughty and well-behaved children and if 

you were also scared of Hasan’s scream? 

We buried so many things into our own 

history before having the chance to talk 

about them father, didn’t we? 

What we should call an invasion and what 

we should call a conquest was a subject 

that tickled my mind while preparing for 

composition homework during secondary 

school. I remember we talked at length 

as you smoked your extra-long Maltepe 

cigarettes, sitting at either end of the 

folding table on the balcony. I recall how 

patiently you explained, righteous wars, 

unfair wars, short-term existences, 

arrivals that seemed to last a hundred 

centuries, constructions, plundering, 

conceding, maintaining control of an 

enemy and cultural developments... Our 

conversation had followed this route into a 

long chat. 

I recently understood what a standpoint 

means but I still have a big question mark 

lurking in my head, my dear father: What 

125 

should we call an invasion and what should 

we call a conquest? 

If I remember correctly there are a few 

lines of your handwriting in blunt-pointed 

red pencil on one of the drafts of that 

composition homework. I wish your 

handwriting was with me right now. 

My dear father, I could tell you more about 

the funeral but I do not want to make false 

pretences permanent. The ceremony came 

to an end the way you’d imagine. Just as 

Oğuz Atay said in the most beautiful letter 

ever written to a father; “After the coffin 

was placed in the grave large concrete 

blocks were placed on top of them. I do not 

like this technical tradition, my dear father; 

I am against insurmountable barriers.” 

Now I am think and wondering if our 

love for each other was also a technical 

tradition. I do not know. Now I just look, 

father. I am looking at the world trying to 

understand what you saw. I look without 

searching for a realm of peace with predrawn 

borders, without being scared of 

being plebeian and animalistic; I only shove 

it into the pages of notebooks, collect, copy 

and imprison them. I look at the world but 

it must be because of the difference in our 

perspectives that I cannot see this rotten 

world the way you did. 

My dear father, after the concrete blocks 

were placed – I hope you don’t take any 

offence- but there was quite a bit of trouble. 

The workers wanted to cover the blocks 

with plastic in order to prevent slumping but 

your engineer nephew who didn’t even come 

to visit you once during your sickness told 

them the placing of plastic would quicken 

the slumping. As they argued, your cousin 

from-which-side-of-the-family-I-have-no-

126 

clue, took pictures of the events that took 

place with his mobile phone. Someone 

intervened and so the argument died down. 

As a result of this, now you have a layer 

of blue-cheap-environmentally unfriendly 

piece of plastic sheathing on top of you as if 

the concrete blocks weren’t enough. Please 

don’t be mad at me, I couldn’t intercept. At 

the time, I was trying to stop myself from 

bursting out in laughter by biting the insides 

of my cheeks as I knew what you would say 

if you could see these events taking place 

at that moment. You owe me big time for 

getting me in that state in that last moment. 

Then they gave me a shovel. A shovel with 

a warm handle… An unfamiliar male voice 

told me, “Throw the soil in, my son!” 

I wanted to turn around and hit him on the 

head with the shovel and shout, “Do not 

call me son, I don’t want anyone to call 

me their SON anymore!” Rage is such a 

strange bird; it picks one up with its beak 

and takes him to the skies. 

Were you an angry person, father? I have 

this vision in the forefront of my mind: The 

red light has just turned green. The driver 

of the car behind is impatient. He keeps 

honking. You take a deep breath. Your 

nostrils expand and shrink. You take off 

your thick bone framed coloured glasses 

and your Seiko watch and pass them to my 

mother. You pull the handbrake and get out 

of the car. I lean against the back window 

and prepare to watch what’s to happen. I 

cannot lie, I feel some sadistic pleasure. 

But nothing happens. The driver of the 

car behind gets scared by your advance 

towards him with warrior-like steps. He 

makes an abrupt manoeuvre and drives 

past you. I like that my father scares off the 

enemy forces, I feel proud to be the son of 

the heroic sheriff. When you return to the 

car my mother starts nagging, “I cannot 

believe it, what do you think you are you 

doing when your child’s sitting in the back 

seat?” You do not even turn around to look 

at me and I discover that being a sheriff 

means you need to hide your feelings. You 

snapped at my mother, “What have I done? 

He should see his father like that so he 

learns to protect his rights.” As I look at 

his hands clutching the wheel I remember 

what my deceased aunt used to say, “He 

has small hands but they are very powerful 

and if he gets angry, oh, oh, oh…” In that 

moment I think that we have some super 

powers, a power that only belongs to the 

two of us, a power that is passed down 

from father to son: We have hands that 

become super-duper-powerful and which 

grow when we get angry. We can strike 

down skyscrapers with one punch and 

crush bad men under our pinkie fingers. 

Father, my hands have not grown at all. 

They get dry, wrinkly and become covered 

with freckles but they do not grow. 

Now I understand that those rages and 

harangues of learning to protect my rights 

was all baloney. You were no different 

to me either. You know how I always got 

beaten up when I was a child and you 

scolded me because I got beaten up and 

no matter how many punches I took 

I never hit back? For years, I thought you 

were the cause of that. But, you never 

taught me how to deal with brute force 

and you wouldn’t have anyway because 

the only thing you knew was how to take 

your glasses and watch off, too. Your 

concern was being able to be the Red 

Indian who could embrace even a cactus 

with love amongst tens and hundreds 

of intruding cowboys in the Wild West. 

However, if you had read a bit more 

carefully you would have understood 

Captain Miki. No tribe gives the village 

story-teller a war axe! 

I think your generation had a problem as 

such; your lives were spent with the raged 

search of the power you couldn’t take over 

from your fathers. You see, if you hadn’t 

died we would have sat down and talked 

about all this. If it occurred that I could 

ask my question and it happened that I got 

your reply, I’d have said, “Fuck power, dad! 

Come and be a party to another feeling 

with me, be a party to the rage that dries 

my insides as long as I cannot find the 

equality that wasn’t inherited to us from 

your generation!” Yes, I am swearing 

because the cost of this cowardly rage left 

to me from you is far too heavy, father. 

Anyway, let’s stick to the subject. I am sure 

you are wondering about what happened 

after you, where the world is headed and 

the circumstances of this beautiful country. 

Isn’t this even slightly the hang-up of your 

generation? I know that if you don’t follow 

the evening news you feel incomplete. 

What can I say my dear father? The 

world is not a better place. Everything 

has become more insufferable. Let 

me summarise roughly… We are going 

through a great economic crisis, the US 

is committing homicide for the sake of 

freedom and democracy, the arms trade 

continues in the west and in the east, tens 

of people are dying every second in the 

hunger-exploitation-epidemic triangle of 

Africa. In Europe, anyone with a gun raids 

a school, the convicts of unsolved murders 

are still very much unidentifiable, illegal 

workers are rotting in illegal workplaces 

and shipyards are the graveyards of 

the uneducated workforce. Newspaper 

headings continue to aid noun pollution. 

You know how it is, the secret government 

is yellow and the trade unions are green. 

Children die in one corner of the world 

before they turn five and in another 

corner cosmetic surgeries are performed 

every five minutes. Genetic research has 

advanced to the point of being over the 

top. Pardon me? Did you say this much is 

enough? It’s not enough my dear father, 

there is much more that needs to be told 

as these are just snacks beside reality. In 

actual fact, what we know is limited by the 

sugar-coated pills that certain hegemonic 

powers, investment groups, governments 

(whatever you want to call them, those 

sons of bitches) want us to swallow. 

127 

The world is a rotten and shitty world 

and, like everyone else, I am a letter that 

is frequently repeated in this poem of 

stupidity. However, I do not want to talk 

about these further as it would dispirit you 

my dear father; I am sure you are probably 

plenty dispirited because you are dead. 

You might be more curious about me 

rather than these things. You are right; 

the fact that you are dead doesn’t change 

this identity information. I thought and 

pondered a lot after your death just as I did 

before. You see now there is a distinction: 

before your death and after your death. 

You have also managed this, haven’t you? 

My dear father, you have actually given me 

a milestone with your death, thank you so 

much! Oh how my tongue twists, please 

don’t think that I am making fun because I 

express gratitude.

128 

Anyway, I thought long and hard and 

understood that I have to separate my life 

into two through you: 

1. The period in which I was scared to 

death of being like you. 

2. The period in which I understood I was a 

replica of you and tried to deal with it. 

The first period was actually a time you 

witnessed a quite a bit – perhaps it was a 

time that you actually experienced in your 

relationship with your own father. However, 

father, I would like to talk about the second 

period a bit. This may not be important to 

you but I would be glad if you listened. 

I had found a photograph of you when I 

was sixteen. You remember that large 

family album with the mosque figure on its 

copper-plated cover? Well, this is a black 

and white photograph towards the back 

of the album and ripped from its gusset. 

You are poised in front of the Lozan Gate 

of the Izmir Fair. In the picture where you 

are wearing your sunglasses your hair is 

combed back with macassar oil and the 

collar of your white trench coat is folded 

up you are like a mixture of two people 

with whom I spent every waking moment 

and wished that my father could be like 

them: Oğuz Atay and Albert Camus. When 

I look at that photograph of yours which I 

hadn’t seen until that day I feel a sense of 

pride spread across my body, I clench my 

teeth, look at the cigarette in your right 

hand positioned in front of your heart. I 

see myself walk towards you on the path 

behind you in the photograph and decide at 

once that from then on you are Albert Atay 

to me and I must begin smoking right away. 

I scrounge a cigarette from the Maltepe 

packet from the inside pocket of your 

jacket, make my way to the coal bunkers 

behind the apartment and light it up. I don’t 

cough like it is in the films; I smoke the 

cigarette with confidence, puffing away like 

a smoker of forty years. 

You do understand why I am telling you 

all this, don’t you my dear father? I had 

understood in that moment that there was 

no escape from being you. You were more 

than the people I admired, you were more 

real than Albert Atay, you were the man of 

the house, you were the authority in the 

next room, you were the joy at the dinner 

table, you were the sneeze on the street 

and you were the joke at the rakı table. You 

were my genetic map. You were my father. 

Whereas before I smoked that first 

cigarette – not long before, perhaps a year 

before – I wanted to bury not only you but 

all fathers into the wild history of growth. 

I had a great big project for this, too. I was 

going to write such a book – I had a novel of 

at least three hundred pages in my mind – 

that all fathers were going to lose face and 

be fucked up. The vision of you before my 

eyes, still standing like a black and white 

photograph, was the reason for this. On a 

heart-choking Sunday you are lying down 

on your bed and reading Agatha Christie 

– I recall it was Ten Little Niggers – and 

the lower part of your pyjama bottoms is 

unshapely and pulled up towards your calf 

and you are rubbing your sockless feet 

against each other. In my novel, I was going 

to question the middle-class morals based 

on the striped pyjamas, a mutual passion 

of the generation of incapacitated and 

thus despotised, deficient fathers. I was 

going to come up with such an ending that 

I was going to send all the striped pyjamawearing 

fathers to the uniform holes of 

different hells to be scorched. I was going 

to do this father, because I hated your 

feet which you rubbed against each other, 

your almost roar-like sneezing without 

paying heed to the cringe worthy gazes of 

those passing by on the street. I hated you 

cleaning your throat on the municipality 

bus, you barging in the room telling us your 

military service stories filled with words of 

brass bands and harmonicas as I listened 

to the most rebellious rock bands with my 

friends. I hated that you asked “What’s 

the name of that son of a gun” when we 

talked about my older sister’s boyfriends, 

I hated your use of the words ‘in brief’, ‘in 

summary’ and ‘for example’ in Ottoman 

Turkish and that you began to tell the 

stories you told a thousand times once 

again after three singles of rakı. That’s why 

I was going to write a novel that would hit 

you like a ton of bricks. In order to keep 

you away from certain quackeries and to 

protect you from the collective laughter 

of the mass known as people, first I had 

to destroy you. If necessary I should have 

been the one to spit in your face first. I 

should have yelled, “The spit of your son is 

better than shame and to put someone to 

shame,” as I walked away from you without 

even glancing back. 

These are surely the boorish thoughts of 

the first period; I hope you are not angry, 

because even though you are dead I 

wouldn’t want to upset you. Forget about 

these things I said my dear father and 

focus on the second period that begins with 

the cigarette; a nicotine-fuelled beginning 

which I explain to myself through a genetic 

continuity. This second period is also the 

129 

period called “a copy of his father” when I 

spoke everything fearlessly, just like you. 

In fact I can cut it short and summarise the 

situation with Oğuz Atay’s words: “My dear 

father, it is no longer possible for me to 

change you; therefore I don’t think it will be 

possible for me to change myself.” 

Oh, I am so sorry… Mouthiness, an 

inheritance from you to me, is at work 

again. After your death, you are surely 

wondering about what our family is 

experiencing, the everyday happenings or 

in other words, as you used to say, reality 

and not what happened in the world or 

the things that my sponge-like brain is 

spewing. 

My mother is as you know, I do not wish 

to go into detail but she does everything 

widowed women do. My older sister is 

doing rather well, in fact if you hadn’t died I 

would have liked you to talk to her because 

I feel that she would have been more 

successful in keeping you alive than me. 

When it comes to me… 

Shortly after your death I was sacked. It 

wasn’t like your stories of being fired. I 

didn’t punch my bosses desk in anger, I 

didn’t break the windows, I didn’t shout 

“Eat my ass” as I banged the door and 

walked out. I thanked them for allowing 

me to take the files on my computer and 

left. I didn’t tell anyone around me I was 

unemployed for a long time. I thought that 

I would feel ashamed, that I would become 

a standing joke in people’s conversations 

and feared that they would pity me more. 

Father, I wish you hadn’t injected that 

feeling of embarrassment in such a high

130 

dosage to this weak body. 

Don’t take it personally, we are living 

through days in which anyone and everyone 

can get sacked. Still, I overcame those hard 

days and found a new job. I earn less than 

before but I feel content. 

I also have some good news, I quit 

smoking. I know that you will now say, “I 

wish you hadn’t started at all” but I think 

we have come to an agreement about 

forgetting the first period, my dear father. 

It will sound funny if I say “Pray that I don’t 

smoke from now on” because you will say: 

“What do I know about prayer son, keep a 

tight rein on your willpower, don’t smoke 

this shit.” I am only telling you this to ease 

you, there is a smoking ban in all indoor 

areas in almost the entire world, and this 

makes it easy for me. 

However, it’s surely not all a bed of roses. 

Father, I cannot sleep. 

I cannot sleep properly since you died. I 

am sick and tired of you coming to my bed 

every night, I am sick of sleeping side by 

side with you. Never mind that you sleep 

next to me, my dear father, I wish you didn’t 

look right into my eyes constantly. No 

matter which side I turn to I see the whites 

of your eyes and then get scared. I am tired 

of falling down a cliff every time I close my 

eyes to escape your gaze. What’s worse is 

that I cannot escape your voice no matter 

what I do, you talk constantly… Perhaps we 

cannot even call that talking, that wailing 

will drive me insane someday. I don’t know 

what I did to deserve this. I got angry that 

you didn’t teach me that people are so bad, 

I grumbled that you didn’t test me enough 

on social studies, I swore but believe me 

whatever I said I said because of my love 

for you, ‘in brief’ I said it because I am 

like you, ‘in summary’ I said it all in your 

tongue. I beg of you, please do not do this 

to me, father! 

Please keep quiet; please don’t look at me 

anymore! 

Perhaps you think like they do, you know 

those who say you are not dead and 

that you live through me. This romantic 

approach might at first seem attractive 

but it has no reciprocity, my dear father. 

Don’t be carried away by the memorised 

thoughts of those poor souls. I don’t know 

when a dead person comprehends they are 

dead but please behave a bit braver in this 

matter. If you cannot do anything at all, just 

do what I do! Did you ask what I do? You 

know how I understand the world through 

writing… Well, that is why every time I open 

my notebook in front of me I write down the 

truth in massive big letters: 

MY FAThER DIED! 

Father, be brave enough to admit this to 

yourself. 

You remember, you called marriage the 

greatest false pretence and kept nagging at 

me asking me when I would get married… 

You remember, you didn’t like soldiers, 

you thought of their ‘defence’ baloney as 

two-faced and you went as far as to tell 

me if I didn’t conscript as soon as possible 

you’d inform me to the authorities… You 

remember, while drinking you used to tell 

me that I should pack a bag and go to the 

other end of the world if it was going to 

make me happy and you remember, you 

used to pressurise me to buy a house even 

with a mortgage so I could make a home? 

You remember, you weren’t at all scared of 

death before that sickness inflicted your 

body and when in the hospital you held 

my wrist with some unexpected power 

somehow gathered from your weakened 

body and said, “Son, I’m dying, save me!” 

as if you wanted to leave your pangs of 

remorse as inheritance. 

And, you remember, with your every dying 

cell my words scattered a little more… 

And, you remember, I wanted to bite every 

hand extending to me for consolation and 

comfort like a rabid dog… 

And, you remember, after every time I 

lied to you that you would survive and 

live, I couldn’t hold my tears like your 

incontinence… 

And, you remember, I couldn’t save you… 

I wish you’d realise and get out of my 

nights, father… 

Believe me when I say I didn’t want to 

be so ruthless… I would have wanted to 

be carried away by a standpoint which 

transfers reality to superstition with the 

litany that you are not dead but I cannot, 

father. Let’s sit crooked but talk straight 

– in fact, let me put it like this, let’s peel 

the fictionary paint from the wall of reality 

– you’re dead big time. You always wanted 

the truth, so there you go… the naked 

truth. They did that thing you didn’t want 

at all, to you too. They tied your jaw and 

put a knife on your rib cage. Your shoes 

in front of the door were taken by a man 

131 

who came to disinfect the trees in the 

neighbourhood. He was the same man 

who caused the cherry tree you loved to 

dry up a few years ago because he sprayed 

too much disinfectant on it. The tree you 

loved enough to say, “This is also one of my 

children.” Upon seeing the shoes she got 

for you as a birthday present on another 

man’s feet, your granddaughter shuddered. 

Put it this way, if death has a merit, you 

paid your dues in full. 

Now I will take a deep breath because I 

have been a coward in even this matter… 

Oh father, I am sorry once again, what am 

I blabbering on about, you couldn’t even 

take a proper breath when you were alive 

because of your charred lungs… How could 

you now? Anyway, now you’ll get mad at 

me but I feared the strength of this death. 

It was a foul-mouthed death that was 

enough to be one in the eye for those who 

sprinkled their voices with a dust of peaceunderstanding-hope 

and said “may light 

follow him” and those who approached with 

puppy-eyes and said “he is not actually 

dead; he is watching us from above.” 

As if it wasn’t enough that you died in all 

the languages I know you also died in all 

the religions I rejected. Your neighbours 

who ate spoonfuls of your halvah hung 

different books by your bedside! Your 

co-operative friends who begged for 

money and fortunes, health and love of 

different Gods between the walls plastered 

with the same trowel, who threw their 

cigarette butts which will kill them of 

the same cancer into the garden of the 

house which you once struggled to pay the 

instalments for and caused you to wrestle 

with haemorrhoids the size of my thumb.

132 

To your doctor who said, “All organisms are 

mortal, we should preserve our dignity,” one 

of them replied, “He wasn’t an organism, 

he was my friend.” It seems that since all 

these things took place, you died big time, 

so much so that you even overdid death. 

I took those loudmouths by the horns 

because I believe in what I can see. I threw 

handfuls of soil on you, I cried wailing as 

I looked at your cerement, the scar on my 

left arm stung, I thought I was going to lose 

my mind. 

So that’s how it is my dear father, don’t 

take offence that I talked so much. Albeit, 

you always used to tell me, “One who talks 

too much gets mistaken too often. Instead 

of prattling bootlessly gather your thoughts 

and speak a few words but make sure 

they have meaning.” I wish you had said 

something moving to me and I didn’t have 

to make things up… but I did. 

Once again I talked as it occurred to me, 

and perhaps I hurt your feelings a bit, too. 

What can you do, I am also getting old. You 

become a bit of a warrior when you are 

living a quarter of an hour from death. 

I cannot lie, I don’t think that I will get to 

see you again as I don’t believe in heaven or 

hell. But if it happens that we meet again 

one day I will apologise to you for all these 

things I have told you. You are right; no one 

should push someone’s buttons this much, 

especially if the person is dead. Well, if 

you are dead you are dead and that’s that. I 

shouldn’t have exaggerated this so much. 

I didn’t have to repeat it time and time over 

again and engrave it in your memory. I think 

I may have behaved shamefully. 

What can you do my dear father, I am 

this person. I get carried away by the 

depressions of reality sometimes. 

Now that I come to think of it, if I had 

died you would have said the same things 

because if from one standpoint you are 

living through me, it means I am also living 

through you. 

I am now ending this subject, I’d be glad if 

you didn’t open it again because, now, my 

dear father, if you allow me, I want to delve 

into a sound sleep for the first time since 

your passing. 

I am going to bed. Sleep tight. 

İYİ UYKULAR 

Yekta Kopan Turkey 

[Duyulmayı bekleyen bir yankıyım artık] 

İşte böyle babacığım, bazen de gerçeklik 

buhranlarına kapılıyorum 

Oğuz Atay 

(Babama Mektup) 

Bir bakış açısına göre sen ölmedin baba. 

Eserlerinde yaşıyorsun. Bu dünyaya 

bıraktığın en önemli eserlerin de evlatların; 

ablam ve ben. 

Bunu söyleyenlerin bir kısmı büyük 

cümleler kurmaya pek meraklı kişiler, 

coştukça coşuyorlar. Diyorlar ki eserlerine 

torunların da dâhilmiş; anladığım 

kadarıyla genetik süreklilik konusuna 

dikkat ediyorlar. Aslında oturup seninle 

bu konuyu konuşmayı çok isterdim; on 

altıncı kromozomumda bir sorun var baba, 

hafızam ne kadar zayıf bir bilsen. 

Ama daha çok doğrudan erkek evlâdını yani 

beni hedef alan konuşmalar oluyor baba; 

oturaklı bir boğaz temizlemenin ardından 

geleneksel bir ses tonuyla, bundan sonra 

seni benim yaşatacağımı söylüyorlar. 

Şimdiden söyleyeyim de sonradan hayal 

kırıklığına uğrama, seni yaşatmam 

mümkün değil. 

Ölmediğini söyleyip sırtımı sıvazlayan 

sirk kadrosuna inanmıyorum zaten. Ben 

gördüğüme inanırım, avuç avuç toprak 

attım üstüne, böğürerek ağladım kefenine 

bakarken; sen öldün baba. 

133 

Bana telefonda söylediler öldüğünü. Hiç 

tanımadığım bir ses… Ne garip değil 

mi, hayatımıza öylesine girip çıkan biri, 

hani bir bakıcı tutmuştuk ya sana; emlâk 

fiyatlarını konuştuğun, futboldan anlamaya 

zorladığın, sancıların arttığında küfrederek 

kovduğun, ağrı kesici bedenine yayılıp seni 

yumuşattığında kur yaptığın, gözlerinin 

rengini beğendiğin ama yine de fazla para 

aldığını düşündüğün uzun boylu bir kadın 

vardı ya, işte o aradı. Ben o anda titredim 

baba, gerçekten titredim. 

Çıplaktım o anda çünkü. Çırılçıplaktım. 

Güleceksin –ya da ben gülmeni umuyorum- 

ama işin doğrusu bu. Duşa girmeye 

hazırlanıyordum. Eminönü tarafına gidip 

eski şehirde kaybolmaya niyetlenmiştim 

o Cumartesi sabahı. Fotoğraf çekerdim 

biraz, Mısır Çarşısına giderdim, sen 

seversin diye gerekli-gereksiz ev aletlerine 

bakardım vitrinler boyunca, patatesi 

bir darbede parmak parmak doğrayan 

bıçaklar, burun kılını pıt diye alıveren 

pilli cımbızlar, tansiyon aletleri, sen 

yürürken bip bip öten adımsayarlar geçerdi 

gözümün önünden, hepsinde seni anardım, 

“Az kaldı oğlum, atlatacağım,” deyişin 

gelirdi aklıma, sesinde huzur bulurdum, 

doktorların sözleri bir kulağımdan girip 

diğerinden çıkarken senden gelen sahte 

umutlara nasıl da rahatça bel bağladığımı 

sorgulamadan mutlu olurdum, öylesine 

mutlu olurdum ki baba, satıcıyla uzun 

uzun sohbet edip, “Babam da çok sever 

bunu, onun için yiyorum,” diyerek şamtatlı 

yerdim, yapış yapış olurdu gırtlağım, 

düğümlendirdi nefesim. Zaten benim 

nefesim hep düğümlendi baba. 

Eminönü, satıcılara-bana-dünyaya 

ısrarının bir fotoğrafıdır çocukluğumun

134 

albümünde. Sen ne zaman ısrar etsen 

nefesim düğümlenirdi ve hiç söylemedim 

ama nefret ederdim ısrar ederken seçtiğin 

kelimelerden. 

Hani kimi zaman evde donla dolaşırdın 

ve annem hemen dırdıra başlardı ya, 

ben hep annem daha da çok söylensin, 

rezil etsin seni isterdim. Ben çocukken 

bakışlarımı her kaçırdığımda çok kötü 

şeyler düşündüm baba; işin kötüsü hiç de 

pişman olmadım bundan. Nefret ederdim 

beyaz donlarından. 

İşte o sabah, o Cumartesi sabahı, uzun 

boylu bakıcı kadın aramadan hemen 

önce, donumu da çıkarmış çırılçıplak 

dolaşıyordum evde, sanki bütün o kötü 

düşünceleri kendi bedenime kopya etmek 

ister gibi. 

Yıkanacaktım. Su sıcaktı. O Cumartesi 

sabahı, tanımadığım bir ses öldüğünü 

söylediğinde… çırılçıplaktım. 

Diz çöktüm. 

Bir bunu hatırlıyorum, bir de ağlamamak 

için kendimi ısırdığımı. O gün bugündür 

ağrılı bir diş izisin sol kolumda, o gün 

bugündür bedenime açtığım bir yarasın. 

İşin kötüsü bu da sadece bir cümle baba. 

Yara izinin yerini sahibi bile hatırlayamıyor 

birkaç gün sonra. 

Uzun süre çıplak kaldım o sabah. Bir 

ölünün –hem de o ölü sendin, gerçi o anda 

emin değildim ama bana yalan söylenmesi 

için bir neden olmadığını da biliyordum- 

arkasından dal-taşak ağladığım için 

utanmadım. Allah baba beni görür de 

ayıplar diye korkmadım, günah hanem 

kabarır diye tırsmadım. Ben o sabah, 

bana Allah diye öğrettikleri her şeye senin 

sesinle küfrettim baba. 

Sesler unutulmaz demiştin hani bir gün; 

uydurduğunu düşünmüştüm, bilirsin 

pek güvenmezdim senin hüzünlü hayat 

tecrübelerine –sen daha rahat anla diye 

deneyim yerine tecrübe yazdım, zaten 

o günden beri yazdıklarımın ne kadarı 

sana ne kadarı bana ait bilemiyorum- ve 

bu güvensizlikle her sözünü kırk kere 

sınavdan geçirirdim. Sadece söylediklerine 

değil, söylemediklerine de güvenmezdim. 

Oysa şimdi nasıl da başka bir noktadayım. 

Sana güvenmeyip, seni reddedip, senden 

bana kalanları kusup devam edebileceğime 

inandığım yolun getirdiği uçurumda, 

duyulmayı bekleyen bir yankıyım artık. 

Pek istemiyordun biliyorum ama her 

şeyiyle bildik bir cenaze törenin oldu. 

İstemediğine de emin değilim aslında, 

belki de beni istemediğine inandırıp 

gizli gizli hayalini kuruyordun, bak 

hâlâ güvenemiyorum sana. Sen lanetli 

dostluklardan bahsederdin ya, hani 

artık seni aramayan dostlarına söverdin 

ya, hani ağzından lav fışkırtır gibi 

vefasız orostopollar derdin ya, işte o 

orostopollardan hiçbiri gelmedi cenazene. 

Ama haftanın yedi günü, günün uyanık 

olduğun bütün vakitlerinde “Kıs ulan şunun 

sesini!” diye bağırarak kavga ettiğin, o 

bet sesli müezzin de, seçim zamanı kapı 

kapı dolaşıp iktidar için oy dilendiğini 

öğrendiğinde ana avrat dümdüz gittiğin 

imam da oradaydı. İmam mikrofonun 

ses ayarını bir türlü yapamadı; cızırtılar, 

iniltiler, üç-beş gerçek dostun ağlayışına 

karıştı. Zar zor da olsa amfinin patlak 

sesini kesip “Açalım yalvaran ellerimizi 

dua edelim,” dediğinde, “Uzatmayın 

ulan, siktirin gidin,” dedim. İçimden tabii. 

Hatta içimden bile diyememiş olabilirim, 

şimdi bir cesaret geldi de sallıyorum öyle. 

Toplum sözleşmelerine sabit kalemle imza 

atmayı öğretmeseydin keşke bana. Ama 

korkma, ben de cengâver olacağım ölüme 

çeyrek kala! 

Kimler geldi kimler gelmedi uzun uzun 

saymayacağım. Kimler gerçekten ağladı, 

kimler cep telefonuyla ağlayanların 

fotoğrafını çekti, kimler yalandan yardım 

derneklerine bağışta bulundu, kimler 

camiinin sağını solunu inceledi, kimler 

iki arada bir derede kulağıma eğilip biz 

mezarlığa gelmesek olur mu dedi, kimler 

hazır ruhani bir havaya girdim gelmişken 

yüce Rabbimden bir de ev isteyeyim diye 

dua üstüne dua etti, kimler sende kendi 

ölümünü gördü, kimler bende seni aradı 

anlatmayacağım. Hani düğünleri ve 

cenazeleri sevmezdik ya baba-oğul, tam da 

sevgisizliğimize layık bir uğurlama oldu, 

onu bil yeter. 

Sırf aklına takılır, rahat edemezsin diye 

söylüyorum, herkes “İyi bilirdik!” diye 

bağırdı, herkes hakkını helal etti. Aslında 

söylemeyecektim ama yine dürüstlük 

krizlerim tuttu, sırf tavla arkadaşlığından 

zevk alıyorsun diye üç dönem üst üste 

muhtar seçtirdiğin o yağlı burunlu orman 

cücesinin bağırmadığına eminim. “O anda 

ölümüme üzüleceğine, kim bağırdı kim 

bağırmadı hesabında mıydın,” diyeceksin, 

ben de “Evet!” diyeceğim. Birincisi, günün 

birinde sana rapor vermem gerekeceği 

düşüncesi tören boyunca beni terk etmedi, 

elbette çevreye dikkat ettim. İkincisi, 

senin o tabutun içinde olduğun düşüncesi 

–ne düşüncesi, gerçeğin ta kendisi- öyle 

büyük çiviler çakıyordu ki beynime, arada 

bir aklımı birilerinin sesine koyup başka 

göklere yollamaya çalışıyordum. Özür 

dilerim, sevmezsin sen böyle şekerlişerbetli 

konuşmaları. Anlayacağın dilde 

söyleyeyim o zaman, çok acı çekiyordum 

baba, neredeyse deliriyordum. 

135 

Şeker-şerbet deyince aklıma geldi; bana 

etkileyici bir söz söylemiş olmanı çok 

isterdim baba. Şöyle havalı bir şeyler 

söyleyeceksin, ben de hemen defterimi 

çıkarıp not alacağım. Sonra bir gün, olur da 

kitaplar yazan biri olursam, hikâyelerimden 

birine şöyle başlayacağım; “Babamın 

hiç unutmadığım bir sözü vardır…” Bu 

cümlenin arkasına, senin insanın ruhunu 

bedeninden ayıran sözünü yerleştireceğim 

ve hikâye gürül gürül akmaya başlayacak. 

Söylemedin ama. Şiirli bir söz umudum 

tümden kaybolduğunda, vereceğin bir hayat 

dersine de razı olur hale gelmiştim. Yeter 

ki senden bir söz kaydedeyim defterime. 

“Beton duvar deleceksen matkabı düşük 

devirde çalıştır,” ya da “Urfa lahmacunu 

Antep lahmacunundan daha lezzetli 

olur,” gibi bir şeyler deseydin bile olurdu; 

demedin. Yine de pes etmedim, madem 

ben senin devamındım, senden gelmeyen 

sözü senin sesinle ben söyleyebilirdim, 

verdim kararımı, günün birinde beni 

karşına alıp saçlarımı okşadığın o sahte 

sahneye, sahte bir replik yazıverdim: “Bak 

oğlum, bu uzun hayat yolunda yürürken her 

adımına dikkat edeceksin. 

Bozuk yollardan geçeceksin ama 

pantolonuna çamur sıçramamasına 

özen göstereceksin. Çünkü oğlum, 

paçandaki çamuru temizlemek için bile 

eğilmeyeceksin, eğilmemelisin.” Güzel

136 

bir söz bulmuştum sonunda. Ortamına 

göre bu sözü, büyük dedeme kadar 

taşıyor, ailemizin erkeklerinin bu söze 

ne kadar bağlı olduğunu söylüyor, bu 

sözün söylendiği günün büyüme törenine 

benzer ayinini anlatıyor, gözyaşlarıyla 

lezzetlendiriyor, coştukça coşuyordum. 

Şimdi sen öldüğüne göre -aksini 

söyleyenler var ama ben gerçeği biliyorum- 

daha da ballandırabilirim senden bana 

kalan tek öğüdü. Merak etme, bana 

güven, işte hazır olda duruyor ve sana söz 

veriyorum: Öğüdün ölene kadar kulağımda 

olacak baba, istediğin gibi davranacağım, 

bu uzun hayat yolunda yürürken her 

adımıma dikkat edeceğim, bozuk 

yollardan geçsem bile pantolonuma çamur 

sıçramamasına özen göstereceğim, çünkü 

babacığım, paçamdaki çamuru temizlemek 

için bile eğilmedim, eğilmeyeceğim. 

Ortak noktalarımız da yok değil, şimdi 

düşünüyorum da gereğinden fazla belki de. 

Bu ortak noktaların en acayibi de senden 

kırk yıl sonra ilkokula başladığımda, 

seninle aynı şeyleri görmüş olmam. 

Karatahtanın hemen üstünde Ata’mızın 

bir fotoğrafı. Eğer sınıfta yaramazlık 

yaparsan kaşlarını çatıp bakıyor, çok 

kızıyor, o kadar kızıyor ki ben korkudan 

işeyecek gibi oluyorum. Ama derslerimize 

çalıştıysak, öğretmen konuşurken 

yaramazlık yapmıyorsak, annemizibabamızı 

üzmüyorsak öyle güzel gülüyor ki, 

gidip fotoğrafı öpesim geliyor. Bir fotoğraf 

bu kadar çok duyguyu bir arada nasıl 

yaşatıyor, tıpkı kırk yıl önce senin çocuk 

beyninin almadığı gibi benim şaşkın aklım 

da almıyor. 

Ata’mızın fotoğrafının sağında ve solunda 

kötü çizilmiş, kötü renklendirilmiş, kötü 

çerçevelerle eğri asılmış iki resim var. 

Sağ tarafta (solda da olabilir, o yıllarda 

karıştırırdım sağımı-solumu) Alparslan 

beyaz atının üstünde, Malazgirt’te, işaret 

parmağıyla ileriyi gösteriyor, arkasında 

birer kilo bıyıkları olan zırhlı adamlar 

var, arkadaşları diyeceğim ama herkes 

birbirine öyle kötü bakıyor ki emin değilim, 

ellerinde bayraklar, mızraklar, kılıçlar, 

Alparslan’ın gösterdiği yöne yürüyorlar, 

o kadar kararlılar ki atlarının insanları 

ezdiğini görmüyorlar. Çilli, sarı saçlı bir 

oğlan var sınıfta, “Onlar insan değil ki 

oğlum, gâvur onlar, Alparslan da gâvurların 

ağzına sıçıyor işte,” diyor. İrkiliyorum, hiç 

duymamışım bu küfrü o ana kadar. Hâlâ 

da anlamam nasıl bir küfürdür, neden bir 

insan diğerinin ağzına… 

Ata’mızın solunda elinde Türk bayrağıyla 

Ulubatlı Hasan var, öğretmen daha ilk 

derste anlatıyor bu iki resmin öyküsünü, 

Alparslan’dan sadece tırsıyorum ama 

Hasan’dan fena halde korkuyorum, 

her yerine oklar saplanmış, göğsünde, 

omzunda, kollarında, hatta diz kapağında 

bile ok var, ona bakınca diz kapaklarım 

sızlıyor, empatinin dibine vuruyorum 

daha altı yaşımda, pala bıyıklı yüzündeki 

acı ifadesine bakmaktan eğri çizgi-düz 

çizgi dersini anlayamıyorum, o tarihlerde 

neden Türk bayrağı taşıdığını anlamadığım 

Ulubatlı Hasan yüzünden okuma-yazmayı 

zamanında öğrenemiyorum ve şimdi, 

beni sınıfa ilk getirdiğin gün karatahtanın 

üstüne bakıp da “Haydaaa, bunlar ben 

ilkokula giderken de oradaydı,” dediğini 

hatırladıkça ağlayacak gibi oluyorum. 

Keşke ölmeden sorabilseydim sana; sen de 

şaşırır mıydın Ata’nın yaramazlarla usluları 

ayırt eden fotoğrafına ve sen de korkar 

mıydın Hasan’ın çığlığından? 

Biz ne çok şeyi konuşamadan kendi 

tarihimize gömdük değil mi baba? 

Ortaokulda bir kompozisyon ödevine 

hazırlanırken beynimi gıdıklayan soruydu: 

neye işgal diyeceğiz neye fetih? Balkondaki 

kırma masanın bir ucunda sen bir ucunda 

ben, uzun uzun konuşmuştuk sen uzun 

Maltepe’ni içerken. Nasıl da sabırla 

anlatmıştın; haklı savaşlar, haksız savaşlar, 

kısa süreli varoluşlar, gelip gitmemeler, 

öldürmeler, bağışlamalar, yerle yeksan 

etmeler, imar etmeler, düşmandan almalar, 

düşmana kaptırmalar, denetim altında 

tutmalar, kültürel kalkınma sağlamalar… 

Böyle uzayıp gitmişti konuşmamız. Bakış 

açısının ne demek olduğunu yeni yeni 

anladım ama hâlâ bir büyük soru işareti 

var kafamda babacığım; biz neye işgal 

diyeceğiz neye fetih? 

O kompozisyon ödevinin müsveddelerinden 

birinde, yanlış hatırlamıyorsan ucu 

kütleşmiş kırmızı kurşun kalemle yazdığın 

birkaç satır vardır, keşke şu anda yanımda 

olsa el yazın. 

Cenaze törenini daha uzun anlatabilirim 

ama sahtekârlıkları kalıcılaştırmak 

istemiyorum babacığım. Tören tahmin 

edeceğin şekilde noktalandı; Oğuz Atay’ın 

bir babaya yazılmış en güzel mektupta 

dediği gibi tabut çukura konduktan sonra 

üstüne büyük beton bloklar yerleştirildi. 

Bu teknik geleneği sevmiyorum babacığım; 

aşılmaz engellere karşıyım. 

Şimdi düşünüyorum da bizim birbirimize 

olan sevgimiz de teknik bir gelenek miydi? 

Bilmiyorum. Artık sadece bakıyorum 

baba; ne gördüğünü anlamaya çalışarak 

bakıyorum dünyaya. Önceden çerçevesi 

çizilmiş bir huzur ülkesi aramadan, bayağı 

ve hayvani olmaktan korkmadan, sadece 

defterlerin arasına tıkıştıra tıkıştıra, 

biriktirerek, kopya ederek, hapsederek 

bakıyorum. Bakıyorum bakmasına da, 

açı farkından olsa gerek, bir türlü senin 

gördüğün gibi göremiyorum şu boktan 

dünyayı. 

137 

Beton bloklar yerleştikten sonra 

babacığım, kusura bakma ama biraz sorun 

çıktı. İşçiler çökmeyi önlemek için blokların 

üstüne naylon örtmek istediler ama 

hastalığın sırasında bir kere bile ziyaretine 

gelmeyen mühendis yeğenin bunun 

çökmeyi hızlandıracağını söyledi, onlar 

kavga ederken kaçıncı göbekten olduğunu 

bilmediğim kuzenin cep telefonunun 

kamerasıyla olayların fotoğraflarını çekti, 

birileri araya girdi de kavga büyümedi. 

Sonuç olarak şu anda betonlar yetmezmiş 

gibi, bir kat da mavi-ucuz-doğaya zararlı 

naylon var üstünde, kızma lütfen, engel 

olamadım. Ben o sırada bu yaşananları 

görsen neler diyeceğini bildiğimden 

yanaklarımı ısırarak kahkahalarıma engel 

olmaya çalışıyordum. Giderayak bana bunu 

da yaptırdın ya, alacağın olsun. 

Sonra elime bir kürek verdiler. Sapı sıcak 

bir kürek. Tanımadığım bir erkek sesi 

“Toprak at oğlum!” dedi. Dönüp küreği 

kafasına indirmek, “Bana OĞLUM demeyin, 

kimse bana OĞLUM demesin artık,” diye 

bağırmak istedim. Öfke ne garip bir kuş, 

birden alıp gagasına uçuruyor insanı. 

Sen öfkeli biri miydin baba? Gözümün 

önünde şöyle bir görüntü var: Kırmızı ışık 

yeni yeşile dönmüş. Arkadaki arabanın 

şoförü sabırsız. Korna çalıp duruyor. 

Derin bir nefes alıyorsun. Burun deliklerin 

bir büyüyor, bir küçülüyor. Kalın-kemik 

çerçeveli, kendinden renkli gözlüğünü ve 

Seiko saatini çıkarıp anneme veriyorsun,

138 

el frenini çekip iniyorsun arabadan. 

Arka cama yapışıp olacakları izlemeye 

hazırlanıyorum, ne yalan söyleyeyim içimde 

kanlı bir sevinç var. Ama bir şey olmuyor. 

Arkadaki arabanın şoförü senin cengâver 

adımlarıyla ilerleyişinden korkuyor, ani 

bir manevrayla yanından sıyrılıp kaçıyor. 

Babamın düşman güçlerini korkutması 

hoşuma gidiyor, kahraman şerifin oğlu 

olmaktan gurur duyuyorum. Arabaya 

döndüğünde annem söyleniyor, “İlahi yani,” 

diyor, “çocuğun yanında neler yapıyorsun?” 

Dönüp bana bakmıyorsun bile, o anda 

öğreniyorum şerif olmanın duyguları 

saklamayı gerektirdiğini, “Ne yapmışım 

ki? Baksın babasına da, hakkını korumayı 

öğrensin,” diye tersliyorsun annemi. 

Direksiyonu kavrayan ellerine bakarken 

aklıma rahmetli halamın sözleri geliyor: 

“Elleri küçüktür ama çok güçlüdür, hele 

bir de sinirlenmesin, aman aman aman…” 

Süper bir gücümüz olduğunu düşünüyorum 

o anda, sadece ikimize ait bir güç, babadan 

oğla geçen: Sinirlenince büyüyüp, süperhiper-güçlü 

hale gelen ellerimiz var bizim. 

Bir yumrukta gökdelenleri devirebilir, kötü 

adamları serçe parmağımızın altında ezebiliriz. 

Ama ellerim hiç büyümüyor baba. Çatlıyor, 

kırışıyor, üstü çillerle kaplanıyor ama 

büyümüyor. 

Şimdi anlıyorum ki o öfkeler, hakkını 

korumayı öğrensin tiratları falan 

palavraymış meğer. Sen de benden 

farklı değilmişsin. Ben hep dayak 

yedim ya çocukken, hep dayak yediğim 

için hep azarlardın ya beni, ne kadar 

yumruk yersem yiyeyim karşılığını hiç 

veremedim ya, senden bildim bunu yıllarca. 

Öğretmedin ki bana, nasıl cevap verilir 

kaba kuvvete. 

Öğretmezdin de. Çünkü bir tek gözlük ve 

saat çıkarmayı biliyordun sen de. Vahşi 

batıdaki onlarca, yüzlerce işgalci kovboyun 

arasında, gerektiğinde bir kaktüse bile 

aşkla sarılabilen kızılderili olmaktı senin 

derdin. Ama biraz daha dikkatli okumuş 

olsaydın o Tommiks-Teksas’ları bilirdin, 

hiçbir kabile, köyün masalcısına savaş 

baltası vermez baba! 

Sizin kuşağın böyle bir sorunu vardı galiba, 

babalarınızdan devralamadığınız iktidarın 

öfkeli arayışı içinde geçip gitti ömrünüz. 

Bak eğer ölmemiş olsaydın oturur 

konuşurduk bunları. Ola ki sorabilseydim 

sorumu ve ola ki evet cevabını alsaydım, 

“Siktir et iktidarı baba!” derdim, “gel sen 

benimle başka bir duyguya ortak ol, sizden 

bize miras kalmayan eşitliği bulamadıkça 

içimi kurutan öfkeye ortak ol!” Evet, 

küfürlü konuşuyorum çünkü senden bana 

kalan bu korkak öfkenin bedeli çok ağır 

baba. 

Neyse, konuyu dağıtmayayım, eminim 

senden sonra neler olduğunu, dünyanın 

nereye gittiğini, bu can’ım ülkenin ahvalini 

merak ediyorsundur. Bu biraz da sizin 

kuşağın takıntısıdır değil mi, akşam 

ajansını alamazsanız kendinizi yarım 

hissedersiniz siz. 

Ne diyebilirim ki babacığım, dünya daha iyi 

bir dünya değil. Her şey çekilmez bir hal 

aldı. Kabaca özetleyeyim istersen. Büyük 

bir ekonomik krizden geçiyoruz, Amerika 

özgürlük ve demokrasi uğruna cinayet 

işliyor, doğuda-batıda silah ticareti devam 

ediyor, Afrika’da açlık-sömürü-salgın 

üçgeninde her dakikada onlarca insan 

ölüyor, Avrupa’da eline silah alan okul 

basıyor, faili meçhul cinayetlerin failleri 

hâlâ ve fena halde meçhul, kaçak işçiler 

kaçak atölyelerde çürüyor, tersaneler 

eğitimsiz işgücüne mezar oluyor, gazete 

manşetlerinde sıfatlar kirliliği sürüyor 

–bilirsin işte; derin devlet-sarı sendikayeşil 

sermaye-, dünyanın bir köşesinde 

çocuklar beş yaşına gelmeden ölürken bir 

diğer köşesinde beş dakikada bir estetik 

ameliyat yapılıyor, genetik araştırmalar 

aldı başını gitti… Efendim? Bu kadar yeter 

mi dedin? Yetmez babacığım, söylenecek 

daha çok şey var, gerçeklerin yanında bu 

dediklerim çerez kalır. Gerçi bildiklerimiz 

de birtakım egemen güçlerin, sermaye 

gruplarının, iktidarların, artık ne dersen 

de onlara, işte o orostopolların yutmamızı 

istedikleri drajelerle sınırlı. 

Dünya boktan bir dünya ve ben de herkes 

gibi bu salaklık manzumesinde sıklıkla 

tekrar edilen bir harfim artık. Ama 

bunlardan daha çok bahsedip keyfini 

kaçırmak istemem babacığım; zaten ölmüş 

olduğun için canın yeterince sıkkındır. 

Bunları değil de beni merak ediyor 

olabilirsin, haklısın, ne de olsa babamsın, 

ölmüş olman bu kimlik bilgisini 

değiştirmiyor. Ölümünden sonra, 

ölümünden önce de yaptığım gibi çok 

düşündüm. Bak artık ölümünden önce ve 

ölümünden sonra diye bir ayrım var, işte 

bunu da yaptın, ölümünle bana bir milat 

verdin babacığım, sağ olasın! -Ah nasıl da 

dilim sürçüyor, sağ olasın falan diyerek 

dalga geçtiğimi sanma sakın.- 

Neyse, çok düşündüm ve hayatımı senin 

üstünden ikiye ayırmam gerektiğini 

anladım: 

1. Sana benzemekten ölesiye korktuğum 

dönem. 

139 

2. Senin kopyan olduğumu anlayıp, bununla 

başa çıkmaya çalıştığım dönem. 

Birinci dönem aslında senin de biraz 

tanık olduğun –hatta belki kendi babanla 

ilişkinde yaşadığın- bir dönem. Ama ikinci 

dönem konusunda biraz konuşmak isterim 

baba. Bunun senin için önemi olmayabilir 

ama yine de dinlersen sevinirim. 

On altı yaşımdayken bir fotoğrafını 

bulmuştum, hani bakır kaplamalı 

kapağında cami figürü olan büyük aile 

albümü vardı ya, onun arkalarında 

duran köşebentlerinden kopmuş siyahbeyaz 

bir fotoğraf. İzmir Fuarında Lozan 

kapısının önündesin. Güneş gözlüğün, 

briyantinle geriye yatırılmış saçların, 

yakalarını kaldırdığın beyaz pardösünle, o 

yıllarda her dakikamı beraber geçirdiğim, 

keşke babam bu isimler gibi olsaydı 

dediğim iki kişinin karışımı gibisin: 

Oğuz Atay ile Albert Camus. O güne 

kadar görmediğim fotoğrafına bakarken 

garip bir gururla doluyor içim, dişlerimi 

sıkıyorum, tam kalbinin üstünde duran sağ 

elindeki sigaraya bakıyorum, fotoğrafın 

derinliğindeki yolda sana doğru yürüyen 

kendimi görüyorum ve o anda karar 

veriyorum; artık sen benim için Albert 

Atay’sın ve bir an önce sigara içmeye 

başlamalıyım. 

Ceketinin iç cebindeki Maltepe paketinden 

bir sigara yürütüyorum ve apartmanın 

arka tarafındaki kömürlüklerin oraya gidip 

yakıyorum. Filmlerdeki gibi öksürük falan 

olmuyor, kırk yıllık tiryaki gibi, kendimden 

emin, pofur pofur içiyorum sigarayı. 

Bunları niye anlattığımı anladın değil mi 

babacığım. Ben o anda anlamıştım sen 

olmaktan kaçamayacağımı. Sen hayran

140 

olduklarımdan fazlasıydın, Albert Atay’dan 

daha gerçektin, evdeki adamdın, yan 

odadaki otoriteydin, masadaki neşeydin, 

sokaktaki hapşırık, rakı sofrasındaki 

fıkraydın. Genetik haritamdın. Babamdın. 

Oysa o ilk sigarayı içmemden, çok değil 

bir yıl önce, sadece seni değil bütün 

babaları büyümenin vahşi tarihine gömmek 

istiyordum. Bunun için de büyük bir projem 

vardı, öyle bir kitap yazacaktım ki –en az 

üç yüz sayfalık bir roman vardı aklımda- 

bütün babalar itin götüne girecekti. Buna 

da hâlâ siyah-beyaz bir fotoğraf gibi 

gözümün önünde duran bir görüntün 

neden olmuştu: Yürek-boğan bir pazar 

günü yatağına uzanmış Agatha Christie 

–aklımda On Küçük Zenci diye kalmış- 

okuyorsun, pijamanın paçası biçimsiz bir 

şekilde sıyrılmış baldırına doğru, çorapsız 

ayaklarını birbirine sürtüyorsun bir yandan. 

Kudretinden olmuş ve bu yüzden de 

zorbalaşmış kifayetsiz babalar kuşağının 

ortak tutkusu çizgili pijamalardan yola 

çıkarak orta sınıf ahlâkını sorgulayacaktım 

romanımda. Öyle bir final bulacaktım ki, 

çizgili pijama giyen bütün babaları ayrı 

cehennemlerin birörnek çukurlarına 

kavrulmaya yollayacaktım. Yapacaktım 

bunu baba, çünkü nefret ediyordum 

birbirine sürttüğün ayaklarından, yolun 

ortasında gelip geçenlerin utandırıcı 

bakışlarına aldırmadan neredeyse 

haykırır gibi hapşırmandan, belediye 

otobüsünde gırtlağını temizlemenden, 

ben arkadaşlarımla en isyankâr rock 

gruplarını dinlerken odaya dalıp mızıka 

ve bando kelimeleriyle dolu askerlik 

anılarını anlatmandan, ablamın erkek 

arkadaşlarından konu açılınca “Adı neymiş 

eşşolueşşeğin?” demenden, ezcümle 

demenden, hülasa demenden, farz-ı misal 

demenden, üç tek rakıdan sonra bin kere 

anlattığın anıları bir kere daha anlatmaya 

kalkmandan nefret ediyordum. O yüzden 

suratında tokat gibi patlayacak bir roman 

yazacaktım; seni kimi şarlatanlıklardan 

uzak tutabilmek, el âlem denilen güruhun 

toplu kahkahasından koruyabilmek için 

önce ben harcamalıydım, gerekirse önce 

ben tükürmeliydim yüzüne. “Evlat tükürüğü 

evladır utanmaktan, utandırmaktan” diye 

haykırmalıydım, arkama bile bakmadan 

senden uzaklaşırken. 

Bunlar birinci dönemin hoyrat 

düşünceleri elbette, kızmamışsındır 

dilerim, çünkü her ne kadar ölmüş olsan 

da seni kızdırmak istemem. Unut bu 

dediklerimi ve hemen sigarayla başlayan 

–ki bu nikotinli başlangıcı da genetik bir 

süreklilikle açıklıyorum kendime- ikinci 

döneme odaklan babacığım. Tıpkı senin 

gibi korkusuzca her şeyi söylediğim 

‘babasınınkopyası’ dönemime. Aslında 

lafı evirip çevirmeden yine Oğuz Atay’la 

özetleyebilirim durumu: Seni artık 

değiştirmem mümkün değil babacığım; 

bu nedenle kendimi de değiştirmenin 

mümkün olacağını sanmıyorum. 

Ah, çok özür dilerim, senden bana miras 

gevezeliğim işbaşında. Elbette ölümünden 

sonra dünyaya ne olduğunu ya da benim 

süngere dönmüş beynimin kustuklarını 

değil, ailemizin neler yaşadığını, gündelik 

olayları ya da her zaman dediğin gibi 

hakikati merak ediyorsun. 

Annem bildiğin gibi, ayrıntılara girmek 

istemiyorum ama kocası ölmüş kadınların 

yapması gereken her şeyi yapıyor. 

Ablam gayet iyi, hatta ölmemiş olsaydın 

onunla konuşmanı isterdim. Çünkü seni 

yaşatmak konusunda benden daha başarılı 

olabileceğini hissediyorum. 

Bana gelince… 

Ölümünden kısa bir süre sonra işten 

çıkarıldım. Senin işten çıkarılma 

hikâyelerin gibi olmadı; patronun masasına 

öfkeyle yumruk atmadım, camı çerçeveyi 

indirmedim, kapıyı vurarak çıkarken 

“Götümü yiyin!” diye bağırmadım. 

Bilgisayarımdaki dosyaları almama izin 

verdikleri için teşekkür ettim ve çıktım. 

Uzun süre çevremdekilere de söylemedim 

işsiz olduğumu, mahcup olurum, el âlemin 

alay konusu olurum daha da fenası acırlar 

bana diye korktum. Keşke şu mahcubiyet 

duygusunu bu kadar yüksek dozda zerk 

etmeseydin bu zayıf bedene baba. 

Olayı kişisel alma, önüne gelenin işten 

çıkarıldığı günlerden geçiyoruz. Yine de 

o sıkıntılı günlerin üstesinden geldim ve 

yeni bir iş buldum. Eskisinden daha az 

kazanıyorum ama keyfim yerinde. 

Bir de iyi haberim var: sigarayı bıraktım. 

Biliyorum, şimdi “Hiç başlamasaydın,” 

falan diyeceksin ama birinci dönemi 

unutma konusunda anlaştığımızı 

sanıyorum babacığım. Dua et de bundan 

sonra içmeyeyim desem komik olacak: 

“Ben duadan ne anlarım be oğlum, iradene 

hâkim ol içme şu boku,” diyeceksin. – 

Sırf seni rahatlatmak için söylüyorum, 

neredeyse bütün dünyada kapalı yerlerde 

sigara içme yasağı var, bu da işimi 

kolaylaştırıyor.- 

Ama her şey güllük gülistanlık değil 

elbette. 

Uyuyamıyorum baba. 

Sen öldüğünden beri doğru düzgün 

141 

uyuyamıyorum. Bıktım her gece yatağıma 

gelmenden, seninle yan yana yatmaktan. 

Hadi yanımda yatman neyse de, sürekli 

gözlerimin içine bakmasan be babacığım! 

Ne tarafa dönsem gözünün akını 

görüyorum ya, çok korkuyorum o zaman. 

Bakışlarından kaçmak için gözümü her 

kapadığımda bir uçuruma düşmekten 

yoruldum, daha kötüsü ne yapsam 

sesinden kaçamıyorum, konuşuyorsun 

sürekli, hatta konuşma bile diyemeyiz 

buna, o iniltiler delirtecek bir gün beni, 

bunu hak edecek ne yaptım bilmiyorum, 

insanların bu kadar kötü olduğunu 

öğretmedin diye kızdım, keşke daha fazla 

sınav yapsaydı hayat bilgisi dersinden 

diye söylendim, küfrettim ama inan ne 

dediysem sevgimden dedim, ezcümle sana 

benzediğim için dedim, hülasa senin dilinle 

dedim, o yüzden yalvarırım yapma bana 

bunu baba. 

Ne olur sus, ne olur bakma artık bana! 

Belki sen de onlar gibi düşünüyorsun, 

hani senin ölmediğini bende yaşadığını 

söyleyenler gibi. Bu romantik yaklaşım ilk 

bakışta çekici geliyor olabilir ama karşılığı 

yok ki babacığım, kaptırma kendini o 

zavallıların ezberlenmiş düşüncelerine. Bir 

ölü, öldüğünü ne zaman anlar bilmiyorum 

ama ne olur artık biraz cesur davran bu 

konuda. Hiçbir şey yapamıyorsan benim 

yaptığımı yap! Ne mi yapıyorum? Bilirsin, 

ben yazıyla anlarım ya dünyayı, o yüzden 

defterimi elime her alışımda öküzgözü gibi 

harflerle yazıyorum gerçeği: 

BENİM BABAM ÖLDÜ! 

Sen de kendine bunu itiraf edecek kadar 

cesur ol baba.

142 

Hani en büyük sahtekârlık demiştin evlilik 

için ve hani başımın etini yerdin ya ne 

zaman evleneceksin diye, hani askerlerden 

hoşlanmazdın, ikiyüzlü bulurdun savunma 

palavralarını ve hani bir an önce askere 

gitmezsem ihbar edeceğini söyleyecek 

kadar ileri gitmiştin ya, hani mutlu 

olacaksam alıp sırt çantamı dünyanın öbür 

ucuna gitmem gerektiğini söylerdin içki 

masasında ve hani banka kredisiyle de olsa 

bir ev alıp kök salmam için baskı yapardın 

ya, hani o hastalık bedenine girmeden 

önce hiç korkmazdın ölümden ve hani 

hastanedeyken o güçsüzleşmiş bedeninden 

umulmayacak bir güçle kavrayıp bileğimi 

“Ölüyorum oğlum, kurtar beni!” demiştin 

ya bir vicdan azabını miras bırakmak 

istercesine… 

…ve hani eriyen her hücrende kelimelerim 

biraz daha dağılıyordu ya… 

…ve hani teselli için uzanan her eli kuduz 

bir köpek gibi ısırmak istiyordum ya… 

…ve hani yaşayacaksın diye her yalan 

söyleyişimden sonra tutamadığın çişin gibi 

tutamıyordum ya gözyaşlarımı… 

…ve hani ben seni kurtaramadım ya… 

…işte öylesine eminim artık öldüğünden! 

Keşke artık sen de farkına varsan ve çıksan 

gecelerimden baba. 

İnan bu kadar acımasız olmak istemezdim, 

inan ölmediğin teranesiyle gerçeği 

hurafeye transfer eden bir bakış açısına 

kendimi kaptırmak isterdim ama yapamam 

baba. Eğri oturalım, doğru konuşalım – 

hatta şöyle diyeyim, gerçeklik duvarından 

kurmaca boyasını kazıyalım- sen fena 

halde öldün baba. Hep hakikati isterdin 

ya, al sana hakikat: O hiç istemediğin şeyi 

sana da yaptılar; çeneni bağlayıp, göğüs 

kafesine bir bıçak koydular. Kapının önüne 

çıkartılan ayakkabılarını mahalledeki 

ağaçları ilaçlamaya gelen bir adam aldı, 

belki de üç-beş yıl önce ilacı fazla kaçırıp 

“Bu da benim çocuğum sayılır,” diyecek 

kadar sevdiğin kiraz ağacını kurutan 

adamdı. Sana doğum günü hediyesi olarak 

aldığı ayakkabıları başka bir adamın 

ayağında görünce torununa titreme geldi. 

Anlayacağın, varsa ölümün bir hakkı, dibine 

kadar ödedin borcunu. 

Şimdi böyle bir konuda bile korkaklık 

ettiğim için derin bir nefes alıp… Ah 

baba, özür dilerim bir kere daha, neler 

saçmalıyorum, yaşarken bile doğru dürüst 

nefes alamıyordun kömürleşmiş ciğerlerin 

yüzünden, şimdi mi alacaksın? Neyse, 

kızacaksın ama bir ara korktum bu ölümün 

şiddetinden. Üstelik seslerine huzuranlayış-umut 

tozu serpip “Işıklar yağsın 

üstüne,” diyenlere, yavru köpek bakışıyla 

yanaşıp “Aslında o ölmedi, gökyüzünden 

bizi izliyor,” diyenlere kapak olacak kadar 

da ağzı bozuk bir ölümdü. 

Bildiğim bütün dillerde öldüğün 

yetmiyormuş gibi reddettiğim bütün 

dinlerde de öldün. Kaşık kaşık helvanı yedi 

başucuna farklı kitap asan komşuların! 

Aynı malayla sıvanmış duvarların 

arasında sözleri farklı Allahlara para, 

pul, sağlık, aşk için yalvaran kooperatif 

arkadaşların, aynı kanserden öldürecek 

sigaralarının izmaritlerini taksitlerini 

ödeme geriliminden başparmağım kadar 

basur memeleriyle savaşmana neden 

olan evinin bahçesine attılar, içlerinden 

biri “her organizma ölümlüdür, vakarımızı 

koruyalım” diyen doktoruna “o organizma 

değildi, dostumdu” dedi, bütün bunlar 

olduğuna göre öyle bir öldün ki baba, 

ölümün bile bokunu çıkardın. 

Zaten ben o palavracılara asla pabuç 

bırakmadım. Çünkü ben gördüğüme 

inanırım, avuç avuç toprak attım üstüne, 

böğürerek ağladım kefenine bakarken, sol 

kolumdaki yara sızladı, delireceğim sandım. 

İşte böyle canım babam, kusuruma bakma, 

gevezelik ettim. Gerçi sen bana “Çok 

konuşan, çok yanılır, boş yere gevezelik 

edeceğine düşüncelerini toparla, az ama 

öz konuş,” derdin her zaman – keşke bana 

etkileyici bir söz söylemiş olsaydın da böyle 

şeyler uydurmak zorunda kalmasaydım- 

ama yapamadım. 

Yine aklıma geldiği gibi konuştum, galiba 

seni biraz kırdım da. Ama ne yaparsın, ben 

de yaşlanıyorum işte, insan biraz cengâver 

oluyor ölüme çeyrek kala. 

Ne yalan söyleyeyim, cennete de 

cehenneme de inanmadığım için, seni bir 

daha görebileceğimi sanmıyorum. Ama 

olur da bir gün yeniden karşılaşırsak bu 

söylediklerimden dolayı özür dileyeceğim. 

Haklısın bir insanın üstüne bu kadar 

gidilmez, hele de bir ölünün. Yani öldüysen 

öldün, bunu bu kadar abartmamalıydım. 

Bin kere söyleyip kafana kakmam 

gerekmezdi, ayıp ettim galiba. 

Ne yaparsın, ben de böyleyim babacığım, 

gerçeklik buhranlarına kapılıyorum bazen. 

Şimdi düşünüyorum da ben ölsem sen 

de aynı şeyleri söylerdin; çünkü bir bakış 

açısına göre sen bende yaşıyorsan, ben de 

sende yaşıyorum demektir. 

143 

Artık bu konuyu kapatıyorum, sen de bir 

daha açmazsan sevinirim. Çünkü şimdi 

sevgili babacığım, eğer izin verirsen 

elbette, ölümünden bu yana ilk kez deliksiz 

bir uyku çekmek istiyorum. 

Ben yatıyorum. Sana da iyi uykular 

diliyorum.

144 

Hasan Erkek 

MEMET BAYDUR’S “KAMYON” 

(ThE TRUCK): A pLAY GUIDING ThE 

DEVELOpMENT OF ThE TRADITIONAL 

TURKISh ThEATRE TO ThE MODERN DAY 

By Hasan Erkek Turkey 

Introduction 

At the foundation of our modern theatre 

lie efforts to bring together the formal 

richness of traditional theatre and 

intellectual, technical and aesthetic 

approaches of the modern Western 

theatre. 36 

In the Turkish theatre, efforts to write 

modern and contemporary plays inspired 

by tradition have a long history. Scholars 

and practitioners have frequently expressed 

an inclination to create a new theatre 

inspired by traditional theatre. They 

emphasize the importance of merging 

traditional techniques with new themes 

and a new spirit. 37 Practitioners in the 

field have put these ideas into practice. 

Meddah (Storyteller), Ortaoyunu (Arena 

Theatre), Karagöz (Shadow Play) and Köy 

Seyirlik Oyunları (Village Plays), are all the 

products of a rich heritage Experiments 

with traditional techniques are highly 

diversified, ranging from those that change 

only costuming to those that totally neglect 

the traditional. One can see plays that 

add guitar to Karagöz, send characters to 

the moon or accompany scenes with pop 

songs. Original experiments are not few in 

number. 

The attempt to merge Ortaoyunu with 

modern issues has produced many plays. 

Rumuz Goncagül by Oktay Arayıcı, Asiye 

Nasıl Kurtulur by Vasıf Öngören, Gözlerim 

36 Ayşegül Yüksel, Türk Tiyatrosu Üstüne Notlar, Uzun Yolda Bir Mola [Notes on the Turkish Theatre, A Break in the Long Journey], 1st ed., 

(Istanbul: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş., 2011), p. 25. 

37 Özdemir Nutku, Troya’nın Tahta Atı [The Wooden Horse of Troy], 1st ed., (Izmir: Şenocak Yayıncılık, 2009), p. 66-7 

Kaparım Vazifemi Yaparım and Ayışığında 

Şamata by Haldun Taner, Resimli Osmanlı 

Tarihi and Bir Şehnaz Oyun by Turgut 

Özakman’ın are plays inspired by Ortaoyunu 

as well as the epic theatre. 

Karagöz plays have also served a similar 

purpose. There are plays written by Aziz 

Nesin, Yılmaz Onay, Tekin Özertem, Ünver 

Oral, Haluk Yüce and Cengiz Özekthat are 

based on Karagöz plays. 

Most of the experiments with Karagöz and 

Ortaoyunu, two important sources of our 

traditional theatre, are based on formal 

modifications. However, there is no problem 

with the form of the traditional theatre. On 

the contrary, its form and techniques are 

valuable and need to be preserved. Innovation 

is mainly required with regard to content, 

themes, and fundamental point of view. 

This paper discusses how theatre 

characters are portrayed, particularly in 

Karagöz and Ortaoyunu; and focuses on the 

democratic point of view of the characters 

in Memet Baydur’s Kamyon (The Truck), 

inspired considerably by Karagöz and 

Ortaoyunu. 

The Viewpoint of the Traditional Theatre 

Developing in Urban Areas 

The Ottoman Empire was a multicultural 

communitybut was not a federal empire. 

The multiculturalism derived from the 

vastness of the empire. There was no 

significant problem in the community as 

nationalism did not have the opportunity 

to rise against religious obedience and 

the bourgeoisie could not rise against the 

aristocracy. People from different nations 

38 Cevdet Kudret, Ortatoyunu I, 2nd ed., (Istanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları, 1994), p. 14. 

39 Cevdet Kudret, Ortatoyunu I, 2nd ed., (Istanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları, 1994), p. 84. 

145 

were living together. That being said, it 

would be unrealistic to reach the conclusion 

that the Ottoman Empire was a democratic 

state; the sultans were democratic rulers 

and the society internalized the culture 

of democracy. Although the empire was 

described as a Muslim-Turkish state, 

“Turkishness” was relatively suppressed. 

The fact that the empire does not have 

the descriptor “Turkish” in its name is an 

important indicator. The dominating religion 

was Islam and the dominating perspective 

was the Ottoman. For the Ottomans, 

Istanbul was the center of their worldview. 

Art and entertainment were inevitably 

multicolored and multicultural in thisempire 

that included many religions and nations 

extending over a vast area. This diversity 

was reflected in the arts and entertainment 

that flourished in the empire’s metropolitan 

cities (e.g. Istanbul, Bursa, and Edirne). 

“Imitating various nations (Arabic, Albanian, 

etc.), minorities (European, Greek, Jewish, 

Armenian, etc.) and rural people (from 

Anadolu or Rumelia) within the Ottoman 

community was the richest source of 

mukallids (imitators).” 38 Furthermore, “In 

the Ottoman community, country people, 

non-Turkish and non-Muslim minorities 

and foreigners, who could not speak with an 

Istanbul accent, were fodder for mudhiks 

(showpeople) and mukallids (imitators)”. 39 

The two types of theatre that developed in 

the Ottoman Empire were Ortaoyunu and 

Karagöz, both closely related to each other. 

The characters in Ortaoyunu and Karagöz 

are so diversified that researchers had 

difficulty in even classifying them. 40 When 

characters are classified according to ethnic 

origin and geography, ranking, based on

146 

distance from Istanbul, is as follows: 1) 

characters from Anatolia, namely Laz (from 

the Black Sea region), from Kastamonu, 

from Kayserili, from Eğin, from Harput, and 

the Kurdish, and 

2) characters out of Anatolia, namely 

Muhacir (the immigrant, from Rumelia), the 

Albanian, the Arabic and the Persian. 41 

People coming from or out of Anatolia 

“do not have specific characteristics as 

individuals.” 42 During the play, we do not 

obtain sufficient information about their 

childhood, families, hobbies, fears, passions 

or weaknesses. We do not have the chance 

to get to know them. We know nothing of 

their pains or joys. 

In both traditional theatres, individuals are 

treated as types, not real characters. They 

represent the most typical characteristics 

of the ethnicity or geographical region they 

belong to. Over time, they have become 

stereotypes that produce comic effects. 

These types are illustrated in the way the 

nation they represent is seen from Istanbul, 

from the Ottoman perspective. For instance, 

“Laz (the one from the Black Sea region) 

is chatty and hasty, the Persian is an 

exaggerator, the Jew is cowardly and fond of 

money”. 43 

This is a contemptuous point of view. When 

we categorize people in this fashion, we 

cannot know them sufficiently. People we 

do not know do not arouse sympathy. We 

cannot empathize with them or feel their 

pain. We do not feel pity, we just laugh at 

them. 

Their function in plays is to serve as comic 

relief. The comic situation sometimes 

results from the communication gaps 

40 Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu [Traditional Turkish Theatre], (Istanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları, 1985), p. 459-462 

41 Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu [Traditional Turkish Theatre], (Istanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları, 1985), p. 461. 

42 Cevdet Kudret, Ortatoyunu I, 2nd ed., (Istanbul: İnkıilap Kitabevi Yayınları, 1994), p. 62 

43 Cevdet Kudret, Ortatoyunu I, 2nd ed., (Istanbul: İnkıilap Kitabevi Yayınları, 1994), p. 62 

between two people. At times, two or three 

characters are ridiculed from the Istanbul 

point of view. In these plays, there may be 

Turkish characters because the Turk is also 

considered “other.” 

This point of view had a determining role 

in the Ottoman Empire, before trucks were 

invented, and continued its dominant role 

after the invention of trucks and the rise of 

the transportation of luxury goods to the 

modern Republic of Turkey. In plays inspired 

by the traditional Turkish theatre, written 

before Baydur’s play Kamyon, in films that 

were products of Yeşilçam cinema and in 

television sketches, people originating from 

said regions have always been treated as 

comedic character sketches. 

What Ortaoyunu and Karagöz have created 

is comedy. “Whichever theme it deals with, 

the main characteristic of a Karagöz play 

are funny. Even the most tragic stories (such 

as that of Ferhad and Şirin) acquire a comic 

tone in Karagöz.” 44 The same applies to 

Ortaoyunu as well. 

As Bergson notes, humor is a product of 

intelligence and “demands something like 

a momentary anesthesia of the heart.” Our 

hearts have been silent to these people 

for centuries, and they have been the 

genesis of our entertainment. We had to 

wait for Memet Baydur’s pen to open the 

conversation in a different way. 

A Play That Inverted the Point of View in 

Karagöz and Ortaoyunu: Kamyon 

(The Truck). 

It is obvious that Memet Baydur was 

inspired by Karagöz and Ortaoyunu when 

writing his play Kamyon. Above all, it is 

mainly the characters in his play who were 

inspired by Karagöz and Ortaoyunu. 

In Kamyon, Baydur does not copytraditional 

theatre; he does not completely import 

traditional elements, but questions and 

moves away from a prejudiced point of 

view. Although he selects the characters in 

Kamyon from ethnic regions represented in 

traditional theatre, he adopts a more tender 

and democratic attitude towards them. 

In Kamyon, we do not see the main 

characters of Ortaoyunu and Karagöz, 

namely Pişekar and Kavuklu – Karagöz 

and Hacivat. The play features traditional 

characters of different ethnic origins and 

geographies, but shows them from a 

different point of view. In the play, Abuzer is 

a Kurdish man, 45 Şaban is from the Black 

Sea Region (Laz), Necati and Recep are 

from Central Anatolia (they may be from 

Kayseri), and Zeynel and Zülfü are from the 

Aegean Region. 46 Thus, these characters 

are from four different regions (East 

Anatolia, Black Sea, Central Anatolia and 

Aegean) and of three different ethnic origins 

(Turkish, Kurdish and Laz). 

When integrating these characters into 

his play, Baydur adopts a critical approach 

to the established Ottoman viewpoint 

and attempts to approach them with a 

consciousness of class arising from a 

socialist worldview. 47 Necati is a truck 

43 Cevdet Kudret, Karagöz, Vol. I, 1st ed., (Istanbul;Yapı Kredi Yayınları, 2004), p. 27. 

44 Elveda Dünya ve Merhaba Kainat, Memet Baydur’un Ardından [Goodbye World, Hello Universe, In Memory of Memet Baydur], 

Ed: Sevda Şener, Ayşegül Yüksel and Filiz 

45 Elmas, 1st ed., (Istanbul: MitosBoyut Yayınları, 2002), p. 66. 

46 Memet Baydur, Toplu Oyunları 3 [All Plays 3], 1st ed., (Istanbul: Mitos Boyut Yayınları, 1994) p. 158. 

driver, Recep is the driver’s assistant, 

Abuzer and Şaban are porters, and Zülfü 

and Zeynel are farmers. 48 They are all 

laborers. 

147 

All six characters are village people who 

are desired by Mustafa Kemal Atatürk 

to become “masters of the nation,” but, 

instead, have become “slaves of the nation” 

due to constraints of a “social state” in the 

Republic, which he established. Necati, 

Recep, Abuzer and Şaban “have preserved 

their peasantry diligently - although they 

work with urban people and have long lived 

in the suburbs of the city.” 49 Zülfü and 

Zeynel are countrymen who come from the 

village of Yanbolu. 50 

While carrying goods from Gaziantep to 

Istanbul (from one end of Anatolia to the 

other) with a large new red truck 51 (might 

it be the Turkish Republic?), they somehow 

lose their way. They arrive near Denizli 

in the Aegean Region, which is far out of 

their way. Moreover, while trying to take a 

shortcut, they get stranded in a desolate 

area where there are only four trees. The 

existence of trees evokes a feeling that the 

situation is not desperate after all, alluding 

to production, abundance and blessing. 

The truck had been traveling east to west – 

which may represent the young Republic of 

Turkey, eager to be westernized. 

Wondering why the brand new truck got 

lost and broke down, we find that the play 

was written in 1990. This is not surprising; 

1990 was the year when Baydur finished 

writing the play. 52 His writng must have 

taken place before 1990.

148 

The 1980s were painful years for the 

Republic of Turkey, governed by the 

Motherland (Anavatan) Party established 

under the leadership of Turgut Özal 

and consisting of mostly mustached 

and potbellied parliamentarians. These 

parliamentarians left the village but could 

not become urbanites, and led an opulent 

lifestyle. When the truck breaks down, 

they look for a rescuer. They are Waiting 

for Godot. The savior is Angut Memet, who 

lived in Hamburg for some time and is now 

rich (is Baydur referring to the European 

Union or criticizing saviors that have not 

internalized European culture?). Angut 

Memet is two-faced. He is both himself 

and his apprentice Ismail. When he does 

not want to be visible, he leaves Ismail in 

the shop and goes to the cherry fest. He 

is dishonest and gambles. He wins many 

times while playing backgammonwith Recep 

and takes his money. 

Play characters do not give up looking for 

shortcuts despite difficulties. Recep goes to 

the gas station to call Angut Memet. Angut 

Memet’s apprentice Ismail describes a 

shortcut to find the way back. On his return, 

he does not meet Necati who is coming 

after him to find Angut Memet. The problem 

continues to get more complicated. 

There are luxury items in chests loaded at 

the back of the truck.This reminds us of the 

characters during Özal’s term in office. 

During this period, the taxes that created 

an obstacle to importation were removed 

in line with principles of liberalism. The 

showcases of the poor country were 

furnished with luxury goods. While citizens 

had the liberty to buy these goods, they 

48 Memet Baydur, Toplu Oyunları 3 [All Plays 3], 1st ed., ((Istanbul: MitosBoyut Yayınları, 1994) p. 130. 

49 Memet Baydur, Toplu Oyunları 3 [All Plays 3], 1st ed., (Istanbul: MitosBoyut Yayınları, 1994) p. 131. 

50 Memet Baydur, Toplu Oyunları 3[All Plays 3], 1st ed., (Istanbul: MitosBoyut Yayınları, 1994) p. 146. 

51 Memet Baydur, Toplu Oyunları 3 [All Plays 3], 1st ed., (Istanbul: MitosBoyut Yayınları, 1994) p. 131. 

52 Memet Baydur, Toplu Oyunları 3 [All Plays 3], 1st ed., (Istanbul: MitosBoyut Yayınları, 1994) p. 178-179. 

could not afford to buy them. The working 

class who carred the country on their backs 

for years continued that role. 

It must not be a coincidence that the writer 

refers to Daniel Defoe’s Robinson Crusoe 

in Kamyon. Şaban, as a curious man, reads 

an article about Robinson Crusoe in the 

newspaper and tries to understand it with 

his insufficient reading ability. This article 

is of importance for adding depth to the 

play. Above all, the area where the truck is 

stuck is reminiscent of a deserted island. 

It is in the middle of nowhere, isolated 

from everything. Like Robinson, the play 

characters in Kamyon are waiting for a 

saver. 

Robinson Crusoe is a sort of utopia. As 

mentioned in the play, in the medieval age, 

only a small minority was making a profit. 

The majority were being exploited. We can 

consider Robinson Crusoe as a reaction 

to this system. His story may be seen as a 

utopia of sorts, in which a single man had 

the opportunity to produce and consume as 

much as was needed on an island, itself the 

property of no one person. 

There is a contradiction between Robinson 

Crusoe and Kamyon. While “production” is 

the dominant activity in Robinson Crusoe 

(as Robinson made tools such as pickaxe, 

shovel and hoe to cultivate the land), 

“consumption” is the prevailing tendency in 

Kamyon. While Robinson only satisfies his 

basic needs, the chests loaded on the red 

truck do not include any basic necessities 

such as food, drinks or clothes. 

The laborers who worked entirely on behalf 

of others, and were responsible for loading, 

unloading and carrying goods, could not 

do anything when left on their own in an 

environment without masters. This is the 

“unbearable lightness” of liberty. Those who 

question life (for example Abuzer) make 

new decisions. Maybe this is why Baydur 

describes Kamyon as “a play of bargaining, 

bargaining for life.” 53 

A Different Perspective on Play Characters 

In Memet Baydur’s play Kamyon, although 

the play characters are inspired by the 

traditional theatre, the writer attempts to 

break down the established perspective. As 

explained above, in the play, there are six 

characters with three ethnic origins also 

seen in Karagöz and Ortaoyunu. 

These are Turkish, Kurdish and Laz. 

According to the Istanbul ( Ottoman) point 

of view, all three are rural and other. What 

makes the other perceived negatively is its 

difference. 54 

In Karagöz and Ortaoyunu, these characters 

are looked down upon and even despised. 

They are stereotypes subject to prejudices. 

These characters, also appearing in Hırbo, 

may be “a woodsman from Kastamonu, a 

cook from Bolu, a pastry, desert, yogurt 

seller, a ram shepherd, a shoe repairer.” 55 

The Turkish character “has rough language 

and rough behaviors, he is naïve. When he is 

praised, he perceives it negatively; but when 

he is insulted, he makes friends with his 

insulter”. 56 

In Turkish traditional theatre, particularly in 

Karagöz and Ortaoyunu, the Ottoman point 

of view centered in Istanbul governs how 

characters are handled and presented. We 

should not disregard that in that period the 

audience of these plays were largely from 

big cities including Istanbul. Today, in the 

modern Republic of Turkey, theatre viewers 

may be from any region of the country and 

of any ethnic origin. In order to renew and 

maintain the traditional theatre, it is first 

required to break the prejudiced point of 

view inherited from the Ottoman Empire 

and to integrate contemporary values such 

as equality, liberty and human rights into 

theatre. Memet Baydur’s Kamyon is an 

important step taken to achieve this goal. 

Baydur takes a democratic approach rather 

than a contemptuous point of view to the 

characters in Kamyon. As a writer, he is 

not cruel to his characters, and tries to 

see them from inside rather than outside. 

Although he does not come from an 

environment where his characters live, he 

strives to empathize with and understand 

them, and to show their lives to us. 

Baydur dedicates Kamyon to “all villagers 

who were forced to leave their land” 

whose names are mentioned or not 

mentioned in the play. In this modern play, 

which describes a single day, he creates 

a miniature Turkey that brings together 

people of three different nations around a 

red truck. The play ends with hope despite 

communication problems and conflicts 

among the members of this small group, 

comprised of workers, villagers and 

farmers. 

The fact that the characters find a glass 

sphere in one of the chests is a real sign 

of hope. This hope is represented not by 

characters like Angut Memet, but in the 

integration of Turkey with the larger world. 

This hope will be seen more clearly given 

53 Qtd. in Sevda Şener, “Kamyon [Truck]”, Sahne Dergisi, March-April 2011, p. 23. 

54 Serhat Ulağcı, İmgebilim, “Öteki”nin Bilimine Giriş [Imagology, introduction to Science of the “Other”], 1st ed., (Ankara: Sinemis Yayınları, 2006), p. 106. 

55 Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu Traditional Turkish Theatre], (Istanbul: İnkıilap Kitabevi Yayınları, 1985), p. 478. 

56 Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu Traditional Turkish Theatre], (Istanbul: İnkıilap Kitabevi Yayınları, 1985), s.478. 

149

150 

that Baydur, a world citizen, wrote this 

play in Madrid when his diplomat wife was 

working there. 

For the Turkish theatre, Kamyon represents 

an important stance and may be taken as a 

noteworthy start. Although Kamyon is not a 

perfect play in terms of the internalization of 

the democracy, dominance of egalitarianism 

or the writing of contemporary plays inspired 

by traditional theatre, it does have a very 

important role in our theatre as a starting 

point. The play encourages us to leave aside 

deficient and faulty points of view.. 

Kamyon paved the way for both transferring 

the formal elements of the traditional 

theatre to contemporary theatre and writing 

modern plays with a more democratic 

perspective. Kamyon paves the way for 

other authors to contribute to modern 

theatre. Even The Turkish theatre will long 

be grateful to Memet Baydur and his play 

Kamyon for his contributions to the craft. 

REFERENCES 

And, Metin Geleneksel Türk Tiyatrosu [Traditional 

Turkish Theatre], İnkilap Kitabevi Yayınları, 

Istanbul, 1985. 

Baydur, Memet, Toplu Oyunları 3 [All Plays 3], 1st 

ed., MitosBoyut Yayınları, Istanbul,1994. 

Elveda Dünya ve Merhaba Kainat, Memet 

Baydur’un Ardından [Goodbye World, Hello 

Universe, In Memory of Memet Baydur], Ed: 

Sevda Şener, Ayşegül Yüksel and Filiz Elmas, 1st 

ed., MitosBoyut Yayınları, Istanbul, 2002. 

Kudret, Cevdet. Karagöz, Vol. I-II, 1st ed., Yapı 

Kredi Yayınları, Istanbul, 2004. 

Kudret, Cevdet Oratoyunu Vol. I-II, 2nd ed., 

İnkilap Kitabevi Yayınları, Istanbul, 1994. 

Nutku, Özdemir, Troya’nın Tahta Atı [The Wooden 

Horse of Troy], 1st ed., Şenocak Yayıncılık, İzmir, 

2009. 

Ulağcı, Serhat, İmgebilim, “Öteki”nin Bilimine 

Giriş [Imagology, introduction to Science of the 

“Other”], 1st ed., Sinemis Yayınları, Ankara, 2006. 

Sahne Dergisi, Ankara, March-April 2011 

Yüksel, Ayşegül, Türk Tiyatrosu Üstüne Notlar, 

Uzun Yolda Bir Mola [Notes on the Turkish 

Theatre, A Break in the Long Journey], 1st ed., 

Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş., 

İstanbul, 2011. 

The author’s original article was too long. It was 

shortened for the sake of space. 

GELENEKTEN GELECEğE 

TİYATROMUzDA 

YOL GÖSTERİCİ BİR OYUN OLARAK MEMET 

BAYDUR’UN “KAMYON”U 

Hasan Erkek 

Modern tiyatromuzu yaratma yönündeki 

arayışların ve gelişmelerin temelinde 

geleneksel tiyatromuzun biçimsel 

zenginlikleriyle, modern Batı tiyatrosundaki 

düşünsel, teknik ve estetik yaklaşımları 

buluşturma, 57 girişimleri yatmaktadır. 

Tiyatromuzda, gelenekten yararlanarak, 

modern, çağdaş oyunlar yazma çabası 

yeni değildir. Kuramcılar ve uygulamacılar, 

geleneksel tiyatromuzdan yararlanarak yeni 

bir tiyatro yaratma yönünde eğilimlerini 

belirtmiş, görüşlerini sıklıkla ortaya 

koymuştur. Geleneksel teknikleri yeni 

konularla ve yeni bir ruhla 58 birleştirmenin 

önemi üzerinde durmuşlardır. 

Uygulamacılar da bu yönlü uygulamalar 

gerçekleştirmiştir. Hatırı sayılır denemeler 

yapılmıştır. Zengin bir miras barındıran, 

Karagöz, Ortaoyunu, Meddah ve Köy Seyirlik 

Oyunları, bu denemelere kaynaklık etmiştir. 

Bu denemeler geniş bir yelpazeye yayılır. 

Kostüm değişikliğinden ibaret olan da vardır, 

geleneksel olanı unutturan da. Karagöz’e 

gitar ekleyenlere, onu aya götürenlere, pop 

şarkılarla süsleyenlere rastlanır. Bunun yanı 

sıra, özgün, organik denebilecek denemeler 

de az değildir. 

Ortaoyunu, günümüz sorunlarıyla 

birleştirme çabasının sonucunda birçok 

oyun yazılmıştır. Oktay Arayıcı’nın, Rumuz 

Goncagül, Vasıf Öngören’in Asiye Nasıl 

Kurtulur, Haldun Taner’in Gözlerim Kaparım 

Vazifemi Yyaparım, Ayışığında Şamata, 

Turgut Özakman’ın, Resimli Osmanlı 

Tarihi, Bir Şehnaz Oyun gibi oyunları, Epik 

Tiyatrodan olduğu kadar, ortaoyunundan da 

hareketle yazılmış oyunlardandır. 

Benzer bir durum Karagöz oyunları 

için de geçerlidir. Aziz Nesin’in, Yılmaz 

Onay’ın, Tekin Özertem’in, Ünver Oral’ın, 

Haluk Yüce’nin ve Cengiz Özek’in yazdığı, 

geleneksel Karagöz oyunlarına dayanan ve 

yeniliğe de perde açan oyunları bu alanda 

sayılabilir. 

151 

Geleneksel tiyatromuzun iki önemli kaynağı 

sayılabilecek Karagöz ve Ortaoyunu 

üzerine yapılan yeni denemelerin çoğu 

biçimsel denemelerdir. Oysa biçimlemede 

çok da ciddi bir sorunu yoktur geleneksel 

tiyatromuzun. Dahası biçimleriyle ve 

teknikleriyle değerlidir ve korunmaya 

muhtaçtır. Asıl yeniliğin, içerikte, konularda, 

düşünsel temelde, bakış açısında yapılması 

gerekmektedir. 

Bu yazıda, özellikle Ortatoyunu ve 

Karagöz’de oyun kişilerinin nasıl ele alındığı, 

nasıl sunulduğu irdelenecek, Memet 

Baydur’un bu oyunlardan hareket edilerek 

yazılmış olan Kamyon oyununda ele alınan 

kişilere getirilen demokratik bakış açısı 

üzerinde durulacaktır. 

Kentlerde Gelişen Geleneksel 

Tiyatromuzun Bakışı 

Osmanlı imparatorluğu çokkültürlü 

bir toplumdu. Ancak federatif bir 

imparatorluk değildi. Çokkültürlülüğü 

imparatorluğun büyüklüğünden 

kaynaklanıyordu. Ümmetçiliğe karşı 

milliyetçilik, aristokrasiye karşı burjuvazi 

57 Ayşegül Yüksel, Türk Tiyatrosu Üstüne Notlar, Uzun Yolda Bir Mola, 1.B., (İstanbul: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş., 2011), s.25. 

58 Özdemir Nutku, Troya’nın Tahta Atı,, 1.B., (İzmir: Şenocak Yayıncılık, 2009), s. 66-71.

152 

gelişmediği için de büyük bir sorun 

yaşanmıyordu. Farklı milliyetlere mensup 

insanlar birlikte yaşıyordu. Ancak, buradan 

Osmanlı İmparatorluğu’nun demokratik 

bir imparatorluk, padişahların demokrat 

yöneticiler, toplumun da demokrasi 

kültürünü içselleştirmiş bir toplum olduğu 

sonucunu çıkarmak abartılı bir yorum olur. 

Müslüman-Türk imparatorluğu olarak 

anılmakla birlikte, Türklük görece baskındı. 

İmparatorluğun Türk adını taşımaması 

da bunun önemli bir göstergesidir. 

Egemen din Müslümanlık, baskın bakış 

açısı Osmanlılıktı. Dünyaya İstanbul’dan 

bakılıyordu. 

Birçok milliyeti, dini, barındıran ve geniş 

bir coğrafyaya yayılan bu çok kültürlü 

imparatorlukta sanatın ve eğlencenin de çok 

renkli ve çok kültürlü olması kaçınılmazdı. 

Bu renkler imparatatorluğun büyük 

kentlerinde (İstanbul, Bursa, Edirne gibi) 

gelişen sanat ve eğlence etkinliklerine 

yoğun olarak yansıdı. “Osmanlı toplumu 

içindeki çeşitli ulusların (Arap, Arnavut, vb.), 

azınlıkların (Frenk, Rum, Yahudi, Ermeni 

vb.) ve taşralıların (Anadolulu, Rumelili) 

taklidi, mukallitdlerin en zengin kaynağı 

olmuştur.” 59 Dahası, “Osmanlı toplumunda, 

İstanbul şivesine aykırı düşen taşralılarla 

Türk ve Müslüman olmayan azınlıklar, ya da 

yabancılar mudhik ve mukallidlerin başlıca 

sermayesi idi.” 60 

Osmanlı İmparatorluğunda, gelişen iki 

büyük geleneksel tiyatro dalı, birbirleriyle 

yakın ilişki içinde olan Ortaoyunu ve 

Karagözdür. Ortaoyunu ve Karagözün kişileri 

o kadar çok ve çeşitlidir ki araştırmacılar, 

onları sınıflandırmakta bile güçlüklerle 

karşılaşmışlardır. 61 

59 Cevdet Kudret, Ortatoyunu I, 2.B., (İstanbul: İnkıilap Kitabevi Yayınları, 1994), s.14. 


61 Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu, (İstanbul: İnkıilap Kitabevi Yayınları, 1985), s.459-460-461-462 

62 Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu, (İstanbul: İnkıilap Kitabevi Yayınları, 1985), s.461. 



Farklı etnik ve coğrafyalara göre kişiler 

sınıflandırıldığında, Anadolulu kişiler; Laz, 

Kastamonulu, Kayserili, Eğinli, Harputlu, 

Kürt ile Anadolu dışından gelenler ise, 

Muhacir (Rumelili), Arnavut, Arap, Acem 

olarak sıralanmaktadır. 62 Bu sıralama bile, 

İstanbul odak alınarak yapılmıştır. 

Gerek Anadolu’dan gerekse Anadolu 

dışından gelen ve farklı milliyetlere mensup 

olan bu kişiler, karakter olarak karşımıza 

çıkmazlar. “İnsan olarak kendilerine özgü 

davranışları yoktur.” 63 

Her biri hakkında çok az bilgimiz vardır. 

Oyunlar sırasında, hiçbirinin çocukluğu, 

ailesindeki duygusal bağlar, hobileri, 

fobileri, tutkuları, kırılganlıkları ya da 

zaafları hakkında yeterince bilgi sahibi 

olmayız. Onları yakından tanımayız. 

Duygularını bilmeyiz. Acıları sevinçleri 

gösterilmez bizlere. 

Her iki geleneksel tiyatroda da, kişiler tip 

düzeyinde işlenmiştir. Mensup oldukları 

etnisitenin ya da bölgenin en tipik yanlarını 

temsil ederler. Zaman içinde, komikliğe 

neden olan kalıp tipler (steriotip) haline 

gelmişlerdir. Nasıl görünmek isteniyorsa 

öyle görülürler. Yer verilen tipler ait 

oldukları milletlerin İstanbul’dan, Osmanlı 

bakışı ile nasıl göründükleri bakımından 

önem taşımaktadır. Örneğin, “Laz, geveze ve 

aceleci, Acem mübalağacı, Yahudi korkak ve 

para düşkünü” dür. 64 

Bu bakış, tepeden bir bakıştır. Birilerine 

tepeden bakarsak, onların içini yansıtan 

yüzlerini, gönüllerine açılan gözlerini 

görmeyiz. Onları tanımayız yeterince. 

Tanımadığımız kişiler de bizde herhangi bir 

duygu uyandırmaz. Komik kişiler bizden 

uzakta, hatta aşağıdadır. Onlarla herhangi 

bir empati kurmayız. Acılarını duymayız. 

Onlara acımayız, güleriz. 

Oyun içindeki işlevleri, renkli ve komik tipler 

olmalarıdır. Bu komiklik bazen aralarındaki 

iletişim kazalarından kaynaklanır. Böyle 

durumlarda yalnız biri değil, bazen her iki 

ya da üç tip, yine İstanbul bakışıyla komik 

duruma düşürülür. Öylesine ki, bu oyunlarda 

Türk tipi bile vardır. 

Türk de Osmanlı için “öteki” dir. 

Anadolu’dan gelendir. 

Daha “kamyon” icat edilmeden, Osmanlı 

İmparatorluğunda belirleyici olan bu bakış 

açısı, kamyon icat olunduktan ve modern 

Türkiye Cumhuriyeti’nde oyuncak gibi lüks 

tüketim mallarıi taşımaya başladıktan 

sonra da egemenliğini sürdürmüştür. Gerek 

Baydur’un Kamyon’undan önce yazılan 

ve geleneksel tiyatromuzdan yararlanan 

oyunlarda, gerek Yeşilçam sinemamızın 

ürünü olan filmlerde, gerekse Televizyon 

skeçlerinde, bu bölgelerden gelen kişiler 

hep tip düzeyinde kalmış, komik öğe olarak 

yer almışlardır. 

Zaten Ortaoyunu ve Karagöz deyince akla 

komedi gelir. “Hangi konuyu işlerse işlesin, 

karagöz oyununun başta gelen özelliği 

bir komedya oluşudur. En acıklı konular 

(Ferhad ile Şirin vb.) karagözde komedya 

havası içine bürünür.” Aynı şey Ortaoyunu 

için de geçerlidir. 65 

Bergson’un dediği gibi komik, zekanın 

ürünüdür ve kalbin bir anlık susuşu 

sırasında oluşur. Yüzyıllarca kalbin sustuğu 

bu kişiler, eğlencemizin başköşesinde meze 

olmuştur. Kalbimizin, kekeleyerek de olsa, 

yeniden konuşması için Memet Baydur’un 

kalemi beklenecektir. 

Karagöz ve Ortaoyunundaki Bakışı Tersine 

Çevirmeye Başlayan Bir Oyun: Kamyon 

Memet Baydur’un, Kamyon’unu yazarken 

Ortaoyunu ve Karagözden yola çıktığı, 

oyundan bu etkiler bağırmasa da, dikkatle 

bakıldığında, iki geleneksel tiyatromuzdan 

hayli ama başka bir bakış açısıyla 

yararlandığı görülecektir. Her şeyden önce, 

oyun kişileri bakımından Ortaoyunu ve 

Karagözden yararlandığı anlaşılmaktadır. 

153 

Baydur’un oyununda, geleneksel olanı 

kopya etmediği, o öğeleri aynen almadığı, 

bir sorgulama içine girdiği, eski önyargılı 

bakıştan uzaklaştığı görülmektedir. 

Kamyon oyununda yer verdiği oyun kişilerini 

geleneksel tiyatromuzda yer alan etnik 

kesimlerden, bölgelerden seçmekle birlikte, 

onlara daha şefkat dolu ve demokratik bir 

bakışla yöneldiği gözlenmektedir. 

Kamyon’da, Ortaoyunu ve Karagöz’deki 

temel oyun kişileri olan Pişekar ve 

Kavuklu-Karagöz ve Hacivat yoktur. Farklı 

etnik kökenlere ve coğrafyalara mensup 

geleneksel kişilerin bir bölümü korunmuş, 

ama onlar farklı bir anlayışla işlenmiştir. 

Oyun kişilerinden Abuzer Kürt, 66 Şaban 

Karadenizli (Laz), Necati ve Recep Orta 

Anadolu’dan, (Hırbo’nun incelmiş ve 

değişmiş hali gibi, belki de Kayseri’lidirler), 

Zeynel ve Zülfü ise Egelidir. 67 Böylece, oyun 

kişilerinin dört farklı bölgeden (Doğu Anadolu 

Bölgesi, Karadeniz Bölgesi, İç Anadolu 

Bölgesi ve Ege Bölgesi) ve üç etnik kökenden 

(Türk, Kürt ve Laz) geldikleri görülmektedtir. 

65 Cevdet Kudret, Karagöz, 1.Cilt, 1.B., (İstanbul;Yapı Kredi Yayınları, 2004), s.27. 

66 Elveda Dünya ve Merhaba Kainat, Memet Baydur’un Ardından (Ortak Kitap), Haz: Sevda Şener, Ayşegül Yüksel ve Filiz Elmas, 1.B., (İstanbul,: MitosBoyut Yayınları, 2002), s. 66. 

67 Memet Baydur, Toplu Oyunları 3, 1.B., (İstanbul: MitosBoyut Yayınları, 1994) s.158.

154 

Baydur, bu kişileri ele alıp işlerken, 

yerleşmiş Osmanlı bakışından bakışı”ndan 

kuşkuya düşmüş, sosyalist dünya 

görüşünden 68 de gelen sınıf bilinciyle 

bakmaya çalışmıştır. Necati kamyon şoförü, 

Recep şoför muavini, Abuzer ve Şaban 

hamal, Zülfü ve Zeynel ise rençberdir. 69 

Hepsi emekçi kişilerdir. 

Bu altı kişi de, Mustafa Kemal Atatürk 

tarafından “milletin efendisi” olması 

arzulanan, ancak kurduğu Cumhuriyet’te bir 

türlü gerçekleştirilemeyen “sosyal devlet” 

nedeniyle “milletin hizmetkarı” olmaktan 

kurtulamayan köylülerdir. Necati, Recep, 

Abuzer ve Şaban “yıllardır şehirlilerle iş 

tutup, kentin varoşlarında yaşamalarına 

rağmen, köylülüklerini titizlikle –neredeysekorumuşlardır.” 

70 Zülfü ve Zeynel’se Yanbolu 

köyünden gelen köylülerdir. 71 

Gaziantep’ten İstanbul’a (Anadolu’nun bir 

ucundan ötekine) yepyeni, “kırmızı büyük 

bir kamyon”la 72 (Türkiye Cumhuriyeti 

olmasın sakın) mal taşırlarken (kamyonun 

kasasında, yine sanki dört bölgeyi işaret 

eden dört tane büyük tahta sandık yüklüdür) 

her nedense yollarını şaşırırlar. Yollarının 

üstünde olmayan Ege Bölgesine, Denizli 

civarına gelirler. 

Dahası kestirmeden gidelim derken, yol 

da denemeyecek bir ıssız alanda saplanıp 

kalırlar. Sadece dört ağacın olduğu ıssız bir 

yerdir burası (dört ağacın olması, üreme, 

bolluk, berekete işaret etmeleri bakımından 

durumun o kadar umutsuz olmadığı 

duygusu uyandırır bizde). 

Doğudan batıya doğru giden, yepyeni kırmızı 

kamyonun (Batılılaşmak isteyen genç 

Türkiye Cumhuriyeti) neden yanlış yola 

girdiğini, neden bozulduğunu ve saplanıp 

kaldığını merak edip oyunun yazılış tarihine 

baktığımızda, 1990’da yazılmış olduğunu 

görür ve şaşırmayız. 1990 yılı oyunun bittiği 

yıldır. Daha önce düşünülmüş, tasarlanmış, 

başlanmış olsa gerektir. Böylece, Kamyon 

oyununun, Baydur’un oyun yazmaya 

başladığı 1980’lerin ürünü olduğu sonucuna 

varırırz. 

1980’ler, Özal’ın öncülüğünde kurulan, 

genellikle bıyıklı ve göbekli milletvekillerinin 

oluşturduğu Anavatan Partisi yönetiminde 

yol alan Türkiye Cumhuriyeti’nin sancılı 

yıllarıdır. Bu milletvekilleri, köyden kopmuş 

kentli olamamış, arabesk bir yaşama 

biçimine sahip kişilerdir daha çok. Mecliste 

çiğköfte partisi yaptıkları, meclis tavanına 

çiğköfte attıkları belleklerdeki yerini 

korumaktadır. 

“Özalizm felsefesi”nin temelinde ise, 

kestirme yollar, “köşedönücülük” vardır. 

İşte, kırmızı kamyon da kestirmeden 

gideyim derken, “yol olmayan bir yol”a 

saplanıp kalır. 

Kamyon bozulunca, bir başka deyişle, ülke 

bir anlamda batağa saplanıp kalınca, bir 

kurtarıcı ararlar. Godot’yu Beklerken’deki 

gibi bir Godot beklerler. Kurtarıcı, bir süre 

Hamburg’da (Baydur eleştirel bir biçimde 

Avrupa Birliğine mi işaret ediyor yoksa Avrupa 

kültürünü içselleştirmemiş kurtarıcıları mı 

eleştiriyor?) kalmış olan, şimdi benzincilik 

yaparak zenginleşen Angut Memet’tir. Angut 

Memet “ikiyüzlü bir sahtekar”dır. Hem 

kendisidir, hem çırağı İsmail’dir. Görünmek 

istemediği zaman, sözde çırağı İsmail’i yerine 

bırakır, kiraz bayramına gider. Oyunbazdır, 

kumar oynar. Recep’i tavlada, arzu ettiği 

skorlarla defalarca yener ve parasını alır. 

68 Elveda Dünya ve Merhaba Kainat, Memet Baydur’un Ardından (Ortak Kitap), Haz: Sevda Şener, Ayşegül Yüksel ve Filiz Elmas, 1.B., (İstanbul,: MitosBoyut Yayınları, 2002), s. 66. 

69 Memet Baydur, Toplu Oyunları 3, 1.B., (İstanbul: MitosBoyut Yayınları, 1994) s.130. 




Oyun kişileri yaşadıkları büyük soruna 

rağmen kestirme yollardan vazgeçmezler. 

Angut Memet’i çağırmak üzere benzinciye 

giden Recep’e, dönüşünde, Angut Memet’in 

“çırağı İsmail”, yine kestirme bir yol tarif 

eder. Bu nedenle onu bulmak ve Angut 

Memet’e ulaşmak üzere arkasından gelen 

Necati ile karşılaşmazlar. Sorun uzar ve 

büyür. 

Kamyonun kasasındaki sandıklardan 

çıkan mallar, lüks tüketim mallarıdır. 

Bu da bize, Özal döneminin karakterini 

hatırlatmaktadır. O dönemde, “liberalizm”in 

ilkeleri doğrultusunda ithalatın önünde 

engel oluşturan vergiler kaldırılmış, fakir 

ülkenin dükkânlarının vitrinleri lüks tüketim 

mallarıyla dolmuştur. Yurttaşların bu 

malları satın alma özgürlüğü vardır ancak 

paraları yoktur. Yıllardır bu ülkeyi sırtında 

taşıyan emekçi yurttaşlar (hamallar) yük 

taşımaya devam ederler. 

Kamyon oyununda, Daniel Defoe’nun 

Robinson Crusoe adlı yapıtından söz edilmesi 

bir tesadüf olmasa gerek. Meraklı Şaban, 

yeterli olmayan “okuma”sıyla gazetede 

Robinson Crusoe üzerine yazılmış bir 

makale okur ve onu anlamaya çalışır. 

Bu makale oyunun derinleştirilmesi ve 

katmanlandırılması bakımından önemlidir.. 73 

Her şeyden önce, kamyonun durduğu ıssız 

yer, bir adayı hatırlatmaktadır. Kuş uçmaz 

kervan geçmez bir yerdir burası. İzole 

edilmiş gibidir. Robinson gibi, Kamyon 

oyununun kişileri de bir kurtarıcı beklerler. 

Öte yandan, Robinson Crusoe bir çeşit 

ütopyadır. Oyunda da belirtildiği gibi, 

Ortaçağda, kar edenler küçük bir azınlıktır. 

Çoğunluk sömürülmektedir. Robinson 

73 Memet Baydur, Toplu Oyunları 3, 1.B., (İstanbul: MitosBoyut Yayınları, 1994) s.178-179. 

74 Aktaran Sevda Şener, “Kamyon”, Sahne Dergisi, Mart-Nisan 2011, s. 23. 

75 Serhat Ulağcı, İmgebilim, “Öteki”nin Bilimine Giriş, 1.B., (Ankara: Sinemis Yayınları, 2006), s.106. 

155 

Crusoe biraz da buna tepkidir. Kimsenin 

mülkiyetinde olmayan bir adada (dünya gibi 

de düşünebiliriz) ihtiyacı kadar üretme ve 

tüketmenin erken ütopyalarından biri olarak 

değerlendirilebilir. 

Kamyon oyunuyla Robinson Crusoe 

arasında bir karşıtlık da yaratılmıştır. 

Robinson Crusoe’da “üretim” (Robinson, 

ekip biçmek için kazma, kürek, çapa vb. 

yapmıştır), Kamyon oyununda yaratılan 

durumda (Özal Türkiye’sinde) ise 

“tüketim” egemendir. Robinson temel 

ihtiyaçlarını karşılarken, kırmızı kamyona 

yüklenmiş olan sandıklardan temel ihtiyaç 

maddelerinden (yiyecek, içecek, giyecek, 

vb.) hiçbiri çıkmaz. 

Şimdiye kadar “başkaları hesabına çalışan”, 

kendilerine yük yükleyip boşaltma, yükleri 

bir yerden bir yere götürme görevi verilen 

“hamal”lar, “efendi”lerinin olmadığı bir 

ortamda kendileriyle baş başa kalınca, 

birden boşluğa düşerler. Özgürlüğün 

“dayanılmaz hafifliği”dir bu. Yaşamı 

sorgulayanlar (örneğin Abuzer) yeni 

kararlar alır. Baydur’un bu oyunu için “bir 

pazarlık oyunu, hayatın pazarlığı” 74 demesi 

belki de bundandır. 

Oyun Kişilerine Farklı Bakış 

Memet Baydur’un, Kamyon oyununda, 

oyun kişilerini geleneksel tiyatromuzdan 

hareketle oluşturmuş olmakla birlikte, 

alışılagelen bakış açısını kırmaya çalıştığı 

gözlenmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi, 

oyunda, Karagöz ve Ortaoyununda da yer 

alan üç etnik kökenden gelen altı kişi vardır. 

Bunlar Türk, Kürt ve Laz’dır. Geleneksel 

tiyatromuzdaki egemen İstanbul (Osmanlı) 

bakışına göre her üçü de taşralı ve “öteki”dir.

156 

“Öteki”nin olumsuz olarak algılanmasına yol 

açansa onun farklılığıdır. 75 

Bu kişiler Ortaoyunu ve Karagözde, 

yukarıdan bakılan, horlanan hatta 

aşağılanan kişilerdir. Önyargılı bir bakışa 

mahkûm olan basmakalıp tiplerdir 

(streriotip). 

Bunlardan Türk tipine, hem Karagözde 

hem de Ortaoyununda yaygın olarak yer 

verilir. Hırbo olarak da karşımıza çıkan 

bu tip oyunlarda, “Kastamonulu oduncu, 

Bolulu aşçı, yufkacı, kadayıfçı, yoğurtçu, koç 

bakıcısı, ayakkabı tamircisi, gözlemeci olur”. 

76 Türk tipinin “dili, tavırları kaba, böndür. 

Kendisine iyi sözler söylendikçe o bunları 

kötüye alır, ancak ‘ayı’ denilince dostluk bağı 

kurar. 77 

Geleneksel tiyatromuzda, özellikle 

Ortaoyunu ve Karagözde, kişilerin ele 

alınışında ve sunumunda, eski İstanbul 

merkezli Osmanlı bakışının egemen olduğu 

görülmektedir. O dönemde bu oyunların 

seyircilerinin İstanbul’la birlikte birkaç 

metropolden olduğu unutulmamalıdır. 

Günümüzde, modern Türkiye 

Cumhuriyetinde ise, tiyatro seyircileri 

her kesimden, her etnik kökenden ve 

her bölgeden olabilmektedir. Geleneksel 

tiyatromuzun yenileştirilmesi, yaşatılması 

için öncelikle, Osmanlı İmparatorluğundan 

kalma bu yanlış, eksik, önyargılı bakış 

açısının kırılması, eşitlik, özgürlük, insan 

hakları gibi çağdaş değerlerin bu bakışta 

egemen olması gerekmektedir. Memet 

Baydur’un Kamyon adlı oyunu bu konuda 

atılmış önemli bir adımdır. 

Baydur’un, geleneksel tiyatromuz olan 

Karagöz ve Ortaoyunundan hareketle 



oluşturmuş olduğu Kamyon oyununun 

kişilerine, yukarıdan, tepeden değil, daha 

demokratik bir bakış açısıyla baktığı 

anlaşılmaktadır. Yazar olarak, yarattığı 

kişilere “kıyıcı” davranmadığı, onlara 

dışarıdan değil içeriden, hayatlarının içinden 

bakmaya çalıştığı görülmektedir. Kendisi 

öyle bir ortamdan gelmemiş olsa bile, 

empati kurarak, onları anlamaya ve bizlere 

de öyle göstermeye gayret etmektedir, 

oyununda. 

Baydur, Kamyon’unu, oyunun başında adı 

anılan ve anılmayan “yerinden yurdundan 

edilmiş bütün köylülere” ithaf etmiştir. Bir 

günde geçen bu modern oyunda, kırmızı 

bir kamyonun etrafına, Anadolu’nun 

dört bölgesinden üç farklı milliyete ait 

kişileri buluşturarak bir minyatür Türkiye 

yaratır. Genellikle, işçilerden, köylülerden, 

çiftçilerden yani emekçilerden oluşan 

küçük grubun üyeleri arasında, iletişim 

kopuklukları, çatışmalar çıkmasına ve 

aralarından birinin (Abuzer) grubu terk 

etmesine rağmen, oyun umutlu biter. 

Üçüncü sandıktan kürelerin çıkması başlı 

başına bir umuda işaret etmektedir. Umut, 

gelmeyeceği belli olan sahtekar “Angut 

Memet”lerde değil, Türkiye’nin dünya 

ile bütünleşmesindedir. Dünya görüşü 

nedeniyle bir dünya yurttaşı olan Baydur’un, 

bu oyununu, diplomat eşinin görevi 

nedeniyle, Madrid’de yazdığı da göz önünde 

tutulacak olursa, bu umut daha çok öne 

çıkmaktadır. 

Tiyatromuz adına bu önemli bir duruş 

görülmeli, Kamyon, önemli bir başlangıç 

olarak alınmalıdır. Demokrasi kültürünün 

içselleştirilmesi, eşitlikçi bir bakış açısının 

egemen kılınması ve gelenekselden 

hareket edilerek yetkin çağdaş oyunlar 

yazılması bakımlarından “dört dörtlük” 

bir oyun olmasa da, başlangıç olarak 

Kamyon’un tiyatromuzdaki önemi büyüktür. 

Eksik, yanlış bakış açılarını terk etmemiz 

konusunda frene basan bir oyundur. 

Önyargılı, antidemokratik bakış açısının 

kırılması, daha demokratik bir bakış açısının 

yerleştirilmesi bakımından değerli bir 

işarettir. 

Bundan sonra, hem geleneksel 

tiyatromuzun biçimsel öğeleri günümüz 

tiyatrosuna uygun bir estetik anlayışla 

taşınabilecek, hem de daha demokratik 

bakış açılarıyla yetkin oyunlar 

yazılabilecektir. Kamyon, kırmızı bir işaret 

fişeği gibi yazarlarımıza çağdaş oyunlar 

yazmaları konusunda yol göstermektedir. 

Öyle oyunlar yazıldığında bile, Memet 

Baydur’a ve onun Kamyon’una tiyatromuz 

hep borçlu kalacaktır. 

KAYNAKÇA 

And, Metin Geleneksel Türk Tiyatrosu, İnkilap 

Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1985. 

Baydur, Memet, Toplu Oyunları 3, 1.B., 

MitosBoyut Yayınları, İstanbul,1994. 

Elveda Dünya ve Merhaba Kainat, Memet 

Baydur’un Ardından (Ortak Kitap), Haz: Sevda 

Şener, Ayşegül Yüksel ve Filiz Elmas, 1.B., 

MitosBoyut Yayınları, İstanbul, 2002. 

Kudret, Cevdet. Karagöz, I-II.Cilt, 1.B., Yapı Kredi 

Yayınları, İstanbul, 2004. 

Kudret, Cevdet Oratoyunu I-II Cilt, 2.B., İnkilap 

Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1994. 

Nutku, Özdemir, Troya’nın Tahta Atı,, 1.B., 

Şenocak Yayıncılık, İzmir, 2009. 

Ulağcı, Serhat, İmgebilim, “Öteki”nin Bilimine 

Giriş, 1.B., Sinemis Yayınları, Ankara, 2006. 

Sahne Dergisi, Ankara, Mart-Nisan 2011 

Yüksel, Ayşegül, Türk Tiyatrosu Üstüne Notlar, 

Uzun Yolda Bir Mola, 1.B., Yeni Gün Haber Ajansı 

Basın ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 2011. 

Not: Yazarın makalesinin orijinali uzun 

olduğundan, ayrılan yer bakımından kısaltma 

yapılmıştır. 

157

158 

LILAC 

as heavy bodies filled with air ascend 

creatures that explosive electric relies on 

by the river’s waltzing shore the waters turn 

before the girl’s choir knit with needles 

they are going to cook little children for the hungry djinns 

and the full moon that has its say upon the season 

scattering the possibility of death 

paying in advance my corpse to the earth! 

I’m an innocent captive since the old jazz murder 

served on a platter of many a doubt, I have been saddened sad 

am I the moon melted to flow, holding onto earth, 

the satiated djiin now became a story for the kids. 

the satiated djiin now blanketed the kids. 

he would come like a postman taken unawares at night 

he would write bad tidings in letters unsigned, eerie 

dwelling much on the subject of “us” and “captivity” 

the earth he discovers is from himself 

which is more appealing 

I was a poor explorer in that ferris wheel city: 

the first djinn, as heavy bodies filled with air ascend 

like a lover who is filled with Autumn 

he hit my darkness! 

mirror oh mirror to whom I have once offered my face as a secret 

would steal my face and run to the river, the river froze on the mirror! 

it was a lie that I tricked the kids to eat them 

if it is only their skins I flay 

if they are to be chilled with one goodbye 

it is that they feel the cold deeply! 

and if 

love is to dismiss the lilacs 

so as to caution you against imitations! 

the live story-dealer of that port for instance 

the nebulous auspices for instance 

the maroon tinged upon your eyes like lead for instance 

my twin eternity 

and my recurrent forests 

and as if I have left an uninvited guest in these my recurrent forests 

my soul stuck to your life now that it’s out of the sheath that is the 

body 

Translated by 

Pelin Batu 

the wind that comes pulling tulles upon its shoulders, swirling 

so what if my eyelids crumble in Autumn, let it be 

your name was first writ in the journals of a forgotten angel 

they called you lilac and you became lilac 

a lilac tinted leopard 

a lilac tinted warrior 

a lilac tinted deep city you became 

lovers and sages came to you to die 

spoons were their hearts 

water were their thoughts; 

a bedouin kneels on the current’s recesses. 

they called you lilac they invoked you as lilac 

and you became lilac 

a lyre is jealous of a violin only when it is night 

with the coming of each winter god 

sacrificed an angel for himself 

you: whose hands are jewels 

you: whose gaze is a sermon 

you! always a different description with all your gazes, evermore! 

neither strawyellow nor annabel lee nor elsa 

and if you really have a name 

and if you are to have a name from now on 

I, who as a poet carry an honorable name 

am granting you this name! 

I have only granted you my image 

you who has to reach hell 

on that coach driven by mad galloping horses! 

you beautiful whore who slaps armageddon! 

you my heart’s repeated boil! 

you whom I have strangled with the bed sheets we made love on 

smelling of ginger, smelling of thyme, my cotton smelling son! 

neither strawyellow nor annabel lee nor elsa 

and if you truly have a name 

and if you are to have a name from now on 

I, who as a poet carrying a miserable name 

am granting you this name! 

forgive me my child lilac! 

forgive me! 

at least today, only you forgive! 

Küçük İskender 

159

160 

LILÂ 

içi hava dolu ağır vücutlar yükselirken 

patlayan elektriğin itimat ettiği mahluklar 

suyun döndürdüğü nehrin vals kıyısında 

tığla örülmüş kızlar korosu önünde 

küçük çocuklar pişirecekler acıkmış cinlere 

ve mevsime sözü geçen dolunay 

savurarak rüzgara ölümün ih(ti)mallerini 

cesedimi yeryüzüne peşin ödeyecek! 

eski caz cinayetinden beri suçsuz tutsağım 

kaç şüpheye ikram edilerek üzüldüm üzüldüm 

mü ay erir de akardı dünyaya tutunup, 

karnı doyan cin artık çocuklara masal olurdu. 

karnı doyan cin artık çocuklara engel olurdu. 

bir postacı gibi gelirdi gece boş bulunup 

kötü haberler yazardı mektuplarda imzasız, ürkütücü 

fazlaca bizden ve fazlaca esaretten sözeden 

keşfettiği toprak kendisinden 

daha fazla ilgi çeken 

fakir bir kaşiftim o dönmedolap kentinde: 

ilk cin, içi hava dolu ağır vücutlar yükselirken 

içi sonbahar dolu bir sevgili gibi 

karama vururdu! 

yüzümü bir kez sır verdiğim ayna ah ayna 

yüzümü alıp nehre kaçardı, nehir aynada kururdu! 

yalandı küçük çocukları kandırıp benim yediğim 

eğer yüzüyorsam yalnızca derilerini 

üşüyeceklerse bir vedada 

iyi üşüsünler diyedir! 

ve eğer 

leylakların işine son veriyorsa aşk 

taklitlerinden sakının diye! 

mesela o limanın canlı hikaye sarrafı 

mesela o belli belirsiz himaye 

mesela gözlerine kurşun gibi sürülen bordo 

o ikiz kardeşim ölümsüzlük 

ve nükseden ormanlarım 

ve o nükseden ormanlarımda bir davetsiz biçakmışcasına 

beden denilen kınından çekilip hayatına saplanan ruhum 

ve o döne döne, tülleri omzuna çekiştirerek gelen rüzgar 

olsun, sonbaharda gözkapaklarım dökülürmüş, ne çıkar! 

unutulmuş bir meleğin güncelerinde geçmiş adın ilk kez 

sana lila demişler sen lila olmuşsun 

lila rengi bir leopar 

lila rengi bir cengaver 

lila rengi bir enderun kenti olmuşsun 

sana ölmeye gelmiş sevenler ve bilgeler 

kalpleri kaşık 

fikirleri su; 

bir bedevi diz çökmüş dip akıntılarında. 

sana lila demişler lila diye çağırmışlar 

sen lila olmuşsun 

bir lir, bir kemanı, gece olunca kıskanırmış yalnızca 

tanrı her kış başlangıcında 

bir melek kurban edermiş kendine 

sen: elleri mücevher olan 

sen: bakışları vaaz olan 

se! hep bir başkalarında hep bir başka olan tanım! 

seni severek seni daima ben tanımladım! 

ne samansarısı ne annabel lee ne elsa 

ve eğer senin hakikaten bir adın varsa 

ve eğer senin bir adın olacaksa bundan sonra 

ben bir şair olarak taşıdığım bu şerefli adı 

bir sana bağışladım! 

bir sana bağışladım ben bir sana tasvirimi 

sen o çılgın gibi dörtnala atların sürdüğü faytonla 

cehenneme yetişmek zorunda olan! 

sen o mahşeri tokatlayan güzel orospu! 

sen o kalbimin tekrarı çıban! 

sen o yatağımda üstünde seviştiğimiz çarşafla boğduğum 

zencefil kokan, kekik kokan, pamuk kokan oğlum! 

ne samansarısı ne annabel lee ne elsa 

ve eğer senin hakikaten bir adın varsa 

ve eğer senin bir adın olacaksa bundan sonra da 

ben bir şair olarak taşıdığım bu sefil adı 

bir sana bağışladım! 

bağışla beni çocuğum lila! 

bağışla beni! 

hiç değilse bugün, bir sen bağışla! 

Küçük İskender 

161

162 

Gülsüm Cengiz 

LITERATURE AND LIFE - OR MY READERS 

AND ME 

By Gülsüm Cengiz Turkey 

Nowadays, computers and other 

innovative communication means are part 

of our daily lives. These developments in 

technology have also affected literature, 

in addition to all other fields of life. People 

can access the literary publications 

through the Internet and also share 

their writings with others. But, the 

imperialist forces and their ideologists 

which dominate the world also want to 

control this communication web. Cultural 

growth occurs together with political and 

military expansion. They impose upon 

us degeneration and try to destroy local 

and national cultural features. Given the 

process of alienating people and their 

lives towards each other, evaluating the 

relationship between literature and life, 

and here both writer and reader seem to 

be of major importance. 

Before I begin, I would like to relate an 

experience I had when I attended a school 

discussion. During the questions section 

of the discussion, a 10 year old girl asked; 

“How do you feel as a writer in this country 

in which the readership rate is so low?” 

I answered her by saying, “Because you 

have asked me this question, I am not 

hopeless and do not feel bad!” 

But, that child was right in her question. 

On the one hand, writers may face the 

challenges of both low distribution rates 

alongside the dominance of the “best- 

selling author” approach. These create 

hardships for many writers to reach their 

target readers. Today publication is just like 

any other commerce and books are objects 

of consumption. However books are not 

like other consumable products. Reading 

itself is a two-fold action: The text finds 

life in the reader and reproduces itself in 

his/her imagination. On the other hand, 

the writer contributes to the development 

of the feelings and thoughts of the reader. 

Also a book is not discarded after once 

being read. It can be passed on from one 

to another, and therefore has the ability to 

affect many readers. 

During the 80’s and later there were so many 

chaotic situations. Is this a correct term 

or does the author mean to write chaotic 

books, which do not consider the people 

together with life and environment? Were 

there talks about individual crisis, ignoring 

the time-place-human components, and 

were they written in accordance with the 

New World Order? Bookshops are filled 

with such books, fitting for market economy 

and written with subjects and formats 

determined by publishers and bestseller 

lists, instead of literature recognising vital 

concerns. Sales of such books escalated 

making them attractive to publishers and 

this situation still continues, with changing 

trends over time. 

On this subject, I want to share my 

observations during my visit to The 

Bologna Children’s Book Fair, 2004. It 

was at the time when the Harry Potter 

and Lord of the Rings series and movies 

were spreading all over the world. Whilst 

browsing at the Fair, I saw many books 

for children and youth about magic and 

witches. At that time, I asked myself if 

these subjects were really a choice of the 

writers or topics which the publishers had 

imposed on them. Writing books in line 

with current fashion trends and market 

conditions destroys the independence of 

the writer. 

163 

In this respect, we should study the 

word “reader”. Can we talk about “real” 

motivated readers? Surely, “motivated” 

is a positive term – maybe “designer” 

reader be a better term to use) The ”real” 

readers decide for themselves on why to 

buy which particular book, follow the works 

of favourite writers, recommend selected 

books to others; the” real” reader does 

not consume the book but he perceives, 

internalizes and personalizes the text in 

the book. 

A motivated reader is one who is influenced 

by the powerful means of the publication 

monopolies, the best-seller system, 

newspaper and television promotions, 

street posters and national/ international 

award listings. In other words, he/she is a 

book-buyer as opposed to text-perceiver. 

For these readers other elements are more 

important than the actual text content; such 

as private life details of the author, tabloid 

magazine news about the book or its writer, 

best- selling chart and topping trends etc. 

This type of reader can be found in the big 

chain city bookstores and at signature days 

organised in shopping malls. 

But we are talking here about the 

conscious, “real” reader who I would like 

to reach and share my experiences with. 

Life is so rich and astonishing. We face 

the most unanticipated events at the least 

expected times. I wish to share a few 

examples of these encounters which many

164 

of us live through. These writer-reader 

meetings are quite unlike those bestseller 

shows organized by big companies in malls 

and supermarkets. 

- In the Black Sea region in the Northern 

part of Turkey, there is an important mining 

area. Over the years many accidents have 

occurred at theses mines. In 1983 two 

major accidents tragically claimed nearly 

150 lives. I was very moved by the plight 

of the miners and their families and found 

out from the news that if the father died at 

the mine, the unborn baby in the mother’s 

womb was named “Yadigar” which means 

“Remembrance”. I then wrote several 

poems related with the suffering of those 

people, one of which was entitled “Child of 

the Miner”. 

Sometime later I was visiting a district 

in that area for a reading session.. The 

auditorium belonging to the trade union 

was full, and amongst the audience were 

children from nearby villages. During the 

question session, a young girl of around 

10-11 years of age raised her hand. When 

given the opportunity, she spoke with 

excitement: “I won’t ask a question. I read 

your poem “Child of the Miner.” My father 

is also a miner. We thank you for writing 

poems for us.” 

I was in Germany to attend several reading 

activities in a number of cities. Whilst 

travelling from Frankfurt to Cologne, we 

were caught in a heavy downpour and 

found sanctuary in a gasoline station. At 

the cafe there, a woman heard us talking 

Turkish and came across. She was a 

middle-aged woman, working in the 

kitchen and she evidently came from the 

Turkish countryside. My friends introduced 

me to her. When she heard my name she 

was astonished and replied, “Gülsüm 

Cengiz! The Colour of the Mediterranean 

is Blue!” (It is the name of one of my 

poetry books). This was an unexpected 

coincidence. We talked for a while; and 

it appeared that the worker woman had 

read many classical novels and books 

including my poetry collections. She was 

the “educated worker” that Brecht wrote 

about in his poem. 

Many more similar examples can be cited. 

The important point is that neither I nor 

my writings have ever been introduced to 

the public via instruments like the mass 

media. So, how did the writer and reader 

manage to form such a strong link? How 

did the writer connect with those people 

from different walks of life? My answer to 

it is short and simple: By writing from life. 

If your writings emanate and feed from life 

itself, they will most certainly attain a true 

response in life. 

“Literature for life”; can be defined as 

literature which focuses on human life, 

relates to the social life or human-nature 

relations and conditions, examines the 

place of humans in social sphere, together 

with the hopes, longings and struggles 

of its subjects. Literature feeds from 

the totality and richness of life itself. 

Literature which stands for life against 

death, peace against war, brotherhood 

against racism, tolerance and love against 

enmity and prejudice, freedom against 

oppression. In short, we are here talking 

about a socialist-realist and humancentred 

literature for the general masses. 

I would like to quote from the great poet 

Nazim Hikmet who said:”It is no doubt, very 

hard to pinpoint even one great writer who 

stood neutral and passive in the face of the 

problems of his age. You can talk about 

being neutral, but objectively, you can never 

be neutral. And I prefer taking a side.” 

The important thing is the choice you make 

with respect to whose side you are on. If a 

writer reaches out and grasps people in his/ 

her works, people will inevitably sooner or 

later reach him/her. What can we convey to 

others if we lose even ourselves in “trendy” 

personal depressions, in chaotic works with 

no relevance to time, place or humanity? 

Books, which are deemed economically 

viable, fit for market economy, books 

whose subjects and styles are determined 

by best-seller lists and publishers... How 

much do these testify to the actual lives of 

masses of people, and how do they cover 

the needs of people? In fact writing in 

accordance to commercial targets destroys 

the freedom of writing and creativity.... 

We should not complain but look at 

ourselves. If we produce works which 

a genuine touch in life, those works 

themselves resonate in life and can create 

links with people. I have repeated this fact 

many times. In 1995, most unexpectedly 

I was awarded the “Troy Poetry Prize” 

determined by a reader-jury. My book 

“Days of Ayse” was chosen by the BAOBAB 

International Children’s Book Fund, 

translated into German and published 

in Switzerland and Austria in 1997. That 

same year it won an award in Germany. My 

choice of subject was “conscience and life” 

and its target was the reader. 

It is true that today those conditions for 

writers are harsh. There are many direct 

and indirect obstacles between the real 

reader and writer. But we can reach 

readers regardless of them. 

165 

How can we as writers resist the market 

economy in publishing industry and still be 

able to reach out to the readers? I believe 

we should act together and organize e.g. 

writer - publisher organizations, reader - 

writer organizations... Works of democratic 

organizations and democratic media would 

present good opportunities. When I was the 

General Secretary of the Turkish Writer’s 

Syndicate, we organized several activities 

held in many trade union centres and some 

workplaces. Also, members of the teachers 

union in Turkey, Egitim-Sen have been 

organizing writer-reader activities in their 

schools which enable us to reach the young 

reader. Similar initiatives can be found in 

every country. 

I think we should maintain strong selfesteem 

and resist the dehumanization 

of publishing monopolies including the 

bestseller system. The important thing 

here is life itself and the biggest reward 

for us is the reader’s absorption and 

appreciation in our works.

166 

EDEBİYAT VE YAŞAM YA DA BEN VE 

OKURLARIM 

Gülsüm Cengiz Turkey 

Günümüzde, bilgisayarlar ve yeni iletişim 

olanakları girdi insanın yaşamına. 

Bu gelişme, yaşamın bütün alanları 

gibi, yazın alanını da etkiledi. İnternet 

sitelerindeki yazın sayfalarına, yazınsal 

ürünlere ulaşmakta; kendi yazdıklarını 

başka insanlara da iletebilmektedir insan. 

Ne var ki, bugün dünyayı hegemonyası 

altına alan emperyalist güçler; onların 

ideologları, bu iletişim ağına da egemen 

olma çabası içindedirler. Ekonomik, politik 

ve askeri alandaki yayılmacılıklarına; 

kültür alandaki yayılmacılıkları da eşlik 

etmektedir. İnsanların bilincini bulandırmak 

için yarattıkları tek tip, yoz, yaşamdan kopuk, 

salt tüketime yönelik yaşam biçimlerini 

halklara dayatmakta; yerel ve ulusal 

kültür değerlerini, halkların bu alandaki 

birikimlerini yok etmeye çalışmaktadırlar. 

Ellerindeki tüm olanakları kullanarak; 

insanı yaşamdan ve kendisi gibi olan 

öteki insandan yalıtma, yalnızlaştırma, 

yabancılaştırma ve tek tipleştirme politikası 

uygulamaktadırlar. İnsanların birbirlerine 

ve yaşama yabancılaştırılmaya, sanatın 

yaşamdan koparılmaya çalışıldığı bu süreçte; 

yazın ve yaşam, yazar ve okur ilişkisinin 

değerlendirilmesi büyük önem taşıyor. 

Bu konunun değerlendirilmesine, söyleşi 

için gittiğim okullardan birinde yaşadığım 

bir olayı anlatarak başlamak istiyorum. 5. 

sınıf öğrencileriyle söyleşi bitip sıra sorulara 

gelince 10 yaşında bir kız öğrenci söz alıp 

şu soruyu sordu bana: “Okuma oranının bu 

kadar düşük olduğu bir ülkede, kendinizi bir 

yazar olarak nasıl hissediyorsunuz?” 

Bu sorunun 10 yaşında bir çocuk tarafından 

sorulması şaşırtıcıydı. Bir an irkildim, 

sonra ona şu yanıtı verdim: “Sen bana bu 

soruyu sorduğuna göre, ben hiç umutsuz 

değilim ve kendimi kötü hissetmiyorum.” 

Ne var ki, çocuk, o soruyu sormakta haksız 

değildi. Çünkü bir yandan okuma oranının 

azlığı, öte yandan yayıncılık alanında çok 

satan yazarlar sisteminin egemenliği, 

günümüzde pek çok yazarın yapıtlarının 

okuruna ulaşmasında güçlükler doğuruyor. 

Çünkü günümüzde yayıncılık alanı, 

tıpkı başka her hangi bir ticari alan gibi 

çalışıyor ve kitap, tüketim nesnesi olarak 

değerlendiriliyor. Bu alanda yayın tekelleri, 

çoksatar sistemi, gazete- televizyon 

tanıtımları, duvar ve sokak afişleri, ulusal 

ya da uluslararası ödül sistemleri etkili 

olmaktadır. 

1980’li yıllarda ve sonrasında, Yeni 

Dünya Düzeni söylemine uygun olarak; 

insanı yaşam ve çevresiyle ele almayan, 

bireysel bunalımların işlendiği, zamanmekân-insan 

unsuruna dayanmayan 

kaotik kitaplar giderek çoğaldılar. Kitapçı 

raflarını, yazınsal ve yaşamsal kaygılar 

yerine; piyasa koşullarına uygun, pazar 

ekonomisi için ekonomik değer taşıyan, 

yayıncıların ve çoksatar listelerinin 

belirlediği konu ve biçimde üretilmiş 

kitaplar kapladı. Geniş halk yığınlarının 

yaşamlarına tanıklık etmeyen, onların 

yaşamsal ve yazınsal gereksinimlerini 

karşılamayan, insandan ve yaşamdan 

kopuk konular içeren bu kitapların satış 

grafiğinin yüksek olması onların yayıncılar 

tarafından çekici bulunması sonucunu 

doğurmuştur ve bu durum değişen 

dönemlerdeki eğilimlere göre değişmesine 

karşın hala sürmektedir. Bu konuda, 

2004 yılında, ziyaret ettiğim Bologna 

Çocuk ve Gençlik Kitapları Fuarı’ndaki 

gözlemlerimi paylaşmak istiyorum. 

Harry Potter ve Yüzüklerin Efendisi 

kitaplarının seri olarak yayınlandığı ve 

filmlere çekilip bütün dünyaya yayıldığı 

bir dönemdi. Fuarı gezerken birbirinden 

farklı ülkelerin stantlarındaki çocuk ve 

gençlik kitaplarının arasında çok sayıda 

büyü, büyücülük ve sihir konularını içeren 

kitaplara ve serilere rastladım. O zaman, 

çok sattığı için yayıncılar tarafından çekici 

bulunan bu konuların, yazarların kendi 

seçimleri nedeniyle mi, yoksa yayıncıların 

isteğiyle mi işlendiği sorusunu sormuştum 

kendime... Çünkü günün moda akımlarına 

uygun ve piyasa koşullarına göre kitap 

yazma olgusu, kapitalist toplumda olduğu 

ileri sürülen yazarın yazma ve yaratma 

özgürlüğünü de ortadan kaldırmaktadır. 

Gelelim okur ve yazar ilişkisine. Bir kitabın 

satış grafiğinin yüksek olması, onun 

okuruna tam olarak ulaştığı anlamına 

gelmez; çünkü kitap tüketilmez; okunur. 

Okumak iki yönlü bir eylemdir; edebiyat 

metni, okuyan insanla yaşam bulur, onun 

imgeleminde yeniden üretir kendini. 

Öte yandan, yazar okuyan insanın duygu 

ve düşünce dünyasının gelişmesine 

katkıda bulunur. Üstelik kitap, bir kez 

okunup bırakılmaz. Elden ele dolaşıp 

birçok okuru etkileme gücü vardır. 

Burada “okur” sözcüğünün de üzerinde 

durmak gerekiyor. Gerçek okurlardan ve 

güdülenmiş okurlardan söz edebiliriz. 

Gerçek okur; hangi yazarın kitabını okumak 

istediğine, hangi kitabı, niçin alacağına 

kendisi karar veren; sevdiği yazarın 

yeni kitapları çıkıp çıkmadığını izleyen, 

okuyup beğendiği yapıtı başkalarına da 

öneren; kitabı tüketmek yerine, edebiyat 

metninde yazılanları alımlayan, algılayan 

ve kendinin kılan kişidir. Güdülenmiş okur 

167 

ise; yayın tekellerinin güçlü olanakları, 

best seller sistemi, gazete- televizyon 

tanıtımları, duvar ve sokak afişleri, 

ulusal ya da uluslararası ödül sistemleri 

aracılığıyla yönlendirilmiş kişidir. Bir 

başka deyişle kitap alıcısıdır, metni 

alımlayıcı değil. Edebiyat metninden 

çok, metin dışı öğeler etkilidir onun için. 

Yazarın görüntüsü, yazarın ya da yapıtın 

magazine dönüştürülmüş haberleri, 

kitabın çoksatar olması, günün moda 

yazarı-yapıtı olması vb. Bu okur tipini, 

büyük kentlerin büyük kitapçılarında, 

kitap fuarlarında, alışveriş merkezlerinde 

düzenlenen imza günlerinde, yayın 

tekellerinin popülerleştirdiği yazarlara 

kitabını imzalatmak için kuyruğa girenlerin 

arasında görebilirsiniz. 

Biz burada bilinçli okurdan, gerçek 

okurdan söz ediyoruz. Ben kendi adıma, 

yapıtlarımla bu tür okura ulaşmak, yaşama 

dair anlattıklarımı, söylediklerimi bu 

insanlarla paylaşmak istiyorum. Ne ilginç 

ki, yaşam çok zengin ve şaşırtılarla dolu. 

Hiç beklemediğiniz bir anda, beklenmedik 

paylaşımlar yaşayabiliyorsunuz. Burada, 

kuşkusuz hepimizin yaşadığı ilginç okuryazar 

buluşmalarından birkaç örnek 

sunmak istiyorum. Bu buluşmalar, büyük 

yayın tekellerinin yayınladıkları kitapların 

satışını hızlandırmak için, büyük alışveriş 

merkezlerindeki kitapçılarda, gösterişli 

salonlarda düzenledikleri imza günü, yazarkitap 

tanıtımı vb. etkinliklere hiç benzemiyor. 

Türkiye’nin kuzeyindeki Karadeniz 

Bölgesinde önemli bir maden havzası 

vardır. Teknolojik koşulların yetersizliği 

ya da önlemsizlik nedeniyle, maden 

ocaklarında sık sık kazalar olmaktadır. 

1983, yılında bu bölgede birkaç ay arayla

168 

iki büyük maden kazası olmuş, yüz elliye 

yakın maden işçisi yaşamını yitirmişti. 

Gazetelerde fotoğraflarını gördüğüm 

madencilerin çalışma ve yaşam koşulları 

beni çok etkilemişti. İlk kez o haberlerden 

maden bölgelerinde, babası maden 

kazasında öldüğü sırada, annesinin 

karnında kalan çocuklara Yadigâr adı 

verildiğini öğrenmiştim. O insanların 

acılarını derinden duyumsayıp arka arkaya 

birkaç şiir yazdım; o andaki acılarını, 

duygularını dışa vurabilmek, onların 

acılarına ses olabilmek için. Bu şiirlerden 

biri, Madencinin Çocuğu adını taşıyordu, 

ama çocuk şiiri değildi. 

Yıllar sonra bir okuma etkinliği için, bu 

maden bölgesindeki bir ilçeye gittim. 

Bir sendikaya ait büyük salon doluydu 

ve salonda çevredeki köylerden gelen 

çocuklar da vardı. Söyleşi bitip soru 

bölümüne geçildiğinde, salondan birçok 

parmak kalktığını gördüm. Sorular 

sordular ben yanıt verdim. Söyleşi bitmek 

üzereyken gözüm, ısrarla parmak kaldırıp 

söz isteyen çocuğa takıldı. 10-11 yaşlarında 

bir kız çocuğuydu. Onun ne soracağını 

merak etmiştim. Çocuk, kendisine söz 

verilince heyecanla konuşmaya başladı. 

“Bir köy okulundan geliyorum. Soru 

sormayacağım. Sizin yazdığınız Madencinin 

Çocuğu adlı şiiri okudum. Çok etkilendim. 

Benim babam da madenci. Biz madenci 

çocukları için şiir yazdığınız için size 

teşekkür ederiz.” 

Almanca’ya çevrilen kitaplarım nedeniyle 

birkaç kentte düzenlenen okuma 

etkinliklerine katılmak için Almanya’ya 

gitmiştim. Frankfurt’taki etkinlikten Köln’e 

dönerken yolda şiddetli bir yağmura 

yakalandık. Hemen otoyol üzerindeki ilk 

benzin istasyonuna sığındık. Yağmurun 

dinmesini beklerken, bir şeyler içmek 

için kafeye girdik. Türkçe konuştuğumuzu 

duyan bir kadın gülümseyerek yanımıza 

geldi. Mutfak işlerinde çalışan orta yaşlı bir 

işçi kadındı. Konuşmalarından kırsal kesim 

kökenli olduğu anlaşılıyordu. Arkadaşlarım, 

benim Türkiye’den gelen bir şair olduğumu 

belirtip adımı söylediler. Kadın, “Gülsüm 

Cengiz” sözünü adını duyar duymaz 

yerinden sıçradı ve “Gülsüm Cengiz! 

Akdeniz’in Rengi Mavi” dedi. Bu, benim en 

son yayınlanan şiir kitabımın adıydı. Ben 

daha şaşkınlığımdan kurtulamadan, kadın 

o kitabı okuduğunu ve çevresindeki birçok 

insana önerdiğini söyledi. Bunları duyunca, 

bir an düş gördüğümü sandım; durum 

gerçekten de inanılacak gibi değildi. Sonra 

onunla sohbet etmeye başladık. Kadının 

sözleri beni çok heyecanlandırmıştı. Bir 

otoyolun kıyısındaki benzin istasyonunun 

kafesinde çalışan bu işçi kadın, 

Puşkin’in Yüzbaşının Kızı kitabını ve daha 

birçok klasik romanı okumuştu. Sizin 

anlayacağınız, Bertold Brecht’in şiirindeki 

“okumuş bir işçi”ydi o. Birçok yazarın, 

ozanın yanı sıra; rastlantıyla oradan geçen 

benim de okurumdu. Yukarda anlatılanlar 

gerçektir ve yaşanmıştır. Buna benzer pek 

çok örnekten söz edilebilir. Burada şaşırtıcı 

olan; yapıtlarım büyük iletişim tekelleri 

tarafından halka tanıtılmamış, satışı 

artsın diye bütün tanıtım yolları seferber 

edilmemiştir. 

Burada şu soru sorulabilir; peki nedir 

birbirini hiç tanımayan yazarla okur 

arasındaki bu güçlü bağı kuran? Yazar, 

nasıl ulaşmıştır çok farklı toplumsal 

kesimlerdeki bu insanlara? Benim yanıtım 

kısa ve yalın. Yaşamdan yola çıkarak 

yazmakla. Eğer yazdıklarınız yaşamdan 

kaynaklanıyor ve besleniyorsa, mutlaka 

yaşamda karşılığını bulur. Yaşam için 

edebiyat tanımlamasının içini şöyle 

doldurmak olanaklı: Merkezine insanı 

koyan, insanın öteki insanlarla ilişkisini 

belirleyen toplumsal yaşamı, insanın 

doğayla ilişkisini belirleyen koşulları 

anlatan; insanın toplumsal yaşam içindeki 

yerini irdeleyen; umutlarını, beklentilerini 

ve mücadelesini konu edinen; yaşamın 

bütünselliğinden ve zenginliğinden 

beslenen bir edebiyat. Ölüme karşı yaşam, 

savaşa karşı barış, ırkçılığa karşı kardeşlik, 

düşmanlık ve önyargılara karşı hoşgörü 

ve sevgi, baskılara karşı özgürlük ve 

demokrasiden yana bir edebiyat. Kısacası, 

merkezine insanı koyan, halktan yana 

toplumcu gerçekçi bir edebiyat. Burada 

büyük ozan Nazım Hikmet’ten bir alıntı 

yapmak istiyorum: “Dünya tarihinde, 

çağının sorunları karşısında büsbütün 

yansız ve edilgin kalmış bir tek büyük 

yazar göstermek kuşkusuz güç olacaktır. 

Yansız olunduğu sanılabilir ve söylenebilir, 

ama nesnel olarak hiçbir zaman yansız 

olunamaz. Bana gelince, ben kesinlikle 

yan tutmayı yeğlerim.” der büyük usta bir 

konuşmasında. 

Burada önemli olan kimin yanında 

olduğunuz ya da olacağınız konusunda 

yaptığınız seçimdir. Bir yazar 

yapıtlarında geniş halk kesimlerini görüp 

gösterebiliyorsa, halk kesimleri de er ya 

da geç yazarına ulaşacaktır. O nedenle, 

yakınmak yerine dönüp kendimize 

bakmalıyız. Biz gerçekten yaşamdan 

kaynaklanan ve beslenen, kısacası 

yaşama dokunan yapıtlar verebilirsek 

yapıtlarımız yaşamda karşılığını bulur; 

çeşitli kesimlerden insanlarla yapıtlarımız 

aracılığıyla bağ kurabiliriz. Ben buna 

kendi yaşamımda defalarca tanık oldum. 

1995’te, hiç beklemediğim bir anda, okur 

jürisinin oylarıyla belirlenen ve yarışmalı 

bir ödül olmayan Truva Şiir Ödülü bütün 

şiir kitaplarım için bana verildi. Yine hiç 

haberim olmadan, bir ilk gençlik romanı 

olan Ayşe’nin Günleri adlı kitabım, 

İsviçre-Basel’deki BAOBAB uluslararası 

çocuk ve gençlik kitapları fonu tarafından 

seçilip Almancaya çevrilerek 1997’de 

İsviçre ve Avusturya’da yayınlandı. Aynı 

yıl Almanya’dan bir ödül aldı. Kimden 

yana olacağım konusunda benim seçimim 

bilinçliydi; yaşam bana gösterdi ki 

okurlarımın seçimi de bilinçli. 

Evet, ulusal ya da uluslararası yayın 

tekelleri, best seller sistemi, gazete- 

televizyon tanıtımları, duvar ve sokak 

afişleri, ulusal ya da uluslararası ödül 

sistemleri günümüzde, yazınsal ve 

yaşamsal kaygılarla yazılmış kitapların 

görünür olmasına, okuruna ulaşmasına 

engel olacak düzeydedir. Evet, günümüzde 

yazar olarak içinde bulunduğumuz 

koşullar hiç kolay değildir; gerçek okurla, 

seçimini yaşamdan ve insandan yana 

yapmış yazar arasında görünür görünmez 

engeller vardır. Ancak, bu koşullarda 

bile okurumuza ulaşmak olanaksız 

değildir. Eğer siz insanları, onların yaşam 

koşullarını ve sorunlarını önemsiyorsanız; 

onlar da sizin yapıtlarınızın ayrımına 

varıyorlar ve aranızda yapıtlarınız 

aracılığıyla bağ kurulabiliyor. 

169 

Peki, günümüz yazarları, yayıncılık 

alanındaki bu piyasa ekonomisi kurallarına 

karşın okurlarına nasıl ulaşabilir? 

Benim düşünceme göre bunun yolu 

birlikte davranmaktan, örgütlenmekten 

geçer. Yazar, yayıncı örgütleri, okur - 

yazar örgütlenmeleri, demokratik kitle

170 

örgütlerinin ortak çalışmaları, demokratik 

basın yayın araçları önemli bir olanaktır. 

Bu örgütler aracılığıyla düzenlenen 

yazar- okur buluşmaları, imza etkinlikleri, 

söyleşiler, dinletiler sorunu kökten çözmez 

belki, ama önemli bir adımdır. Burada 

geçtiğimiz dönemlerde Genel Sekreteri 

olduğum Türkiye Yazarlar Sendikası’nda 

yaptığımız bir çalışmadan söz etmek 

istiyorum. Türkiye Yazarlar Sendikası 

olarak, işçi sendikalarıyla birlikte çalışarak 

bazı sendika lokallerinde ve işyerlerinde 

okumalar düzenledik; yazar ve okur 

buluşmaları gerçekleştirdik. Bu ve buna 

benzer olanaklar her ülkede vardır ve her 

ülkede kendi koşullarına uygun olarak 

okurla yazarı buluşturacak etkinlikler 

gerçekleştirilebilir. 

Son söz olarak, içinde bulunduğumuz 

güçlükleri aşmak ve okurumuza ulaşmak 

için; öncelikle insana ve yaşama olan 

umudumuzu diri tutmak, yayın tekellerinin 

oluşturduğu best seller sistemine ve pek 

çok şeye karşın direnmek gerektiğini 

düşünüyorum. Çünkü asıl olan yaşamdır; 

biz yazarlar için en büyük ödül de, okurun 

yapıtlarımızı sahiplenip kendisinin 

kılmasıdır. 

ART LIFE 

171

Gökhan Gezik 

He was born in1976 in Erzincan. 

He graduated in 1999 from the 

Communications School of Istanbul University. 

Following 1999 Marmara earthquake, as a 

trainer he participated in the photography 

workshops organized by the Solidarity 

Volunteers for the children living in the tent 

city of Izmit-Bekirpaşa Old Armory. 

He served as a photography trainer at places 

and institutions including Photography House, 

Photography Foundation, Bilfen College and 

İstek Acıbadem High School. 

He was invited to the Project called “Young 

Breaths in the Turkish Photography” organized 

jointly by “Wider Angle” photography magazine 

and Istanbul Photography Center in 2004, 

and he participated in the Project via his 

documentary photography Project called White 

Russians (SPASSIBO) he initiated in 2002. 

With his photographs of this Project he 

took part in the exhibitions held in Istanbul 

Photography Center, Cemal Resit Rey 

Convention Center, Russian National 

Photography Center in St. Petersburg and 

Moscow Photography House. He currently 

takes photos for a publication group based 

in Istanbul. 

Gökhan Gezik 

Gökhan Gezik 

1976 Erzincan doğumlu. 

1999 yılında İstanbul Üniversitesi İletişim 

Fakültesi’nden mezun oldu. 1999 Marmara 

depreminden sonra Dayanışma Gönüllüleri’nin 

İzmit-Bekirpaşa Eski Cephanelik Çadır 

Kenti’nde çocuklarla yapılan fotoğraf 

çalışmalarına eğitmen olarak katıldı. 

Istanbul’da, Fotoğrafevi, Fotoğraf Vakfı, 

Bilfen Koleji ve İstek Acıbadem Lisesi’nde 

fotoğrafçılık eğitmenliği yaptı. 

2002 yılında başladığı Beyaz Ruslar(SPASSİBO) 

belgesel fotoğraf projesiyle 2004 yılında “Geniş 

Açı” fotoğraf dergisi ve “İstanbul Fotoğraf 

Merkezi”nin işbirliğiyle düzenlenen “Türk 

Fotoğrafında Genç Soluklar”a çağrıldı ve bu 

projeyle İstanbul Fotoğraf Merkezi, Cemal 

Reşit Rey, St. Petersburg’da Rusya Ulusal 

Fotoğraf Merkezi ve Moskova Fotoğraf Evi’nde 

sergilere katıldı. 

Halen İstanbul’da bir yayın grubunun çıkardığı 

dergiler için fotoğraf çekiyor. 

ggezik@gmail.com

176 177

178 179 

BIOS

180 181 

Şenay Varlıoğlu Akdamar 

senayvarlioglu@gmail.com 

Manager of the Artshop Publishing House which 

publishes works of literature, theatre and intellectual 

magazines as well as translated poetry collections. 

Vedat Akdamar 

vedatakdamar@gmail.com 

General Publishing Manager of the Arthsop Publishing 

House which publishes in Turkey culture, art and 

literature works. 

Mesut Şenol 

resillient.mesut@gmail.com 

Journalist, writer, poet, translator, TV host, public 

speaking instructor. 

Ayşegül İzer 

Graphic Designer and academician. 

Saime Oğuzhan 

gazetekentim@gmail.com 

Publisher and media specialist. 

Süheyla Bayrak 

suheylabayrak@gmail.com 

Media specialist. 

İlyas Tunç 

tuncilyas@hotmail.com 

Writer, poet, translator. 

Metin Fındıkçı 

m_findikci@yahoo.com 

Writer, poet, translator.

182 

Erkut Tokman 

erkuttokman@ymail.com 

Writer, poet, translator, actor. 

Bella Clara Ventura 

bellaclaraventura@yahoo.com.ar 

Movie director and producer, writer, poet, translator. 

She has got South African father and Mexican mother. 

Her ancestors have Turkish and Greek origin. 

Sanja Domazet Daničić 

sanjadomazet@hotmail.com 

Writer, poet and literary critic. 

Markéta Hejkalová 

marketa@hejkal.cz 

Writer, translator, publisher, PEN International Board 

Member, founder and director of Czech National 

Autumn Book Fair in her hometown Halickuv Brod. 

Daniel Taylor 

dwtaylor321@gmail.com 

Ph.D., Emory University. Author of ten books, 

including The Myth of Certainty, Letters to My 

Children, Tell Me A Story, and, most recently, 

Creating a Spiritual Legacy. 

Virginia Dale 

dalex006@umn.edu 

She graduated from the University of Minnesota 

Medical School in 1983, and has practiced 

Pathology in a community hospital since then. In 

her spare time, she has enjoyed studying Spanish, 

and studied translation and interpretation at the 

University of Minnesota for two semesters, and 

reading literature. She is currently pursuing an 

MS degree in the School of Public Health at the 

University of Minnesota. 

Georgia Rubenstein 

rube0038@umn.edu 

She is a project manager at a nonprofit and helps 

local businesses pursue environmental and 

sustainability projects. Georgia will receive her 

Master of Urban & Regional Planning in May, 2013, 

from the University of Minnesota, and received a 

Bachelor’s degree in International Development 

Studies and Russian Studies from McGill University 

in Montreal, Quebec, in 2007. 

183 

Heidi Mastrud 

goldm120@umn.edu 

She is currently a Master of Public Affairs student 

at the Humphrey School of Public Affairs, University 

of Minnesota, and have editing, copy proofing, and 

writing in her professional background. 

Diane Gavey 

diane.gavey@gmail.com 

BA, MSc and CELTA qualified English Teacher 

through Cambridge University. She studied At the 

University of Birmingham to complete a master 

in learning disabilities and cultural studies in 

2007. She was qualified to teach English at Leeds 

University through Cambridge University in 2006. 

Alison Kideys 

alison.kideys@gmail.com 

She was born in Scotland. She studied marine 

biology at UCNW, Bangor, U.K., and now she works 

in Turkey as an English advisor. 


temerkez@bilkent.edu.tr: He is the chair of the 

Turkish Literature Center of the Bilkent University. 

He served as a Culture Minister in Turkey. 

Susana Roberts 

roberts_susana@hotmail.com 

Writer, poet, translator.

184 

Zeki Ergas 

zeki.ergas@netplus.ch 

A Ph.D. in political economy from Geneva University, 

Switzerland. He is scholar, writer, social activist and 

the Secretary General of the Swiss Roman Center 

of PEN. 

Gilwon-Lee 

lee@penkorea.or.kr 

Writer, poet, president of Korean PEN and Board 

Member of PEN International. 

Elif Sezen 

elifszn@yahoo.com 

She explored the research topic of how memory 

was existentially re-conceptualized through 

fragmented autobiographical narratives in the 21st 

century poets and artists. She is currently working 

towards the completion of a PhD in Fine Arts at 

Monash University. 

Hughes Labrusse 

hughes@labrusse.com 

Professor of Philosophy, poet, essayist. He has 

published a great number of poetry books. 

Basri Çapriqi – bcapriqi@yahoo.com: President 

of Kosovo Pen Center. Writer, poet, essayist, 

academician. 

Antonio Della Rocca 

dellarocca.pentrieste@yahoo.com 

Writer. He is currently president of the Trieste PEN 

Centre, and sits on the Executive Board of PEN 

International. 

Hıfzı Topuz 

hifzitopuz@yahoo.com 

Writer, essayist, journalist, scholar. 

Özgür Özmeral 

ozgurozmeral@hotmail.com 

Poet and academician. 

Dogan Hızlan 

dhizlan@hurriyet.com.tr 

Leading literary critic, columnist. 

185 

Laila Al Atrash 

alatrash@yahoo.com 

Activist, novelist, media professional, and president 

of Jordan PEN Center. 

Jumoke Verissimo 

olajumoke.verissimo@gmail.com 

Writer and poet. 

Emmanuel Uduma 

emmanuel.uduma@yahoo.com 

Writer and publisher. 

Yekta Kopan 

yekta.kopan@gmail.com 

Writer, essayist, publisher, media professional. 

Hasan Erkek 

hasan_erkek@yahoo.com 

A playwright and a professor of drama, and an 

author of fiction and non-fiction books. 

Küçük Iskender 

thesouljam@gmail.com 

Poet and active professional in the movie industry. 

Gülsüm Cengiz 

glsmcengiz@gmail.com 

Poet, writer and a lecturer at the Comparative 

Literature Department of Osmangazi University.

188

ROSETTA_MAGAZINE_201303

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?