D A V ID K A H M

Š IF R A N T I
P R O T IV Š P IJ U N A

S e n g le sk o g a p rev e li
K O N S T A N T IN M IL E S
M A JA M IL E S

S tru č n i r e d a k to r
M A T E P IV A C

CP
C E N T A R ZA IN F O R M A C IJ E I P U B L IC IT E T
ZAGREB, 1979.
 B IB L IO T E K A »T A JN E S IL E «

R e d a k c ij a
B r u n o A m e r l , M a r ija n B a r iš ić , V o jm i r K lja k o v ić ,
O m e r L a k o m i c a , Đ o r đ e L ič in a . K o n s t a n t i n M ile s,
Z e lj k o V r b a n ić , J a g o d a Z e lić - R u k a v in a
 N A S L O V IZ V O R N IK A

D a v id K a h n
TH E CODEBREAKERS
T h e S to ry o f S e c re t W ritin g

M a c m illa n P u b li s h i n g C O ., IN C .,
866 T h ird A v en u e, N ew Y o rk

C o p y r ig h t: D a v id K a h n
Š IF R A N T I P R O T IV Š P IJU N A

4. K N J IG A
P O P R A T N E P O JA V E
 20

A N A T O M IJA K R IP T O L O G IJ E

K r i p t o g r a f i j u i k r i p t o a n a l i z u n e k i n a z iv a ju b liz a n a č -
k i m ili r e c i p r o č n i m d i s c i p l i n a m a . P o s v o jim f u n k c i j a m a
o n e s u d o i s t a k a o p r e d m e t i n je g o v a s li k a u o g le d a lu ,
k a o lic e i n a lič je . S t o j e d n a g r a d i, d r u g a r a z g r a đ u je . A li
n j i h o v e s e p r i r o d e f u n d a m e n t a l n o r a z l ik u j u . K r i p to g r a -
fija j e t e o r e t i č n a i a p s t r a k t n a ; k r i p t o a n a l i z a j e e m p i r ič -
n a i k o n k re tn a .
M e to d e k rip to g ra fije s u m a te m a tič k e . » M ože se b e z
p r e t j e r i v a n j a r e ć i d a j e a p s t r a k t n a k r i p t o g r a f i j a i s t o š to
i a p s t r a k t n a m a t e m a t i k a « , r e k a o j e d r A. A d r i a n A lb e rt.
N iz o z e m s k i s t a t i s t i č a r i t e o r e t i č a r k r i p t o l o g i j e M a u r i t s
d e V r i e s p i š e o k r ip to lo g iji: » K r i p t o l o š k e s u t r a n s f o r ­
m a c i je č i s t a m a t e m a t i k a . T a k o , n a p r i m j e r , u k r i p t o l o ­
g iji i m a m o t a k v e m a t e m a t i č k e p o j a v e k a o š t o s u iz m je ­
n a r e d o s l i j e d a p r i m a r n i h e l e m e n a t a ( s lo v a a lf a b e ta ) ;
t r a n s f o r m a c i j a k o o r d i n a t a d i j a g r a m a ( r e š e tk a ) ; z b r a j a ­
n je i o d b ija n je u n u t a r o g r a n ič e n ih k ru g o v a ; lin e a r n e
a lg e b a rs k e tra n s fo r m a c ije . . . J e d n o s ta v a n p r im je r
t a k v e t r a n s f o r m a c i j e , k o j o j j e s v r h a t a j n o s t , j e s t o v a j:
y = a x + b, j e d n a d ž b a u k o j o j j e x = s l o v o p o r u k e ,
y = s lo v o k o je g a z a m je n ju je u k r ip to g r a m u , d o k s u a
i b k o n s ta n te k o je d e te r m in ir a ju tr a n s f o r m a c iju . K a d
se je d n o m u tv rd i p r ik la d a n a lg e b a rs k i p o s tu p a k , m a ­
t e m a t i č k e o p e r a c i j e s a s l o v i m a l a k o s e o b a v lja ju .«
Z a to o p e r a c ij e i r e z u l t a t i k r i p t o g r a f i j e v r ij e d e j e d n a ­
k o u n iv e r z a ln o i v je č n o k a o m a te m a tič k e o p e ra c ije i
n j ih o v i r e z u l t a t i . U n u t a r » p r i k l a d n o p o s t a v l j e n e a lg e b -

9
 re « o b i č n o g a 2 6 - s lo v n o g v i g e n e r e o v s k o g s i s t e m a lo g ič k i
j e n e m o g u ć e p o r i c a t i d a s lo v o o t v o r e n o g t e k s t a b p o d ­
v r g n u t o k lju č u C d a je D, k a o š t o j e u m a t e m a t i c i n e m o ­
g u ć e p o r i c a t i d a 1 + 2 = 3. R a z lič ite š if r e i r a z l ič i te g e o ­
m e t r i j e d a ju r e z u l t a t e k o ji s u r a z lič iti, a li o p e t j e d n a k o
p r a v o v a l ja n i i n e o b o r i v i .
U k r i p t o a n a l i z i n ije t a k v a s itu a c ija . N je z in e s u m e t o d e
- m e t o d e fiz ič k ih n a u k a . O n e s e n e t e m e l j e n a n e p r o ­
m je n ljiv im is tin a m a m a t e m a t ič k e lo g ik e n e g o n a f a k tim a
z b iljs k o g s v ije ta , d o s t u p n i m p r o m a t r a n j u . K r i p to a n a li ti -
č a r d o la z i d o t ih f a k a t a e k s p e r i m e n t o m , m j e r e n j e m . Z a
r a z l i k u o d s a s ta v lja č a š if r e , k o ji m o ž e iz v e s ti s v a k u j e d ­
n a d ž b u z a š if r ir a n je u v i g e n e r e o v s k o m s i s t e m u iz n e k o ­
lik o p o č e t n i h p o s ta v k i, n e p r i b j e g a v a j u ć i n i k a k v i m d r u ­
g im p o s t u p c i m a , k r i p t o a n a l i t i č a r n e m o ž e n i iz k a k v a
m n o š t v a p o d a t a k a o e n g l e s k o m j e z i k u s a z n a t i k o je se
s lo v o u n j e m u n a jč e š ć e p o ja v lju je ; o n m o r a p r e b r o j i t i
s lo v a . Č in je n ic e č a k m o g u b i ti k o n s t a n t n e , a li o n e n i s u
p o s l j e d i c a n e z a o b i la z n e lo g ič k e n u ž d e ; o v is e o o k o l n o ­
s ti m a , o d a n o j s t v a r n o s ti .
F ilo z o f ija n a m n u d i v r lo k o r i s n u d i s t i n k c i j u i z m e đ u
t i p a p o s t a v k i k o je iz n o s i k r i p t o g r a f i j a i p o s t a v k i k o je iz­
n o s i k r i p t o a n a l i z a . P o s ta v k e k r ip t o g r a f ij e , k o jih b i n e g i­
r a n j e b i lo s a m o s e b i p r o t u s l o v n o , a n a l i t i č k e s u p o s t a v ­
k e ; p o s t a v k e k r ip t o a n a l iz e , k o jih n e g i r a n j e n e m o r a b iti
s a m o s e b i p r o t u s l o v n o , s i n t e t i č k e s u p o s ta v k e . M o g lo
b i s e č a k r e ć i d a s e k r i p t o g r a f i j a b a v i n o u m e n o n i m a ,*
a k r i p t o a n a l i z a f e n o m e n im a .

E m p i r i č k a p r i r o d a k r i p t o a n a l i z e i z r a ž a v a s e u n je z i­
n i m o p e r a c i j a m a . S a s to je s e o d č e t i r i j u f a z a o n o g a š to
s e o b i č n o n a z iv a » n a u č n a m e t o d a « , a š t o z n a n s t v e n ic i
p r i m j e n j u j u p r i r je š a v a n j u p r o b l e m a s p o d r u č j a p r i r o d ­
n i h z n a n o s t i . T e s u č e t i r i faz e : a n a li z a ( n a p r i m j e r p r e ­
b r o j a v a n j e s lo v a ), h i p o t e z a (X j e m o ž d a e), p r e d v i đ a n j e
( a k o j e X d o i s t a e, m o r a j u iz t o g a p r o iz i ć i s t a n o v i t e m o ­
g u ć n o s t i u p o g l e d u o t v o r e n o g t e k s t a , a n j ih o v i z o s t a n a k
o b a r a h i p o te z u ) ; p r o v j e r a ( p o t v r đ u j e s e p r e d v i đ a n j e ) ili
o b a ra n je (p re d v iđ a n je se n e p o tv rđ u je i X v je ro ja tn o
i p a k n ije e). T o d a n a u č n e m e t o d e k r i p t o a n a l i z e i d r u ­
g ih n a u k a i m a ju z a je d n ič k e t e m e l j e d o la z i d o iz r a ž a ja i
* N o u m e n o n : o n o š to sc m o ž e s p o z n a ti s a m o ra z u m o m , a n e i
o s j e ti li m a . S u p r o t n o j e f e n o m e n ( p o ja v a ) . — P re v .

10
u n e k i m m e l a f o r i č k i m iz ja v a m a , k a o n a p r im je r : » O n je
p o k u š a o d e š i f r i r a t i ( d e k r i p t i r a t i ) p o v ije s t Z e m lje p r o ­
u č a v a n j e m n j e z i n ih s tije n a .«
U n u ta r te o p ć e s h e m e , k rip to a n a liz a o p e rir a n a d v a
n a č i n a — d e d u k t i v n o i i n d u k t i v n o . D e d u k t i v n a s u r je š e ­
n ja n a p r i m j e r o n a k o ja s e p o s ti ž u a n a li z o m f r e k v e n c ije
s lo v a ; t a k a v j e p o s t u p a k u j e d n o o p ć i p o s t u p a k r je š a v a ­
n ja s v a k o g a š i f a r s k o g s is t e m a . I n d u k t i v n a r je š e n ja p o l a ­
ze, n a p r i m j e r , o d p o g a đ a n j a » v je r o ja tn ih rije č i« ili o d
s r e t n i h s lu č a j n o s t i, u z m i m o k a d d e k r i p t e r u d o đ u u
r u k e d v a r a z l ič i ta k r i p t o g r a m a is to g a o t v o r e n o g te k s ta .
I n d u k t i v n a r j e š e n j a j e s u s p e c i j a l n a r je š e n ja .*
R j e š e n j a k o ja s e z a s n iv a ju n a a n a liz i f r e k v e n c ij e p o l a ­
z e o d p o d a t a k a o f r e k v e n c ij i s lo v a u d a n o m je z ik u , i z a ­
t i m t e p o d a t k e p r i m j e n j u j u n a z a d a n i k r i p t o g r a m . M i­
s a o n i p r o c e s k o ji i d e o d o p ć e g a k a s p e c i f i č n o m z o v e se
d e d u k c i j a . T ip ič n i s ilo g iz a m , z a s n o v a n n a p o d a c i m a
a n a li z e f r e k v e n c ij e , a p r i m i j e n j e n u r je š a v a n j u n e k e e n ­
g le s k e m o n o a lf a b e ts k e s u p s titu c ije , im a o b i k a o p rv u
p r e m i s u : » S lo v o k o j e s e u k r i p t o g r a m u n a jč e š ć e p o j a v ­
lju je v j e r o j a t n o j e e k v i v a l e n t z a e o t v o r e n o g te k s ta !« , a
k a o d r u g u p r e m i s u : »X j e s lo v o k o je s e n a jč e š ć e p o ja v ­
lju je u k r ip t o g r a m u ! « — i z a k lju č a k : »X je p o s v o j p r ilic i
s u p s t i t u t z a e!« K a k o s v a k i je z ik i m a s a s v im o d r e đ e n a
o b i lj e ž j a u p o g l e d u f r e k v e n c ij e s lo v a , t a k a v o b r a z a c d e ­
d u k c i j e v r ije d i z a s v a k i k r i p t o g r a m , b e z o b z i r a n a je z ik
k o j im j e n a p i s a n n je g o v o t v o r e n i t e k s t. T o s e z n a p r ije
n e g o š t o s e p r i đ e d e k r i p t i r a n j u . R je š e n je d o k o j e g a s e
t a k o d o l a z i z a p r a v o j e p o p r i r o d i a p r i o r n o , v r ije d i a p r i ­
ori. A b u d u ć i d a j e t a k a v t ip r j e š e n j a p r o b l e m a u v ije k
e f i k a s a n (u z p r e t p o s t a v k u d a s e r a s p o l a ž e s d o v o ljn o
t e k s t a i d a j e p o s r i j e d i m o n o a l f a b e t s k a s u p s ti tu c i ja ) —to
j e o n d a o p ć e r je š e n je .
I n d u k t i v n a r je š e n ja , n a p r o t i v , m o g u b i ti e f i k a s n a
s a m o a k o s u i s p u n j e n i s t a n o v i t i u v je ti. K a k o k r i p t o a n a -
l i t i č a r n e m o ž e z n a ti j e s u li ti u v je ti i s p u n j e n i s v e d o k
n e d o b i j e u r u k e k r i p t o g r a m , i n d u k t i v n a s u r je š e n ja p o
p r i r o d i — r j e š e n j a a p o s te r io r i.
A k o , r e c i m o , n e p r i j a t e l j s k i o d a š il ja č k o ji s e n a la z i u
n e p o s r e d n o j b liz in i f r o n t e e m i t i r a n e k u š i f r i r a n u p o r u ­
* P o d s j e ć a m o č i t a o c a n a r a z l ik u iz m e đ u tzv . o p ć i h i s p e c i ja l n ih r j e ­
š e n j a . O p ć a s u r j e š e n j a o n a k o ja v r i je d e z a s v e k r i p t o g r a m e n e k o g s i­
s t e m a . S p e c i j a l n a s u r j e š e n j a in d i v i d u a l n i h k r i p t o g r a m a . — P re v .

11
 k u n e p o s r e d n o n a k o n š to j e b i o o b a s u t b a r a ž n o m a r t i ­
l je r ij s k o m v a tr o m , p o s lije č e g a j e u s l i j e d i o t e n k o v s k i
n a p a d —k r i p t o a n a l i t i č a r m o ž e s l o b o d n o p r e t p o s t a v l j a t i
d a s e u o t v o r e n o m t e k s t u to g a k r i p t o g r a m a s p o m i n j u
r ije č i b a r a ž n a v a tr a (ili a r tilje r ijs k o b o m b a r d ir a n je ) i n a ­
p a d te n k o v a . T o s u tzv. v j e r o j a t n e r ije č i ( k a k o s e k a ž e u
k r ip t o lo g i ji ) i o n e m o g u p o s lu ž i ti k a o o t p i r a č i z a o t v a ­
r a n j e k r i p t o g r a m a . ( C e s to u p o t r e b l j a v a n e i » o b ič n e « r i ­
j e č i k a o š to su , u e n g l e s k o m th e, th a t, a n d , k o je s u v je ­
r o j a t n e u s v a k o m t e k s t u j e r j e n j ih o v a f r e k v e n c ij a u e n ­
g l e s k o m j e z i k u v e lik a , n i s u u o v o m k o n t e k s t u i s m i s lu
v j e r o j a t n e rije č i.) R e z o n i r a n je k r i p t o a n a l i t i č a r a p o la z i
o d b r o j n i h s p e c i f ič n ih f a k a t a š t o o k r u ž u j u p o r u k u , i
k r i s t a l i z i r a s e u j e d n o j h i p o te z i o n j e z i n u o t v o r e n o m
t e k s t u . T a k a v je n a č in r e z o n i r a n j a i n d u k t i v a n . I n d u k t i v ­
n o j e i r e z o n i r a n j e k o je s e z a s n iv a n a » s r e tn o j o k o l n o ­
s ti« , s lu č a ju . P a in v in j e z a p a z io i d e n t i č n e m r v i c e t e k s t a
u d v a A D F G X k r i p t o g r a m a , i t e k m u j e t o s lu č a j n o o t ­
k rić e o m o g u ć ilo s tv a ra n je h ip o te z a d a su ta d v a k r ip to ­
g r a m a p r o iz i š l a iz o t v o r e n i h t e k s t o v a s i d e n t i č n i m p o ­
č e t k o m . T e k p o s lije to g a m o g a o j e u p r a v o m s m i s lu r i­
je č i p r i s t u p i t i k r ip t o a n a l iz i to g s i s t e m a ( k o ju b i s m o u
o v o m s l u č a j u to č n i je n a z v a li » k r ip to s in te z a « ) .
K a k o p r i m j e n a m e t o d e » v je r o ja tn ih rije č i« i s p e c i j a l ­
n i h s lu č a j e v a o b o g a ć u je f o n d p o d a t a k a k o j im a b a r a t a
k r ip to a n a litič a r , ta k v a su rje š e n ja v e o m a p r o d u k tiv n a i
p l o d o n o s n a i č e s t o s e p o s ti ž u p r v a p r i r a z b i ja n j u n o v ih
s is t e m a . Ali, n jih o v u e f i k a s n o s t s p u t a v a t o š t o v r ije d e
s a m o u o d r e đ e n i m , s p e c i f ič n im s it u a c ij a m a . Z a to k r ip -
t o a n a l i t i č a r i r a d i j e tr a g a ju z a d e d u k t i v n i m o p ć i m r j e š e ­
n j im a z a s n o v a n i m n a a n a liz i f r e k v e n c ij e k o ja je , k a o
o r u đ e , u v ije k e f ik a s n a , j e r u v ije k v r ije d i.

S p o z n a ja d a j e k r i p t o g r a f i j a u b i ti m a t e m a t i č k a d i s ­
c ip l in a , k o j u s u b ili n a z r e li B a b b a g e , d e V ia ris , H ill i
d r u g i, i k o j u j e e k s p l i c i t n o iz n io A lb e r t, o m o g u ć i l a j e
k r i p t o l o z i m a d a s h v a te m n o g o t o g a i o t v o r i l a im p u t o ­
v e d o d a lj n ji h s p o z n a ja . T a k o đ e r j e u t r l a p u t n o v im
k r i p t o a n a l i t i č k i m p o s t u p c i m a i r j e š e n ji m a . N a s e k t o r u
k r i p t o a n a l i z e p r i m j e n a z a k o n a f r e k v e n c ij e s lo v a p o ­
s t u p n o s e p r o š i r i l a i o b u h v a t i l a r je š a v a n j e i t a k v i h š ifa r-
s k i h s i s t e m a k o ji s u s e p r ij e t o g a d o i m a l i k a o d a n e m a ­
j u v e z e s f r e k v e n c ij o m s lo v a ( n a p r i m j e r r je š a v a n j e s tu -
p a č n i h t r a n s p o z ic ij a ) . K a d j e z a ti m F r i e d m a n u n i o te

12
 p r in c ip e u š ire p o d r u č je s ta tis tik e , k rip to a n a liz a se n a ­
š la u s it u a c ij i d a j e m o g la u s m j e r i t i z a is ta m o ć n u a r t i ­
lje r iju n a t v r đ a v e o d š if a r a . I p a k č a k n i ta g o l e m a e k s ­
p a n z ij a z n a n ja n ije d o s e g la k r a j n j e g r a n i c e k r ip t o a n a -
lize, p a s e z a to n ije s u o č il a s f e n o m e n o m n a k o j e m u se
z a p r a v o t e m e lj i k r i p t o a n a l i z a — f e n o m e n o m k o n s ta n t -
n o s ti f r e k v e n c ij e s lo v a . K r a t k o v r ij e m e p o s lije z a v r š e t ­
k a d r u g o g a s v je ts k o g r a t a o b j a v l je n a j e z a n im ljiv a n o v a
t e o r i j a k o j o m s e p o k u š a l o o b j a s n i t i ta j f e n o m e n - i
u j e d n o č it a v p r o c e s k r i p t o a n a l i z e . N ije, d o d u š e , i m a la
p r a k t i č n e p o s lj e d ic e k a o n e k a d a F r i e d m a n o v i r a d o v i,
a li j e o m o g u ć i l a d a s e p r v i p u t p o t p u n o r a z ja s n i z a š to
je k r ip to a n a liz a u o p ć e m o g u ć a .
Č e s t o s e n e s h v a ć a ili n e u v i đ a z a č u d n a s t a b i l n o s t i
u n i v e r z a l n o s t f e n o m e n a f r e k v e n c ij e s lo v a —s t a b i l n o s t u
s m i s l u n je g o v e k o n s t a n t n o s t i , u n i v e r z a l n o s t u s m i s lu d a
s e ja v lja u s v im je z ic im a . D e m o n s t r a c i j a to g f e n o m e n a
z n a p o n e k a d b i ti — š a ljiv a .
G o d i n e 1939. n a k l a d n i č k a f i r m a W e tz e l P u b lis h in g
C o m p a n y "u L o š 'A n g e le s u o b j a v i la je r o m a n o d 2 6 7 s t r a ­
n i c a s k r o m n e l i t e r a r n e v r i j e d n o s t i, a li p o t p u n o iz u z e ta n
u č it a v o j p o v i je s ti k n j iž e v n o s ti n a e n g le s k o m . U č e m u je
b i l a i z u z e tn o s t to g r o m a n a m o g lo s e s a z n a ti iz s a m o g a
n a s lo v a : G a d sb y , A S to r y o f O v e r 5 0 .0 0 0 W o r d s W ith o u t
U s in g th e L e tte r E (G a d s b y , T r o m a n s v iš e o d 5 0 .0 0 0 r i ­
j e č i b e z i je d n o g s lo v a E ). P is a c r o m a n a , u p o r a n , n e p o ­
k o le b ljiv , s ije d i s t a r i g o s p o d i n p o i m e n u E r n e s t V in c e n t
W r ig h t, o b j a s n i o j e s k a k v im s e t i t a n s k i m p r o b l e m i m a
i z a p r e k a m a b o r i o p i š u ć i t e k s t s v o g a r o m a n a . M o r a o je ,
n a p r i m j e r , iz b je g a v a ti s v e š t o s e d o g o d i l o u p r o š l o s ti ,
j e r b i i n a č e m o r a o u p o t r i j e b i t i n a s t a v a k — ed; n i j e d a n
j e d i n i p u t n ije s m i o n a p i s a t i o d r e đ e n i č la n the, b e z k o ­
j e g a s e e n g le s k i g o to v o n e m o ž e z a m is liti; n ije s e s m io
s lu ž iti l ič n im z a m j e n i c a m a h e, sh e , th ey, w e , m e, th e m
(o n , o n a , o n i, m i, ja , n jih ), i t a k o t e m e l j n i m r ij e č i m a k a o
š t o s u th e re , th e se , th o se , w h e n , th e n , m o r e , after, v e r y
( ta m o , o v i, o n i, k a d a , t a d a , v iš e , n a k o n , v r lo ) . W r ig h t j e
p o s t u p i o t a k o p e d a n t n o d a n ije u p o t r i j e b i o n i j e d a n
b r o j o d s e d a m d o t r i d e s e t , j e r s e u t i m b r o je v i m a , a k o
s u n a p i s a n i s lo v im a , n a la z i e. U p r e d g o v o r u r o m a n a n a ­
p i s a o j e d a s e n j im e m u č i o v iš e o d p e t m je s e c i.
N e v je ro ja tn a te ž in a p r o b le m a k o je je W rig h t m o ra o
r ij e š i ti p i š u ć i s v o j r o m a n d e m o n s t r i r a n a d r a m a t i č a n
n a č i n s k a k v o m s e s i l n o m u p o r n o š ć u » d rži« j e d n o j e d i ­

13
n o s lo v o u e n g le s k o m je z ik u : e. D r u g a s u s lo v a i s t o t a k o
u p o r n a , i t o n e s a m o u e n g le s k o m . W r i g h t n ije j e d i n i p i ­
s a c k o ji j e n a p i s a o t a k v o d je lo , n e g o s a m o j e d i n i u e n ­
g le s k o j k n již e v n o s ti. U p o v ije s ti i m a i d r u g i h a u t o r a li-
p o g ra m a — k a k o se s tr u č n o z o v u te k s to v i u k o jim a se
n a m j e r n o iz o s ta v lja j e d n o ili v iš e s lo v a , a i p a k s e d o b i je
s u v is li t e k s t . N a v o d n o j e s t a r o g r č k i p i s a c T r i f i o d o r u s ­
p io s a s t a v it i t e k s t O d ise je t a k o d a u p r v o j k n jiz i n ije n i
j e d a n j e d i n i p u t u p o t r i j e b i o s lo v o a lfa , u d r u g o j s lo v o
b e ta — i t a k o d a lje u s v e 2 4 k n jig e O d ise je . A li i a k o je
f r e k v e n c ija s lo v a (g la s o v a ) j e d n a k o j _ e p o p u s i J j i v a L_ n e ;
f le k s ib iln a , u s v im ie z ic im a . j p r e m d a j e f r e k v e n c ij a p o ­
j e d i n i h s lo v a g o to v o j e d n a k a u s v im j e z i c i m a — s a m fe ­
n o m e n f r e k v e n c ij e t a k o j e n e u p a d l j i v d a m n o g i lju d i n e
s l u t e č a k n i d a p o s to ji.
O č ito j e d a j e j e d a n o d n jih b i o C h r i s t o p h e r L a t h a m
S h o le s , p r o n a l a z a č d a n a š n j e g p i s a ć e g s t r o j a i, k a k o s e
č in i, g la v n i k r iv a c z a s tv a r a n j e n j e g o v e t a s t a t u r e s t a k o
g r o z n o i n e z g r a p n o r a s p o r e đ e n i m s lo v im a , k o ja s e o d r ­
ž a la d o d a n a s . T a j s e r a s p o r e d p o ja v io p r v i p u t j o š u
j e d n o m m o d e l u k o ji j e i z r a đ e n 1872, p r i j e n e g o š to je
z a p o č e l a i n d u s t r i j s k a p r o iz v o d n j a p i s a ć i h s t r o j e v a z a t r ­
ž iš te . T r a g o v i a l f a b e t s k o g r e d o s l i j e d a s lo v a j a s n o s e
v id e u d r u g o m r e d u t a s t a t u r e (d f g h j k 1). N a v o d n o
s u s e — a li t o n ije p r o v j e r e n o — u p r v o m r e d u o d v r h a
t a s t a t u r e n a la z il a p r v o b i t n o s lo v a k o j a t v o r e r ije č ty ­
p e w r i te r ( p is a ć i s tr o j) — š to j e b i lo u č i n j e n o z a to d a b i
s e v e ć n a p r v i p o g l e d m o g lo lije p o v id je ti k a k v a j e n a ­
p r a v a p o s r i j e d i i d a b i tr g o v c i s t r o j l a k š e d e m o n s t r i r a l i
k u p c i m a . N e e f ik a s a n r a s p o r e d s lo v a u n a j g o m j e m r e d u
t a s t a t u r e ( q w e r t z u i o p ) p l a ć a ju p o s lo v n i lju d i i v r e ­
m e n o m i n o v c e m . U s v ije tu , u k o j e m g o l e m u v e ć in u s t a ­
n o v n i š t v a č in e d e š n ja c i, n a lije v u r u k u o t p a d a 56 p o s t o
u d a r a c a . Z a tim : b u d u ć i d a s e n ije v o d i lo r a č u n a o » k o n ­
t a k t im a « m e đ u s lo v i m a ( k o je s lo v o s to ji n a jč e š ć e s k o ­
j i m s lo v o m ) — 4 8 p o s t o p a r o v a s lo v a t i p k a s a m o j e d n a
r u k a u m j e s t o dV iju~ n a iz m je n ic e ^ j e d n a z a d r u g o m , tj.
s v a k o s lo v o d r u g a , p a p i s a n j e r ije č i k a o fe d e r a te d ili a d ­
d r e s s e d p r i m o r a v a lije v u r u k u d a » k a o s u m a n u t a « s k a ­
č e s a s lo v a n a s lo v o , d o k d e s n a l j e n č a r i u d o s a d n o m
p ris iln o m n e r a d u i »spava«. S v a k a k o je n e u s p o r e d iv o
e f ik a s n iji i b r ž i r i t a m » lije v a r u k a — d e s n a r u k a « k o ji s e
p o s ti ž e k a d še, r e c i m o , t i p k a r ij e č th ic k e n . K a o d a s u
s a m i p r o n a l a z a č i , k o ji s u d a n a š n j u t a s t a t u r u n a m e t n u l i

14
s v ije tu , h t je li p o k a z a t i k o l ik o j e o n a z a p r a v o b e s m i s le ­
n a , d v a n a ja g iln ija , n a j s p r e t n i j a p r s t a d e s n e r u k e s to je
t o č n o i z n a d t i p k i z a d v a n a j m a n j e u p o t r e b l j a v a n a s lo v a :
j i k.
T i v iš e n e g o u p a d ljiv i n e d o s t a c i t a s t a t u r e m o d e r n o g a
p is a ć e g s tro ja p o ta k n u li su m n o g e p ro n a la z a č e d a p o ­
k u š a ju d i z a j n i r a t i p r a k t i č n i j e r a s p o r e đ e n e t a s t a t u r e .
A m e r i č k i i n ž e n j e r R o y T. G r if f ith n a j p r i j e j e o b a v io is ­
c r p n u s t a t i s t i č k u a n a li z u f r e k v e n c ij e s lo v a i n jih o v ih
k o n t a k a t a , p a j e n a t e m e l j u n j e z i n ih r e z u l t a t a k o n s t r u i ­
r a o tzv . m i n i m o t io n ta s ta tu r u ( m i n im o ti o n = m i n i m u m
p o k r e t a ) . P o s t o t a k s lo v a , k o ja t i p k a d e s n a r u k a , p o v e ­
ć a o s e n a to j t a s t a t u r i n a 52 p o s to , p o s t o t a k n a iz m je n i č ­
n i h u d a r a c a d e s n e i lije v e r u k e p o v e ć a o s e n a 67 p o s to ,
p o s t o t a k u d a r a c a u o n i m d i je lo v i m a t a s t a t u r e k o ji s u u
d o m e n i n a jv je š tijih p r s t i j u ( k a ž i p r s t a i s r e d n j e g p r s t a )
p o r a s t a o j e n a 71 p o s to . ( K o d t a s t a t u r e q w e r tz u io p ta j
p o s t o t a k iz n o s i s a m o 51 p o s to .) T e s to v i o r g a n i z i r a n i u
j e d n o j o s n o v n o j š k o li u C h ic a g u p o k a z a l i s u d a d j e c a
n a u č e d v a p u t b r ž e t i p k a t i n a d r u g o j j e d n o j s lič n o j p o ­
j e d n o s t a v n j e n o j t a s t a t u r i ( k o ju s u d iz a j n ir a li p r o n a l a z a ­
č i D v o r a k i D e a le y ) n e g o n a s t a n d a r d n o j . E k s p e r i m e n t i
š t o ih j e o b a v i l a j e d n a n j u j o r š k a f i r m a p o s l o v n i h k o n -
z u lta n a ta n e p o b itn o su d o k a z a li s u p e r io r n o s t ta s ta tu r e
n a k o j o j s u t i p k e r a s p o r e đ e n e u s k l a d u s f r e k v e n c ij o m
s lo v a u m j e s t o k a o d a s e » b o re « p r o t i v n je . A l i ^ v a k i d o ­
s a d a š n j i p o k u š a j r e f o r m e t a s t a t u r e s p r i j e č i l a j e i n e r c ij a
d a k t i l o g r a f a i p o s l o v n i h f ir m i k o je n e ž e le p o d n i j e t i
t r o š k o v e p r ije la z a s a s t a n d a r d n e n a u s a v r š e n u t a s t a t u ­
ru .
K a d s e p o v e d e r a č u n a o s lo v n o j f r e k v e n c iji, p o s t i g n u
s e n e b a š m a l e k o r i s t i i p r o f i ti . M o ž d a je n a jb o lji p r i ­
m j e r z a t o s lu č a j S a m u e l a F. B . M o r s e a . K a d je 1838. o d -
lu č io u z e ti a l f a b e t s k i s is t e m s i g n a l a z a s v o j p r o n a l a z a k ,
e l e k t r o m a g n e t s k i te le g r a f , M o r s e j e n a j p r i j e p r e b r o j i o
f o n d g o t o v i h s lo v a u j e d n o j f ila d e lf ijs k o j n o v i n s k o j t is ­
k a r i; h t i o j e s a z n a ti k o ja s e s lo v a n a jč e š ć e u p o t r e b l j a v a ­
ju , d a b i im d a o n a j k r a ć e z n a k o v e » t o č k a — p o v la k a « .
U s ta n o v io j e d a u to j t i s k a r i d r ž e n a z a lih i 12.000 p r i ­
m j e r a k a s lo v a e, 9 0 0 0 p r i m j e r a k a s lo v a t, p o 8 0 0 0 p r i ­
m j e r a k a s lo v a a, o, n, i i s, 6 4 0 0 p r i m j e r a k a s lo v a h . . .
i t a k o d a lje . O d s t u p iv š i o d to g o t k r i ć a s a m o u n e k o li k o
iz u z e ta k a , M o r s e s e o r i j e n t i r a o p o t o m p o p i s u d o k j e
s a s t a v l j a o s v o j k o d ( d a n a s : M o r s e o v a a b e c e d a ) ; z a to j e

15
 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAitnHJiHnHDCCca:r.c(;c(x:a:Dni)i)i)T)i)i)nnn&A&&F.i:K
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKFKKITTFKCGCCCCCCGUIIIIIIIII ili IlIlI IH lI llIlf l i l i IH It
HHJJJJJJKKKKKKi.U.LLLLLLLLLLM M M M M M M M M M M NNNNNNNNNNNNNNNNNN
NNO(X)OOGOOOOOOOOOOOOO P P P P I>P P P P I>l>Q Q Q Q R RR RRR RU K nR RRH I<nU H H 7//
z s s s s s s s s s s s s s s s s s s s r r m T m T m r m T T U U u u u u u u u u u v v v v v v . — w w \v
\VW\VW\V;:::XXXX;;;;YYYYYYYY!!!![i(.......... ]l],,,,',C(rm,)» ,",M............................................
Aniin.».in..nAflfifift/>ftartnnrtnfi«*iinnjmnflna«ortnnahbbbbbhbbbbbbbbbccccccccccccccccceccc..... tlddcM
dJdddU JdtldddU cldcM U tirrnT fT fffffiT fffe^eeccceecc^cceeecececccceeeee^eeeeeceeeceetieeeeeeee
g E g g g g S M p g tfg p X K -!h lih h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h iiiu iiiiiiiiiiiiiiiu iiiiiiiiiiiiiiiiiijjjjjjjjjjk k k k k
111111111111llTniin illIlm m m m m m m m m m rT im m m rn m m rn m inm r” *rU 3nnnniinnnnnnnnnnnnnn
nnnnnnnnnnnnnnnnnmioooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo* ” PPPPPPPPPPPPPPP
11111111IU U
PW I‘IfMr
tiittittltvmtittt!iiuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuvvvvvvvvvv^vwwwwwwwwwvv>vwwwwxxxxxxyyyyYYyy
yyyyyyyy::,y"TO;r **flftflM>” ,tlMtlHff,Ju,j ,ju»T>,nT»T,||t.TT,,»ffiffiffi...... ...............

7777777—88888888888„„„„,99999999999..............0000000000000000001S»J*8*J»S*

T i p i č n a g a r n i t u r a s l o v a z a s l a g a n je u a m e r i č k i m t i s k a r a m a . V e ć s e n a
p r v i p o g le d o p a ž a d a n e k i h s l o v a im a n e u s p o r e d i v o v iš e o d d r u g i h .
T a s u s lo v a » v i s o k o f r e k v e n t n a « .

n a j k r a ć i z n a k , t o č k u , d a o s lo v u k o j e s e n a jč e š ć e p o j a v ­
lju je (e), d r u g i n a j k r a ć i z n a k , p o v l a k u , s lo v u t . . . i t a k o
d a lje . U m o d e r n o j v a r i j a n t i M o r s e o v a k o d a , tzv. M e đ u ­
n a r o d n o m M o r s e o v u k o d u , e m i t i r a n j e e n g le s k e p o r u k e
o d 100 s lo v a iz n o s i p r o s j e č n o 9 4 0 » je d in ic a « . O s n o v a z a
o d r e đ i v a n j e » je d in ic e « j e s t t r a j a n j e » o tk u c a ja « j e d n e
t o č k e , tj. 1 to č k a . = 1 je d i n ic a ; 1 p o v l a k a = 3 j e d i n ic e ; 1
r a z m a k i z m e đ u s lo v a = 1 j e d i n ic a ; 1 r a z m a k i z m e đ u r i ­
je č i = 3 je d in ic e . D a je M o rs e n a s u m c e o d r e d io z n a k o v e
z a s lo v a , t a k v a p o r u k a o d 100 s lo v a iz n o s i la b i o k o 1160
j e d i n i c a — o t p r i l i k e 23 p o s t o v iš e . K o n k r e t n a p o s l j e d i c a
b i l a j e d a s u M o r s e o v e n a s lj e d n ic e , t e l e g r a f s k e k o m p a ­
n ije , m o g l e — u č a s o v i m a k a d s u n j ih o v e lin ije b i le p r e ­
o p t e r e ć e n e — p o s l a t i č e t v r t i n u v iš e t e l e g r a m a n e g o š to
b i m o g le d a j e M o r s e p o s t u p i o n a s u m c e .
V e ć d a v n o p r i j e M o r s e a i n j e g o v a te l e g r a f a , p r o iz v o ­
đ a č i s l o v a z a t i s k a r e (u r a z d o b l j u p r i j e p o j a v e l in o t ip a )
s h v a ti li s u d a s e n e i s p l a t i s ta v l ja t i u k o m p l e t n e g a r n i ­
t u r e s lo v a , k o j e s e š a lju t i s k a r a m a , j e d n a k b r o j n p r . s lo ­
v a q ili z k a o e i n e k i h d r u g i h č e s t o u p o t r e b l j a v a n i h s lo ­
v a . S l i č n a p r a k s a v l a d a i d a n a s k a d a s e s lo v a lije v a ju u
tv o rn ic i i is p o ru č u ju tis k a ra m a , a u p o tre b lja v a ju se u

16
» r u č n o m s lo g u « . T a k o a m e r i č k a f i r m a A m e r ic a n T y p e
F o u n d e r s š a lje g a r n i t u r e o d k o j ih s v a k a i m a 53 s lo v a e
i s a m o 6 s lo v a z. ( N e k a p o ljs k a f i r m a s i g u r n o n e b i t a k o
p o s t u p a l a .) O t t m a r M e r g e n t h a l e r , k o n s t r u k t o r L in o ty -
p ea , p r v o g a š t a m p a r s k o g s la g a ć e g s tr o j a , r a z m je s ti o j e
s lo v a u s v o m s t r o j u v o d e ć i r a č u n a o n jih o v o j f r e k v e n ­
c iji (tj. p o t r a ž n j i z a n j im a ) — p a n a jč e š ć e u p o t r e b l j a v a n a
s lo v a p r e l a z e n a j k r a ć i p u t u s tr o j u . Z a to j e s lo v o e
s m j e š t e n o n a k r a j n j u lije v u s t r a n u s tr o j a , z a n jim d o l a ­
ze, i s p o d n je g a , s lo v a t, a o . . . i t a k o d a lje . T o j e u v je ­
t o v a l o i r a s p o r e d s lo v a n a t a s t a t u r i , k o ji j e z b o g t o g a
d r u k č i j i o d r a s p o r e d a s lo v a n a t a s t a t u r i p i s a ć e g s tr o j a
— i z a p r a v o o d r a ž a v a f r e k v e n c ij u s lo v a u e n g le s k o m j e ­
z ik u :
e s c
t h m
a r f
o d w
i i y q n
n u p j

U p r a v o z a to s e p o n e k a d u n o v i n a m a p o ja v e la ic im a
t a j a n s t v e n e s e k v e n c i je e ta o in i s h r d lu . O n e n a s ta j u k a d
s la g a r n a p r o s to p o v u č e p r s to m p o p rv a d v a s tu p c a n a
t a s t a t u r i , ž e le ć i n a p r i m j e r u p o z o r i t i k o r e k t o r e n a n e ­
t o č n o s lo ž e n r e d a k .
T i p r i m j e r i i m n o g o d r u g i h p o k a z u ju n a m d a s u f r e k ­
v e n c ij e s lo v a n e š t o p r i l i č n o k o n s t a n t n o . T o p o t v r đ u j u i
d e t a l j n e a n a li z e f r e k v e n c ija . N e k o l ik o v iš e i m a n j e g la ­
s o v it i h k r i p t o l o g a p r e b r o j i l i s u u č e s t a l o s t s lo v a e u n je ­
m a č k i m t e k s t o v i m a o d 1000 r ije č i. P o s to c i p o ja v ljiv a n ja
to g a s lo v a , k o je s u t a k o d o b ili, i z v a n r e d n o s u s e p o d u ­
d a r a l i: K a s is k i — 18,4; V a le r io - 18,3; C a r m o n a - 18,5;
H i t t — 16; G iv ie r g e — 18; L a n g e i S o u d a r t — 18,8; B a u -
d o u i n — 19,2; P r a t t — 16,7. R e z u l ta ti t ih k r i p t o a n a l i t i č a r a
(a z n a m o z a š t o s u s e u p u s t i l i u ta j p o s a o ) p o d u d a r a j u
s e s r e z u l t a t i m a j e d n o g p r e b r o j a v a n j a s lo v a k o je j e b ilo
t a k v o d a b i s m o t e š k o m o g li z a m i s li ti n e š t o k o m p le tn i -
je . P r e b r o j a n o j e u k u p n o 5 9 ,2 9 8 .2 7 4 s lo v a , a to j e u r a d i o ,
a n a l i z i r a j u ć i z a l in g v is tič k e s v r h e 2 0 ,0 0 0 .0 0 0 n j e m a č k i h
s lo g o v a , f ilo lo g F. W . K a e d in g , z a is t a n e u m o r a n N ije ­
m a c k o ji s e t o g a h e r k u l s k o g p o s l a l a t io i o b a v io g a
1898. g o d i n e . M e đ u t im s il n i m s lo v i m a p r o n a š a o je

2 - Sifranii pruliv špijuna IV 17

10,598.015 p u t a s lo v o e —š to z n a č i d a j e n a n j o t p a l o t o č ­
n o 17,9 p o s t o a n a li z i r a n o g te k s t a . M o ž d a n a p r v i p o g l e d
n a jv iš e z a p a n j u je t o š to r e z u l t a t i k r a ć i h b r o j a n j a o n e
g r u p e k r i p t o l o g a d a ju p r o s j e k o d 18 p o s t o — a t o j e r a z ­
lik a o d s a m o j e d n o g e n a s v a k ih 1000 s lo v a , a k o n jih o v e
r e z u lta te u s p o r e d im o s re z u lta to m š to g a je d o b io K ae-
d in g . E t o k a k o s e je z ik p o k o r a v a v l a s t it im s t a t i s t i č k i m
n o r m a m a i k a k o ih v j e r n o s lije d i!
Z a š to je t o t a k o ? M o ž d a o d g o v o r t r e b a t r a ž i t i u n u t a r
j e d n e n a u č n e te o r ije , k o j a j e o b j a v l je n a p o s li j e d r u g o g a
s v je t s k o g r a t a i k o ja n e o b j a š n j a v a s a m o k r i p t o a n a l i z u
n e g o i m n o g e p o ja v e iz n a d n je . T o j e tzv . » t e o r i ja i n f o r ­
m a c ija « ili » m a t e m a t ič k a t e o r i j a k o m u n ik a c ij a « . O n a se
z a p ra v o b a v i m a te m a tič k im z a k o n im a k o ji u p ra v lja ju
s i s t e m i m a k o m u n i c i r a n j a i n f o r m a c ij a . U p o č e t k u s e z a ­
n i m a l a s a m o t r a n s m i j s k i m p r o b l e m i m a t e l e f o n i je i t e ­
le g r a f ije , a li s e z a ti m p r o š i r i l a i o b u h v a t i l a d o s l o v n o s v e
n a p r a v e z a o b r a d u p o d a t a k a —o d s t a n d a r d n i h k o m u n i ­
k a c ij s k ih s i s t e m a d o e l e k t r o n s k i h r a č u n a r a i s e r v o m e -
h a n iz a m a , i č a k s e b a v i p r o u č a v a n j e m » ž iv č a n ih k o m u ­
n i k a c i js k i h m r e ž a « u ž iv o t in j a m a i l ju d i m a . I d e j e d o k o ­
j ih je d o š l a b i le s u t a k o s u g e s t i v n e d a s u a d a p t i r a n e z a
p o t r e b e n e k i h d r u g i h n a u č n i h d is c i p li n a , n a p r i m j e r
p s ih o lo g ije , lin g v is tik e , m o l e k u l a r n e g e n e ti k e , p o v ije s ti,
s t a t i s t i k e i n e u r o f iz io lo g ije . Z b o g p l o d n o s t i t e o r i j e i n ­
f o r m a c i j a i z b o g n je z in e m o g u ć n o s t i d a a k t i v n o i d j e l o ­
t v o r n o s u d je lu je u o b r a č u n a v a n ju s » in f o r m a c ijs k o m e k s ­
p lo z ijo m « , k o jo j s m o d a n a s s v je d o c i, a m e r i č k i č a s o p i s
F o r tu n e iz n io j e p r e t p o s t a v k u d a ć e » o v a t e o r i j a m o ž d a
u ć i u r e d v e lik ih t r a j n i h t e o r i j a č o v je č a n s tv a « . B r i l j a n t ­
n i d u h k o ji j u j e p r v i p o s ta v i o — u j e d n o j e s m i s li o n je ­
z in e k r i p t o l o š k e p r im je n e .
C l a u d e E lv v o o d S h a n n o n r o đ e n j e u P e to s k e y u , u
a m e r i č k o j s a v e z n o j d r ž a v i M ic h ig a n , 30. t r a v n j a 1916.
O d r a s t a o j e u o b liž n je m g r a d i ć u G a y l o r d u n a s je v e r ­
n o m d i je lu M ic h ig a n s k o g p o l u o t o k a . D i p l o m i r a o j e
e l e k t r o t e h n i k u i m a t e m a t i k u n a S v e u č il iš t u M ic h ig a -
n a " . K a o s tu d e n t p o č e o se z a n im a ti za k o m u n ik a c ije i
N a m n o g i m a m e r i č k i m s v e u č i li š ti m a n e p o s t o ji č v r s t s i s t e m n a ­
s t a v n i h g r u p a k a o u n a s . S t u d e n t i m o r a j u u p i s a t i d v a g la v n a p r e d m e -
ta , a li ti p r e d m e t i n e m o r a j u j e d a n s d r u g i m im a l i n i k a k v e v e z e ; d o ­
v o ljn o j e d a z a n im a ju s t u d e n t a . S t u d e n t i t a k o z a p r a v o s a m i iz a b i r u z a
s e b e n a j p r i k l a d n i j e k o m b i n a c ij e g la v n ih p r e d m e t a , i t o m e m o g u , is to
ta k o s l o b o d n o , d o d a v a t i s p o r e d n e p r e d m e t e . — P r e v .

18
k r ip t o l o g i j u . G o d i n e 1940. d o k t o r i r a o je n a p o d r u č j u
m a te m a tič k ih n a u k a n a M a ssa c h u se tts In stitu te o f T e c h ­
n o lo g y . N je g o v a d o k t o r s k a d i s e r t a c i j a b i la j e t a k o o r ig i ­
n a l n a d a j e o d m a h s n a ž n o u t j e c a l a n a d iz a j n ir a n je t e l e ­
f o n s k ih s is te m a . S h a n n o n je r a d io g o d in u d a n a k a o
is tr a ž iv a č u g la s o v ito m I n s titu te fo r A d v a n c e d S tu d y
S v e u č i l i š t a P r i n c e t o n , a z a t i m s e z a p o s l i o u f ir m i B e l l
T e le p h o n e L a b o ra to ries, n a u č n o is tra ž iv a č k o m o g r a n ­
k u d iv o v s k o g k o n c e r n a A m e r ic a n T e le p h o n e & T e le ­
graph Com pany.
U t o j e v r ij e m e k o n s t r u i r a o m e h a n i č k o - e l e k t r i č n o g
» m iš a « , n a p r a v u k o ja j e s a m a , u č e ć i n a is k u s tv u , p r o n a ­
la z ila n a j k r a ć i p u t k r o z l a b i r in t e ; p o m o ć u te n a p r a v e
p r o u č a v a o j e k r u g o v e tzv. l o g ič k ih s tr o je v a . T a k o đ e r je
r a d i o n a k o n s t r u k c i j i r o b o t a k o ji b i ig r a o š a h . D a n a s se
S h a n n o n o v i r a d o v i s m a t r a j u p r v im k o r a c i m a n a p u t u
s t v a r a n j a t a k v i h e l e k t r o n s k i h k o m p j u t o r a k o ji s u s p o ­
s o b n i d a a n a l i z i r a j u v o jn u s it u a c ij u i n a t e m e lj u t a k v e
a n a li z e b i r a j u n a jb o lje p o te z e . N e k o v r ij e m e S h a n n o n je
b i o iz v r s ta n e k v il ib r i s t — i is to t a k o iz v r s ta n v o z a č m o -
n o c ik l a , tj. » b ic ik la « s a s a m o j e d n i m k o t a č e m , k a k a v
v o z e c i r k u s k i a k r o b a t i . T e n je g o v e v j e š t in e p r o iz iš le s u
iz n j e g o v ih p o k u š a j a d a k o n s t r u i r a t a k a v P o g o S tic k *
k o ji b i m o g a o s a m s k a k a ti, a li s u ti p o k u š a ji o s ta li b e z
r e z u l t a t a . I p a k , u s p i o j e k o n s t r u i r a t i b ic ik l b e z v o z a č a ,
k o ji j e s a m o d r ž a v a o r a v n o t e ž u . O d 1956. S h a n n o n r a d i
k a o p r o f e s o r n a M a s s a c h u s e t t s I n s t i t u t e o f T e c h n o lo g y .
M r š a v ( te ž a k 65 kg, v is o k 175 c e n t i m e t a r a ) , p l a h i p o v u ­
č e n , S h a n n o n v o li n a u č n o - f a n t a s t i č n u b e l e t r i s t i k u
( s c ie n c e fiction), d ž e z , š a h i m a t e m a t i k u , a li p r iz n a je d a
č e s t o i r a d o m ij e n j a h o b ije . S a ž e n o m B e tty , k o ja m u je
s u r a d n i c a , i s t r o j e d je c e š to ih i m a s n jo m , živi u k u ć i
p u n o j n a g r a d a , p o č a s n i h d i p l o m a i p r iz n a n ja , u W in ­
c h e s te r s u M a ss a c h u s e ttsu .
»Z a v r i j e m e r a ta « , p r i č a o j e a u t o r u o v e k n jig e , »B e l l
L a b o r a t o r i e s r a d i l i s u n a u s a v r š a v a n j u s i s t e m a t a j n o s ti
[ p o r u k a ] . J a s a m u to v r ij e m e r a d i o n a k o m u n i k a c i j ­
s k i m s i s t e m i m a , p a s u m e z a to u b a c il i u n e k e k o m i t e t e
s t r u č n j a k a k o ji s u p r o u č a v a l i k r i p t o a n a l i t i č k e t e h n i k e .
M o ji r a d o v i n a p o l ju m a t e m a t i č k e t e o r i j e k o m u n i k a c i j a
i m a t e m a t i č k e t e o r i je k r i p t o l o g i j e išli s u p a r a l e l n o , a
" P o p u l a r n a a m e r i č k a ig r a č k a .T o je m o t k a s u g r a đ e n o m j a k o m
o p r u g o m n a k o jo j, n a h v a ti š l u za n o g e , s to ji d ije te . O p r u g o m P o g o
S li c k iz v o d i s k o k o v e k o ji su , n a r a v n o , s v e m a n ji. — P re v .

19
p o č e o s a m s e n j im a b a v it i o k o 1941. R a d i o s a m n a n ji­
m a , k a k o re k o h , is to d o b n o , p a m i se č e s to d o g a đ a lo d a
s a m id e je , d o k o j ih s a m d o l a z i o n a j e d n o m p o d r u č j u ,
p r e n o s io n a d ru g o i o b ra tn o . N e m o g u re ć i d a je je d n o
iš lo i s p r e d d r u g o g a — s v e j e b i l o t a k o p r i s n o p o v e z a n o
d a s e n ije m o g lo o d v o jiti.« O b a r a d a b i j a h u z a p r a v o m a -
n je - v iš e g o t o v a o k o 1944. g o d in e , a li ih j e S h a n n o n j o š
n e k o l i k o g o d i n a » b r u s io « . O b ja v lje n i s u , k a o d v ije z a ­
s e b n e r a s p r a v e , 1948. i 1949. u č a s o p i s u B e ll S y s te m T e ­
c h n ic a l J o u r n a l, s t r u č n o j p u b l ik a c ij i B e ll L a b o r a to r ie s .
T e d v ije r a s p r a v e , A M a th e m a tic a l T h e o r y o f C o m m u n i ­
c a tio n i C o m m u n ic a tio n T h e o r y o f S e c r e c y S y s te m s (» M a ­
t e m a t i č k a t e o r i j a k o m u n ik a c ij a « i » T e o r ija k o m u n i c i r a ­
n ja t a j n i h s is t e m a « ) n a p i s a n e s u z a l a i k a t e š k i m m a t e ­
m a t i č k i m j e z i k o m , p u n e f r a z a k a o » ta i n v e r z ija s ig u r n o
p o s to j i j e d i n s tv e n o « ili T R f T kR }~ ‘T mR ^ a li im S h a n n o -
n o v s a ž e ti s til u d a h n j u j e ž iv o tn o s t. P r v a r a s p r a v a z n a č i ­
la j e p o č e t a k r a đ a n j a t e o r i j e in f o r m a c ij a ; d r u g a j e o b r a ­
đ i v a l a k r i p t o l o g i j u s a s ta j a li š t a t e o r i j e i n f o r m a c ij a .
G la v n i m e đ u k o n c e p t i m a k o je j e s t v o r i o S h a n n o n je
k o n c e p t s u v iš n o s t i ( r e d u n d a n c ij e ) . T e r m i n » s u v iš n o s t«
i m a u t e o r i j i i n f o r m a c i j a is to z n a č e n j e k a o u o b i č n o m ,
l a i č k o m g o v o r u — z n a č e n j e n e p o t r e b n e u p o t r e b e rije č i,
a li, n a r a v n o , u m n o g o r a f i n i r a n i j e m i p r o š i r e n o m s m i s ­
lu . G r u b o g o v o r e ć i, s u v iš n o s t z n a č i d a n e k a p o r u k a s a ­
d r ž i v iš e z n a k o v a n e g o š to j e z a p r a v o p o t r e b n o z a e m i ­
t i r a n j e i n f o r m a c ij e . D a to o b j a s n i m o , p o s lu ž i t ć e m o s e
e l e m e n t a r n i m p r i m j e r o m š to g a j e n a v e o s a m S h a n n o n :
u s v a k o m p a r u q u s u v iš a n j e ( r e d u n d a n t a n ) u j e r u e n ­
g l e s k o m j e z i k u iz a q u v ije k i b e z iz n im n o d o la z i u. U
m n o g i m k o n t e k s t i m a r e d u n d a n t a n j e o d r e đ e n i č la n
th e; t o s h v a ć a j u i la ic i, p a u t e l e g r a m i m a iz o s ta v lja ju
th e. K o l i k o j e v is o k p o s t o t a k s u v i š n i h s i m b o l a u e n g le s ­
k o m p o k a z u j u t e l e g r a m i v o js k e i r a t n o g z r a k o p l o v s t v a
( k a o i n o v i n a r s k i t e l e g r a f s k i iz v je š ta ji) u k o j i m a s e n e ­
m il ic e s k r a ć u j u r ije č i. J e d a n p r i m j e r . P o r u k a : O f f p r e s o n
A D fo r a n in d e fp e r , la ik u n e z n a č i n iš ta , a li o f ic i r k o j e m u
j e n a m i j e n j e n a l a k o ć e r a z u m j e t i d a o n a z n a č i: O ffic e r
p r e s e n t o n a c tiv e d u ty fo r a n in d e fin ite p e r io d (O f ic ir n a ­
z o č a n z a a k t i v n u s lu ž b u n a n e o g r a n i č e n o v r ije m e ) .
R e d u n d a n c i j a p r o iz la z i iz p r e o b i l j a g r a m a t i č k i h z a k o ­
n a k o j i m a j e z ic i s a m i s e b e o p t e r e ć u j u . U g la v n o m s u t o
r a z l i č i t e z a b r a n e : » N e ć e š r e ć i: 'J a b i o ’ n e g o : 'J a s a m

20
 b i o ’!« S v a k a k v a o g r a n i č e n j a i z a b r a n e s p r e č a v a ju u p o ­
t r e b u z a p r a v o s a s v im u p o t r e b l j i v i h k o m b i n a c i j a s lo v a .
K a d b i b i le d o p u š t e n e s v e č e t v o r o s l o v n e k o m b i n a c i j e
s v ih s lo v a a l f a b e t a ( u z m i m o č a k i k o m b i n a c i j e k a o
» n g w y « ), d o b i l i b i s m o 4 5 6 .9 7 6 r ije č i o d k o jih b i s v a k u
č i n i l a s a m o č e t i r i s lo v a ; to j e o t p r i l i k e b r o j r ije č i u n a j­
v e ć im e n g le s k i m r j e č n ic i m a . T a k a v b i je z ik m o g a o iz­
r a z i ti i s t u k o l i č i n u i n f o r m a c i j a k a o e n g le s k i. A li, b u d u ć i
d a e n g le s k i n e d o p u š t a k o m b i n a c i j e k a o š to j e n g w y ,
m o r a s e s lu ž iti r i j e č i m a k o je i m a ju v iš e o d č e t i r i s lo v a ,
p a j e z a to r a s i p n ij i, r e d u n d a n t n i j i n e g o š to b i b io s p o ­
m e n u t i h i p o t e t i č n i j e z ik s a s t a v lj e n o d č e tv o r o s l o v n i h r i ­
je č i.
P r a v il a k o ja s t v a r a j u r e d u n d a n c i j e p r o iz la z e iz g r a m a ­
t i k e ( g o r n ji p r im je r ) , iz f o n t e t i k e (u e n g le s k o m n i je d n a
r ije č n e m o ž e p o č e t i p a r o m n g ), iz i d i o m a t s k i h k o n v e n ­
c ija ( » R e k a o s a m m u d a id e « m je s to : » R e k a o m u ići« ),
U p o j e d i n i m je z ic im a , p o g o t o v o u e n g le s k o m , m n o g e s u
r e d u n d a n c i j e e t i m o l o š k o g p o r ij e k la , d a k l e — h i s t o r ij s k e ;
z a to u o r to g r a f i ji v e lik o g b r o j a r ije č i p o s t o j e s lo v a » b e z
z v u k a « , tj. n e č u j n a s lo v a , k a o n a p r i m j e r u r i j e č i m a
t h r o u g h ( s r u ) ili k n i g h t ( n a jt). M n o g e s u r e d u n d a n c i j e
p o s l j e d i c a s i r o m a š t v a v o k a b u l a r a , f o n d a r ije č i k o jim s e
s lu ž i p o j e d i n a c . T i n e jd ž e r k o ji k a ž e d a j e n e š t o » g ala« —
iz r a ž a v a ju ć i t i m e n e š t o z a š t o o d r a s l e p i s m e n e o s o b e
i m a ju n e k o l i k o t e r m i n a o d k o j ih s v a k i o z n a č u j e d r u k ­
č iju f i n e s u u iz r a ž a v a n ju o d o b r a v a n j a — z a p r a v o g o v o r i
je z ik o m r e d u n d a n tn ijim , o g ra n ič e n ijim , m a n je ra z n o li­
k im , s i r o m a š n i j i m i m a n j e e l a s t i č n i m o d g o v o r a o d r a s ­
lih . S h a n n o n j e u s v o jo j r a s p r a v i n a p is a o ; » K a o d v a e k ­
s t r e m n a p r i m j e r a r e d u n d a n c i j e u e n g le s k o m je z i k u m o ­
ž e m o n a v e s t i B a s ic E n g lis h * i v o k a b u l a r r o m a n a J a m e -
s a J o y c e a F in n e g a n s W a k e . V o k a b u l a r B a s ic E n g lis h a
s v e d e n j e n a 8 5 0 r ije č i, i r e d u n d a n c i j a j e u n j e m u v r lo
v i s o k a . T o n a jb o l je p o k a z u je v i s o k o p o v e ć a n j e d u ž in e
t e k s t a k o ji s e p r e v e d e iz n o r m a l n o g e n g le s k o g u B a s ic
E n g lis h . J o y c e p r o š i r u j e v o k a b u l a r — i t a k o z a p r a v o p o ­
s tiž e s a ž i m a n j e s e m a n t i č k o g s a d rž a ja .«
D r u g a d v a iz v o r a r e d u n d a n c i j e n a r o č i t o s u v a ž n a u
o v o m n a š e m k r i p t o l o š k o m k o n t e k s t u j e r ig r a ju v e lik u
u l o g u u s t v a r a n j u t a b l i c a f r e k v e n c ij a . P r v i j e u v e z i s a

* T zv . » te m e ljn i e n g le s k i« , tj. e n g le s k i o d 8 5 0 rije č i, k o ji o m o g u ć u j e

o s n o v n o s p o r a z u m i j e v a n j e . N a m ij e n je n j e s t r a n c i m a . - P re v .

21
s k l o n o š ć u lju d i d a u r a z g o v o r u n e p r e s t a n o u p o z o r a v a ju
n a s t a n o v i t e o d n o s e , a to , n a r a v n o , d o l a z i d o iz r a ž a ja i
u j e z ik u . T o su , n a p r im je r , o d n o s i j e d n e o s o b e p r e m a
d r u g o j ( » J o h n o v sin « u m je s to s a m o » T o m « ), o d n o s i j e d ­
n o g p r e d m e t a p r e m a d r u g o m ( » k n jig a k o ja j e n a s t o ­
lu « ), o d n o s i o b j e k t a p r e m a r a z l ič i ti m r a d n j a m a (» d ig n i
k n jig u g o r e n a s to l« ). E n g le s k i te o d n o s e iz r a ž a v a z a s e b ­
n i m r ije č im a , k o je s e z o v u » f u n k c ijs k e rije č i« ( fu n c tio n
w o r d s ); t a k v e s u z a m je n ic e , p r ije d lo z i, g r a m a t i č k i č l a n o ­
vi, v e z n ic i. N e k e o z n a č u j u č is t o g r a m a t i č k e o d n o s e i
s lu ž e k a o n e k a v r s t a lin g v is tič k e s te n o g r a f i je : k a ž e s e
» o n « u m j e s t o d a s e s v a k i p u t p o n o v i » J o h n o v s in T o m « .
U e n g l e s k o m je z ik u p o s to j a n je f u n k c i j s k i h r ije č i im a
k a o p o s lj e d ic u d a n i j e d n a r ije č n e s m i j e s ta j a ti s a m a .
Ali, t o s u n a jv iš e u p o t r e b l j a v a n e r ije č i u e n g l e s k o m j e ­
z ik u , j e r s e p o m o ć u n jih iz r a ž a v a ju n a jč e š ć i o d n o s i.
G r u p a k o ju tv o r i 10 t a k v i h r ije č i (the, of, a n d , to, a, in,
th a t, it, is, I) z a p r e m a v iš e o d č e t v r t i n e s v a k o g a e n g le s ­
k o g t e k s t a . G o d f r e y D e w e y p r o n a š a o ih j e 2 6 .6 7 7 u j e d ­
n o m t e k s t u o d 100.000 rije č i. R a z u m ije s e d a n j ih o v a v e ­
lik a f r e k v e n c ij a d je lu je i n a f r e k v e n c ij u s lo v a . U e n g le s ­
k o m j e s lo v o h v r lo f r e k v e n tn o , i to s a m o z b o g to g a š to
s e n a la z i u f u n k c ijs k o j r ije č i th e ( o d r e đ e n i č la n )!
D ru g i j e iz v o r r e d u n d a n c i j e lije n o s t: z b o g n je č o v je k
f a v o r i z i r a o n e g la s o v e k o je la k š e i z g o v a r a ili la k š e i d e n ­
tif ic ir a , » č u je « . S t v a r a n j e b e z v u č n i h g la s o v a p, t, k i z is k u ­
j e m a n j e e n e r g i je n e g o s t v a r a n j e n j ih o v i h z v u č n ih p a r o ­
v a b, d, g; G e o r g e K. Z ip f u s p io j e d o k a z a t i d a j e n j ih o v a
f r e k v e n c ij a d v a p u t v e ć a o d f r e k v e n c ij e n jih o v ih z v u č n ih
p a n d a n a u š e s n a e s t je z i k a k o j e j e u t o m s m i s lu i s t r a ž i ­
v a o . S l ič n o t o m e , k r a t k i s u s a m o g l a s n i c i u e n g le s k o m
u p a d lj iv o č e š ć i o d d u g i h s a m o g l a s n i k a i o d d i f to n g a .
S v e te s iln e z a b r a n e , p r a v i l a i t e n d e n c i j e p r i d o n o s e
s tv a ra n ju re d u n d a n c ija * . Is tra ž iv a n ja p o k a z u ju d a j e e n ­
g le s k i je z ik 75 p o s t o r e d u n d a n t a n , š t o z n a č i d a s u t r i
č e t v r t i n e p r o s j e č n o g a e n g le s k o g t e k s t a » s u v iš n e « . E n ­
g le s k i b i, t e o r e t s k i , m o g a o d a t i i s t u k o l i č i n u i n f o r m a c i ­
j a s a č e t i r i p u t a m a n j e s lo v a — d a n ije t a k o r e d u n d a n ­
t a n . T o s e m o ž e g r a f ič k i p r ik a z a t i j e d n o m z a n im ljiv o m
l i t e r a r n o m d o s j e t k o m iz k o je j a s n o p r o iz la z i k a k o j e z a ­
p r a v o m a l i b r o j o n i h s lo v a š to p r e n o s e n a jv e ć i d i o in-
* M e t o d e u t v r đ i v a n j a p o s t o t a k a r e d u n d a n t n i h rije č i i s l o v a o b j a š ­
n ja v a ju s e u B ilje š c i b r. 2 n a k r a j u o v o g p o g la v lja . - A u to r

22
f o r m a c i je , d o k s u s v a o s t a l a r e d u n d a n t n a . T a j k u r i o z i t e t
n o s i n a s lo v D e a th a n d L ife ( S m r t i ž iv o t):

cur f w d dis an d p
A sed iend ro u g h t e a th ease ain
bles fr b br and ag*

U o v o m p r i m j e r u (i t o u o b j e m a k o m b i n a c i j a m a ) 65
p o s t o s lo v a n a la z i s e u s r e d n j e m r e t k u . O s n o v n o z n a č e ­
n je d a j e p o r u k a m a p r e o s t a l i h 35 p o s t o s lo v a .
S v a t k o t k o p o z n a je e n g le s k i je z ik z n a i s v a o n a o r to -
g r a f s k a i g r a m a t i č k a p r a v ila , k a o i s v a p r a v i l a o iz g o v o ­
r u e n g l e s k i h rije č i, š to p o m a ž u u s t v a r a n j u r e d u n d a n c i -
ja . O n z a t o p r a v i l o z n a p r i j e n e g o š to d o b i j e b i l o k a k a v
t e k s t n a p i s a n n a t o m je z ik u . G o to v o d a j e p o s r i j e d i t a u ­
t o l o g í a , a li b e z t i h p r a v i l a k o m u n i c i r a n j e n e b i b i lo m o ­
g u ć e . A k o n e t k o p r a v i t a k v e g r e š k e d a n a p r i m j e r rije č -
c u to ( k o ja u v ije k s to ji i s p r e d g l a g o l s k ih in f in itiv a ) s h v a ­
t i k a o to u z n a č e n j u »ka« ili »u« - s i g u r n o j e d a n e ć e
r a z u m j e t i t e k s t . A k o u r i j e č i m a k a o w r itte n ( n a p i s a n ) vv
iz g o v a r a k a o v, n e ć e s e s m j e ti m n o g o č u d i t i a k o g a n i
E n g le z i n e b u d u r a z u m je li. T e r e d u n d a n t n e e l e m e n t e
je z ik a , n e s a m o e n g le s k o g , t a p r a v i l a ( g r a m a t ič k a , p r a ­
v o p i s n a , č a k s t i l is ti č k a ) m o ž e m o s l o b o d n o s m a t r a t i
n e p r o m j e n l j i v i m e l e m e n t i m a je z ik a , e l e m e n t i m a k o ji s e
n e m o g u m ij e n j a ti a d a n e n a u d e s u v is lo s ti. A a k o t a
p r a v i l a s li j e d i m o , a k o ih p o š t u j e m o i p o k o r a v a m o im
s e , m o ž e m o iz r a z iti s v e š t o h o ć e m o . Z a p r a v o s u t a p r a ­
v ila n e k a v r s t a v j e č n i h k a l u p a u k o je se u lije v a o n a j d i o
k o m u n i c i r a n j a š t o g a s t v a r a m o s l o b o d n o m v o ljo m . T o
o m o g u ć u j e o n a j s ila n , f a n t a s t i č a n r a s p o n t e k s t o v a , o d
z a k o n a d o l i r s k i h p j e s a m a , k o j e m o ž e m o s a s t a v it i n a is ­
t o m j e z i k u - t o j e s t, s li j e d i m o li i s t a p r a v ila .
A k o č u j e m o f r a g m e n t » T e b i n e ć e b i ti t e š k o d a . . . «
ti r e d u n d a n t n i e l e m e n t i d a j u n a m n a z n a n je d a ć e p o ­
s lije t o g f r a g m e n t a p o s v o j p r i l i c i d o ć i n e k i g la g o l — a li,
k a k o s a m o o g o v o m i k o v o j s l o b o d n o j v o lji o v is i k o ji ć e
* T e k s t se č ita ta k o d a se p r e d g r u p e u s r e d n je m r e tk u a lte rn a tiv ­
n o s t a v lj a ju g r u p e iz g o r n j e g a o d n o s n o d o n j e g r e t k a . A k o s e u z im a ju
s a m o g r u p e iz g o r n j e g a r e t k a , d o b i j e s e o v a j te k s t : A c u r s e d fie n d
w r o u g h t d e a th , d is e a s e a n d p a in . A k o s e s g r u p a m a u s r e d n j e m r e t k u
k o m b i n i r a j u g r u p e iz d o n j e g r e t k a , d o b i j e s e o v o : A b le s s e d fr ie n d
b r o u g h t b r e a th a n d e a s e a g a in . U p r i j e v o d u p r v a r e č e n i c a g la s i: » P ro ­
k l e t i d e m o n [ d u š m a n i n ] d o n i o j e s m r t , b o l e s t i b o l.« D r u g a r e č e n i c a
g la s i u p r i je v o d u : » B la g o s lo v lje n i p r i j a t e l j d o n i o j e p o n o v n o o l a k š a ­
n je .« — P r e v .

23
t o g la g o l b iti, m i g a n e m o ž e m o n a s l u t i t i p r i j e n e g o š to
g a o n iz g o v o r i. T o is to p r e t h o d n o z n a n je ( d r u g i m r ij e ­
č im a , ti r e d u n d a n t n i e l e m e n t i ) o m o g u ć u j e d a o t k r i v a ­
m o i i s p r a v l j a m o g r e š k e ili o m a š k e n a s t a l e p r i l i k o m
t r a n s m i t i r a n j a p o r u k a . S v a k a k o j e t o j e d a n o d r a z lo g a
z b o g k o j ih je z ik t o l e r i r a t e š k o b r e m e r e d u n d a n c i j a . A k o
s e , u z m i m o , g r e š k o m iz o s ta v i j e d n a t o č k a u t e l e g r a f s k o j
p o r u c i , p a s e i ( . .) p r e t v o r i u e ( . ) i r ij e č i n d iv id u a la n
p o s t a n e e n d iv id u a la n , p r i m a l a c p o r u k e z n a d a j e p o č i ­
n j e n a g r e š k a , j e r u j e z i k u n e p o s to j i s e k v e n c i ja e n d iv i­
d u a la n . A li d a j e t a is ta p o r u k a b i la p o s l a n a o n i m h i p o ­
t e t i č n i m j e z i k o m o d č e t v o r o s l o v n i h r ije č i (u k o j e m u b i
s e u p o t r e b l j a v a l e s v e k o m b i n a c i j e č e t i r i j u s lo v a , p a b i
s v a k a b i l a p o t e n c i j a l n o p r ih v a t lj iv a u p o r u k a m a ) , s l u ­
č a jn o i z o s ta v lja n je j e d n e t o č k e i p r e t v a r a n j e f u e o s ta li
b i n e p r i m i j e ć e n i . (P o s to ji, d o d u š e , j e d a n v iši s lo j r e d u n -
d a n c ij e , š t o g a s t v a r a k o n t e k s t , i z a c ije lo b i n a m o n d a o
z n a k z a u z b u n u . A k o bi, n a p r i m j e r , x fe m z n a č i lo zelen ,
t o n e b i b ilo u s k l a d u s k o n t e k s t o m p o r u k e i m i b i s m o
t o k o r i g i r a l i u x fim . D r u g im r ije č im a , s a v r š e n o n e r e d u n -
d a n t n i je z ik v j e r o j a t n o n e m o ž e p o s to j a ti . Z a s u v is lo k o ­
m u n i c i r a n j e o d b i t n e j e v a ž n o s ti d a p o s to j i b a r e m n e ­
k o l ik o t e m e l j n i h p r a v i l a k o ja z a h tije v a ju d a n e k a č e s t a
z b iv a n j a u z b iljs k o m s v ije tu b u d u r e p r e z e n t i r a n a u v ije k
is t i m v e r b a l n i m s im b o l im a .)
K a d u n e k o m j e z i k u n e p o s t o j e r e d u n d a n c i j e ( k a o š to
j e s lu č a j u » je z ik u « t e l e f o n s k i h b ro je y a i,. g d je j e d n a je d i-
n a p o g r e š n a b r o j k a im a z a p o s l j e d i c u » k riv i s p o j« ), lju d i
s a m i » u b a c u ju « r e d u n d a n c i j u . K a d n e k o m d a ju s v o j t e ­
l e f o n s k i b r o j, o n i g a p o n o v e , b r o j k u p o b r o j k u , d a b i g a
o n š t o b o lje č u o i š to t o č n i je u p a m t i o . Ili, d o k s r i č u
v l a s t i t a ili g e o g r a f s k a i m e n a ili b i lo k a k v u m a n j e p o z n a ­
t u rije č , p o m a ž u se, p o g o t o v o n a t e l e f o n u , t a k o d a s r i č u
»B k a o b eb a , a n e V k a o V ik to r « . S t o j e v e ć a r e d u n d a n ­
c ija , t o j e m a n j a o p a s n o s t d a d o đ e d o g r e š k e , a g r e š k a
s e , a k o j e p o č in j e n a , la k š e o t k r i je . K a d b i s e je z ik s a s t o ­
j a o o d r ije č i k o je b i s e u v ije k , b e z iz n im n o , s tv a r a le s m je ­
n j iv a n je m s a m o g l a s n i k a i s u g la s n i k a , s v a k a p o j a v a d v a ­
j u s u g l a s n i k a z a r e d o m ili d v a ju s a m o g l a s n i k a z a r e d o m
b ila b i s ig u ra n z n a k d a je d o š lo d o g re š k e .
O t k r iv a n j e g r e š a k a p r v i j e k o r a k u p r o c e s u n jih o v a
is p r a v lj a n ja . O p i š im o š to s e z a p r a v o d o g a đ a k a d n e t k o
n a i đ e u n e k o m t e k s t u n a r ije č e n d iv id u a la n . O n ć e n a j ­
p r i j e z a k lj u č i t i d a m u j e o n a n a p r v i p o g l e d n e p o z n a t a .

24
 Z a t o ć e p r e t r a ž i t i v l a s t i t u m e m o r i j u i p o s lije t o g a e v e n ­
t u a l n o k a k a v v e lik i r j e č n i k (to , n a r a v n o , n e d o la z i u o b ­
z ir u o v o m s lu č a ju ) , p a ć e u s t a n o v i t i d a o n a u j e z i k u n e
p o s to j i . A li, m o ž d a ć e iz s v o g a f o n d a o t p r i j e d o b i v e n i h
p o d a t a k a iz v u ć i r ije č i n d iv id u a la n i t a k o k o r ig i r a t i p o ­
r u k u b e z o n o g a o č e m u s m o u p r a v o g o v o r ili. E v o j o š
j e d n o g j e d n o s t a v n o g p r i m j e r a . A k o n e t k o d o b i je p o ­
s lo v n o p i s m o u k o j e m u s to ji r h e c o m p a n y , o n ć e o d ­
m a h , n a p r v i p o g le d , s h v a t i t i d a j e r h e r ij e č k o ja n e p o ­
s to ji, a li ć e s e s je t it i d a u e n g l e s k o m j e z i k u i s p r e d i m e ­
n i c a k a o š t o j e c o m p a n y ( k o m p a n i ja ) o b i č n o s to ji rije č -
c a th e ( o d r e đ e n i č la n ) . A k o s e j o š s je ti d a n a t a s t a t u r i
p i s a ć e g s t r o j a s lo v o r s to ji n e p o s r e d n o k r a j s lo v a t, b it
ć e m u j a s n o d a r h e t r e b a i s p r a v it i u the.
T aj je p r o c e s u k r v n o m s ro d s tv u s k rip to a n a litič k im
p ro ceso m .
R ije č je , n a r a v n o , o t o m e d a s e k r i p t o a n a l i t i č a r i k o ­
r i s t e u d e k r i p t a ž a m a ( k r i p t o a n a l i z a m a ) o n i m is tim
p r e t h o d n o s t e č e n i m p o z n a v a n j e m g r a m a t i č k i h p r a v ila ,
o r to g r a fije i fo n e tič k ih p re fe re n c ija , d a k le re d u n d a n c i-
ja , k o j im s e o b i č n i č i t a l a c o b i č n e p o r u k e k o r is t i d a b i
k o r i g i r a o t i p o g r a f s k e g r e š k e . O n o š to la ic i r a d e s a s lu ­
č a jn im o m a š k a m a , k r ip to a n a litič a r i r a d e s h o tim ič n im
i s k r i v lj a v a n j im a t e k s t a . R a z u m ije s e d a j e s v a k i k r ip t o -
g r a m n e u s p o r e d i v o z a p l e te n i ji i n e r a z u m ljiv iji n e g o š to
s u o b i č n e t i p o g r a f s k e g r e š k e , a li o n p o s je d u j e č v r s t u
u n u tr a š n ju p ra v iln o s t k o ju n e m a tip o g ra fs k a g re šk a ;
n j e g o v a u n u t r a š n j a p r a v i l n a s t r u k t u r a p o m a ž e k r ip t o a -
n a litič a ru , z a p ra v o m u b a š o n a o m o g u ć u je , d a je d n u za
d r u g o m p r a v i » is p r a v k e « , k o r e k t u r e , o b a v lj a p o s a o o d
k o je g a se i sa sto ji d e k rip ta ž a .
A li k a k o o n z a p o č i n je ta j p o s a o ? K a d s e i s p r a v lj a ti­
p o g r a f s k a g r e š k a , sv i s u r e d u n d a n t n i e l e m e n t i o č iti, j a s ­
n o v id ljiv i, i » s a m o č e k a ju « d a s e n j i m a p o s lu ž im o ; u
k r i p t o g r a m u s u s k r i v e n i. K r i p t o a n a l i t i č a r z a p o č i n je
t a k o d a t e e l e m e n t e s v e d e n a n j ih o v a t o m s k i o b l i k — t o
j e s t n a r a z i n u s lo v a ; p o š t o t o u r a d i , u s p o r e đ u j e i h s r e ­
d u n d a n t n i m e l e m e n t i m a je z ik a , k o ji s u p r e t h o d n o t a k o ­
đ e r s v e d e n i n a ta j is ti z a je d n ič k i n a z iv n ik . D r u g i m r ij e ­
č im a , k r i p t o a n a l i t i č a r a n a l i z i r a f r e k v e n c i j u s lo v a k r ip -
t o g r a m a i z a t i m j e u s p o r e đ u j e s f r e k v e n c i j o m s lo v a u j e ­
z ik u z a k o ji p r e t p o s t a v l j a d a j e n j i m a n a p i s a n o t v o r e n i
t e k s t . ( R a z u m ije s e d a s e t o m o r a p o n e k a d p r i l a g o d i t i
u v j e t i m a u k o j i m a j e b i l o o b a v l j e n o š if r ir a n je . K a d j e r i ­

25
j e č o p o l ia lf a b e ts k o j š ifri, a n a l i z i r a t i s e m o r a z a s e b n o
s v a k i u p o t r i j e b l j e n i a lf a b e t; k a d j e š i f r a b i g r a m s k a , a n a ­
l iz ir a s e f r e k v e n c ij a p a r o v a s lo v a ; k a d j e k r i p t o g r a m u
k o d u , » a to m s k i o s n o v n i e le m e n t i « s u r ije č i, a n e s lo v a .
A li, p r i n c i p j e is ti u s v im s lu č a je v im a .)
K a k o k r i p t o a n a l i t i č a r m o ž e b i t i ( p o š t o j e t o o b a v io )
s ig u ra n d a te k s t k r ip to g ra m a im a p rib liž n o je d n a k u
f r e k v e n c i j u s lo v a k a o o t v o r e n i t e k s t ? D r u g i m r ije č im a ,
k a k o m o ž e b i ti s i g u r a n d a f r e k v e n c i j a s lo v a n e o v is i i
o te m a tic i te k s ta , o u p o trije b lje n o m v o k a b u la r u , o n a ­
č i n u i z r a ž a v a n ja ? O n u t o m o ž e b i t i s i g u r a n n a p r o s t o
z b o g t o g a š to u s v a k o m je z i k u (i u s v a k o m t e k s t u ) r e ­
d u n d a n t n i e l e m e n t i k o l ič in s k i d a l e k o n a d m a š u j u v a r i ­
j a b i l n e . U e n g l e s k o m je z ik u , u k o j e m u j e o d n o s r e d u n ­
d a n t n i h e l e m e n a t a p r e m a v a r i j a b i l n i m e l e m e n t i m a 75
p r e m a 25, š t o z n a č i d a j e 75 p o s t o r ij e č i r e d u n d a n t n o ,
a s a m o 25 p o s t o r ije č i o v is i o » s lo b o d n o j v o lji« a u t o r a ,
t i h 7 5 p o s t o » u ta p a « p r e o s t a l i h 25 p o s t o — i a k o p o s t o ­
j a n j e t ih 25 p o s t o i m a k a o p o s l j e d i c u d a t a b l i c e f r e k v e n ­
c ija n i s u p o t p u n o j e d n a k e , d a s e n e p o k r i v a j u » n a d l a ­
k u « t o č n o . U s v a k o m s lu č a j u 75 p o s t o r e d u n d a n t n i h
e l e m e n a t a n e u s p o r e d i v o s u ja č i, i o n j i m a n a jv iš e o v is i
iz g le d t a b l i c a f r e k v e n c ija . Z b o g t o g a š t o j e u e n g l e s k o m
j e z i k u č e s t a u p o t r e b a o d r e đ e n o g č iz m a th e, h j e j e d n o
o d v i s o k o f r e k v e n t n i h s lo v a t o g je z ik a . P r e f e r i r a n j e z u b ­
n i h i n a d z u b n i h s u g la s n i k a d o v o d i d o t o g a d a s u n, t, r,
s, d i / v i s o k o f r e k v e n t n a ili s r e d n j o f r e k v e n t n a s lo v a . N a ­
s u p r o t t o m e , z b o g a v e r z ije e n g l e s k o g j e z i k a p r e m a g la ­
s o v i m a p i k ti s u g la s n i c i i m a ju m a l u f r e k v e n c ij u . (V e ­
l ik a u l o g a r e d u n d a n c i j e d o š l a j e d o iz r a ž a ja i u o n i h d e ­
v e t a n a l i z a f r e k v e n c ij e s lo v a e p r o v e d e n i h u p o t p u n o
r a z l i č i t i m n j e m a č k i m t e k s t o v im a , a r a z u m i j e s e s a m o
p o s e b i d a se o n a s v a k o d n e v n o o č itu je u u s p je s im a
k r i p t o a n a l i z e .)
O n o š to je S h a n n o n o tk rio p rije d r u g ih , i š to je n je ­
g o v v e lik i d o p r i n o s k r ip to lo g iji, j e s t č i n j e n i c a d a j e p o d ­
lo g a k r i p t o a n a l i z e — r e d u n d a n c i j a . »U v e ć in i š if a ra « ,
p i š e S h a n n o n , » je d in o p o s t o j a n j e i d j e l o v a n je r e d u n ­
d a n c i j e u o r i g i n a l n o m t e k s t u č in i o s t v a r i v i m d e k r i p t i r a -
n j e n j e g o v a š if r a ta .« U p r a v o j e t o t e m e l j p r o c e s a r a z b i ­
ja n ja k o d o v a . S h a n n o n je o b ja s n io u z ro k e fe n o m e n a
k o n s t a n t n o s t i f r e k v e n c ij e s lo v a , a u j e d n o j e o b j a s n i o f e ­
n o m e n e š t o iz to g a p r o iz la z e , o d k o jih j e j e d a n k r ip t o a -
n a liz a . O n j e t a k o o m o g u ć i o d a s e p o p r v i p u t d o đ e d o

26
f u n d a m e n t a l n o g o b j a š n j e n j a p r o c e s a k o jim s e r je š a v a ju
k rip to g ra m i.
Iz t o g a s lije d i n iz d r u g i h z a k lj u č a k a . J e d a n g lasi: š to
j e m a n j a r e d u n d a n c i j a , t o j e te ž e d e k r i p t i r a t i k r ip t o -
g ram .
E n i g m a t i č k i s e k r i p t o g r a m i n a jt e ž e r je š a v a j u k a d s e
z a s n i v a ju n a a r h a i č n i m i e z o t e r i č n i m i z r a z im a iz v u č e ­
n i m iz n a jz a b it n i ji h k u t a k a r j e č n i k a i l e k s i k o n a i z a tim
s p o j e n i m u g o t o v o b e s m i s l e n e t e k s t o v e . N jih o v a j e r e ­
d u n d a n c i j a r e l a t i v n o n is k a , a li i p a k p o s to ji. J e d a n t a k a v
k r ip to g r a m z a p ra v o o p is u je č ita v u tu e n ig m a tič k u v r­
s tu : » Ž ila v i k r i p t o s i s a d r ž e z a m k e z a n e o p r e z n e r je š a v a -
č e : a b n o r m a l n e f r e k v e n c ije , n e z a m is liv e s u g la s n i č k e
k o m b i n a c i j e , š a š a v e z a v r š e t k e rije č i, l u c k a s t e izrg z e.«
A li i t u iz b ija ju n a p o v r š i n u r e d u n d a n t n i e l e m e n t i — i
v o d e ig r u . N e k e j e d o d u š e m o g u ć e p r ig u š i ti , a li o s ta j u
d r u g i — i o t v a r a j u p u t r je š e n ju . D o s a d s e n i t k o n ije p o ­
t r u d i o d a o d g o v o r i n a z a n im ljiv o p i ta n je : d o v o d e li r a z ­
l ik e u p o s t o t k u r e d u n d a n t n i h e l e m e n a t a u r a z l ič i ti m j e ­
z ic i m a d o t o g a d a s e u n e k i m j e z i c i m a k r i p t o g r a m i r j e ­
š a v a ju te ž e , a u d r u g i m a la k š e ? " '
P ro b le m m a le re d u n d a n c ije d o b iv a u p ra k s i g rd n e
r a z m je re k a d se d e k rip te r i s u k o b e s p re š ifrira n im k o ­
d o m . S h a n n o n p r e p o r u č a š ifre rim a n e k a » u n o se u
o t v o r e n e t e k s t o v e t a k v e p r e i n a k e [ ta k o i h p r e r a đ u j u ]
d a to d o v e d e d o p o tp u n o g u k la n ja n ja re d u n d a n c ije . . .
Č i n j e n i c a d a s e u n e k o m p a s u s u m o g u i z o s ta v iti sv i s a ­
m o g la s n ic i a d a s e i p a k n e iz g u b i s u v is l o s t u k a z u je n a
j e d n o s t a v a n n a č i n n a k o ji s e m o ž e p o s t i z a t i v e lik o p o ­
b o l j š a n j e [ n e p r o b o j n o s t ] g o t o v o s v a k o g š if a r s k o g s i s t e ­
m a . Z b o g t o g a n a j p r i j e iz b a c it e [iz t e k s t a k o ji ć e t e š if r i ­
r a t i ] s v e s a m o g l a s n i k e ili b a r e m t o l i k o s a m o g l a s n i k a
k o l i k o ih m o ž e t e iz b a c iti b e z o p a s n o s t i d a b i s e d e š if ­
r i r a n i t e k s t m o g a o r a z l ič i to t u m a č i t i , a z a ti m o s t a t a k
š if r ir a jte .« N e k i s t r u č n j a c i k o ji s u r je š a v a li k r i p t o g r a m e
iz č ijih j e o t v o r e n i h t e k s t o v a b ilo i z b a č e n o s a m o j e d n o
s lo v o e, u s t a n o v i l i s u d a j e p o s a o d e k r i p t i r a n j a p o s t a o
p r i m j e t n o te ž i. S m a n je n je r e d u n d a n c i j e p o s e b n o j e e f i­
k a s n o z a to š t o s e t a k o p r o t i v n i k u , d e k r i p t e r u , o d u z i m a
n a je f ik a s n ij e o r u ž j e n a p a d a — u m j e s t o d a s e s a m o u č v r ­
s t e b e d e m i t a j n o s ti . K r i p to l o z i t a l ij a n s k e r e n e s a n s e u r a ­
d i li s u u p r a v o t o k a d s u s v o jim š i f r e r i m a i š i f r a n t i m a
n a r e d i l i d a iz o s ta v lja ju d r u g a s lo v a g e m in a ta , k a o n a
p r i m j e r d r u g i l u r ije č i sig illo .

27
 T a k v e s e t e h n i k e o s la n j a ju n a d o b r o p o z n a v a n j e j e z i­
k a , j e r s a m o a k o o d l i č n o p o z n a je je z ik , Š if r e r m o ž e z n a ti
k o ji s u e l e m e n t i r e d u n d a n t n i i iz b a c iv a ti ih iz te k s t a .
R a z lič ite k r a t i c e i m a ju u p r a v o t a k v u ž e lj e n u m a l u re-
d u n d a n c i j u , a i p a k o d l i č n o s lu ž e z a p r e n o š e n j e i n f o r m a ­
c ija . K r a ti c e , n a p r i m j e r b t u m j e s t o b a ta ljo n , n e s a m o d a
n e u p u ć e n i m a o te ž a v a ju r a z u m ij e v a n j e o t v o r e n o g t e k ­
s ta , n e g o i s a m e p o s e b i f u n k c i o n i r a j u k a o g r u b o b l ik
k rip to g ra fira n ja . N e k a d v a o g o v a ra la m o g u tre ć u o s o ­
b u , k o ju o g o v a ra ju u p ism im a , s p o m in ja ti s a m o p o d
n j e z i n im in ic ija lim a ; j e d n a k o t a k o m o g u o n jo j r a z g o v a ­
r a t i i b i ti m a n je - v iš e s i g u r n i d a n e t k o , t k o m o ž d a p r i ­
s l u š k u j e n j ih o v r a z g o v o r ili č i t a n j ih o v a p i s m a , n e p o ­
z n a je k o n t e k s t u a l n u s it u a c ij u d o v o l jn o d a b i m o g a o p o ­
p u n i t i iz o s t a v lj e n a s lo v a i s a z n a t i i m e i p r e z i m e t e t r e ć e
o s o b e . D o b a r d io m a s o n s k o g r itu a la š ta m p a se u k r a ti­
cam a.
J o š n e š t o p o k a z u je k a k o j e v e li k a u l o g a f e n o m e n a re -
d u n d a n c i j e u k r ip t o a n a l iz i : š t o j e u n e k o m k r i p t o g r a m u
m a n j a r e d u n d a n c i j a , t o j e p o t r e b n o v iš e t e k s t a ( g r a đ e )
d a b i s e o n r ije š io . S h a n n o n j e u s p i o k v a n ti f ic ir a ti , iz r a ­
č u n a ti k o lič in u k r ip to g ra m s k o g te k s ta k o ja je p o tr e b n a
d a b i s e , u r a z l ič i ti m u v j e t im a u p o g l e d u s t u p n j a r e d u n -
d a n t n o s t i o t v o r e n o g te k s t a , d o b i l o p o u z d a n o i n e p o b i t ­
n o r je š e n je . T a j p o t r e b n i , m i n i m a l n i b r o j s lo v a k r ip t o -
g r a m a n a z v a o j e u n ic ity p o i n t ( to č k a j e d i n s tv e n o s ti ) , a
z a n j e g o v o i z r a č u n a v a n j e d a o je ~ p n li ć r i o T c o m p l ic i r a n u
f o r m u l u . R a z u m ije s e d a o n a n ije j e d n a k a k o d s v ih ši-
f a r s k i h s is t e m a , a li j e r e d u n d a n c i j a u v ije k j e d a n o d n j e ­
z in i h e l e m e n a t a . U s v o jo j p r v o j r a s p r a v i o t o m e (u k o jo j
je , p o g r e š n o , p o š a o o d p r e t p o s t a v k e d a r e d u n d a n c i j a u
e n g l e s k o m j e z i k u iz n o s i s a m o 5 0 p o s to , a n e 75 p o s to ,
k o l i k o u i s t i n u iz n o s i) S h a n n o n j e i z r a č u n a o d a j e u n i ­
c ity p o i n t u s i s t e m u m o n o a l f a b e t s k e s u p s t i t u c i j e 27 s lo ­
v a , d a j e u p o l i a l f a b e t s k i m s is t e m i m a , u k o j im a s u a lfa -'
b e t i p o z n a t i š if r e r u , d v a p u t v e ć i o d » p e r io d e « k lju č a , d a
j e u s i s t e m i m a s n e j j o z n a t i m a l f a b e t i m a 53 p u t a v e ć i o d
d u ž i n e » p e r io d e « , d a s e u t r a n s p o z i c i j s k i m s i s t e m i m a
i z r a č u n a v a t a k o d a s e d u ž i n a k l ju č a p o m n o ž i s o d r e đ e ­
n i m r a z l o m k o m l o g a r i t m a d u ž in e k lju č a .
J e d n a o d n a jz a n im ljiv ijih p r a k t i č n i h p r i m j e n a S h a n -
n o n o v e f o r m u l e j e s t n je z in a p o m o ć u i s p i t iv a n ju v j e r o ­
d o s t o j n o s t i n a v o d n i h r j e š e n ja k r i p t o g r a m a , p o g o t o v o
k a d a s u o n a s a m a p o s e b i j a k o p r o b l e m a t i č n a . T o je , n a

28
p r i m j e r , s lu č a j s » r je š e n jim a « t o b o ž n j ih k r i p t o g r a m a
š to s u n a v o d n o s k r i v e n i u S h a k e s p e a r e o v i m k o m a d i m a
( r j e š e n j i m a k o j im a s e p o k u š a l o d o k a z a t i d a t e k o m a d e
n ije n a p i s a o S h a k e s p e a r e n e g o F r a n c i s B a c o n ) . S h a n ­
n o n k aže: » G o v o re ć i o p ć e n ito , m o ž e se re ć i da, k a d
n e k i p r e t p o s t a v l j e n i s i s t e m i k lju č r j e ^ a v a ju — u s m is lu
d a s e d o b i je s u v is li o t v o r e n i t e k s t — k r i p t o g r a m k o ji j e
z n a t n o d u ž i o d t o č k e j e d i n s t v e n o s t i , m o ž e m o t a k v o r je ­
š e n je s m a t r a t i v j e r o d o s t o j n i m . A li, a k o j e g r a đ a j e d n a k o
d u g a č k a k a o t o č k a j e d i n s t v e n o s t i ili j e k r a ć a o d n je , r je ­
š e n je j e v r lo s u m n jiv o .« S h a n n o n o v a f o r m u l a n ije b ila
p r i m i j e n j e n a n a t e » d e k r ip ta ž e « S h a k e s p e a r e a n a p r o s t o
z a to š t o s u o n e b ile o b j a v l je n e p r ije n e g o š t o je iz iš la
n je g o v a r a s p r a v a . Ali, u d o s a d j e d i n o j » b o r b e n o j a k c iji«
o n a j e t r i j u m f i r a l a . R ije č j e o p o l e m i c i n a s t r a n i c a m a
č a s o p i s a L ife u v e z i s j e d n o m d e k r i p t a ž o m k o j u j e iz n io
l b M e lc h i o r , s in g l a s o v i to g a o p e r n o g p j e v a č a L a u r itz a
M e lc h i o r a .
M la d i j e M e l c h i o r s m a t r a o d a j e d e k r i p t a ž a » k r ip t o ­
g ra m a « š to g a je o tk r io n a S h a k e s p e a re o v o j n a d g ro b n o j
p lo č i z a p r a v o p u t o k a z d o s k r o v i š t a u k o j e m u j e s k r i v e n
p r i m j e r a k p r v o g iz d a n ja j e d n e S h a k e s p e a r e o v e t r a g e d i ­
je , i t o u p r a v o H a m le ta (k o ji b i, n a r a v n o , i m a o b a jo s l o v ­
n u v r ij e d n o s t ) . M e l c h i o r j e d o b i o n u m e r i č k i š if r a t ( k r i p ­
t o g r a m ) t a k o d a j e p r e b r o j i o s u k c e s i v n a v e lik a i m a l a
s lo v a u e p i t a f u n a S h a k e s p e a r e o v u g r o b u i t o u z e o k a o
k lju č . T a k o j e d o b i o o v o : e le s e n n r e la le d e lle e m n a a m le e te -
d e e a s e n . J e d a n a e s t u z a s t o p n i h s lo v a u t o m k r ip t o g r a -
m u , le d e lle e m n a , n i s u z a M e l c h i o r a i m a l a n i k a k a v s m i­
s a o , a li j e o n , z a p a z iv š i d a p o t j e č u o d s lo v a k o ja s e n a ­
la z e i z m e đ u d v a ju T H E n a n a t p i s u , z a k lj u č i o d a s u t o
z n a k o v i z a p o m a k š i f a r s k i h a l f a b e t a . U z e v ši t o u o b z ir ,
d o b i o j e n o v i » k r ip t o g r a m « k o ji j e g la s io : e le s e n n r e la e -
d e w e d g e e e r e a m le e te d e e a s e n . I z b a c iv š i z a ti m » o č ite n u ­
le« i p o s u v r e m e n i v š i e l i z a b e t a n s k u o r to g r a f i ju , d o b i o j e
n a p o k o n o v a j » d e k r i p t a t « : E ls in o r e la id w e d g e fir s t H a m ­
le t e d itio n . T o j e t o b o ž e i m a l o z n a č i ti d a s e p r v o iz d a n je
H a m le ta n a la z i s k r i v e n o u j e d n o m s k r o v i š t u u o b l ik u
k l in a d u b o k o u z a m k u E l s i n o r e u D a n s k o j. M e đ u ti m
k l j u č n a s e k c i j a M e lc h i o r o v a k r i p t o g r a m a n e s la v n o je
p a la n a is p itu n a k o je m je te s tir a n a p o m o ć u S h a n n o n o -
v e f o rm u le to č a k a je d in s tv e n o s ti, j e r u o n o m n a d g ro b ­
n o m n a t p i s u n a p r o s t o n ije b i lo d o v o l jn o g r a đ e z a t a k v o
r je š e n je . N e o b a z i r u ć i s e n a ta j te s t, k o ji j e z a p r a v o n a ­

29
g o v ije s tio s i g u r a n n e u s p je h , M e l c h i o r i e k s p e d ic ija ,
k o j u j e f i n a n c i r a o Life, o tiš li s u u E l s in o r e . K r i p to l o z i s e
n i s u n i n a j m a n j e i z n e n a d il i k a d a s e t a s la v n a e k i p a v r a ­
tila iz D a n s k e s iz v r s n o m r e p o r t a ž o m z a L ife - a li n e i
s » p r a v im iz d a n j e m H a m le ta « .
K o n c e p t r e d u n d a n c i j e t a k o o p e t o v a n o p o k a z u je s v o ­
j u m o ć i s n a g u — d a ju ć i z a je d n ič k o o b j a š n j e n j e m n o g im
k r i p t o l o š k i m f e n o m e n i m a k o ji s u n e k a d a d o b iv a li
s a m o i n d i v i d u a l n a o b j a š n j e n ja . Z a š to se , n a p r im je r ,
e n i g m a t s k i k r i p t o g r a m i r je š a v a j u t e ž e n e g o o b i č n e Šif­
r i r a n e p o r u k e ? P r ije p o ja v e S h a n n o n o v e r a s p r a v e k r ip -
t o a n a l i t i č a r i s u m o g li n a t a k v o p i t a n j e o d g o v o r i t i s a m o
t e z o m d a j e u z r o k u t o m e š t o s e u e n i g m a t s k i m k r ip -
t o g r a m i m a u p o t r e b l j a v a j u r je đ e , m a n j e p o z n a te , n e o -
b i č n i je r ije č i. D a n a s s e m o g u p o z v a ti n a s v e o b u h v a t n i
p r i n c i p r e d u n d a n c i j e i o d g o v o r it i d a j e o n a u e n i g m a t ­
s k im k r i p t o g r a m i m a m a n j a n e g o u o b i č n i m , n o r m a l ­
n im , p r a v i m k r i p t o g r a m i m a . Z a š to s u u p r o š l o s t i n e k e
s t e r e o t i p n e f r a z e ( » O d g o v a r a ju ć i n a v a š t e l e g r a m
o d . . . « ) ta k o č e s to p o m a g a le k rip to a n a litič a rim a ?
Z a to š t o s u p o d i z a l e r e d u n d a n c i j u n a v i s o k u r a z i n u . N a ­
s u p r o t t o m e , z a m j e n a n a z iv a o p e r a c i j a , n a z iv a g e o g r a f ­
s k i h l o k a l i t e t a itd . k o d i r a n i m n a z iv i m a u o t v o r e n o m
t e k s t u , s m a n j u j e r e d u n d a n c i j u . G e n e r a l M a r c e l G iv ie r-
g e , s la v n i f r a n c u s k i k r ip t o lo g , n a p i s a o je : » T o š to d e -
k r i p t e r o č e k u j e d a s e u o t v o r e n o m t e k s t u n a la z i r ije č
P a r iš n a v o d i g a d a t r a g a z a s lo v i m a i s lo g o v i m a k o ji t v o ­
r e r ij e č P a riš, a n e z a k o d n o m r ij e č i k o j a z a m j e n j u j e P a ­
riš .« S l ič n o to m e , t a k o z v a n a b i s e k c i j a p o r u k e ( p o r u k a
s e p r e p o l o v i i z a ti m s e d r u g i d i o s ta v i n a p o č e t a k , a p r v i
d i o n a k r a j ) i m a z a p o s lj e d ic u d a s e s a k r i j u č e s t o r u t i n ­
sk i p o č e c i p o r u k a j e r d o đ u u s r e d in u k rip to g ra m a .
T a k o s e o s j e t n o s m a n j u j e r e d u n d a n t n o s t t o g a o s je tlji­
v o g m je s ta . S h a n n o n o v a t e o r i j a i n f o r m a c i j a p o k a z u je
š i f r e r i m a k a k o ć e k r i p t o a n a l i z u u č i n i t i te ž o m , i u j e d n o
im p o k a z u je , v r lo t o č n o , k o l i k a j e k o l i č i n a k r i p t o g r a m -
s k o g t e k s t a p o t r e b n a d a b i s e d o b i l o r j e š e n j e k o je
m o g u s m a tr a ti v je ro d o s to jn im . T a k o je o m o g u ć ila d u b ­
lje r a z u m i j e v a n j e p r o c e s a k r ip t o lo g i je .

S h a n n o n j e p r o m a t r a o k r i p t o l o g i j u i iz n e k o l i k o d r u ­
g ih a s p e k a t a . R e z u l ta ti d o k o j ih j e d o š a o n i s u t a k o v e ­
lik i i t a k o z n a č a j n i k a o o n i k o je j e d a l a t e o r i j a i n f o r m a -

30
č ija , a li s u i p a k p o u č n i . P rv i j e u n e k o m s m i s lu k o r o l a r
g l e d i š t a k o j a s e i z n o s e u t e o r i ji i n f o r m a c ij a .
» S a s t a j a l i š t a k r i p t o a n a l i t i č a r a « , p iš e S h a n n o n , » sis­
te m ta jn o s ti g o to v o je id e n tič a n s b u č n im k o m u n ik a c ij­
s k im s is te m o m .« T r e b a n a p o m e n u t i d a u te o r i ji i n f o r ­
m a c i ja t e r m i n » b u k a « i m a p o s e b n o z n a č e n je : b u k a je
s v a k a n e p r e d v i d i v a d i s t u r b a c i j a , s m e t n ja , z b o g k o je n a ­
s t a j u g r e š k e u p r e n o š e n j u s ig n a l a u b ilo k a k v o m k o m u ­
n i k a c i j s k o m k a n a lu . P r i m j e r i s u b u k e s m e t n j e n a r a d i ­
ju , » sn ije g « n a te le v iz ijs k o m e k r a n u , t i p o g r a f s k e g r e š k e ,
č a v r l ja n j e n a k o k t e l u z b o g k o je g a n e m o ž e t e r a z g o v ije t­
n o č u t i s u g o v o r n i k a , m a g la , l o š e t e l e f o n s k e v e z e , t u đ i
a k c e n ti u g o v o ru , m o ž d a č a k i s ta n o v ite in te le k tu a ln e
p r e d r a s u d e . S h a n n o n iz n o s i te z u d a j e b u k a a n a lo g n a
š i f r i r a n j u . » O s n o v n e r a z l ik e i z m e đ u t ih d v a ju s lu č a ja [iz­
m e đ u b u k e i š if r ir a n ja ]« , p i š e S h a n n o n , » jesu : p r v o ,
t r a n s f o r m a c i j a k o ja p r o iz la z i iz š i f r i r a n j a o p ć e n i t o j e
s lo ž e n ija o d o n e k o j u s t v a r a b u k a u n e k o m k a n a l u z a
t r a n s m i s i j u ; d r u g o , k lju č s i s t e m a t a j n o s t i o b i č n o s e iz a ­
b i r e iz o g r a n i č e n o g b r o j a m o g u ć n o s t i, d o k b u k a u k a ­
n a l u z a t r a n s m i s i j u n a s t a j e iz n e o g r a n i č e n o g f o n d a m o ­
g u ć i h u z r o k a .«
K a d j e a u t o r o v e k n jig e z a m o l io C a r la W . H e l s tr o m a ,
a u t o r a » S t a ti s ti č k e t e o r i je d e t e k t i r a n j a s ig n a la « (S ta tis ­
tic a l T h e o r y o f S ig n a l D e te c tio n ), d a m u o d g o v o r i j e s u li,
p o n je g o v u m iš lje n ju , t e h n i k e iz d v a ja n ja s i g n a l a iz b u k e
u b i lo k o j e m p o g l e d u r e l e v a n t n e z a k r ip t o a n a l iz u , H e l-
s t r o m m u j e u s v o m p i s m u o d g o v o r io : » Č in i m i s e d a
t r a g a n j e z a a n a l o g i j a m a i z m e đ u u p o t r e b e 'k l ju č a ' u š if­
r ir a n ju i r a n d o m iz ira n e b u k e n e ć e d o n ije ti m n o g o k o ­
r i s n i h r e z u l t a t a . M is lim d a b i s m o p o s t u p i l i i s p r a v n ij e
a k o b i s m o n a š i f r i r a n j e g le d a l i k a o n a f i l t r i r a n j e o r ig i ­
n a ln e p o r u k e , k o je m u j e cilj d a s e d o b ije n je g o v a t r a n s ­
f o r m i r a n a v e rz ija . 'F i l t a r ' j e u o v o m s lu č a j u s a s v im o d ­
r e đ e n o p r a v i l o t r a n s f o r m i r a n j a , a li p r a v i l o k o je k r ip t o a -
n a l i t i č a r n e z n a . . . i n je g o v j e z a d a t a k d a g a o t k r i je , tj.
d a u p o z n a p r i r o d u f iltr a , i t o p o m o ć u s t a t i s t i k a o in p u -
tu i o u t p u t u * . T a j p o s t u p a k m o g li b i s m o u s p o r e d i t i s
p o s tu p k o m u p o z n a v a n ja s tr u k tu r e n e k o g a e le k trič n o g
filtra k a d se k ro z a nj p r o p u š ta r a n d o m iz ir a n a b u k a i za­
t im s t a t i s t i č k i m je r i d i s t r i b u c i j a i n p u t i o u t p u t v o lta ž a .«

* U i n f o r m a t i c i in p u t j e s v e š t o u la z i u k o m p j u t o r , o u t p u t j e o n o š t o
iz n je g a , n a k o n o b r a d e , izlazi. - P re v .

31
 K r i p t o l o g i j a s e m o ž e s m a t r a t i i k o n f l i k t o m —u s m i s lu
u k o j e m s u t u r ije č u p o t r i j e b i l i J o h n v o n N e u m a n n i O s ­
k a r M o r g e n s t e m u s v o jo j k n jiz i T h e o r y o f G a m e s a n d
E c o n o m i c B e h a v io r ( T e o r ija i g a r a i e k o n o m s k o p o n a š a ­
n je ) . S h a n n o n , k o ji s e t o m e p r v i d o s je t io , o p i s u j e to
o v a k o : » S itu a c iju k o ja n a s t a j e i z m e đ u k o n s t r u k t o r a š i­
f a r a i k r i p t o a n a l i t i č a r a m o ž e m o z a m i s li ti k a o 'i g r u ' s
v r lo j e d n o s t a v n o m s t r u k t u r o m ; t o j e i g r a z a d v ije o s o b e
t i p a z b r o j- n u la , u k o jo j o b a i g r a č a r a s p o l a ž u k o m p l e t ­
n o m i n f o r m a c i j o m , i k o ja s e ig r a n a s a m o d v a 'p o te z a '.«
( I g r a z b r o j - n u la j e t a k v a ig r a g d je s e s v a k i p o e n š t o g a
d o b i v a j e d a n i g r a č o d u z i m a d r u g o m ig r a č u .) » K o n ­
s t r u k t o r š ifre « , n a s ta v l ja S h a n n o n , » iz a b e r e s i s t e m z a
s v o j 'p o t e z '. K r i p t o a n a l i t i č a r b iv a o t o m e o b a v i j e š t e n i
n a t e m e l j u t o g a b i r a m e t o d u a n a liz e . 'V r i j e d n o s t ' i g r e
m je ri se p r o s je č n o m k o lič in o m r a d a p o tr e b n o m d a bi
se ra z b io k r ip to g ra m p o m o ć u m e to d e k o ju je iz a b ra o
k r i p t o a n a l i t i č a r .«
K r i p t o l o g i j a j e p o s a m o j d e f in ic iji o b l i k d r u š t v e n e a k ­
tiv n o s t i, p a s e z a to m o ž e r a z m a t r a t i i s a s o c i o l o š k o g s t a ­
ja liš ta . K rip to lo g ija je ta jn o k o m u n ic ir a n je , a k o m u n ic i­
r a n j e j e m o ž d a n a js lo ž e n ija i o b l i c i m a n a jr a z l i č n i j a č o v ­
j e k o v a a k t i v n o s t . O n o n e o b u h v a ć a s a m o r ije č i, n e g o i
g e s te , iz r a ž a je lic a , t o n g la s a , č a k š u tn j u . J e d a n p o g l e d
p o n e k a d g o v o r i v iš e o d n a j s l a đ e p j e s m e , a k o g a iz m ije ­
n e z a lju b lje n i. U o s n o v i s u sv i o b l ic i k o m u n i c i r a n j a g a r ­
n i t u r e d o g o v o r a d a ć e o d r e đ e n i z v u k o v i ili z n a k o v i ili
s i m b o l i i m a t i o d r e đ e n o z n a č e n je , d a ć e z n a č i ti to -i-to .
T k o ž e li k o m u n i c i r a t i t a k o d a g a d r u g i r a z u m ij u , m o r a
p o z n a v a ti i d rž a ti se tih u n a p r ije d d o g o v o r e n ih p ra v ila .

A li n i s u s v i o b l ic i k o m u n i c i r a n j a p o z n a t i s v a g d je i u
s v a k o m t r e n u t k u . Z a to o n a j t k o z n a n e k i s i s t e m k o ji o n i
o k o n j e g a n e p o z n a ju , m o ž e ta j s i s t e m u p o t r i j e b i t i z a
t a j n o k o m u n i c i r a n j e . I r s k i v o jn ic i k o ji s u 1960. b ili p o ­
s l a n i u t a d a š n j i K o n g o s a s n a g a m a U je d in j e n ih n a r o d a ,
k o m u n i c i r a l i s u e n c la ir r a d i j o m g o v o r e ć i g a e ls k i* ;
š v e d s k i g e n e r a l C a r l v o n H o m , k o m a n d a n t s n a g a U je ­
d i n j e n i h n a r o d a , r e k a o j e t a d a d a j e t o » n a jb o lji k o d
u p o t r e b l j a v a n u K o n g u « . U b iti, t o j e b i o o b l i k k r ip t o -
g r a f ije o m o g u ć e n j e d n i m s l u č a j n i m n e z n a n j e m ( n a im e ,
* G a e ls k i, z a je d n ič k i n a z iv z a t r i k e l t s k a je z ik a : ir s k i, m a n s k i (je z ik
k o ji m s e g o v o r i n a o t o k u M a n u ) i e r s e ( k o jim s e g o v o r i u Š k o ts k o j) .
- P re v .

32
u K o n g u n i t k o n ije z n a o g a e ls k i) — o b l i k d e f e k t iv n e
k r i p t o g r a f i j e . E f e k ti v n a k r i p t o g r a f i j a s v je s n o s t v a r a s p e ­
c ij a l n a p r a v i l a k o m u n i c i r a n j a i t a k o u s k r a ć u j e i n f o r m a ­
c ije o n i m a k o ji b i i n a č e r a z u m j e l i p o r u k e .
U p ra v o je to u s k ra ć iv a n je in fo rm a c ija b ita n e le m e n t
o n o g a š t o n a z iv a m o t a j n o š ć u . S v e m a n i f e s t a c i j e t a j n o s ti
(sk ro v išta , p re ru š iv a n ja , z a k lju č a n a v ra ta ) z a p ra v o se te ­
m e l je n a is to j id e ji: n a id e ji d a s e d r u g i m a u s k r a t e s t a ­
n o v iti p r e d m e t i ili i n f o r m a c ij e . E k s t r e m n i j e o b l i k t a k ­
v a u s k r a ć i v a n j a i n f o r m a c i j a š u t n j a ( š to o d m a h iz a z iv a
p r e d o d ž b u o o r v e l o v s k o j* m o r i e k s t r e m n o g o b l ik a p r i ­
s lu š k iv a n ja - d e te k tir a n ja i in te r p r e tir a n ja e le k trič n ih
i m p u l s a m o z g a ) . M a u r i ts d e V r i e s u p o z o r a v a d a b i is ­
c r p n o p r o u č a v a n j e k o n c e p t a t a j n o s t i » z a h tije v a lo k o m ­
p l e t n o p r o u č a v a n j e o d n o s a i z m e đ u p o j e d i n a c a i iz m e ­
đ u g r u p a u n a š e m d r u š t v u « . R ije č j e o t o m e , k a ž e d e
V r ie s , d a j e t a j n o s t a n t i t e z a k o m u n i c i r a n j a , a k o m u n i c i ­
r a n j e ( o n o š t o č o v je k a č in i č o v je k o m ) o b u h v a ć a s v e
o b l i k e k u l t u r n o g p o n a š a n j a . K r i p t o g r a f i j a p o v e z u je t e
a n t i t e z e u j e d i n s t v e n u o p e r a c i j u ; z a to b i s m o j e m o g li u
š a li n a z v a t i » n e k o m u n i c i r a j u ć i m k o m u n i c i r a n j e m « .
V e z a i z m e đ u k r i p t o g r a f i j e i k r i p t o a n a l i z e n ije lo g ič k i
n u ž n a , j e d n o n e p r o iz la z i n u ž n o iz d r u g o g . M o ž e m o z a ­
m is l it i s i t u a c i j u u k o jo j b i n e k i lju d i j e d n i s d r u g i m a t a j ­
n o k o m u n i c i r a l i , a d a t r e ć i i n e p o k u š a v a j u s a z n a ti s a ­
d r ž a j k o m u n i c i r a n j a . M e đ u ti m , u z b il js k o m s v ije tu k r ip -
t o a n a l i t i č a r (ili, to č n ije , p o t e n c i j a l n i k r i p t o a n a l i t i č a r )
d o l a z i p r v i. Z a š to ? O b j a š n je n j e d a je o d g o v o r n a j e d n o ­
s t a v n o p i ta n je : k a k v o g b i s m i s l a i m a l a k r i p t o g r a f i j a a k o
n ik o m e n e b i p a d a lo n a p a m e t d a p ris lu š k u je ? K a k v o g
b i i m a l o s m i s l a d a g r a d i m o t v r đ a v e a k o b i s m o b ili p o t ­
p u n o s ig u rn i d a n ik o m n e p a d a i n e ć e p a s ti n a p a m e t
d a n a s - n a p a d r r e ? ! D r u g i m r ij e č i m a , p r e t p o s t a v k a d a ć e
n e tk o p o k u š a ti k rip to a n a liz ira ti v a še p o ru k e , m a k a k o
n e s p r e t n o i n e z n a l a č k i , j e s t o n o š t o r a đ a k r ip t o g r a f ij u .
P r a k tič k a is k u s tv a o in te r a k c iji k rip to g ra fije i k r ip ­
to a n a liz e d o v e la s u d o s tv a r a n ja s ta n o v itih p r a k tič k ih
p r i n c i p a . S v i s e o d n o s e n a v r ij e m e , j e r s e z a p r a v o sv i
p r a k t i č k i p r o b l e m i s k o j i m a s e č o v je k s u o č a v a p r i j e ili
k a s n i j e s v o d e n a ta j n e u m o l ji v i , n e o t k l o n ji v i , n e z a u s t a v ­
ljiv i i, a k o g a j e d n o m iz g u b im o , n e p o v r a t n i f a k t o r .

* A lu z ija n a r o m a n G e o r g e a O r w e l l a 1984. — P re v .

3 - S i f r a n l i p r u l t v š p i j u n a IV 33
 V r i je m e j e f a k t o r m n o g i h o d n o s a u k o je u la z i k r ip t o -
lo g . J e d a n o d n a jo p ć i ji h p r i n c i p a k r i p t o g r a f i j e t ič e s e
o d n o s a i z m e đ u b r z i n e i s ig u r n o s ti : k a d s e p o t r e b a z a
b rz in o m p o v e ć a v a , p o tr e b a za s ig u rn o š ć u o p a d a . E vo
k a k o j e t o u p r a k s i u n e k o j v e lik o j v o jn o j o p e r a c ij i . U
p o č e tk u , k a d se o n a te k p la n ir a i p r ip r e m a , p o r u k e za­
h t ij e v a j u v e li k u s ig u r n o s t: a k o b i i h n e p r i j a t e l j u to j fazi
p r o č i t a o , i m a o b i v r e m e n a p r i p r e m i t i p r o t u p o t e z e . Ali,
k a d je d n o m z a p o č n e b itk a i k a d se v a tr a ra s p la m s a , k o ­
m a n d a n t i s e č e s t o s lu ž e o b i č n i m , n e š i f r i r a n i m g o v o ­
r o m , š a lju s v o je p o r u k e e n clair, j e r n e p r i j a t e l j , č a k a k o
ih in te r c e p tir a , n e m a v r e m e n a e fik a s n o re a g ira ti. T aj
p r i n c i p i m a z a p o s lj e d ic u d a s u k r i p t o s i s t e m i s v a k e n a ­
c ije r a n g i r a n i h i j e r a r h i j s k i t a k o d a s u o n i k o ji s e p r i m j e ­
n j u ju u p r v o j lin iji, n a b o jiš tu , j e d n o s t a v n i , a n a d r u g o m
k r a j u l e p e z e n a la z e s e d i p l o m a t s k i s i s t e m i k o ji s u m n o ­
g o s ig u r n i ji i m n o g o s lo ž e n iji. » N a jv iš e š t o s e s m ije z a ­
h t ij e v a t i o d b i lo k o je g s is te m a « , p i š e F r i e d m a n , » je s t t o
d a s t u p a n j n j e g o v e s i g u r n o s t i b u d e d o v o l jn o v i s o k k a k o
b i n e p r i j a t e l j iz g u b io n a n j e g o v u r a z b i j a n j u t o l i k o v r e ­
m e n a d a , k a d g a n a p o k o n o s tv a r i, i n f o r m a c i j a d o k o j e
t a k o d o đ e n e m a v iš e ’k r a t k o r o č n u ’, n e p o s r e d n u , o p e r a ­
t i v n u v r ij e d n o s t , n e g o s a m o ’d a l e k o r o č n u ’, h is to r ijs k u .«
N a jv iš i i u j e d n o n a jv a ž n iji z a h tje v k o ji s e p o s ta v l ja
p re d sv a k i k rip to s is te m je s t p o u z d a n o s t. T o n e m a veze
s n e p r o b o j n o š ć u ; p o u z d a n j e s i s t e m o n a j k o ji s e m o ž e
d e š i f r i r a t i b e z i k a k v i h n e ja s n o ć a , ili d v o s m i s le n o s t i,
b r z o i b e z g r e š k e . P o u z d a n o s t, n a p r i m j e r , z a h ti je v a i t o
d a a p a r a tu r e za š ifrira n je b u d u k o n s tr u ir a n e ta k o č v r­
s to d a o d o l e i g r u b o m b a r a t a n j u , i d a b u d u s p r e m n e is ­
p r a v n o f u n k c i o n i r a t i k a d g o d s ti g n e p o r u k a k o j u t r e b a
š if r ir a ti . O b i č n o v r ije d i p r a v i l o d a j e k r i p t o s i s t e m t o p o ­
u z d a n iji š to j e j e d n o s t a v n i j i . Z a to s e n a s a m o m b o j iš t u
n e s m i j u p r i m j e n j i v a t i s is t e m i u k o j i m a s e p r o c e s š if r i­
r a n j a o b a v lj a u v iš e o d d v ije fa z e . P o u z d a n i s i s t e m m o r a
b i ti t a k a v d a s e s v a k a o m a š k a š i f r a n t a ili t e h n i č k a g r e š ­
k a d o k o je d o đ e p r ilik o m e m itir a n ja m o g u is p ra v iti b e z
p o n o v n o g e m itir a n ja p o ru k e ; z b o g to g a se n a b o jiš tu n e
s m ije u p o t r e b l j a v a t i s i s t e m u k o j e m j e d o v o l j n a j e d n a
g r e š k a u š i f r i r a n j u d a s e u p r o p a s t i č it a v p r e o s t a l i d io
k r i p t o g r a m a ( k a o š t o j e s lu č a j, n a p r i m j e r , s a s i s t e m i m a
z a s n o v a n i m n a p r i m j e n i a u to k l ju č a ) . J e d n o j e s a s v im
ja s n o : a k o s e n e k i g e n e r a l n e m o ž e o s l o n i t i n a v j e r o d o ­
s t o j n o s t p o r u k a k o je m u d o n o s e n je g o v i d e š i f r a n t i , t a ­

34
k a v j e k r i p t o s i s t e m v iš e n e g o b e s k o r i s t a n — o n j e o p a ­
s a n i š te ta n .
S e k u n d a r n i z a h tje v i k o ji s e p o s ta v l ja j u p r e d k r ip to -
s is te m e je s u s ig u r n o s t ( n e p r o b o jn o s t) i b r z in a u š ifrira ­
n ju i d e š i f r i r a n j u . S t o t u d o la z i p r v o , u v ije k o v is i o k o n ­
k r e t n o j s itu a c iji, a o n a o p e t o v is i o d a n i m p o t r e b a m a
k o r i s n i k a . N e š t o n iž e n a lje s tv ic i p r i o r i t e t a n a la z i s e z a ­
h t j e v z a e k o n o m i č n o s t . Z b o g to g z a h tj e v a o d b a c u j e s e
s v a k i s i s t e m z a k o ji j e p o t r e b n o n e k o l i k o š i f r a n a t a
u m j e s t o s a m o je d n o g , z a ti m o n a j k o ji d a je k r i p t o g r a m e
d v a p u t d u ž e o d o tv o re n o g te k s ta , i o n a j k o je g a je p r o ­
iz v o d n j a ili d i s t r i b u c i j a o d v i š e k o m p l i c i r a n a ili p r e s k u ­
pa.
O s im t i h o p ć i h z a h tje v a , n e k i s is te m i, u p r v o m r e d u
v o jn i i d i p l o m a t s k i , m o r a j u i s p u n j a v a t i i d v a s p e c i j a l n a
z a h t j e v a k o j a j e d e f i n i r a o K e r c k h o f f s . P r v i z a h tj e v p r o ­
iz la z i iz g o t o v o p o t p u n e u n i v e r z a l n o s t i u p o t r e b e t e l e ­
g r a f ije i r a d i o - te le g r a f i je u v o j n im i d i p l o m a t s k i m k o ­
m u n i k a c i j a m a ; z b o g t o g a n e d o la z i u o b z i r n i j e d a n s is ­
t e m k o ji d a je t a k v e k r i p t o g r a m e d a s e n e m o g u s la ti
M o r s e o v i m z n a k o v im a , d a k l e n e m o ž e b i ti n i g o v o r a o
k r i p t o s i s t e m i m a k o ji s e u m j e s t o s lo v i m a s lu ž e k o j e k a k ­
v im p a č e t v o r i n a m a , t r o k u t i m a , k r iž i ć i m a , k r u ž i ć i m a i
d r u g i m s i m b o l i m a . D r u g i z a h tj e v p r o iz la z i iz r a d n e
p r e t p o s t a v k e v o j n e k r i p t o g r a f ij e : d a n e p r i j a t e l j p o s j e d u ­
j e o p ć e p o d a t k e o iz g le d u i f u n k c i o n i r a n j u o d r e đ e n e
š if r e , p a s e z b o g t o g a n j e z i n a t a j n o s t t e m e lj i n a k l ju č e ­
v im a . N ije d a k l e p r i h v a t lj iv n i j e d a n p o s t u p a k k o ji n e is ­
p u n j a v a ta j z a h tje v , tj. k o ji n e p r u ž a k o r i s n i c i m a u j e d n o
i o p ć i s i s t e m , i s p e c i f i č n e k lju č e v e .
T a k o z v a n i v r e m e n s k i f a k t o r i z a h tje v i k o j e o n p o s t a v ­
lja n e iz b j e ž n i s u u r a d u k r i p t o a n a l i t i č a r a ; v r ije m e ,
» ro k « , n e p r e s t a n o m u s e n a g in j e p r e k o r a m e n a , o n m u
n e p r e k i d n o č u j e h u k u k r ila . M o ž d a j e t o č n o d a g o t o v o
s v a k a p o r u k a i m a s t a n o v i t u h i s t o r i j s k u v r ij e d n o s t , a li
o d te s p o z n a je n e m a n ik a k v e k o ris ti k o m a n d a n t k o je ­
m u n je g o v i d e k r ip te r i p o š a lju d e k r ip ta t p o r u k e o p r e d ­
s to je ć e m n e p rija te ljs k o m n a p a d u te k k a d je o n v e ć z a ­
p o č e o . F a k t o r i k o ji o d r e đ u j u k o l i k o ć e v r e m e n a b i ti p o ­
t r e b n o d a s e r ije š i n e k i k r i p t o g r a m ( a k o i z u z m e m o
v a n j s k e f a k t o r e k a o š t o j e b r z i n a s la n j a i n t e r c e p a t a d e -
k r i p t e r i m a ) j e s u : s n a g a , o t p o r n o s t s i s t e m a k o j im j e
k r i p t o g r a m š i f r i r a n , r a z b o r i t o s t p r o p i s a o n je g o v o j p r i ­
m je n i, s t u p a n j u k o j e m n e p r i j a t e l j s k i š i f r a n t i p o š t u j u i

35
 p r o v o d e t e p r o p i s e , k o l i č i n a š i f r i r a n o g t e k s t a , v j e š t in a
v l a s t i t e k r i p t o a n a l i t i č k e s lu ž b e , k o l i č i n a i k a r a k t e r k o -
la te r a ln ih p o d a ta k a k o jim a se ra s p o la ž e .
A k o s e r a z m a t r a u l o g a v j e š t in e u k r i p t o a n a l i z i , n a m e ­
ć e s e s a m o o d s e b e p i t a n j e j e li t o n a u k a ili v je š tin a .
O n a j e i j e d n o i d r u g o . K r i p t o a n a l i z a (u o v o m b i k o n ­
t e k s t u b i o is p r a v n ij i t e r m i n » k r i p t o a n a l i t i k a « ) j e s t o r g a ­
n i z i r a n a n a u č n a d i s c i p l i n a k o j a p r o u č a v a , i s tr a ž u je , is ­
k o r i š t a v a i k o n t r o l i r a r a z l ič i te p o ja v e . Č ita v j e n je z in
d u h n a u č n i d u h , a li j e t o d u h p r i m i j e n j e n e n a u k e , ta k v e
k a o š t o je , n a p r i m j e r , t e h n i k a . A li i s t o t a k o k r i p t o a n a ­
liz a ( a k o u z m e m o u o b z i r fa z e p r o c e s a k o ji v o d i r j e š e ­
n j u ) s v a k a k o o v is i o i n d i v i d u a l n o j s p r e t n o s t i , d o v i tl ji ­
v o s ti, u m j e š n o s t i . N e k i s u k r i p t o a n a l i t i č a r i b o lji o d d r u ­
g ih , n e k i lo š iji. U t o m p o g l e d u k r i p t o a n a l i z a j e v je š tin a ,
u m i j e ć e , a li n e s m i j e m o z a b o r a v i t i d a j e t o s v a k a l j u d ­
s k a a k t i v n o s t k o j a z a h ti je v a p o s j e d o v a n j e t a l e n t a d a b i
s e m o g l a o b a v lj a ti n a s u p e r i o r n o j r a z in i. Y a r d le y j e p i ­
s a o d a i s t a k n u t i k r i p t o a n a l i t i č a r i i m a ju » š if a r s k e m o z ­
g o v e « , p a j e t a k o i d e a l iz i r a o t u s p o s o b n o s t . A li » š if a rs k i
m o z a k « z a p ra v o je s a m o k r ip to lo š k a m a n ife s ta c ija je d ­
n e p r ilič n o r a s p r o s tr a n je n e lju d s k e k a r a k te r is tik e —p o ­
s j e d o v a n j a t a l e n t a z a b a v lj e n je o d r e đ e n o m a k ti v n o š ć u .
P a i p a k , p r o b l e m iz r a ž e n p i t a n j e m t k o i m a » š if a rs k i
m o z a k « (i z a š to ) p o v l a č i z a s o b o m n iz v r lo s l o ž e n i h p i ­
ta n ja .
N a s a d a š n je m s tu p n ju z n a n ja m i n a ta p ita n ja n a p r o ­
s t o n e z n a m o o d g o v o r it i. N e z n a m o č a k n i k a k o m o z a k
o b a v l j a t e m e l j n u p s i h o l o š k u o p e r a c i j u n a k o jo j s e z a s n i ­
v a č i t a v a k r i p t o a n a l i z a — p r e p o z n a v a n j e o b r a z a c a (p a t­
te rn s). P r o b l e m k a k o m o z a k d e k r i p t e r a o t k r i v a s lo v a
š t o n e d o s t a j u f r a g m e n t u o t v o r e n o g t e k s t a k o ji o n n i k a d
p r i j e n i je v i d io s li č a n j e p r o b l e m u p r e d k o ji n a s p o s t a v ­
lja s p o s o b n o s t d a p r o č i t a m o p i s m o n a č r č k a n o r u k o p i ­
s o m š t o g a n i k a d p r i j e n i s m o v id je li, ili m o g u ć n o s t d a
n e k u k o m p o z ic iju id e n tif ic ir a m o k a o M o z a rto v u ia k o
j e n i k a d a p r i j e n i s m o č u li. T i s e p r o b l e m i u b r a j a j u
m e đ u j o š d o d a n a s n e r i j e š e n e p r o b l e m e p s ih o l o g i je i
b i o k e m i j e , m e đ u p r o b l e m e k o ji s u z a n a s j e d n a k o k o m ­
p lic ira n i k a o p r o b le m k a k o u o p ć e fu n k c io n ira m o ž d a ­
n a k o r a i k a k o z a p ra v o f u n k c io n ira ju la n c i m o le k u la
k o j i u t o m e i g r a j u g l a v n u u lo g u .
I s t o t a k o n i t k o n e z n a š t o j e e m o c i o n a l n a b a z a k r ip -
to lo g i je . F r e u d j e iz n io t e z u d a j e u č o v je k a ž e lja z a u č e ­

36
 n je m , z a s t j e c a n j e m z n a n ja , m o t i v i r a n a u s v o m i s h o d i ­
š t u n a g o n o m d j e t e t a d a v id i s k r i v e n e s p o l n e o r g a n e
o d r a s l i h i d r u g e d je c e . A k o j e r a d o z n a l o s t s u b l i m i r a n a
v a r i j a n t a t o g a n a g o n a , o n d a j e k r i p t o a n a l i z a s a s v im s i­
g u r n o j e d a n o d p o j a v n i h o b l i k a v o a je r iz m a .* T o g l e d i ­
š t e i m a s t a n o v i tu k v a lif ic ir a n u p o d r š k u u n a u č n im k r u ­
g o v im a . O d g o v a r a ju ć i p i s m o m n a p i t a n j e k o je m u j e o
t o m e p o s t a v i o a u t o r o v e k n jig e , g la s o v iti p s i h o a n a l i t i ­
č a r T h e o d o r R e ik , a u t o r k n jig e L is te n in g w ith th e T h ir d
E a r, T h e S e c r e t S e l f ( O s lu š k iv a n je t r e ć i m u h o m , T a jn o
J a ) i m n o g i h d r u g i h d je la , n a p i s a o j e i o v o : » S k lo n s a m
p r i h v a t i t i p r e t p o s t a v k u p o k o jo j s e u o s n o v i h t ij e n j a d a
s e r a z b i ja j u k o d o v i k r ij e z a p r a v o n a s t a v a k d je tin je , i n ­
f a n t i l n e ž e lje z a o t k r i v a n j e m t a j n e s e k s u a l n o s t i , š t o j e
r o d i t e l j i i o d r a s l i k r ij u p r e d m a l i m d j e č a c i m a . . . Ali,
m o r a m u p o z o riti k a k o s m a tr a m d a je to . . . je d a n o d
k o r i j e n a n a u č n o g is tr a ž iv a n ja .« R e ik s e t o m d o d a t n o m
n a p o m e n o m z a p r a v o s lo ž io s F r e u d o v i m g l e d i š te m d a
s u s l i č n o m o t i v i r a n i sv i u č e n ja c i, s v i u m j e t n i č k i k r i t i č a ­
ri, g o t o v o s v a t k o t k o s e b a v i p r o u č a v a n j e m l i t e r a r n o g
ili l ik o v n o g iz r a ž a v a n ja . P s i h o lo g E r i c h F r o m m , a u t o r
č u v e n i h d j e l a B ije g o d s lo b o d e i H o ć e li č o v je k o p sta ti, t a ­
k o đ e r j e p i s a o a u t o r u o v e k n jig e . O n j e u s v o m p i s m u
iz r a z io m iš lje n je ' d a j e » v o a je r is t ič k o t u m a č e n j e m o ž d a
p o n e k a d t o č n o , a li n i p o š t o n e m a t a k o u n i v e r z a l n u v r i­
j e d n o s t k a k v u m u p r i d a j u f r o jd o v c i« . G la s o v iti a m e r i č ­
k i p s ih ija ta r K a rl M e n n in g e r n a p is a o je u sv o m p is m u
a u t o r u o v e k n jig e d a p r i h v a ć a t u id e ju , a li j e n a p o m e ­
n u o : » Z a t u s e t e o r i j u n i k a k o n e b i m o g lo r e ć i d a j e j a k o
n o v a .«
I m a u č e n j a k a k o ji s u p r o t i v to g s ta v a . J e d a n o d n jih ,
i n a č e i s a m p s i h i j a t a r f r o jd o v a c , J e p t h a R . M a c f a r la n e ,
s m a t r a d a j e m o ti v k r i p t o a n a l i z e o n o š to p s i h o a n a l i t i č a ­
r i n a z iv a ju v o ljo m z a m o ć i. » R a z b ija č a k o d a n e z a n im a
s a d r ž a j p o r u k e n e g o g a i s k lju č iv o z a n i m a r je š e n je
k o d a « , k a ž e M a c f a r l a n e . » K r i p t o a n a l i t i č a r n ije m o ti v i ­
r a n b o l e ć i v o m r a d o z n a l o š ć u n e g o ž e ljo m d a p o k a ž e
s e b i i d r u g i m a s v o je m a j s t o r s t v o . K r i p t o a n a l i z a n e g le ­
d a k r o z k l j u č a n i c u n e g o n o g a m a r a z b i j a v r a ta .« U p r i l o g
M a c fa rla n e o v o j h ip o te z i g o v o re n e k e o p a s k e k rip to a n a -
l i t i č a r a i z a p a ž a n j a k o j a s u d r u g i o n j i m a iz n ije lL W e r-

* V o y e u r ( v o a je r ) , p s i h o a n a l i t i č k i p o j a m = o n a j k o ji tr a ž i s e k s u a l n o
z a d o v o lj s t v o u s k r i v e n u p r o m a t r a n j u . — P re v .

37
n e r K u n z e , k r i p t o a n a l i t i č a r n j e m a č k o g P e rs Z-a, k a ž e d a
g a j e d n o s t a v n o n i s u z a n im a l i r e z u l t a t i n je g o v a r a d a ;
n ije p r i d a v a o m n o g o p a ž n je s a d r ž a ju p o r u k a i s v a k i g a
j e s i s t e m p r e s t a o z a n i m a t i č im b i g a j e d n o m r a z b io . T o
j e s v e p r i j e n e g o is p o v ije s t č o v je k a m o t i v i r a n o g v o a je -
r iz m o m ! O J o h n u W a llis u j e r e č e n o d a g a » n ik a d n ije
z a n i m a o p r e d m e t , n e g o s a m o v j e š t in a i d o v itljiv o s t« .
U o s ta lo m , č a k i i s k u s t v a r je š a v a č a n o v i n s k i h k r i p t o g r a -
m a g o v o r e u p r il o g M a c f a r l a n e o v u o b j a š n j e n j u — o č i t o
j e d a te lju d e n e z a n im a s a d r ž a j š i f r i r a n e p o r u k e , n e g o
ž e le r ij e š i ti z a g o n e t k u , ž e le s v la d a t i izazo v !
I a k o s e č in i d a s v j e d o č a n s t v a d a ju m a n je - v iš e p r a v o
te z i o d j e l o v a n j u n a g o n a z a m o ć i, n i t a n i v o a j e r i s t i č k a
te z a n i s u d o s a d n a u č n o p r o v j e r e n e . M o ž d a j e o d g o v o r
n e g d je u s r e d i n i: v o a j e r is t ič k i m o ti v iz a z iv a i s t i m u l i r a
o p ć i in te r e s za k rip to a n a liz u , a n a g o n za m o ć i g o n i
k r i p t o a n a l i t i č a r a d a p o s ti ž e s p e c i j a l n a r je š e n ja .
N ije p o s v e j a s n o k a k v u v e z u i m a ju t a o b j a š n j e n j a s
k r i p t o g r a f i j o m (i d a li j e u o p ć e i m a ju ) — o d n o s n o , k o l i ­
k o ta k v i m o ti v i p o t i č u lju d e n a t o d a iz m iš lja ju t a j n e k o ­
d o v e i n e p r o b o j n e š if r e . R e ik s m a t r a d a j e z a n im a n j e za
tu d je la tn o s t » m o ž d a m o tiv ir a n o s u m n jič a v o š ć u — n a ­
š im s t r a h o m d a ć e d r u g i s a z n a ti n e š t o o n a m a ( n e s a m o
n e š t o o n a š e m s e k s u a l n o m ž iv o tu n e g o n a p r i m j e r to
d a s m o a g r e s i v n i, d a ih n e t r p i m o i t a k o d a lje ) — i ž e ­
ljo m d a t o s p r i j e č i m o « . F r o m m o v o g l e d i š t e o t o m e n ije
b a š n e s l i č n o R e ik o v u , a li o n p o v e z u je k r i p t o g r a f i j u i
k r i p t o a n a l i z u i k a ž e : » M is lim d a s u m o ž d a z a n im a n j e z a
š i f r i r a n j e i d e k r i p t i r a n j e , k a o i u o p ć e z a n i m a n j e z a t a jn e
k o d o v e č v rs to p o v e z a n i s o d n o s o m p o je d in c a p re m a
s v ije tu , u p r v o m r e d u s n je g o v im o s je ć a je m s a m o ć e i
i z o l ir a n o s ti , i s n j e g o v o m n a d o m d a ć e n a ć i s r o d n u
d u š u s k o j o m b i m o g a o k o m u n i c i r a t i . . . z a n je g a j e
v a n js k i s v ije t z a tv o r e n . . . i o n z a to n a p r o s t o m o r a d e k r ip -
t ir a ti o n o š t o m u n ije n a m ije n je n o .« P s i h o lo g H a r o l d
G r e e n v v a ld , k o ji s e n e k a d z a n i m a o z a k r ip t o lo g i ju , n a ­
p i s a o j e u p i s m u a u t o r u o v e k n jig e : » M o ji p a c ij e n t i , k o ji
s u s e z a n i m a l i z a o v a j p r e d m e t , o s ta v l ja l i s u d o j a m d a
s u m o t i v i r a n i j o š j e d n i m m o t i v o m [ o s im v o a je r iz m a ] .
T o s u b ili lju d i k o ji s u n a s to j a li s t v o r i t i p r e d o d ž b u o
v l a s t it o j m o ć i b i lo p r i k r i v a j u ć i v l a s t it o p o n a š a n j e ( s ta v ­
lja ju ć i g a u ta jn i k o d ) ili r a z o t k r i v a j u ć i o n o š t o b i d r u g i
p r e d n j im a s k r iv a li ( r a z b ija ju ć i k o d o v e ) .« U j e d n o j p s i ­
h o l o š k o j s tu d i j i o f e n o m e n u t a j n e i t a j n o v i t o s t i iz n o s i s e

38
t e z a d a » g e n e z u t a j n o v i t o s t i t r e b a tr a ž it i u a n a l n o m s t a ­
d iju p s i h o s e k s u a l n o g r a z v o ja « . A k o j e t o to č n o , o n d a
k r i p t o g r a f i j a m o ž d a p o t j e č e u k r a jn jo j lin iji o d o n o g a
i n f a n t i l n o g s e k s u a l n o g u ž i t k a š t o g a p o F r e u d u p o s ti ž u
d j e c a z a d r ž a v a j u ć i f e k a lije s te z a n je m m iš i ć a č m a r a .
Z a p r a v o s e s tje č e d o j a m d a i m a t o l i k o t e o r i j a k o l ik o
i a u to r a . E rn e s t Jo n e s, is ta k n u ti p s ih o a n a litič a r i n a jb o ­
lji F r e u d o v b io g r a f , u p o z o r a v a l a n e š t o š to j e m o ž d a
z n a č a j n o . K o d m n o g i h d j e č a k a z a n im a n j e z a k r ip t o lo g i -
j u b u d i s e u 12. ili 13. g o d i n i ž iv o ta . U s v o jo j a u t o b i o ­
g r a f iji J o n e s p iš e : » K a d s a m i m a o n e š t o m a n j e o d d v a ­
n a e s t g o d i n a , s k l o n o s t ta j n o v it o s ti , k o j a t a k o č e s t o n a ­
g o v j e š t a v a n a d o l a z a k p u b e r t e t a , s p o ji l a s e s m o j o m u v i ­
j e k ž iv o m r a d o z n a l o š ć u , i t a j e k o m b i n a c i j a s t v o r i l a u
m e n i u p r a v o p a s i o n i r a n o z a n im a n j e z a š if r e , p r e d m e t o
k o j e m i d a n a s z n a m p r i l i č n o m n o g o . . .« N a ž a lo s t. J o ­
n e s n ije o b j a s n i o z a š to m is li d a j e s k l o n o s t t a j n o v it o s ti
p o v e z a n a s p u b e rte to m .
Č in i s e d a j e r o m a n o p i s a c A ld o u s H u x le y n a z r e o v o a -
je r is tič k u p o d lo g u k rip to a n a liz e , p a ju je p r e o k r e n u o u
a n t i v o a j e r i z a m k a o o b j a š n j e n je k r ip t o g r a f ij e . N a j e d n o ­
m e m j e s t u u s v o m r o m a n u T h o s e B a r r e n L e a v e s ( J a lo v o
liš ć e ) H u x le y p iš e :

L ju b i li m e o n a z a is ta ? O n a t o č e s t o t v r d i č a k u
p i s m i m a . J o š ih i m a m s v a - h r p u n a b r z u r u k u n a ­
p i s a n i h p o r u k a k o j e m i j e s la la p o h o t e l s k o m
m o m k u iz j e d n o g k r i l a C e c il H o te la u d r u g o , i n e ­
k o l i k o d u ž ih p i s a m a n a p i s a n i h d o k b i b i l a n a lje ­
t o v a n j u ili p r o v o d i l a v i k e n d n e g d je d a l e k o o d
m e n e . R a s p r o s t i r e m ih n a s to lu . R u k o p i s j e v je š t
— ru k o p is o b ra z o v a n e o s o b e . P e ro te k m a lo k a d
o s ta v l ja p a p i r , g l a t k o p r e l a z e ć i o d s lo v a n a s lo v o ,
s r ije č i n a r ije č . T o j e b r z o , t e č n o , j a s n o , v r lo č i t ­
ljiv o p i s a n j e . T e k n a p o n e k i m m je s ti m a , o b i č n o
p r e d z a v rš e tk o m o n ih k r a tk ih p o ru k a , ta se ja s n o ­
ć a m u ti . N e k e s u r ije č i n a š k r a b a n e , n a p i s a n e b e z ­
lič n im , n e r a z g o v j e t n i m s lo v im a . Z u r i m u n j ih u p i ­
n j u ć i s e d a p r o č i t a m š to z n a č e : » J a t e o b o ž a v a m ,
l ju b lje n i . . . š a lj e m ti t i s u ć e p o l j u b a c a . . . j e d v a
č e k a m d a p a d n e n o ć . . . l u d o t e v o lim .« A li, t o s u
i p a k s a m o f r a g m e n t i, k o j e j e d v a iz v la č im iz t o g a
n e č it lj iv o g t e k s t a . O t a k v i m t e m a m a p i š e m o n e č i t ­
ljiv o z b o g o n e is te p o b u d e k o ja n a s t j e r a d a n o s i ­

39
 m o o d j e ć u i n j o m e s a k r i v a m o tije lo . S tid ljiv o s t
n a m n e d o p u š t a d a h o d a m o g o li; iz r a ž a v a n je n a ­
š ih n a j i n t i m n i j i h m is li, n a š i h n a jj a č i h ž e lja , n a š i h
t a j n i h u s p o m e n a n e s m ije b iti, z b o g i s to g r a z lo g a ,
n a p i s a n o t a k o d a s e m o ž e l a k o p r o č i t a t i i s h v a titi.
S a m u e l P e p y s , o p i s u j u ć i u s v o m d n e v n i k u n a js a -
b la ž n jiv ije d e ta l je iz s v o g a l ju b a v n o g ž iv o ta , n ije s e
z a d o v o lj io u p o t r e b o m š if r e n e g o j e č a k p i s a o n a
i s k v a r e n o m f r a n c u s k o m j e z ik u .

T o j e s v a k a k o z a n im ljiv o , a li k a o t e z a n ije n i j a č e n i
s la b i je o d d r u g i h t e o r i ja . A li, a k o n a m o s t a j u n e d o s t u p ­
n i p s i h o l o š k i k o r ij e n i k r ip t o lo g i je , n je z in i s u b i o lo š k i
k o rije n i ja s n i. S e ž u u p r a d a v n u p ro š lo s t, u d o b a k a d su
s e p r v i p r o t o z o i b o r il i z a o p s t a n a k u t o p l i m m o r i m a
p r i m o r d i j a l n e Z e m lje . B e z o b z i r a n a s v o ju s iln o r a f i n i ­
r a n u t e h n o l o g ij u , k r i p t o g r a f i j a i k r i p t o a n a l i z a , u p r a v o
k a o k r o m o s o m i k o ji u p r a v l j a j u n a s l j e đ e m , s a č u v a l e s u
u s v o jo j n a jd u b l jo j je z g r i s v o je n a jp r i m i t i v n i j e f u n k c ije .
K r i p t o g r a f i j a j e z a š tita , o b r a n a . N a d g r a d n j i m o d e m a
č o v je k a , n j e g o v u k o m u n i c i r a n j u , o n a j e i s t o š to j e o k l o p
k o r n j a č i , t i n t a s ip i, k a m u f l a ž a k a m e l e o n u ; f u n k c i j e
k r i p t o a n a l i z e m o ž e m o u s p o r e d i t i s f u n k c i j a m a o s je t il a
— k a o r a d a r s k o u h o š iš m iš a , k a o k e m i j s k a s e n z i t iv n o s t
a m e b e , k a o o k o o r l a —o n a p r i k u p l j a i n f o r m a c i j e o v a n j­
s k o m s v ije tu .
U o b a s l u č a j a c ilj j e s a m o o d r ž a n j e , p r v i z a k o n ž iv o ta ,
i m p e r a t i v i i n d i v i d u a l n o g o r g a n i z m a i n a jv e ć e d r u š t v e ­
n e z a je d n ic e . A k o o d b i o l o š k e e v o lu c i je m o ž e m o n a u č i ­
ti i š t a k o r i s n o , o n d a j e t o s p o z n a j a d a j e o b a v i j e š t e n o s t
n a j b o l j e s r e d s t v o z a o s t v a r i v a n j e t o g a c ilja : z n a n je j e
m o ć . U a t m o s f e r i n a t j e c a n j a ili n a d m e t a n j a o b a v i j e š t e ­
n o s t s e j a v l ja u d v a o b l i k a — m o j a o b a v i j e š t e n o s t i o b a ­
v i j e š t e n o s t m o g a n e p r i j a t e l j a . S v a k i ž iv i o r g a n i z a m n a ­
s to j i m a k s i m a l i z i r a t i s v o j s t u p a n j o b a v i j e š t e n o s t i , a m i-
n i m a l i z i r a t i s t u p a n j o b a v i j e š t e n o s t i s v o jih p r o t i v n i k a .
K r i p t o g r a f i j a i k r i p t o a n a l i z a p r i m j e r i s u t i h d v a ju m o ­
d a l i t e t a — k r i p t o g r a f i j a i d e z a t i m d a s e s a č u v a e k s k lu -
z iv n o s t p o s j e d o v a n j a f o n d a i n f o r m a c i j a n a c ije , k r i p t o a ­
n a li z a g a n a s t o j i p o v e ć a t i.
A li, s a m o p o s e b i z n a n je n ije d o v o l jn o z a m o ć . D a b i
b i l o e f i k a s n o , m o r a s e u d r u ž i t i s f iz ič k o m s ilo m . K r ip -
t o l o g i j a ( k a o i d r u g e p o m o ć n e v o j n e s lu ž b e ) s a m o p o ­
m a ž e b o r b e n i m j e d i n i c a m a k o j e s u g la v n i e l e m e n t n a ­

40
c i o n a l n e m o ć i. N a c ije i s k o r i š t a v a j u t u m o ć u n a s to j a n ju
d a o s t v a r e s v o je p o l i t i č k e i d r u š t v e n e c ilje v e . K r ip to -
g r a f i ja i k r i p t o a n a l i z a u b r a j a j u s e m e đ u s r e d s t v a z a p o ­
s ti z a n je t ih c ilje v a , i t o u v j e t u je n j ih o v p o lo ž a j i p o n a š a ­
n je u s v a k o j d a n o j s itu a c iji.

B IL J E Š K A B R . 1.
V A R IJ A C IJ E U F R E K V E N C IJ I S L O V A

D o s a d n ije r i j e š e n p r o b l e m z a š to u n e k o m je z ik u
n e k a s lo v a i m a ju v e ć u f r e k v e n c ij u , a d r u g a m a n ju . I s t o
s e t a k o n e z n a z a š t o n e k i je z ik p r e f e r i r a o n e is te g la s o v e
o d k o j ih d r u g i je z ic i z a z ir u g o t o v o s g n u š a n je m . Z a š to
j e e n a j č e š ć e s lo v o u e n g l e s k o m je z ik u ? ( D o d u š e , t r e b a
n a p o m e n u ti d a u e n g le s k o m s itu a c iju d o n e k le z a m a ­
g lju je t o š t o s e u n j e m u r ije č i n e i z g o v a r a ju j e d n a k o k a o
š t o s e p iš u , a li t o n e u t j e č e n a p i t a n j e k o je n a s o v d je z a ­
n im a , j e r i u je z ic im a s p o tp u n o fo n e tič k im p ra v o p is o m
p o s t o j e v i s o k o f r e k v e n t n a i n i s k o f r e k v e n t n a s lo v a .) Z a ­
š t o je , u z m i m o , u r u s k o m n a jč e š ć e s lo v o o, u h r v a t s k o -
- s r p s k o m s lo v o a, a u n j e m a č k o m , f r a n c u s k o m i š p a ­
n j o l s k o m s lo v o e ( k a o u e n g le s k o m ) ?
O t o m e s u o b j a v l je n e m n o g e h i p o te z e , a li n i j e d n a n e
z a d o v o lj a v a p o t p u n o . T e z a d a s u n a jč e š ć i g la s o v i u j e ­
z ik u o n i k o j e d i je te p r v e n a u č i p o k a z a l a s e k a o n e to č n a .
T e z u d a l j u d s k e s k u p in e , k o je n a s t a v a j u h l a d n a i v la ž n a
p o d r u č j a , n a j r a d i j e b i r a j u t a k v e z v u k o v e š to z a h tije v a ju
n a j m a n j e o t v a r a n j e u s t a n i s u p o t v r d i l e č in j e n ic e . I s to
t a k o n e m a d o k a z a z a s u p r o t n u te z u , d a r i b a r s k e z a je d ­
n i c e s t v a r a j u je z ik e b o g a t e s a m o g l a s n i c im a , j e r s e r ije č i
s m n o g o s a m o g l a s n i k a č u ju . d a lje i l a k š e n a d ja č a ju
b u k u v a lo v a i v je tr a . T e n d e n c i j a d a s e e k o n o m i z i r a n a ­
p o r o m k o ji j e n u ž a n z a iz g o v a r a n j e r ije č i o b j a š n j a v a
m n o g e l in g v i s ti č k e p o ja v e ( k a o n a p r i m j e r v e ć u u č e s t a ­
l o s t r ij e č i š to z a v r š a v a ju b e z v u č n i m g l a s o v i m a n e g o r i ­
j e č i k o j e z a v r š a v a ju z v u č n im g la s o v im a ) , a li h i p o t e z a
k o j a b i s e p o s lu ž i la t o m t e n d e n c i j o m d a p o k u š a o b j a ­
s n i t i f r e k v e n c i j u g la s o v a n a s u k a l a b i s e n a n e k i m d r u ­
g im č i n j e n i c a m a , n a p r i m j e r , n a t o m e d a u e v o lu c iji
m n o g i h j e z i k a g la s o v i k o ji s e t e š k o iz g o v a r a ju i s t i s k u j u
g l a s o v e k o ji s e iz g o v a r a ju la k o . Č ita v a j e d n a k n jig a b i la
je p o s v e ć e n a r a z m a tr a n ju k o re la c ije iz m e đ u g e o g ra fs k e
r a s p o d j e l e tzv . O - f a k t o r a u k r v i i r a z v o ja th g la s o v a u

41
n e k i m e v r o p s k i m r e g i o n i m a ; h t je lo s e d o k a z a t i k a k o
n e k i h e r e d ita r n i fa k to ri p r e d is p o n ir a ju s ta n o v ite p o p u ­
la c ije d a s e u g o v o r u s lu ž e j e d n i m g l a s o v i m a r a d i j e
n e g o n e k i m d r u g im a , k o je o p e t p r e f e r i r a j u n e k e d r u g e
p o p u l a c i je . A li j e d a n o d r e c e n z e n a t a te k n jig e u p o z o r i o
j e n a n e š t o s a s v im j e d n o s t a v n o : d a s e u č e s t a l o s t O -fak -
t o r a i u č e s t a l o s t g la s o v a t i p a th u s t a n o v i t i m p o p u l a c i ­
j a m a » p o d u d a r a j u s a m o z a to š to o b o j e o d r a ž a v a j u s t a ­
n o v i t u d i s t r i b u c i j u , m ig r a c i ju i m ij e š a n j a h i s t o r i j s k i s a ­
s v im o d r e đ e n i h p o p u l a c i ja , a n e p o s t o j a n j e b i l o k a k v o ­
g a k a u z a l n o g o d n o s a « . T e o r ij e i h i p o t e z e p r e m a k o j im a
je z ic i p o k a z u j u u s v o m r a z v o ju t e n d e n c i j u d a p o p u n j a ­
v a ju r u p e u lin g v is tič k im o b r a s c i m a , t e o r i j a p r e m a k o ­
jo j s e g la s o v i i z a b i r u p o k r i t e r i j u s v o je a r t i k u l a t o m e ili
a u d i t o r n e u p a d lj iv o s t i, t e o r i j a d a n e o b i č n i g la s o v i s tj e ­
č u p o p u l a r n o s t z a to š to s u iz r a ž a jn iji, e k s p r e s iv n i j i o d
d r u g i h , t e o r i j a d a t ip k u l t u r e ( u z m i m o p o ^ o p r i v r e d n a
k u l t u r a z a r a z l ik u o d n o m a d s k e ) o d r e đ u j e k a k a v ć e b i ti
f o n d g la s o v a je z i k a — s v e t e t e o r i j e i h i p o t e z e m o ž d a s a ­
d r ž e p o j e d n o z r n o i s t i n e i m o g u o b j a s n i t i n e k e i z o l ir a ­
n e f e n o m e n e , a li n i j e d n a n e d a je k o m p l e t n o , c je l o v it o
i s v e o b u h v a t n o o b j a š n j e n je p r o b l e m a k o ji s e s v o d i n a
p i t a n j e z a š t o f o n d g la s o v a u r a z l ič i ti m j e z i c i m a n ije j e d ­
n a k n e g o j e r a z lič it, i z a š to s v a k i j e z ik d a je p r e d n o s t n e ­
k i m g l a s o v i m a n a u š t r b d r u g ih .

B I L J E Š K A B R . 2. IZ R A Č U N A V A N JE R E D U N D A N C IJ E

U tv r đ iv a n je p o s t o t k a r e d u n d a n c i j e z a p o č i n je i z r a č u ­
n a v a n j e m j e d n e k v a n t i t e t e k o ja s e s t r u č n o z o v e » e n t r o ­
p ija « . S h a n n o n j e ta j t e r m i n u z e o iz fiz ik e . T a k o j e p o ­
s t u p i o z b o g to g a š to j e o b l i k j e d n a d ž b e , k o j u j e iz r a d io
d a b i p o m o ć u n je m a t e m a t i č k i iz r a z io k o l i č i n u i n f o r ­
m a c i ja u d a n o m t e k s t u , i d e n t i č a n s o b l i k o m j e d n a d ž b e
k o j o m f iz ič a r i p r i k a z u j u e n t r o p i j u . N a o b a p o d r u č j a e n ­
t r o p i j o m s e m je r i n e r e d , r a n d o m i z i r a n o s t , n e d o s t a t a k
s t r u k t u r e . S t o j e u n e k o m s i s t e m u e n t r o p i j a v e ć a , t o je
v e ć i k a o s u n j e m u . E n t r o p i j a o z n a č u j e n e g a ti v n u , d is-
p e r z i v n u t e n d e n c i j u s is t e m a . O n a i g r a v a ž n u u l o g u u fi­
z ici, j e r s e p o ja v lju je u d r u g o m z a k o n u t e r m o d i n a m i k e ,
a to j e m o ž d a n a jv a ž n iji f iz ik a ln i z a k o n . O n k a ž e d a s e
» e n t r o p i j a u v ije k p o v e ć a v a « — t o j e s t d a , d r u g i m r i j e č i ­
m a , e n e r g i j a u v ije k p r e l a z i iz o r g a n i z i r a n i j i h s t a n j a u

42
m a n j e o r g a n i z i r a n a s t a n j a ( p a n a p r i m j e r z v ije z d a r a s i ­
p a s v o ju e n e r g i j u z r a č e n je m ) . T a j j e d n o s m j e r n i t o k d o ­
n io j e e n t r o p i j i e p i t e t » s tr ije la v r e m e n a « , j e r j e p o v e ć a ­
n je s t u p n j a e n t r o p i j e u v ije k z n a k v e ć e s t a r o s t i n e k o g a
( iz o lir a n o g ) f iz ič k o g s is t e m a . K a d b i s e ta j p r o c e s n a s t a ­
v io d o s v o g a l o g ič k o g f in a la u s i s t e m u k a k a v j e n a š s v e ­
m i r ( p is a o j e s i r J a m e s J e a n s ) , » n e b i p o s to j a li n i S u n ­
č e v a s v je t lo s t n i s ja j z v ije z d a n e g o s a m o h l a d n o s v je tlu -
c a n j e z r a č e n j a u n i f o r m n o r a s p o d i j e l j e n o g p o s v e m ir u « .
T o s t a n j e k r a j n j e , m a k s i m a l n e e n t r o p i j e d o b i l o j e n a z iv
» t o p l o t n a s m r t s v e m ir a « .
B u d u ć i d a p o v e ć a n je e n tr o p ije z n a č i p o v e ć a n je a n a r ­
h ije , b e z a k o n j a , je z ik s n a jv iš e e n t r o p i j e u j e d n o j e je z ik
s n a jv iš e s l o b o d e , j e z ik k o ji n e s p u t a v a j u n i k a k v a p r a ­
v ila . R a z u m ij e s e d a t a k a v je z ik , k a d b i k o jim s lu č a j e m
p o s t o j a o , n e b i b i o s p u t a v a n s t a t i s t i č k i m z a k o n i m a š to
b i m u n a r e đ i v a l i k o je g l a s o v e ( s lo v a ) m o r a n a jv iš e
u p o t r e b l j a v a t i , k o j a s lo v a i m a ju p r e d n o s t d a d o l a z e iz a
o d r e đ e n i h d r u g i h s lo v a , i t a k o d a lje . T a k v im j e z i k o m
m o g a o b i s e b i lo k a k a v t e k s t n a p i s a t i n a p r o s t o t a k o d a
s e u z m e 2 6 s lo v a a l f a b e t a (s t im d a se , r a d i j e d n o s t a v ­
n o s ti , iz o s ta v e i n t e r p u n k c i j s k i z n a k o v i, v e lik a s lo v a
itd .), d a s e t a s lo v a b a c e u k a k v u u r n u , d a s e o d a t l e iz ­
v la č e j e d n o p o j e d n o , z a p is u j u i s ta v lja ju n a tr a g , d a s e
u m a p o s li j e s v a k e t a k v e o p e r a c i j e d o b r o p o t r e s e » k a k o
b i s e s lo v a d o b r o p o m ije š a la « — i d a s e ta k v i m p o s t u p ­
k o m s t v a r a j u rije č i, a o d r ij e č i — t e k s t . R a z u m ije s e d a
b i t a k a v t e k s t b i o p r o d u k t n iz a s l u č a j n o s t i, p o t p u n o
r a n d o m i z i r a n . I z g le d a o b i k a o o v a j t e k s t Š to g a j e S h a n -
n o n s a s t a v io k a o i l u s t r a c i j u t a k v o g p r o c e s a :

XFOM L RX K H RJFFJU J ZLPW CFW KCYJ

FFJEY V K C Q SG X Y D Q PA A M K BZA A CIBZLH JQ D

A r g e n ti n s k i p i s a c J o r g e L u is B o r g e s n a p i s a o j e n e z a ­
b o r a v n u n o v e l u o i m a g i n a r n o j i b e s k r a j n o j » B a b ilo n ­
s k o j b i b l i o t e c i « k o j u t v o r e k n jig e n a p i s a n e u p r a v o n a
ta j r a n d o m i z i r a n i n a č in . Z b o g t o g a s e u n jo j n a la z e s v e
m o g u ć e k o m b i n a c i j e s lo v a , t o j e s t » sv e š t o s e m o ž e iz ­
r a z i ti n a s v im j e z ic im a . T u j e sv e : n a j p o d r o b n i j e n a p i s a ­
n e h is to rije b u d u ć n o s ti, a u to b io g ra fije a rk a n đ e la , to č a n
k a t a l o g B i b l i o t e k e , t i s u ć e i t i s u ć e n j e z i n ih la ž n ih k a t a ­
lo g a , k n j ig e u k o j i m a s e d o k a z u j e l a ž n o s t t i h k a ta lo g a ,
k n j ig e u k o j i m a s e d o k a z u j e l a ž n o s t p r a v o g k a t a l o g a . . .

43
i s t i n i t i o p i s v a š e s m r t i, p r i j e v o d s v a k e k n jig e n a s v a k i
je z ik . . . N e b i h m o g a o iz m is liti s e k v e n c i j u s lo v a — d h -
c m r l c h t d j — k o j u t a b o ž a n s k a b i b l i o t e k a n ije s tv o r ila .«
K a d s u l ju d i k o ji s u n a č in i li t u b i b l i o t e k u s h v a ti li d a j e
o n a t o t a l n a , o s je tili s u s il n u r a d o s t , j e r s u b ili s ig u r n i d a
o n a s a d r ž i r j e ^ e n ja s v ih t a j n i s v ije ta . A li n a k o n t e s il n e
r a d o s ti d o š la je s iln a d e p re s ija - j e r m e đ u tim b e z b ro j­
n i m k n j i g a m a n i s u m o g li p r o n a ć i o d g o v o r e k o je s u t r a ­
žili. N a im e , e n t r o p i j a t e b i b l i o t e k e b i l a j e p o t p u n a . S u ­
v is li t e k s t o v i b ili s u p l o d p u k e s l u č a j n o s t i i s t o o n o l i k o
k o l i k o p o e z ij a k o j u s u t i p k a l i m a j m u n i E m il e a B o r e la .*
A li p r i r o d n i s e je z ic i n e s t v a r a j u i n e r a z v ija ju i g r o m
s lu č a j a . B r o j n a p r a v ila , k o j i m a s e p o k o r a v a j u , d a ju im
v is o k o o rg a n iz ir a n u s tr u k tu r u i ta k o se s m a n ju je n jih o ­
v a e n t r o p i j a . G o v o r e ć i t e o r e t s k i , a k o s e ž e li i z r a č u n a t i
e n t r o p i j a , p o t r e b n o je : 1. p r e b r o j i t i s v a s lo v a u u n i v e r ­
z u m u g o v o ra , iz ra č u n a ti za s v a k o p o je d in o v je ro ja tn o s t
p o j a v l ji v a n ja t a k o d a s e u k u p a n b r o j s v ih s lo v a p o d i je li
s b r o j e m p o ja v ljiv a n ja d o t i č n o g s lo v a , p o m n o ž i t i t u v je ­
r o j a t n o s t s v l a s t it im l o g a r i t m o m , i z b r o j i ti z a ti m s v e t e
p r o d u k t e m ij e n j a ju ć i n e g a t i v n e u p o z i t i v n e p r e d z n a k e ;
2. p r e b r o j i t i s v e p a r o v e s lo v a , i z r a č u n a t i n a g o r e o p i s a n
n a č i n v j e r o j a t n o s t n j ih o v a p o ja v ljiv a n ja , p o m n o ž i t i t u
v j e r o j a t n o s t s v l a s t i t i m l o g a r i t m o m , z b r o j i ti p r o d u k t e ,
z a m i j e n i t i p r e d z n a k e i t o p o d i j e l i t i s d v a ( je r s e e n t r o ­
p i j a r a č u n a n a b a z i » s lo v o p o s lo v o « ) ; 3. p r e b r o j i t i s v e
t r i g r a m e , i z r a č u n a t i v j e r o j a t n o s t n j i h o v a p o ja v ljiv a n ja ,
z b r o j i t i p r o d u k t e r a č u n a v j e r o j a t n o s t i n j ih o v a p o ja v lji­
v a n j a i n j ih o v e l o g a r i t m e , z a m i j e n i t i p r e d z n a k e i p o d i j e ­
liti s tr i; 4. p r e b r o j i t i s v e č e t v o r o s l o v n e g r u p e , i z r a č u n a ­
t i v j e r o j a t n o s t p o ja v ljiv a n ja s v a k e , p o m n o ž i t i t e v j e r o j a t ­
n o s t i s n j i h o v i m l o g a r i t m i m a , z b r o j i t i p r o d u k t e , z a m i je ­
n i t i p r e d z n a k e , p o d i j e l i t i s a č e ti r i ; 5. p o n a v l j a t i ta j p r o ­
c e s s a s v e v e ć im g r u p a m a s lo v a . S v a k a f a z a d a je k a o r e ­
z u l t a t s v e t o č n i j u p r o c j e n u e n t r o p i j e j e z i k a k a o c je lin e .
S h a n n o n je o b a v io p rv e tr i faze o v e o p e ra c ije p o s lu ­
ž iv š i s e k a o g r a đ o m j e d n i m z a t o d o v o l j n o v e li k im u z o r ­
k o m . U z e v š i a l f a b e t s 2 7 n a t u k n i c a (2 6 s lo v a i z n a k z a

* E m ile B o re l je n a p is a o s a tir ič k u n a u č n o f a n ta s tič n u p r ip o v ije tk u

n a te m u r a č u n a v je r o ja tn o s ti. Id e ja je p r ip o v ije tk e je d n o s ta v n a : u
s k la d u s r a č u n o m v je r o ja tn o s ti, a k o se s ta n o v it b r o j m a jm u n a d r e s ir a
d a t i p k a j u n a p i s a ć i m s t r o je v i m a , o n i ć e , p r i j e ili k a s n ije , o t i p k a t i
p j e s m e b o ž a n s t v e n e v r i j e d n o s t i ili r a s p r a v e s n e d o g l e d n i m n a u č n i m
p o s lje d ic a m a . — P re v .

44
 r a z m a k m e đ u r ij e č i m a ) u s t a n o v i o j e d a e n t r o p i j a z a p o ­
j e d i n a č n a s lo v a iz n o s i 4 ,0 3 b itsa * p o s lo v u . K o d b ig ra -
m a j e e n t r o p i j a p a l a n a 3,32 b its a p o s lo v u , k o d tr ig r a -
m a n a 3,1 b its a p o s lo v u . T a j p a d e n t r o p i j e p r o iz i š a o je
iz č in j e n i c e d a s v a k o s lo v o d o n e k l e o d r e đ u j e k o je ć e
s lo v o d o ć i p o s li j e n je g a : u v ije k p o s to j i v e ć a v j e r o j a t n o s t
(u e n g l e s k o m j e z i k u ) d a ć e iz a s lo v a t d o ć i s lo v o h n e g o
d a ć e iz a n j e g a d o ć i, u z m im o , s lo v o l.
T o m d i r e k t n o m t e h n i k o m u p r a k s i s e n e m o ž e ići
j a k o d a l e k o , j e r p o s lije n e k o g v r e m e n a k o l ič in a s lo v a
k o ja tr e b a p r e b r o jiti p o s ta je p r e v e lik a i p re g lo m a z n a .
D o t r e n u t k a k a d b i s e s tig lo d o g r u p a o d 12 s lo v a t r e ­
b a l o b i o b a v i t i m i l i j a r d u m il ij a r d i o p e r a c ij a . S h a n n o n
s e z a to p o s l u ž i o n e k i m i n d i r e k t n i m m e t o d a m a , k o je s e
z a s n iv a ju n a t o m e d a s e »za s v a k o g a t k o z n a g o v o r iti
b i l o k o ji j e z ik m o ž e i m p l i c i t n o p r e t p o s t a v i t i d a p o s je ­
d u j e g o l e m i f o n d z n a n ja o n je g o v im s ta t i s t i k a m a « . Iz r e ­
z u l t a t a k o ji s e d o b i j u t a k v i m t e s t o v i m a m a t e m a t i k a
m o ž e iz v u ć i z n a č a j n e i m a n je - v iš e t o č n e p o d a t k e o e n ­
tro p iji. U je d n o m o d tih te s to v a S h a n n o n je b ro jio k o ­
l ik o s u p u t a i s p i t a n i c i p o g a đ a li p r i j e n e g o š t o b i p o g o ­
d i li t o č n o s lo v o u n e k o m n j im a n e p o z n a t o m te k s t u .
B r o j e v i i s p o d s lo v a o z n a č u j u k o l i k o j e p u t a s v a k o s lo v o
p o g a đ a o je d a n isp ita n ik :

T H E R E I S NO R E V E R S E ON A M O T O R C Y C L E
1 1 1 5 1 1 2 1 1 2 1 1 I S 1 17 1 1 1 2 1 3 2 1 2 2 7 1 1 1 1 4 1 1 1 1 1
A F R I E N D OF M I N E F O U N D T H I S O U T
3 1 8 6 1 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 6 2 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1
R A T H E R D R A M A T I C A L L Y T H E O T H E R D A Y
4 1 1 1 1 1 1 11 5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

* B its j e k o v a n i c a n a s t a l a s p a j a n j e m r ije č i »b in a r y d ig its « ( b i n a r n i

b r o je v i) . B i n a r n i s u b r o j e v i o n e d v ije b r o j k e u o d r e đ e n o m b r o j n o m
s i s t e m u k o je j e d i n e s lu ž e z a iz r a ž a v a n je b ilo k a k v e k o lič in e ; to s u o b i ­
č n o 0 i 1. U u o b i č a j e n o m d e c i m a l n o m n a č i n u p i s a n j a ja v lja s e d e s e t
o s n o v n i h b r o j k i: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 , 7, 8, 9. Z a b r o j e v e v e ć e o d 9 d e c i ­
m a l n i s e s i s t e m s lu ž i z n a m e n k a m a z a d e s e t i c e , s t o t i c e , i t a k o d a lje . U
b i n a r n o m r a č u n a n j u r a d i s e s o n a d v a b r o j a i s to š t o s e u d e c i m a l n o m
r a č u n a n j u r a d i s a z n a m e n k a m a z a d e s e t i c e , s t o t i c e itd . K v a n t i t e t e
k o je s u u d e c i m a l n o m s i s t e m u o z n a č e n e k a o 0, 1 ,2 , 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,
10, 11 g la s e u b i n a r n o m s i s t e m u 0, 1, 10, 11, 100, 101, 110, 111, 1000,
1001, 1010, 1011. B i n a r n i b r o j e v i iz r a ž a v a ju r e z u l t a t e iz b o r o m iz m e đ u
d v iju m o g u ć n o s t i , k o j e s u u j e d n o j e d i n e m o g u ć n o s t i — o v o ili o n o ,
c r n o ili b ije lo , s v e ili n iš ta , u k l j u č e n o ili is k lj u č e n o , I ili 0 . Z a to r e z u l­
t a t 4 ,0 3 b itsa p o s lo v u z n a č i n a p r o s t o t o d a t r e b a n a č i n i t i 4 ,0 3 iz b o r a
» d a -n e « k a k o b i s e d o b i l o p r a v o s lo v o . Z a p r a v o j e b i n a r n i s i s te m
s a m o j o š j e d a n s i s t e m p i s a n j a b r o j e v a , a li u r a z l ič i ti m p r i m j e n a m a
im a m n o g e p r e d n o s t i p r e d d e c i m a l n i m s i s t e m o m . — A u to r

45
 U p r i j e v o d u t e k s t g la s i: » N e m a ’r i k v e r c a ’ n a m o t o c i k ­
lu . J e d a n m o j p r i j a te lj o t k r i o j e t o p r i l i č n o d r a m a t s k i
n e k i d a n .«
T e k s t j e i m a o u k u p n o 102 s lo v a . I s p i t a n i k j e v e ć u p r ­
v o m p o k u š a j u p o g o d i o 7 9 s lo v a , a z a s a m o 15 s lo v a p o ­
g a đ a o j e t r i p u t ili v iše . (T o s e o b i č n o d o g a đ a l o k a d b i
te k s t is p r e d tih m je s ta b io ta k a v d a je p o s m is lu m o g a o
s k r e n u t i u n e k o l i k o s m je r o v a .)
U d r u g o m je d n o m te s tu is p ita n ic i su m o ra li k o m p le ­
t i r a t i f r a z u iz k o je s u b ili i s p u š t e n i s v i s a m o g l a s n i c i i svi
r a z m a c i m e đ u r ije č im a , p a j e k o n a č n i t e k s t b i o z a p o ­
lo v ic u k r a ć i o d iz v o r n o g .
F C T S S T R N O R T H N F C T N

Š e s t o r i c a i s p i t a n i k a u s p j e l a s u i d e n t i f i c i r a t i 93 p o s t o
i s p u š t e n i h s lo v a i v r a t i t i i h u t e k s t , a n e k o l i k o g a j e is ­
p i t a n i k a p o t p u n o r e k o n s t r u i r a l o . T e k s t j e g la s io : F a ct is
s tr a n g e r th a n fic tio n (Z b ilja j e č u d n i j a o d m a š te ) .
N a te m e lju r e z u lta ta ta k v ih te s to v a S h a n n o n je za­
k l ju č io d a u e n g l e s k o m j e z i k u e n t r o p i j a g r u p e o d 100
s lo v a iz n o s i o t p r i l i k e 1 b its p o s lo v u . Z a š to j e t a k o
m a la ? T o n ije t e š k o o b ja s n iti. K u m u l a t iv n i u č in a k p r e t ­
h o d n i h s lo v a u j e d n o m t a k o d u g o m t e k s t u n a n je g o v o
p o s l j e d n j e s lo v o n e m o ž e b iti m a l e n . A li t o z a p r a v o n ije
s a s v i m t o č n o . N e k i d r u g i t e s t o v i p o k a z a l i s u d a p o s lije
32 s lo v a e n t r o p i j a p r e s t a j e o p a d a t i . T o z n a č i d a t a 32
s lo v a i m a ju is to t a k v o d j e l o v a n je n a s lo v a k o j a iz a n jih
d o l a z e k a o d a ih i m a 100.
R a z u m ij e s e d a n i š t a s li č n o t o m e n ije p o s t o j a l o u
B o r g e s o v o j B a b i l o n s k o j b i b l i o t e c i g d je j e s v a k o s lo v o
n a s t a j a l o n e z a v i s n o o d s v ih d r u g i h s lo v a . U t e k s t o v i m a
te b i b l i o t e k e n i s u p o s t o j a l e n i r a z l i k e u f r e k v e n c iji p o ­
j e d i n i h s lo v a , j e r s e z b o g d j e l o v a n ja s lu č a j n o s t i s v a k o
s t v a r a l o j e d n a k o č e s t o . T a j » je z ik u m i « , č ija e n t r o p i j a
o v is i i s k lju č iv o o b r o j u e l e m e n a t a n j e g o v a a lf a b e ta ,
m o ž e s lu ž iti k a o s t a n d a r d p r e m a k o j e m u s e m j e r e p r i ­
r o d n i je z ic i. U t e h n i č k o m s m i s lu r ije č i r e d u n d a n c i j a j e
o m je r iz m e đ u u s ta n o v lje n e e n tr o p ije n e k o g je z ik a i
m a k s i m a l n e e n t r o p i j e k o j a s e t e o r e t s k i p o s ti ž e s i s t i m
b r o j e m e l e m e n a t a (s lo v a ), s t i m d a s e t a k o d o b i v e n i r e ­
z u l t a t o d u z m e o d 1. R e d u n d a n c i j a s e i z r a ž a v a k a o p o ­
s t o t a k . M a k s i m a l n a e n t r o p i j a a l f a b e t a s 27 n a t u k n i c a

46
( s lo v a , z n a k o v i z a r a z m a k e itd .) j e s t l o g a r i t a m o d 27
(4 ,7 6 b its a p o s lo v u ) ; k a d s e r a s p o l a ž e s a 26 n a tu k n i c a ,
o n a iz n o s i 4 ,7 0 b its a p o s lo v u . A k o u z m e m o d a u e n ­
g l e s k o m j e z i k u e n t r o p i j a iz n o s i 1 b its p o s lo v u , izla zi d a
r e d u n d a n c i j a u t o m j e z i k u iz n o s i 1 - 1 /4 ,7 = 7 9 p o s to . U
p r a k s i s e to s m a n j u j e n a j e d n o s t a v n i j u i k o n z e r v a ti v n i ju
b r o j k u o d 75 p o s to .

47
 21

RAZNE DRUG E PO BU DE

M a lo t la p n ji m o ž e d o to g s t u p n j a z a r o b i t i d u h t a k o
v e li k o g b r o j a i n a č e p a m e t n i h i r a z b o r i t i h lju d i k a o t l a p ­
n j a d a b i o n i m o g li, k a d b i s a m o p o k u š a li , iz m is liti t a k ­
v u š if r u k o j u n i t k o n e b i u s p i o r a z b iti. M n o g i p r e l a z e s
m is li n a d je lo . I a k o j e p u b l i c i r a n ili p a t e n t i r a n s a m o
n e z n a t a n d i o t a k o n a s t a l i h š i f a r s k i h s is t e m a , k v a n t i t e t a
i r a z n o l i k o s t k o je v i d im o č a k u t o m e m a l o m u z o r k u n a ­
p r o s t o z a p a n ju ju .
E m i l e M y z s k o w s k i, p e n z i o n i r a n i f r a n c u s k i p u k o v n ik ,
iz m is lio j e n e k u v r s t u t r a n s p o z i c i j e s p o n a v lj a n im k lju ­
č e m i o b j a v i o j e u s v o jo j k n jiz i C r y p to g r a p h ie in d é c h iff­
r a b le ( N e p r o b o j n a k r i p t o g r a f ij a ) . C o llo n , o f ic i r b e lg ijs k e
v o js k e , p r e d l o ž i o j e n e k o l i k o f r a k c ij s k ih ( r a z lo m a č k i h )
s i s t e m a . N e k i R o z i e r h r a b r o j e v o d io s lo v a s v o jih o t v o ­
r e n ih te k s to v a k ro z la b ir in t v ig e n è re o v s k e ta b lic e ta k o
k r i v u d a v i m p u t e m t e j e b io s a s v im s i g u r a n d a g a n i j e ­
d a n k r i p t o a n a l i t i č a r n e ć e m o ć i s lije d iti. T a k o z v a n a P h il-
l ip s o v a š if r a š i f r i r a m o n o a l f a b e t s k i p o p e t s lo v a o t v o r e ­
n o g t e k s t a u t a b l ic i 5x5, a z a ti m p o m i č e r e t k e t a b l ic e i
p o n a v l j a p o s t u p a k . T r a n s p o z i c i j s k a š if r a t i p a A m s c o
p rih v a ć a k a o e le m e n te o tv o re n o g te k s ta n e s a m o in d i­
v i d u a l n a s lo v a n e g o i p a r o v e s lo v a ( b ig r a m e ) . A. d e
G r a n d p r é i s p u n i o j e t a b l i c u 10x10 s 10 d e s e t o r o s l o v n i h
r ije č i, k o j ih s u p r v a s lo v a t v o r i l a m n e m o n i č k i a k r o s t i h ,
z a ti m j e s a s t r a n e p o r e d a o k o o r d i n a t e i u z e o t a s lo v a z a
š i f r ir a n je ; u p o t r e b a r ije č i o t v o r e n o g t e k s t a u t a b l ic i d a -

4 - S i l r a n i i p r u l i v ¿ p i j u n a IV 49
v a la j e d o v o l j n u k o l ič in u h o m o f o n a d a s e k a m u f l i r a
f r e k v e n c ij a s lo v a n o r m a l n o g o t v o r e n o g t e k s t a . F r a n c u ­
s k i m a j o r L o u is - M a r ie - J u le s S c h n e i d e r iz m is lio j e f a n t a ­
s t i č n o k o m p l i c i r a n p o l ia lf a b e ts k i s i s t e m u k o j e m u je
s v a k i a l f a b e t g e n e r i r a o d r u g i š t o b i d o l a z i o p o s lije n j e ­
ga; u p r a v o j e to b io j e d a n o d o n i h s i s t e m a k o j e j e W il­
lia m F r i e d m a n r a z b io d o k j e o t k r i v a o i r a z r a đ i v a o p r i n ­
c ip i n d e k s a k o i n c i d e n c i j e . N e k i A r t h u r P o r g e s , m a t e m a ­
t i č a r p o z a n im a n j u , k o n s t r u i r a o j e s i s t e m s a z d a n n a
k o n t i n u i r a n o m f r a k c i o n i r a n j u . N i c o d e m u s o v s i s t e m is ­
p is u je o t v o r e n i t e k s t i s p o d k l ju č n e rije č i, š i f r i r a g a p o
v i g e n è r e o v s k o m s i s t e m u p o m o ć u te k l ju č n e rije č i, a z a ­
t im g a v e r t i k a l n o t r a n s p o n i r a p o m o ć u k l ju č n ih b r o je v a
k o je d a je k l j u č n a r ije č . G r o f M i r a b e a u , f r a n c u s k i r e v o ­
l u c i o n a r iz X V II I s to lje ć a , š if r ir a o j e p o m o ć u P o lib ije v e
t a b l i c e n a k o jo j s u s e to v i k o o r d i n a t a išli o d 1 d o 5; s v a ­
k i d v o z n a m e n k a s t i e k v iv a l e n t u p i s a o b i o k o m i t o , z a tim
bi p r e p is a o sv e p rv e z n a m e n k e , p a sv e d ru g e , u b a c u ju ć i
m e đ u n jih b r o j k e o d 6 d o 0 (6, 7, 8, 9, 0 ) k a o » n u le « . N e ­
k im a m a t e r i m a p a d n e n a p r o s t o n a u m i d e j a d a p o r u k u
š i f r i r a j u v i g e n è r e o v s k i m s is t e m o m , a z a ti m j e p r e š if r i-
r a j u s i s t e m o m P la y lf a ir . N e k i n a d o b u d n i p r o n a l a z a č i š i­
f a r a iz m iš lja ju t r a n s p o z ic ij e s a u t o k l j u č e m . W . B . H o -
m a n iz m is lio j e š if a r s k i s is t e m š t o d a je k r i p t o g r a m e u
k o j im a s e s v a k o s lo v o a l f a b e t a p o ja v lju je j e d n a k o č e s t o
k a o s v a d r u g a s lo v a , p a s e t i m e s p r e č a v a p r i m j e n a a n a ­
liz e f r e k v e n c ij e .
A m a te r i n e iz m iš lja ju s a m o t a k v e s i s t e m e ( k o d k o jih
s e š i f r i r a » o lo v k o m i p a p ir o m « ) . A r h iv e i d o s je i p a t e n t ­
n i h u r e d a » p u c a ju « o d s iln e k o l ič in e p l a n o v a z a k o n ­
s t r u k c i j u š if a r s k i h d i s k o v a ( v je r o ja tn o n a j p o p u l a r n i j e g
k rip to g ra fs k o g p ro n a la s k a u k ru g u a m a te ra ), p la n o v a
za n o v e tip o v e i a ra n ž m a n e z u p č a n ik a , p re n o s n ik a , r e ­
š e tk i, c i l i n d a r a z a š if r ir a n je , m e h a n i z i r a n i h t a b l ic a , s is ­
t e m a t r a k a i v r p c a , i t a k o d a lje . ( V e ć in a t i h m e h a n i z a ­
m a p r o iz v o d i s u p s t i t u c i j s k u š if r u , a n e t r a n s p o z ic ij s k u .
T o j e z b o g j e d n e v r lo t e m e l j n e r a z l ik e i z m e đ u s u p s t i t u ­
c ije i tr a n s p o z ic ij e . P o s t u p a k t r a n s p o z i c i j s k o g š i f r i r a n j a
s lič a n j e o n o m e š t o t v o r n i č k i i n ž e n j e r i n a z iv a ju s e r i j ­
s k o m p r o iz v o d n j o m . T a k o s e n a z iv a t e h n o l o š k i p r o c e s
u k o j e m u s e o d j e d n o m u p o t r i j e b i v e ć a k o l i č i n a r a z lič i­
tih m a t e r i ja l a , i f in a ln i p r o iz v o d i iz la z e s e r ijs k i. K o d
tra n s p o z ic ije se u p o tre b lja v a u sv a k o j r u n d i o d je d n o m
č it a v a g o m il a s lo v a , k o ja s e m ije š a ju , a t e š k o j e k o n ­

50
s t r u i r a t i m e h a n i č k i u r e đ a j z a » u s k la d iš ta v a n je « s lo v a .
S u p s t i t u c i j s k a š if r a m o ž e s e u s p o r e d i t i s k o n t i n u i r a n i m
t e h n o l o š k i m p r o c e s o m . T u s i r o v i n a — s lo v a u j e d n o m
s lu č a ju , s a s t o j i n e u d r u g o m — n e p r e s t a n o p r i t j e č e i u b a ­
c u je s e u p r o iz v o d n j u , n e » u s k la d iš ta v a « se , a p r i t j e c a ­
n je m o ž e s e z a u s t a v it i u s v a k o m t r e n u t k u .)
M o ž d a s e v e ć in a š i f a r s k i h s i s t e m a iz m iš lja z a r a z o n o ­
d u , š t o j e u is ti m a h n e p o s r e d n a p o s l j e d i c a o n o g a p r i ­
v r e m e n o g z a n im a n ja za k rip to lo g iju k o je m u k a o d a
m a l o t k o s a s v im iz b je g n e . S v a k i p r o f e s i o n a l n i k r i p t o l o g
d o ž iv i p r i j e ili k a s n ij e d a m u n e k i z n a n a c k a ž e : » V je ru ­
j e m d a n e b i b i lo n a r o č i t o t e š k o iz m is liti š if r u k o ju n i t ­
k o n e b i m o g a o r a z b iti.« P r i t o m ć e t a k a v z n a n a c ili p r i ­
j a t e l j p o č e t i d a iz n o s i o t o m e s v o je » te o r ije « , s t im d a
j e č e s t o r ije č o n e z g r a p n o j v a r i j a n t i p o l i a l f a b e t i z m a ili
k n jiš k o g a k o d a . M n o g i ta k v i s a m o z v a n i s tru č n ja c i n e
z a d o v o lj a v a j u s e s a m o t i m e n e g o i z v u k u iz s je ć a n ja k a ­
k a v s i s t e m k o ji s u b ili iz m is lili j o š k a o d je č a c i, p o t r o š e
z a ti m d o b r i h p o l s a t a d a š if r i r a j u p o r u k u o d d e s e t r ije č i
i o n d a p o z o v u p ro fe s io n a ln o g k r ip to lo g a d a to p o k u š a
o d m a h r ije š iti, » a k o m o ž e « . W illia m J e r d a n , b r i t a n s k i
n o v i n a r iz X I X s to lje ć a , iz n o s i u s v o jo j a u to b i o g r a f ij i
v r l o z g o d n u i t i p i č n u p r i č i c u o r a đ a n j u j e d n e t a k v e š if­
re.
J e d n e v e č e r i, d o k s u J e r d a n i n je g o v i m l a d i p r ija te lji
ć a s k a l i, r a z g o v o r j e d o š a o n a š if r e . J e r d a n s e s ta o h v a liti
d a m o ž e iz m is liti » ta k a v s i s t e m k o ji n i t k o ž iv n e b i u s ­
p i o d e k r i p t i r a t i i p r o č i t a t i« , a z a ti m j e b r z o p l e t o d o d a o
k a k o je s p re m a n o k la d iti s e za v e č e ru d a im a p ra v o .
N e tk o o d p r is u tn ih iz v u k a o je ta d a o d n e k u d n e k a k v u
d e b e l u e n c i k l o p e d i j u i p o k a z a o J e r d a n u k o l ik o j e r a z l i ­
č i t i h s i s t e m a v e ć iz u m lje n o . J e r d a n n a s ta v lja : » K a d s a m
n a p o k o n o t i š a o n a s p a v a n je , b i lo m i j e j a s n o d a s e s a ­
m o m e s e b i n i m a l o n e s v iđ a m j e r s a m i s p a o u m n o g o m e
k a o o n o š t o n e ć u i m a t i š a n s e d a iz m is lim — k a o Š ifra .«
I p a k , s u t r a d a n u j u t r o J e r d a n s e p r o b u d i o »s t a j n o m šif­
r o m r o đ e n o m u g la v i« . R a s p r a v i o j u j e s n e k i m p r i j a t e ­
lji m a o d k o j ih j e j e d a n b io T h o m a s W ild e , b u d u ć i lo r d -
- k a n c e l a r . S v i s u s e s lo ž ili d a » tu š if r u m o r a m s v a k a k o
p o n u d i t i v la d i . . .« i d a » n i s a m n e s l u t i m k a k v u ć u v e ­
l i k u n a g r a d u d o b i t i z a ta j s v o j s ja jn i p r o n a l a z a k . . . N i­
j e d n a k u l a u o b l a c i m a n ije b i l a t a k o d i v n a k a o o n a k o j u
s a m s a d a s e b i s a g r a d i o . . . W ild e i j a s m o s m a t r a l i d a
m o r a m o s v a k a k o z a tr a ž i ti a u d i j e n c i j u k o d p r e m i j e r a

51
 k a k o b i s m o m u p r e d a l i ta j v e lik i d o b i t a k z a n je g o v u
v la d u , d o b i t a k k o ji ć e n a m d o n i j e t i s la v u i b o g a ts tv o « .
N is u s e d o d u š e p r o b i l i d o p r e m i j e r a , a li s u u s p je l i o p i ­
s a ti J e r d a n o v u š if r u v l a d i n o m t a j n ik u . N e k o l ik o g o d i n a
p o s li j e to g a , d o š a v š i u p o s je t n e k o m v i s o k o m f u n k c i o ­
n a r u F o r e ig n O fficea, J e r d a n j e v id io d a s e o n d j e u p o ­
t r e b l j a v a j e d n a š if r a z a s n o v a n a n a n je g o v u p r in c i p u .
R a z u m ije se, b io j e u v j e r e n d a j e r ije č o n je g o v o j šifri,
a li j e i s t o t a k o m o g u ć e d a j u je , n e z a v i s n o o d n je g a , iz­
m is l io n e t k o d r u g i.
G o t o v o n e m a p r o n a l a z a č a š i f a r s k i h s i s t e m a k o ji n ije
s a s v i m s i g u r a n d a j e č e d o n j e g o v a d u h a i d o v itljiv o s ti
a p s o l u t n o n e p r o b o j n o , n e r j e š iv o . (U n o v ije v r ije m e ,
z b o g p o v e ć a n j a r a f i n i r a n o s t i k r ip t o lo g i je , o p a d a t e n ­
d e n c i j a d a s e t o u v j e r e n je p o t k r i j e p i p r ij a v o m p a te n t a .)
G o d i n e 1744. L e o n h a r d E u le r , v e lik i š v ic a r s k i m a t e m a ­
t i č a r , p o s l a o j e n e k o m p r i j a t e l j u k r i p t o g r a m š if r ir a n
n a jb a n a ln ijo m m o n o a lfa b e ts k o m s u p s titu c ijo m s n e k o ­
l ik o h o m o f o n a ; u p o p r a t n o m p i s m u iz n io j e s v o je d u b o ­
k o u v j e r e n j e d a n e m a č o v je k a k o ji b i g a m o g a o d e k r i p -
t i r a t i . Z a p r a v o j e E u l e r , m a k o l ik o b i o n a iv a n , b io s a m o
m a l o n a iv n i ji o d v e ć in e p r o n a l a z a č a n o v i h š i f a r s k i h s is ­
t e m a . W a l t e r W . S k e a t, i s t a k n u t i e n g le s k i f ilo lo g i u r e ­
đ iv a o C h a u c e r o v i h d je la , i z m is lio j e 1896. v iš e n e g o b a ­
n a l n u v i g e n e r e o v s k u š if r u s k l j u č e m A B C D E ; k a d j e n a
n je g o v p ro n a la z a k n a s rn u la h o r d a k r ip to a n a litič a r a -
- a m a t e r a i r a z b i la g a k a o o d š a le , S k e a t j e b io t a k o p a ­
m e t a n d a s e s a m o n a k lo n i i p o v u č e . G o to v o sv i k r ip to -
g r a f s k i fo sili, š to le ž e z a t r p a n i u p r a s t a r i m k n j ig a m a p r e ­
k r i v e n i m d e b e l i m s lo j e m p r a š i n e ili č a m e u n a j s t a r i j i m
d o s j e i m a p a t e n t n i h u r e d a , p o t p u n o z a s lu ž u ju d a b u d u
z a b o r a v l j e n i . J e d n i s u o d v e ć n e t o č n i , d r u g i o d v e ć la k o
r je š iv i, t r e ć i o d v e ć n e z g r a p n i. Č in i s e d a m n o g i s a m o ­
z v a n i p r o n a l a z a č i n o v i h š i f a r a u ž iv a ju u k o m p l i c i r a n j u .
K a k o n e m a j u o s je ć a j z a j a s n o ć u , o n i n a p r o s t o n e s h v a ­
ć a ju d a š i f r a n t i m a n e ć e b i ti n i n a k r a j p a m e t i d a s e
m u č e b e s k r a j n o s lo ž e n i m k a lk u l a c i j a m a , k o je t a k v a š if­
r a iz is k u je , a j o š m a n j e d a s e u t o u p u š t a j u s t o l i k o lju ­
b a v i k a o o n i; n e u v i đ a j u d a z a š i f r a n t e š i f r i r a n j e n ije li­
je p a r a z o n o d a u s lo b o d n o m v re m e n u n e g o d o s a d n o ,
g n j a v a t o r s k o » c r n č e n je « , p o s a o n i m a l o z a b a v n iji o d
z b ra ja n ja s tu p a c a is p u n je n ih b ro jk a m a , i d a b i ra d ije
o t i š l i n a s a s t a n a k s a s v o jo m d j e v o j k o m n e g o s e n a te z a li
s a š if r a m a .

52
 C h a r l e s B a b b a g e j e t v r d i o d a n e v r ije d i n i p o g l e d a t i
n e k u š if r u k o je iz u m ite lj n ije i s a m r ij e š i o k a k v u v r lo
t e š k u š if r u . T o p r a v i l o v r ije d i u v e lik o j v e ć in i s lu č a je v a ;
a k o b i s e p r o v o d il o , i a k o b i o n j e m u v o d ili r a č u n a i s a ­
m o z v a n i p r o n a l a z a č i n o v i h s is t e m a , t o b i p r a v i m k r ip -
t o lo z im a u š t e d j e l o m n o g o v r e m e n a i t r u d a ; a li a k o b i ­
s m o g a p r o v o d i l i u v ije k i s v a g d je , b ilo b i to k a o d a je
n e t k o z a h ti je v a o o d E d i s o n a p o l a g a n j e s t r u č n o g a is p ita
iz a k u s t i k e p r i j e n e g o š t o ć e s e u d o s t o j i t i d a p o g l e d a
k a k o f u n k c i o n i r a n je g o v f o n o g r a f . D a s e B a b b a g e o v o
p r a v i l o p r o v o d i l o u p r o š l o s t i , b ili b i k r ip t o lo g i ji u s k r a ­
ć e n i n e k i o d n a jv a ž n ijih p r o n a l a z a k a m o d e m e k r ip to -
g r a f ije , k a o n a p r i m j e r V e r n a m o v m e h a n i z a m , r o t o r s k a
a p a r a t u r a z a š if r ir a n je , H e g e l in o v a a p a r a t u r a . K r ip to lo -
zi m o r a j u p r e r a d i t i m n o g o r u d a č e a k o ž e le d o b i t i n e š t o
k o r i s n o i u p o t r e b l j i v o — a li t a k o r a d e i r u d a r i u r u d n i ­
c im a d ija m a n a ta .
P r o c je n j u ju ć i v r i j e d n o s t s v o jih s is t e m a , m n o g i p r o n a ­
la z a č i g r ij e š e k a d p r e t p o s t a v l j a j u d a d e k r i p t e r m o r a u
p ro c e s u d e k rip tir a n ja r e k o n s tru ira ti, o b r a tn im re d o m ,
s v e f a z e š if r ir a n ja , i d a j e z a to n j ih o v a š if r a , b u d u ć i d a
se n e k e o d tih faza m o g u r e k o n s tr u ir a ti s a m o a k o se
z n a k lju č , s i g u r n a i n e p r o b o j n a . P o s lu ž it ć e m o s e j e d ­
n i m p r i m j e r o m d a o b j a s n i m o o č e m u j e r ije č . U z e t
ć e m o je d a n je d n o s ta v n i s is te m u k o je m u se o tv o re n i
t e k s t n a j p r i j e p r e t v o r i u k o o r d i n a t e š a h o v s k e p lo č e , z a ­
tim s e t e k o o r d i n a t e r e g r u p i r a j u t a k o d a s e d r u g a k o o r ­
d i n a t a s v a k o g s lo v a s p o ji u p a r s p r v o m k o o r d i n a t o m
n a r e d n o g s lo v a (s t im d a s e d r u g i p a r d o b i j e s p a ja n j e m
p r e o s t a l i h k o o r d i n a t a p r v o g i d r u g o g s lo v a ) , p a s e to
o p e t s a s ta v i u s e k v e n c i ju s lo v a k o ja tv o r i k r i p t o g r a m .
E v o k a k o b i t o iz g le d a lo u p r a k s i :

i 2 3 4 5
1 L B s A c
2 T R D V o
3 F W M H X
4 1 K Y G N
5 Z U P E Q

otvoreni tekst a t a c k n o
faza razbijanja 1 4 2
osnovnog teksta 1 2 1 1 4 1 5 4 2 4 5 2 5
pon ovn o sastavljanje K B L I E V U P T
u kriptogram

53
 P r o n a l a z a č t a k v e h i p o t e t i č n e š if r e p o la z i o d n e k i h
p o g r e š n i h p r e m i s a . O n m is li d a s e d e k r i p t e r ( b u d u ć i d a
n e z n a k o o r d i n a t e s lo v a , p o m o ć u k o j i h s e d o b i v a p o s r e ­
d a n n u m e r ič k i k rip to g ra m , a b e z n je g a s e n e d a r e k o n ­
s tr u ir a ti o tv o re n i te k s t) n a p r o s to n e m o ž e p r o b iti u
k r i p t o g r a m ; n j e g o v a p o v r š i n a , g l a t k a k a o s ta k l o , n a o k o
b e z ik a k v e u d u b i n e ili iz b o č i n e k o je b i s e d e k r i p t e r m o ­
g a o u h v a ti ti , š titi k r i p t o g r a m p o p u t o k l o p a .
A li n e s r e ć a j e u t o m e š t o d e k r i p t e r n e r e z o n i r a ta k o .
O n a n a l i z i r a s t r u k t u r u s is t e m a , a n e f u n k c i o n i r a n j e , p a
z a to p r i m j e ć u j e d a j e d r u g a ( s t u p a č n a ) k o o r d i n a t a š ifa r-
s k o g s lo v a K u j e d n o p r v a ( r e d n a ) k o o r d i n a t a n e p o z n a ­
t o g s lo v a o t v o r e n o g te k s t a , i d a p r v a ( r e d n a ) k o o r d i n a t a
n a r e d n o g s lo v a š if r a t a , B , t v o r i d r u g u ( s t u p a č n u ) k o o r ­
d i n a t u t o g a is t o g ( n e p o z n a to g ) s lo v a o t v o r e n o g t e k s t a .
Z a h v a lju ju ć i to j o p s e r v a c ij i d e k r i p t e r s e z a p r a v o o s l o ­
b a đ a p o tr e b e d a ra z o tk rije p r a v e n u m e r ič k e k o o r d in a ­
te , z a o b ila z i t u z a p r e k u —i t o m u o t v a r a p u t d o r je š e n ja .
M n o g i s e p r o n a l a z a č i p o z iv a ju n a m n o g o b r o j n o s t
k o m b i n a c i j a k l ju č e v a s v o g a s i s t e m a i t v r d e d a j e t o d o ­
k a z n je g o v e t o b o ž n j e n e p r o b o j n o s t i . A k o b i s e , j e d n a z a
d ru g o m , h tje le te s tir a ti sv e te k o m b in a c ije , tv rd e , tr e b a ­
lo b i z a t o n e k o l i k o m il ij u n a g o d i n a . O n i t a k o p r iz iv a ju
u p o m o ć , i n e z n a ju ć i, is ti a r g u m e n t k o j im j e C a r d a n o
p o k u š a v a o d o k a z a t i n e p r o b o j n o s t m o n o a l f a b e t i z m a (!)
— i t o j e d n a k o m a l o o p r a v d a n o . R ije č j e o t o m e d a d e -
k rip te ru , k a k o je p o k a z a o S h a n n o n , i n e p a d a n a u m
te s tir a ti je d n u za d r u g o m sv e m o g u ć n o s ti. O n je d n im
je d in im te s to m o b a v i n e k o lik o m iliju n a te s to v a , a id u ć i
iz t e s t a u t e s t ( s t a n o v it b r o j m o r a i h i p a k o b a v it i) , o n z a ­
p r a v o t e s t i r a , p o l a z e ć i o d n a j v j e r o j a t n i j i h h i p o te z a , h i ­
p o t e z e k o je p o s t a j u s v e m a n j e v j e r o j a t n e , p a s e t a k o p o ­
v e ć a v a j u iz g le d i d a ć e b r z o n a ić i n a i s p r a v n u .
Ip a k , ta k v a u p o z o re n ja i o p s e rv a c ije n e m o g u p o k o ­
le b a ti n ije d n o g d o is ta o d lu č n o g p ro n a la z a č a . A k o g a
s t r u č n j a k - k r i p t o l o g u p o z o r i n a n e k u p u k o t i n u u k r ip -
t o g r a f s k o m o k l o p u n je g o v e š if r e , o n s a m o s le g n e r a m e ­
n i m a i z a k r p a je. » f la s te r o m « k a k v e n o v e k o m p li k a c i je .
S t o p r o n a l a z a č m a n j e z n a o k r ip t o lo g i ji , š t o j e v e ć i di-
! l e t a n t , t o t v r d o g l a v ij e v je r u je u n e p r o b o j n o s t s v o je š if r e ,
a š t o j e i n te li g e n tn i j i, t o s e d o v itljiv ije o d u p i r e s t r u č n j a ­
k u . A k o g a , r e c i m o , k r i p t o l o g u p o z o r i d a n j e g o v a š if r a
n e b i b i l a p r i k l a d n a u u v j e t i m a v e li k o g p r o m e t a p o r u ­

54
k a , ili d a j e t a k v a t e d o s l o v n o n a v la č i g r e š k e , p r o n a l a ­
z a č ć e m u i s t o t a k o o d g o v o r i t i d a n i j e d n a š if r a n e m o ž e
b i t i n e p r o b o j n a a k o s e n j o m e n e b a r a t a i s p r a v n o . Ali, z a
n j e g a s u » is p r a v n i« s a m o u v je ti k a k v i b i s e m o g li o s t v a ­
r i t i u n e k o j k r i p t o g r a f s k o j u t o p ij i - o n i u k o j im a j e n e ­
m o g u ć e d a d o đ e d o g r e š k e ili o m a š k e u š if r ir a n ju ili
e m i t i r a n j u , i u k o j im a o p s e g p r o m e t a n i u j e d n o m t r e ­
n u t k u n e p r e l a z i g r a n i c u » is p r a v n e « k o l ič in e z a t a k v u
š if r u .
A li, č im s e u p o t r e b l j i v o s t n e k e š if r e u v j e t u je p o s t o j a ­
n j e m t a k v e u t o p i j s k e s itu a c ije , o n a j e z a p r a v o b e z v r ije d ­
n a i n e d o la z i u o b z i r z a p r a k t i č n u u p o t r e b u . U o d r e đ e ­
n i m u v j e t i m a s v a k a š if r a p o s t a j e n e p r o b o j n a . C a k n a j ­
j e d n o s t a v n i j a m o n o a l f a b e t s k a š if r a n e p r o b o j n a j e a k o
s e n j o m e š i f r i r a j e d a n j e d i n i, p o s v e k r a t a k k r i p t o g r a m ,
i t o s a m o j e d a n p u t . P r o n a la z a č , s a v u s r e d o t o č e n n a o n e
i z u z e tn e s it u a c ij e u k o j im a b i s e n j e g o v a š if r a u p o t r e b ­
l ja v a la » is p r a v n o « , n a p r o s t o n e v id i m n o š t v o s it u a c ij a u
k o j i m a s e n j o m e n e b i » is p r a v n o « b a r a t a l o . T r e b a z n a ti
d a s e k a o j e d a n o d k r i t e r i j a z a o d r e đ i v a n j e p r a v e v r ij e d ­
n o s t i b i lo k o j e š if r e u z im a i o m j e r i z m e đ u k o n k r e t n o g
p o j a v l ji v a n ja o n i h s it u a c ij a u k o j i m a ć e s e o n a m o ć i
» is p r a v n o « u p o t r e b l j a v a t i i s i t u a c i j a u k o j im a s e o n a
n e ć e m o ć i » is p r a v n o « u p o t r e b l j a v a t i . K r i p to l o z i to , n a ­
r a v n o , z n a ju i v o d e o t o m e r a č u n a , a li a k o p o k u š a j u n a
to u p o z o riti p r o n a la z a č a i n a g o v o riti g a d a b a c i p o g le d
i n a ta j z b iljs k i s v ije t i n a t e z b iljs k e s itu a c ije , d o b i v a j u
o v a j o d g o v o r : »Vi s te m e p o g r e š n o s h v a tili, J a g o v o r im
o n e č e m d r u g o m .« Z a p r a v o j e t o r a z g o v o r g lu h ih ; k r ip -
t o l o g g o v o r i o j e d n o m , p r o n a l a z a č o d r u g o m — i s v a tk o
i m a n a s v o j n a č i n p r a v o . P r o n a la z a č i m a p r a v o k a d t v r ­
d i d a j e n j e g o v a š if r a n e p r o b o j n a u o n o m m a l o m s v ije ­
t u z a k o ji j u j e s tv o r io , a li k r i p t o l o g i m a j o š v iš e p r a v o
k a d k a ž e d a j e ta j s v ije t — b e z n a č a ja n .
U a n a lim a k rip to g ra f s k o g p r o n a la z a š tv a k la s ič a n je
s lu č a j J. F. B y m e a , a m a t e r a - p r o n a l a z a č a k o ji s e z a s v o ju
š i f r u b o r i o v iš e o d 35 g o d i n a , n e p o p u š t a j u ć i n i z a d l a ­
k u , n e o b a z i r u ć i s e n a » k o š a r ic e « k o je j e n e p r e s t a n o d o ­
b iv a la . B y r n e j e b i o i n t i m n i p r i j a t e l j s la v n o g p i s c a Ja -
m e s a J o y c e a . Z a j e d n o s u s t u d i r a l i u D u b lin u , i J o y c e j e
p o n j e m u iz g r a d io lik » C ra n ly ja « u s v o m r o m a n u » P o r ­
t r e t u m j e t n i k a k a o m l a d a č o v je k a « (P o r tr a it o f th e A r tis t
a s a Y o u n g M a n ), a o s im t o g a j e u z e o n je g o v s t a n u D u b ­
lin u , 7. E c c le s S tre e t, k a o s t a n u k o j e m u s u t o b o ž e s ta -

55
n o v a li L e o p o l d i M o llie B lo o m , d v o j e p r o t a g o n i s t a n j e ­
g o v a r e m e k - d j e l a »U liks« (U lvsses).
B y m e u j e i d e ja o n je g o v o j š ifri, k o j u j e n a z v a o C hao-
c ip h e r , s i n u l a 1918. g o d in e . N ije j e n i k a d p u b l ic ir a o , p a
n e z n a m o k a k v a j e z a p r a v o b ila ; z n a s e s a m o d a s e t e ­
m e l ji l a n a a u t o k l j u č u . J e d in i p r i b o r p o t r e b a n z a š i f r i r a ­
n je b ila j e k u t ij a z a c ig a r e , m a l o u ž e t a i n e k o l i k o d r u g i h
s it n i c a . K a d j u j e B v m e p o k a z a o s v o jo j s e s t r ič n i , u s k lik -
n u l a j e d a ć e o n z a to s ig u r n o d o b i t i N o b e l o v u n a g r a d u
— n a r a v n o n e z a n a u k u n e g o z a m ir , j e r ć e n j e g o v a š if r a
d o n i j e t i s v ije tu v je č n i i u n i v e r z a l n i m i r s tv o r iv š i e r u
p o t p u n e s i g u r n o s t i k o m u n i k a c i j a s v ih n a c ij a i s v ih lju ­
d i. S a m B y r n e n a p i s a o j e s v o jo j š if r i o v a j h v a lo s p je v :

O d lu č iv š i d a iz m is lim s is t e m d o b i v a n j a n e p r o b o j ­
n e š if r e , č v r s t o s a m o d l u č i o d a o n b u d e u n i v e r z a l ­
n o d o s t u p a n . Z a m is lio s a m d a ć e s e m o j o m m e t o ­
d o m i m o jo m a p a r a t u r o m s lu ž iti, n a p r i m j e r , p o ­
s lo v n i lju d i z a p o s l o v n o k o m u n i c i r a n j e , a li n e
s a m o o n i n e g o i r a z n a b r a t s t v a i r a z l ič i te d r u š t v e ­
n e i v j e r s k e in s t i tu c ij e . V j e r u j e m d a b i m o ja m e t o ­
d a i m o ja a p a r a tu r a d o n ije le o s je tn u k o r is t n a r o ­
č i t o v e li k im v j e r s k im i n s t i t u c i j a m a , k a o š t o j e n a
p r i m j e r k a t o l i č k a c r k v a s a s v o jo m m r e ž o m o g r a ­
n a k a k o ja p o k r i v a č ita v s v ije t. Ali, p o v e o s a m r a ­
č u n a i o u n iv e rz a ln o j d o s tu p n o s ti i u p o tre b ljiv o s ti
s v o je a p a r a t u r e i s v o je m e t o d e , o p o t r e b i d a s e
n j o m e m o g u s lu ž iti i b r a č n i d r u g o v i i z a lju b lje n ic i.
M o ja ć e s e a p a r a t u r a m o ć i u n a jm lj i v a t i , k a o š to s e
d a n a s u n a j m l j u j u o b i č n i p i s a ć i s tr o je v i, p o h o t e l i ­
m a , n a p u tn ič k im p a r o b r o d im a , m o ž d a č a k u v la ­
k o v i m a i a v io n im a , i t a k o ć e b i ti d o s t u p n a s v a ­
k o m i s v u g d je . I s t o t a k o v j e r u j e m d a ć e d o ć i v r i ­
j e m e (i t o u s k o r o ) k a d ć e m o j s i s t e m p o s lu ž i ti z a
iz d a v a n je b r o š u r a i k n jig a š t a m p a n i h u šifri; t e k n ji­
g e i b r o š u r e n e ć e m o ć i p r o č i t a t i n i t k o iz v a n o g r a n i ­
č e n o g k r u g a lju d i k o jim a ć e b iti n a m ije n je n e .

B y m e s e p o č e o d o p i s i v a ti s p u k o v n i k o m P a r k e r o m
H i t t o m , v e li k im a m e r i č k i m k r i p t o l o g o m , a 1922. d e ­
m o n s t r i r a o j e s v o ju a p a r a t u r u p r e d W i l l i a m o m F r ie d -
m a n o m i p u k o v n i k o m F r a n k o m M o o r m a n o m , b iv š im
š e f o m s lu ž b e G .2 A.6, k o ji j e u t o v r i j e m e r u k o v o d i o
k r ip to g r a f s k im p o s lo v im a k o m a n d e S lu ž b e v eze a m e ­

56
 r ič k e k o p n e n e v o js k e . O n i s u o d b i li n je g o v p r o n a l a z a k
i o n g a j e t a d a p o n u d i o a m e r i č k o m S ta te D e p a r tm e n tu
k o ji m u j e o d g o v o r i o s t a n d a r d n i m d o p i s o m s k liš ir a -
n o m t v r d n j o m d a s u š if r e š to ih S ta te D e p a r tm e n t p o s je ­
d u j e » d o s t a t n e z a n je g o v e p o t r e b e « — a t o j e B y r n e o d ­
m a h s p r a v o m p r o g l a s i o » v r h u n c e m s a m o d o p a d l ji v e
u s k o g r u d n o s t i « . G o d i n e 1937. i 1938. B y r n e j e s v o ju šif­
r u n u d io a m e rič k o j ra tn o j m o rn a r ic i i v o d io p re g o v o re
s k a p e t a n o m k o r v e t e J o s e p h o m N. W e n g e r o m , a z a tim
j u je p o n u d i o R a l z e m o n d u D. P a r k e r u , š e f u n a u č n o is -
t r a ž iv a č k e s lu ž b e k o n c e r n a A m e r ic a n T e le p h o n e & T e le ­
g r a p h C o m p a n y (k o ji j e b i o š e f V e r n a m u u v r ij e m e k a d
j e o v a j iz m is lio m e h a n i z a m z a a u t o m a t s k o š i f r ir a n je te-
l e p r i n t e r s k i h p o r u k a ) . I m o r n a r i c a i A T <£> T o d b i li s u
B y r n e o v p r o n a l a z a k , n i t k o g a n ije h t i o o t k u p i t i .
B y r n e a n ije n i t o p o k o l e b a l o . Š t a m p a o j e n a v la s titi
t r o š a k b r o š u r u u k o jo j j e o b ja v io k r i p t o g r a m e p o z n a ti h
t e k s t o v a š i f r i r a n e C h a o c ip h e r o m i u p u t i o iz a z o v s v ije tu
d a ih d e k r i p t i r a . P o t k r a j ž iv o ta n a p i s a o j e k n jig u u s p o ­
m e n a . U n jo j j e iz n io m n o g e z a n im ljiv e p o d a t k e o s v o m
d r u g o v a n j u s J o y c e o m , a li g l a v n a p o b u d a k o ja g a j e p o ­
t a k n u l a d a n a p i š e m e m o a r e n ije b i la ž e lja d a o b ja v i n e ­
p o z n a t e p o d a t k e o J o y c e o v o j m l a d o s t i n e g o d a s v o ju
š if r u p r e d s t a v i š ir e m k r u g u č it a la c a . D v a d e s e t i p r v o
( p o s l j e d n j e ) p o g la v lje t e k n jig e — k o ja j e iz iš la p o d n a ­
s lo v o m S i le n t Y e a r s — A n A u to b io g r a p h y w i t h M e m o ir s o f
J a m e s J o y c e a n d o u r I r e l a n d ( N ije m e g o d i n e — A u t o b i o ­
g r a f ija s a s j e ć a n j i m a n a J a m e s a J o y c e a i n a š u I r s k u ) -
z a p r e m a č it a v u o s m i n u k n jig e , i u n j e m u s e n e g o v o r i
n i o č e m u d r u g o m o s im o h i s t o r i j a t u C h a o c ip h e ra . T o
n ije sv e . P o s lje d n je s t r a n i c e k n jig e z a u z i m a j e d a n v e lik
k r i p t o g r a m š i f r i r a n C h a o c ip h e r o m i B y r n e o v o o b e ć a n j e
d a ć e i s p l a t i t i t i s u ć u f u n ti s t e r li n g a , č ita v s v o j a u t o r s k i
h o n o r a r o d p r o d a j e k n jig e u p r v a t r i m je s e c a , o n o m č i ­
t a o c u k o ji u s p ij e d e k r i p t i r a t i ta j k r i p t o g r a m . O s im o b i ­
č n i m č i t a o c i m a iz a z o v j e iz r ič ito u p u ć e n i č la n s t v u
A m e r i č k o g a k r i p t o l o š k o g d r u š t v a , č l a n o v i m a S if a r s k o g
u d r u ž e n j a N e w Y o r k a , N o r b e r t u W ie n e r n , u č e n j a k u
k o ji j e s t e k a o g la s » o c a k i b e r n e t i k e « , i » s v im a o n i m a
k o ji v j e r u j u u s p o s o b n o s t i e l e k t r o n s k i h r a č u n a la « .*
N i t k o n ije n i k a d d o š a o p o n a g r a d u . N e k o l ik o g o d i n a
p o s li j e to g a B y r n e j e u m r o . K a k o t o d a s e n ije n a š a o

w B y r n e o v i m e m o a r i o b ja v l je n i s u 1953. g o d in e . — A u to r

57
n itk o d a d e k r ip tir a B y rn e o v k r ip to g ra m ? K a k o to d a g a
n i j e d n a v l a d a n ije o t k u p il a ? N a t a d v a p i t a n j a m o ž e s e
o d g o v o r i t i j e d n i m o d g o v o r o m . B y r n e o v a j e š if r a i m a l a
v j e r o j a t n o m n o g e v r li n e ( p a u p r a v o z a to n i j e d a n a m a ­
t e r n ije r i j e š i o n je g o v iz a z iv a č k i k r i p t o g r a m ) , a li j e i s t o
t a k o i m a l a i b r o j n e n e d o s t a t k e z b o g k o j i h n ije d o l a z i la
u o b z ir z a p r a k t i č n u u p o t r e b u ( p a j e z a to n i tk o n ije o t k u ­
p io ). B y m e u s e z a p r a v o d o g o d ilo is to š to i m n o g im d r u g im
a m a t e r s k i m p r o n a la z a č im a n o v ih š if a r a —u isti j e m a h p o ­
b ije d io i b io p o r a ž e n , is t o d o b n o j e d o b i o i iz g u b io . N je g o v u
š if r u n ije n itk o r a z b io , a li je n i tk o n ije n i p r ih v a tio .

Č in i s e d a j e p r a v l j e n j e k o d o v a t a k o p o p u l a r a n s p o r t
i z a to š t o z a n j n ije p o t r e b n a n i k a k v a m a š t a ili m u d r o s t .
D o k j e k r i p t o g r a f i j a o b l i k a p s t r a k t n e a l g e b r e , iz m iš lja -
n je n o v o g a š if a r s k o g s i s t e m a z a p r a v o j e s a m o g r a d n j a
a p s tr a k tn ih k u la u o b la c im a , i to p o m o ć u p la n o v a i m a ­
t e r i j a l a k o je s a m i iz a b i r e m o , p o m o ć u s v e g a š t o n a m
p a d n e n a p a m e t . D a b i s is t e m f u n k c i o n i r a o , d o v o l jn o j e
d a n e d o la z i u k o n t r a d i k c i j u s a s a m i m s o b o m , a i p a k
č a k i t o p r i č i n j a z a d o v o ljs tv o n j e g o v u p r o n a l a z a č u .
S t v a r a n j e k o d o v a m n o g o j e p o p u l a r n i j e o d r a z b i ja n j a
k o d o v a , j e r j e t o la k š i i e s te t ič n ij i p o s a o ; d o k s e s t v a r a
n e k i k o d , m o g u s e p o m ilo j v o lji s m i š lj a ti i s p a ja t i » b lis ­
ta v e « t e o r i je , a k r i p t o a n a l i z a s ili d u h d a s e k o n c e n t r i r a
n a p o d a t k e , n a č in je n ic e , n a s i r o v u s t v a r n o s t . M e đ u tim ;
u s p j e š n a k r i p t o a n a l i z a n a g r a đ u j e č o v j e k a v e ć im d u š e v ­
n i m z a d o v o lj s tv o m , j e r z a h tije v a s v la d a v a n je t v r d i h i o t ­
p o r n ih fa k a ta ; to je p o b je d a d u h a n a d n e č im š to m u se
o d u p i r e , d o k iz m iš lja n je k o d a n ije p o b j e d a n i n a d č im .
D u h o v n o m a j s t o r s t v o p o b j e d e b i t j e o n o g u ž i t k a Š to g a
d o n o s i u s p j e š n a d e k r i p t a ž a ; t o j e o n o š t o s u l ju d i i n t e ­
l e k t u a l n o g k a l i b r a j e d n o g B a b b a g e a ili j e d n o g W h e a t-
s t o n e a t r a ž il i i n a la z ili u k r i p t o a n a l i z i . T o n a m u j e d n o
o b j a š n j a v a p o z a d i n u j e d n o g a o d n a j n e o b i č n i j i h s v je d o ­
č a n s t a v a š t o ih j e i k a d a d o b i l a k r i p t o a n a l i z a . N a č in n a
k o ji j e b i l o s r o č e n o o b i č a n j e i n e u p a d l j i v , k r i p t o g r a m
o k o j e m u j e r ije č b ija š e b a n a l n o j e d n o s t a v a n , a li o n o
š t o j e t o m s v je d o č a n s tv u d a l o t e ž i n u b i lo j e i m e n je g o v a
a u t o r a , H a r r y j a H o u d in ija .* » N a k o n s t a n o v i t o g t r u d a i

* H a r r y H o u d i n i b io j e z a c ije lo n a jv e ć i m a j s t o r a r t i s t i č k e d is c ip l i­
n e k o j a s e z o v e » e s k a p iz a m « —d i s c i p l i n e u k o jo j s e a r t i s t o s l o b a đ a o d
o k o v a , iz z a t v o r e n i h ć e lija , iz m r t v a č k i h s a n d u k a u k o ji m a je v e z a n i
b a č e n u d u b o k u v o d u , i s l ič n o . — P re v .

58
m u k e u s p i o s a m r ije š iti t u p o r u k u « , p iš e H o u d in i. » M o ­
r a m p r i z n a t i d a m i je m a l o š to u ž iv o tu d o n i je lo t a k a v
u ž i t a k i t a k v u r a d o s t k a o r j e š e n je to g a k o d a .« T o j e r e ­
k a o č o v je k o d k o je g a s e m o g lo o č e k iv a ti d a ć e t a k v u
t v r d n j u n a p i s a t i o s v o jo j f a n t a s t i č n o j s p o s o b n o s t i d a
r j e š a v a f iz ič k e z a g o n e t k e z a p l e t e n i h č v o r o v a , l u đ a č k i h
k o š u l j a i f a n t a s t i č n o s n a ž n i h i k o m p l i c i r a n i h l o k o ta n a
m r t v a č k i m s a n d u c i m a u k o j im a je , v e z a n la n c im a , b io
b a c a n u v o d u i m o r a o s e iz n jih o s l o b o d i t i u r o k u o d
n e k o l i k o m i n u t a a k o je ž e lio o s t a t i živ.
Z b o g s v e g a š t o s m o iz n ije li n e m o ž e n a s i z n e n a d it i d a
s u s e lju d i, o p č i n j e n i o v o m m e n t a l n o m p a s ijo m , u d r u ­
žili; A m e r i č k o k r i p t o g r a m s k o u d r u ž e n j e (A m e r ic a n
C r y p to g r a m A s s o c ia tio n ) o s n o v a li s u 1932. n e k i č la n o v i
N a c i o n a l n e lig e e n i g m a t a ( N a tio n a l P u z z le r s L e a g u e ) k o ji
s u s e h t je li b a v it i is k lju č iv o k r i p t o l o š k o m g r a n o m e n ig -
m a t i k e i v j e r o v a li s u u g e s lo d a j e » k r i p t o g r a m a r i s to ­
k r a t m e đ u z a g o n e tk a m a « . AC A d a n a s im a o k o 500 č la n o ­
v a . O n i s u u v e ć in i A m e r ik a n c i, a li ih i m a i iz J a p a n a ,
A u s tr a lije , N o v o g Z e la n d a , I n d ije , I z r a e la , A lž ira , V e lik e
B r i t a n i j e , N iz o z e m s k e , Š p a n j o ls k e , S j e v e r n e I r s k e , Z a ­
p a d n e N je m a č k e , Š v e d s k e , A r g e n tin e , V e n e z u e le i K a ­
n a d e . P r i p a d a j u r a z l ič i ti m p r o f e s ij a m a ; m e đ u n j im a i m a
p r a v n i k a , n o v i n s k i h u r e d n i k a , lije č n ik a , p r o f e s o r a , d r ­
ž a v n ih č in o v n i k a , u č ite lja , d o m a ć i c a , u d o v i c a , in ž e n je r a ,
m a t e m a t i č a r a , p r o g r a m a t o r a e l e k t r o n s k i h r a č u n a la ,
u m iro v lje n ik a , a je d a n je — p r o fe s io n a ln i k o n s tr u k to r
l a b i r i n a t a z a ig ru . V e ć in a u p o t r e b l j a v a n o m d e p l u m e
( p s e u d o n i m ) , o b i č n o k a k v o v r c a v o k o d n o im e , n a p r i ­
m j e r B . N A T U R A L , A B S T R U S E (a b s tr u s e = m u ta n ,
s k r o v i t , t e š k o r a z u m ljiv ) , F R IN K U S , D R C R Y P T O ­
G R A M . Z a p r a v o j e rije č o n a v ic i p r e u z e to j o d N a tio n a l
P u z z le r s L e a g u e ; v j e r u j e s e d a a n o n i m n o s t p o v e ć a v a i n ­
t i m n o s t m e đ u č l a n s t v o m . S v a k a d v a m j e s e c a iz la z i T h e
C r y p to g r a m , g la s ilo ACA, č a s o p i s n a 2 4 s t r a n i c e s a č l a n ­
c i m a o k r ip t o a n a l iz i , o n o v i m š i f r a m a i o p o v ije s ti k r ip -
t o lo g ije . O s im č l a n a k a č a s o p i s o b ja v lju je i k r i p t o g r a m e
— š i f r i r a n e n a jr a z l i č i t ij im s is t e m i m a : m o n o a l f a b e t s k e
k r i p t o g r a m e s p o d j e l a m a s lo v a o t v o r e n o g t e k s t a , o d
n a j j e d n o s t a v n i j i h d o n a js lo ž e n ijih , s n a jz a k u č a s t ij i m i
n a j n e o b i č n i j i m , » n a jš a š a v ijim « r i j e č i m a ( ta k v i s e k r ip t o -
g r a m i z o v u » A r is to k r a ti« , A r is to c r a ts ), m o n o a l f a b e t s k e
k r i p t o g r a m e b e z p o d j e l e r ije č i (P a tr is to c r a ts : » P a tric ijs k i
k r i p t o g r a m i « ) , k r i p t o g r a m e š i f r i r a n e s v im m o g u ć i m s i­

59
s t e m i m a k o je j e m o g u ć e r a z b i ti a k o i m a ju n a j m a n j e 150
s lo v a t e k s t a , a o b ja v lju ju s e č a k i k r i p t o g r a m i n a s t r a ­
n i m je z ic im a , p o n e k a d č a k n a e s p e r a n t u , n a l a t i n s k o m
ili n a — m a đ a r s k o m . P s e u d o n i m i o n i h č la n o v a k o ji r ij e ­
š e n e k i k r i p t o g r a m o b ja v lju ju s e z a j e d n o s p o d a t k o m o
b r o j u b o d o v a k o je s u o s v o jili (u č e m u s e k a o m je r ilo
u z i m a i te ž i n a k r i p t o g r a m a ) . ACA o d r ž a v a g o d iš n je
s k u p š t i n e n a k o j im a se, o s im i z b o r a n o v e u p r a v e , o d r ­
ž a v a ju p r e d a v a n j a , p o d n o s e r e f e r a t i o n o v o s t i m a u k r ip -
to lo g iji i p r i r e đ u j u d e k r i p t e r s k a n a tj e c a n j a . S u d i o n i k e
i n t e r v j u i r a j u n o v i n a r i , k o ji o b i č n o n e m a j u p o j m a o
č e m u j e r ije č , a n a k r a j u s e u v ije k o d r ž i v e lik i b a n k e t .
U v e ć im g r a d o v i m a p o s to je p o d r u ž n i c e o r g a n iz a c ije , k a o
n a p r i m j e r N e w Y o r k C ip h e r S o c ie ty ; n jih o v o s e č la n s tv o
s a s ta je b a r e m j e d a n p u t m je s e č n o , i n a tim s e s a s t a n c im a
iz m je n ju ju id e je i is k u s tv a , b r b lj a o k r ip to lo g iji, s tv a r a ju
n o v a p o z n a n s tv a , u č v r š ć u ju p r ija te ljs tv a . Č in i s e d a je
ACA j e d i n o ta k v o u d r u ž e n j e n a s v ije tu , ia k o i F r a n c u s k a
im a A m ic a le d e s R é s e r v is te s d u C hiffre, p o l u s l u ž b e n u o r g a ­
n iz a c iju k o ja o k u p lja r e z e r v n e i a k tiv n e o f ic ir e - k r ip to lo g e
k o p n e n e v o jsk e , r a t n e m o r n a r i c e i r a t n o g z ra k o p lo v s tv a .
D e s e c i i s t o t i n e t i s u ć a n e č l a n o v a A C A -e d o ž iv lja v a ju
o n a u z b u đ e n j a š to ih d o n o s i k r i p t o a n a l i z a t a k o š to r j e ­
š a v a ju m o n o a l f a b e t s k e s u p s t i t u c i j e š to ih r e d o v n o o b ­
ja v l ju j u m n o g i d n e v n i lis to v i u s v o jim e n i g m a t s k i m r u ­
b r i k a m a , z a je d n o s k r i ž a l j k a m a i d r u g i m z a g o n e t k a m a .
N e k i s u o d t ih k r i p t o g r a m a r e l a t i v n o j e d n o s t a v n i , i k a o
o t v o r e n i t e k s t o v i u z im a ju s e c i t a t i iz d j e l a č u v e n i h a u ­
t o r a , a li n e k i lis to v i o b ja v lju ju k r a t k e i p r i l i č n o t e š k e
k r i p t o g r a m e k o j im a je o t v o r e n i t e k s t s a z d a n o d r ij e tk i h
i g o t o v o b e s m i s l e n i h r ije č i. R a z u m ije s e d a s p e c i j a l iz i r a ­
ni e n ig m a ts k i č a s o p is i o b ja v e u s v a k o m b r o ju b a re m
d v a - tr i m o n o a l f a b e t s k a k r i p t o g r a m a . N a ja k tiv n iji a u t o r
u j e d n o m o d t i h č a s o p i s a b i o j e n e k i a n o n i m n i r o b ij a š
k o ji i h j e s la o iz k a z n i o n i c e d r ž a v e O h io .

D o k j e d n i iz m iš lja ju i r a z b ija ju š if r e d a b i s e r a z o n o ­
d ili, d r u g i t o č in e s n a jo z b i lj n ij o m n a m j e r o m . T o s e r a ­
z u m i je s a m o p o s e b i u p o l it ič k o j k r ip t o g r a f ij i, a li n a s
o v d je z a n im a č in je n ic a d a to g a i m a i u n e p o litič k o j k r i p ­
to g ra f iji. R a z n o lik o s t n e p o li ti č k e k r ip t o g r a f ij e i n je z in a
k v a n t i t e t a u s k la d u s u s b r o je m i r a z n o v r s n o š ć u p o b u d a
k o je n a v o d e lju d e n a ta jn o v ito s t, a t e s u p o b u d e , j e d n a k o
k a o š if r e k o je iz n jih p ro iz la z e , p o s v e r a z n o r o d n e .

60
 N a g r o b l j u n j u j o r š k e c r k v e T r in i ty C h u r c h ( C r k v a
S v e t o g t r o j s tv a ) n a B r o a d w a y u , n a m je s tu g d je s e o d
B r o a d w a y a o d v a ja W a ll S tre e t, d a k l e u s a m o m s r c u n j u ­
j o r š k e f in a n c ij s k e č e tv r ti , n a la z i s e n a d g r o b n i s p o m e n i k
s e p i t a f o m k o j e m u j e j e d a n d i o š if r ir a n . A k o g a p r o č i ­
t a te , s a z n a j e t e d a t u p o č iv a J a m e s L e e s o n k o ji j e u m r o
28. r u j n a 1794. u s v o jo j 38. g o d in i. K r i p t o g r a m s k i d io
e p i t a f a š i f r i r a n j e p r a s t a r o m p ig p e n š if r o m ( s t a r a n e k o ­
lik o s to lje ć a ) ; d e š i f r a t g la s i R e m e m b e r D e a th (S je ti se
s m r t i ) . P o s v o j p r il ic i n e ć e m o n i k a d a s a z n a ti z a š to je
L e e s o n d a o d a s e n a n je g o v n a d g r o b n i s p o m e n i k u k le -
š e ta j k r i p t o g r a m ; m o ž d a j e t o u č in i o p o t a k n u t o n o m is ­
t o m p o b u d o m z b o g k o je s u s e s t a r i E g ip ć a n i s lu ž ili
k r i p t o g r a f i j o m n a s v o jim n a d g r o b n i m n a t p i s i m a —a o n i
s u t o r a d i l i d a z a u s t a v e s lu č a j n a p r o la z n ik a , n a t j e r a j u g a
d a p r o č i t a n a t p i s i s je ti s e n jih .
M n o g o s u t a j a n s tv e n ij e b ile p o b u d e z b o g k o jih s u
n e k i lju d i u n o s i l i u c r k v e n e m a t i č n e k n jig e k r ip t o g r a f i-
r a n e p o d a t k e . O t o m e s e m o ž e s a m o u z b u d ljiv o n a g a ­
đ a ti. U C l e a to r u , u e n g le s k o j g r o f o v iji C u m b e r l a n d , n e ­
t k o s e p o s lu ž i o v r lo j e d n o s t a v n o m š if r o m
a e i o u I m n r
1 2 3 4 5 6 7 8 9
k a k o b i Š if r ir a o p o d a t a k d a j e 1. s ije č n ja 1645. u to j c r ­
k v i k r š t e n a J a n e t B a m e , k ć e r k a W illia m a B a m e a , k a p e ­
l a n a ž u p e ( d o k s u o s ta l i p o d a c i, n a l a t i n s k o m , o s ta v lje n i
e n c la ir ). A li i m e m a j k e n ije u p i s a n o . T k o j e u n i o ta j š if ­
r i r a n i u p is ? D a li s a m B a r n e ? A k o g a j e d o i s t a o n u n io ,
p o s t a v l j a s e p i t a n j e z a š to j e t o u r a d i o . Z a to d a p r i k r i j e
r o đ e n j e v a n b r a č n o g d j e t e ta ? N e z n a m o . N e š to s li č n o
t o m e n a la z i s e u k n jiz i v je n č a n ja u ž u p s k o j c r k v i u I v e ­
r u k o d U x b r i d g e a u E n g le s k o j. U p is a n o j e s a m o i m e i
p r e z i m e m la d o ž e n j e , d o k j e i m e i p r e z i m e n je g o v e n e ­
v je s te š if r ir a n o : 188 b 5 8 y 4 8 . ( J e d n o s t a v n o m d e k r i p t a -
ž o m o t k r i v a s e d a s e z v a la A n n B u n y o n .) N e z n a s e z a ­
š t o j e n j e z i n o i m e i p r e z i m e š if r ir a n o , a i m e n je z in a
m u ž a u p i s a n o e n c la ir.
N a d v ije s p i r a l e u d o d a t k u j e d n o m p i s m u , n a p i s a n o m
14. r u j n a 1750, G a b r i e l C r a m e r , n a s t a v n i k m a t e m a t i k e
n a C a lv in o v o j a k a d e m i j i u Ž e n e v i, u č e n j a k k o ji s e d o p i ­
s iv a o s n a j u č e n i j i m l j u d i m a s v o g a d o b a , n a p i s a o j e d v ije
p o r u k e š i f r i r a n e o b i č n o m s t u p a č n o m t r a n s p o z ic ij o m .
N jih o v o t v o r e n i t e k s t d a je o v a j s a v je t: » O r a k u l ti p o r u ­

či
č u je d a s e n i č e g n e m o r a š p la š iti, d a s e s m i j e š s v e m u
n a d a t i , d a m o ž e š s m i o n o r i s k i r a t i , d a m o r a š u s e b i s v la ­
d a t i s t r a h , d a s e m o ž e š p r e p u s t i t i u ž itk u .« G o to v o j e s i­
g u r n o d a j e t u p o r u k u s a s t a v io i u p u t i o s e b i s a m C ra -
m e r ; o b l i k s p i r a l e p r i m i j e n i o j e m o ž d a z b o g to g a š to
o n a n e k a k o s im b o l iz ir a o d m a t a n j e k l u p k a v r e m e n a i
b u d u ć n o s t n a k o ju s e m o ž e g l e d a t i v e d r o i s o p t i m i z ­
m om .
J e d a n k r i p t o g r a m , k o ji v iš e o d s t o g o d i n a o d o l ij e v a
n a p o r i m a k r i p t o a n a l i t i č a r a d a g a r ije š e , s a d r ž i t o č n e
p o d a t k e o s k r o v i š t u n e k o g g o l e m o g z a k o p a n o g b la g a .
H i s t o r i j a t t o g a s lu č a j a z a p o č e o j e 1817. N e k i T h o m a s
J e f f e r s o n B e a l e i 3 0 lju d i k o je j e p r e d v o d i o s lije d ili s u
v e lik o k r d o b i z o n a o k o 4 0 0 k m s j e v e r n o o d S a n t a F e a
u A r iz o n i. J e d n o m s u z a n o ć ili u n e k o j m a l o j g u d u r i i u
o d s j a j u l o g o r s k e v a t r e s p a z ili k a k o j e n e š t o z a s v je tlu c a -
lo u s t i j e n a m a . B ilo j e t o z la to . O s ta li s u n a t o m m j e s t u
18 m je s e c i i z a t o v r ij e m e i s k o p a l i s i l n u k o l i č i n u i z la ta
i s r e b r a . U s t u d e n o m 1819. B e a l e i d e s e t o r i c a n je g o v ih
p r a t i l a c a v r a t i li s u s e u V ir g in iju g d je s u z a k o p a l i p o l a
t o n e z la ta i g o t o v o d v ije t o n e s r e b r a d v a m e t r a p o d
z e m l jo m »u o k r u g u B e d f o r d , o t p r i l i k e č e t i r i m ilje o d
B u f o r d s a « . D v ije g o d i n e p o s li j e t o g a B e a l e j e o n d j e z a ­
k o p a o j o š t o n u z la ta , p o l t o n e s r e b r a i d r a g o k a m e n j e
u v r i j e d n o s t i o d ( t a d a š n ji h ) 13.000 d o l a r a , a z a ti m s e
v r a t i o n a Z a p a d i — n e s ta o . P r ije t o g p o s l j e d n j e g o d l a s k a
p o h r a n i o j e k o d k r č m a r a R o b e r t a M o r r i s a , u č iju j e č e s ­
t i t o s t i m a o p o t p u n o p o v j e r e n je , š k r i n j u s l o k o t o m — i s
u p u to m d a je o tv o ri za d e s e t g o d in a , a k o s e o n d o tle n e
v r a ti.
M o r r i s j e č e k a o n e d e s e t n e g o v iš e o d d v a d e s e t g o d i ­
n a , a z a ti m j e r a z b i o l o k o t. U š k r i n j i j e n a š a o n e k o l i k o
l is t o v a i s p u n j e n i h n e k a k v i m b r o j k a m a i d v a p i s m a k o j a
s u b i l a a d r e s i r a n a n a n je g a . U p i s m i m a j e b i o iz n ije t h i s ­
t o r i j a t o t k r i ć a o n o g a f a n t a s t i č n o g n a l a z i š t a z la ta , u p u t a
M o r r i s u d a t o b l a g o p o d i je li n a 31 j e d n a k i d io , d a j e d a n
d io z a d rž i za s e b e a o s ta le p r e d a n a s lje d n ic im a trid e s e -
t o r i c e B e a l o v i h d r u g o v a . I m e n a n a s l j e d n i k a i m je s to
g d je j e s k r i v e n o b l a g o ( s to ji u p i s m u ) n a la z e s e u k r ip -
t o g r a m u , a li ć e M o r r i s u b i ti p o s l a n k lju č š if r e . M e đ u ­
t im , n i k a k v u t a k v u p o r u k u o n n ije n i k a d a d o b i o .
P o s lije n e k o g v r e m e n a , v id je v š i d a t a p o r u k a n e s tiž e ,
M o r r i s j e p o k u š a o d e k r i p t i r a t i o n e k r i p t o g r a m e , a li n ije

62
u s p io . T r u d i o s e n e k o l i k o g o d in a , a t a d a j e o d a o ta j n u
J a m e s u B . W a r d u , s v o m p r i j a t e l j u iz o k r u g a C a m p b e ll
u V ir g in iji, k o ji j e t a k o đ e r p o k u š a o d e k r i p t i r a t i k r ip to -
g r a m e . N e k o n v e lik ih m u k a W a r d j e n a p o k o n i p a k u s ­
p io r a z b i ti š if r u k o j o m j e b io š i f r i r a n k r i p t o g r a m n a li­
s tu b r o j 2. T a k o s u o n i M o r r i s s a z n a li k o l ič in u b la g a i
v r i j e m e k a d g a j e B e a le z a k o p a o , a li n e i g d je j e o n o z a ­
k o p a n o . O t v o r e n i te k s t, d e k r i p t a t , t o g a k r i p t o g r a m a z a ­
v r š a v a o v im r ije č im a : L is t br. 1 d a je t o č n u lo k a c iju blaga,
p a ć e te ga la k o p r o n a ć i.
K a o k lju č k r i p t o g r a m a k o ji s e n a la z i n a l is t u b r o j 1
p o s lu ž i o j e t e k s t D e k l a r a c ij e n e z a v is n o s ti, u z U s ta v n a j ­
v a ž n ije g a m e r i č k o g d o k u m e n t a . B e a l e j e p o s t u p i o t a k o
d a j e n u m e r i r a o s v e r ije č i t e k s t a b r o j e v i m a o d 1 d o
1322, a z a ti m u p o t r i j e b i o n j ih o v e n u m e r a c i j e z a d o b i v a ­
n je š if a r s k ih e k v iv a le n a ta , s tim d a s u k a o š if a rs k i e k v i­
v a l e n t i s lu ž ila s a m o p r v a s lo v a , in ic ija li n u m e r i r a n i h
r ije č i. A li u s k o r o s e p o k a z a l o d a s e t e k s t D e k l a r a c ij e n e ­
z a v is n o s ti n e m o ž e u p o t r i j e b i t i z a » o tk lju č a v a n je « o č a j ­
n i č k i t r a ž e n o g t e k s t a k r i p t o g r a m a n a l is t u b r . 2. T o j e
n u m e r i č k i k r i p t o g r a m o d 4 9 6 n u m e r i č k i h g r u p a k o je
i d u o d 1 d o 2 0 9 6 (s t im d a s e p o j e d i n a s lo v a v r lo m a l o
p o n a v lj a ju ) . T a j s u k r i p t o g r a m p o k u š a l i r a z b i ti m n o g i
k r i p t o a n a l i t i č a r i ( to č n ije : k v a z i k r i p t o a n a l i t i č a r i ) . P o k u ­
š a v a li s u g a r ij e š i ti p o m o ć u t e k s t a U s ta v a , p o m o ć u p o ­
j e d i n i h k n jig a B ib lije , p o m o ć u t e k s t o v a S h a k e s p e a r e o -
v ih d j e l a — a li b e z u s p je h a . J e d n a j e k o p i ja b i l a k a s n ije
p o s l a n a u F a b y a n o v u i n s t i t u c i j u R iv e r b a n k L a b o r a to rie s ,
a li n i o n d j e n ije p r o n a đ e n o r je š e n je . G o d i n e 1964. d r
C a r l H a m m e r iz W a s h i n g t o n a o b a v io j e v e lik u s e r i ju
d o b r o s m i š l j e n i h i v r lo k o m p l i c i r a n i h s t a t i s t i č k i h t e s t o ­
v a p o s lu ž i v š i s e e l e k t r o n s k i m k o m p j u t o r o m t i p a U n iv a c
1 1 0 7 d a u t v r d i o b ilje ž ja t o g a k r i p t o g r a m a . » I z m e đ u o s ­
t a l o g a a n a l i z i r a o s a m d i s t r i b u c i j u s a m i h b r o je v a , n j ih o ­
ve m o d u le 26 i č a k a u to re g re s iv n e o b ra s c e n a sek v en -
c ij a m a o d 2 d o 100 g r u p a « , r e k a o j e p o s li j e H a m m e r .
S t o j e t a k o o t k r i o ? O t k r i o j e d a j e k r i p t o g r a m n a l is t u
b r . 1 z a is t a š i f r i r a n is t i m s i s t e m o m k a o k r i p t o g r a m n a
l is tu b r . 2, a li g a n ije u s p i o r ije š iti. Č o v j e k - k o j e m u t o
p o đ e z a r u k o m d o m o ć i ć e s e j e d n e o d n a jv e ć ih n a g r a d a
k o je j e i k a d a d o b i o n e k i k r i p t o a n a l i t i č a r .
K r i p t o g r a f i j a n e č u v a s a m o m a t e r i j a l n e n e g o i s p ir i-
t u a l n e t a jn e . O d u v ije k s u s e m n o g a t a j n a u d r u ž e n j a s l u ­
ž ila š if r a m a . T a k o s u s e n a p r i m j e r m a s o n i t a k o r e v n o

63
s lu ž ili p ig p e n š if r o m d a j e o n a z b o g t o g a d o b i l a n a ­
d i m a k » m a s o n s k a š ifra « . N je z in j e n a j r a s p r o s t r a n j e n i j i
s u v r e m e n i o b l ik o v a k a v :

S i f r a t r ije č i S c o ttis h R ite ( š k o ts k i r i t u a l ) iz g le d a o b i

o v a k o : VLE»rvn r r > o .
T a k v i s e z n a k o v i m o g u v id je ti u m n o g i m m a s o n s k i m
p r i r u č n i c i m a . Z a p r a v o s u m je š a v in a k r i p t o g r a f s k i h z n a ­
k o v a , k r a t i c a i r e b u s a — i s lu ž e m a s o n i m a d a č u v a ju t a j­
n o s t s v o jih t a j n i h r i t u a l a . N a a m e r i č k o m J u g u o s n o v a ­
n o j e p o s li j e g r a đ a n s k o g r a t a t a j n o u d r u ž e n j e K n i g h t s o f
th e G o ld e n C irc le (V ite z o v i Z l a tn o g a k r u g a ) , s li č n o K u
K l u x K la n u , k o je s e u s v o jo j k o r e s p o n d e n c i j i s lu ž ilo is ­
t o m t a k v o m š if r o m .
C a r b o n a r i, a n t i m o n a r h i s t i č k o , l i b e r a l i s t i č k o t a j n o p o ­
l i t i č k o u d r u ž e n j e , k o je je n a p o č e t k u X I X s t o l j e ć a i m a lo
v e lik b r o j a k t i v n i h č la n o v a u I ta liji i k a s n ij e u F r a n c u s ­
k o j, u p o t r e b l j a v a l i su , k a k o s e č in i, n e k u š if r u z a s n o v a ­
n u n a p r i m j e n i k l ju č n e fra z e , k o ja b i s e i s p i s a la i s p o d
a l f a b e t a o t v o r e n o g t e k s t a i t a k o p o s t a j a l a š if a r s k i a lf a ­
b e t. N u m e r i č k e o z n a k e i z n a d p o j e d i n i h s lo v a s lu ž ile s u
z a i d e n t i f i c i r a n j e z n a č e n j a p o n a v l j a n i h s lo v a . P a u l F e-
v a l, v r lo p o p u l a r a n i p l o d a n p i s a c p u s t o l o v n i h r o m a n a ,
p o s lu ž io se ta k v im s is te m o m u sv o m r o m a n u L es C om -
p a g n o n s d u s ile n c e ( D r u g o v i š u tn j e ) , o b j a v l je n u 1858, u
k o j e m s u j u n a c i c a r b o n a r i. K a o k l j u č n u f r a z u u z e o j e
g e s lo i z m iš l je n o g d r u š t v a , n a r a v n o , n a t a l i j a n s k o m
(>»A m ic i a lle g ri, a n d ia r n o a lla p e n a !« — » T r p im o , v e s e li
d r u g o v i! « ), a li j e p o g r e š n o n a p i s a n o A L L IE G R E m je s to
A L L E G R I, i t o j e g o t o v o č i t a v u f r a z u iz b a c ilo iz faz e :
a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v x y z
A M I C I* A2 L L 2 I3 E O R E2 A3 N D I* A* M2 O A 5 L 2 L. * A 6 P [E N a ]

U t a k v u s i s t e m u š i f r i r a n j a r ije č c a r b o n a r i b i l a b i š if­
r i r a n a k a o IA A 4M N A 3AA4I 3. Z n a č a je m j e p o d a t a k d a je
1834. s l i č a n k r i p t o g r a m z a p li je n j e n k o d n e k o g u h a p š e ­
n o g f r a n c u s k o g carb o n a ra .
P r e m d a j e g la v n a te ž n ja n a u k e d a r a s v j e tl ja v a p o ja v e ,
u p r o š lo s ti s u u č e n ja c i p o n e k a d , z b o g s tr a h a o d p ro g o -

64
 n a , m o r a l i p r i k r i v a t i r e z u l t a t e d o k o jih b i d o š li u i s t r a ­
ž iv a n jim a . P o r t i n a A c c a d e m ia d e i L in c e i d o p i s i v a la s e u
š if r i s J o h a n n o m E c k o m . K a d j e G a lile o G a lile i o t k r i o
p o m o ć u s v o g a n o v o g t e l e s k o p a d a V e n e r a p r o la z i k r o z
f a z e k a o M je s e c , š to j e b io s n a ž a n d o k a z K o p e r n i k o v e
t e o r i je , b ilo m u j e j a s n o d a ć e , o b ja v i li to , im a ti g r d n i h
o k a p a n j a s k a t o l i č k o m c r k v o m , k o ja s e u p r a v o s p r e m a ­
la d a K o p e r n i k o v u t e o r i j u p r o g l a s i h e r e t i č k o m . Z a to je
J o h a n n e s a K e p l e r a o b a v ij e s ti o o s v o m o t k r i ć u a n a g r a ­
m o m k o ji j e g la s io : H A E C IM M A T U R A A M E JA M
F R U S T R A L E G U N T U R O. Y. (T e n e s a z r e l e s tv a r i č it a m
s a d a u z a lu d .) — s t im d a s u O. i Y. b i la s lo v a k o ja n ije
m o g a o u tr p a ti u a n a g ra m . U o tv o re n o m te k s tu p o ru k e
i m e n a n e b e s k i h tije la k a m u f l ir a n a s u m ito lo š k im a lu z ija ­
m a : V e n e r a s e s p o m i n j e k a o » m a jk a lju b a v i« , a M je s e c
j e C y n th ia ,* n je g o v a b o ž ic a : » C y n th ia e fig u r a s a e m u la tu r
m a te r a m o r u m « ( M a jk a lju b a v i o p o n a š a f ig u r e C h v n tije .)
C h r i s t i a a n H u y g e n s is to j e t a k o r e g i s t r i r a o s v o je p r ­
v e n s t v o u o t k r i ć u S a t u r n o v i h p r s t e n o v a . A li u m j e s t o d a
s v o j o t v o r e n i t e k s t a n a g r a m i r a u k a k a v d r u g i s u v is li
te k s t, je d n o s ta v n o g a je a lfa b e tiz ira o u p is m u n e k o m
p r ij a te lj u : 7 A, 5 C, 1 D, 5 E, 1 G , 1 H , 7 I, 4 L, 2 M , 9 N,
4 O , 2 P, 1 Q, 2 R, 1 S, 5 T i 5 U. O t v o r e n i j e t e k s t g la s io :
A n n u l o c in g i tu r te n u i p la n o , n u s q u a m c o h a e r e n te , a d ec-
lip tic a m in c lin a to . ( O p a s a n j e t a n k i m p l o s n a t i m o b r u ­
č e m š t o g a n ig d je n e d o d i r u j e i n a g n u t j e p r e m a e k lip -
tic i.) G o d i n e 1711. v e lik o g a e n g le s k o g a r h i t e k t a s i r a
C h r is to p h e r a W re n a p o ta k n u lo je o b e ć a n je P a r la m e n ta
d a ć e p ro n a la z a č p o s tu p k a z a u tv rđ iv a n je g e o g ra fs k e
d u ž i n e t o č k e n a k o jo j s e n a la z i n e k i b r o d d o b i t i v e lik u
n a g r a d u . P r o n a š a o j e t a k a v p o s t u p a k i K r a lj e v s k o m
d r u š t v u (R o y a l S o c ie ty ) p o s l a o t r i k r a t k e š i f r i r a n e p o r u ­
k e u k o j i m a j e o p i s a o i n s t r u m e n t e p o t r e b n e z a to : 1.
O Z V C V A Y IN IX D N C V O C W E D C N M A L N A B E C IR T E W -
N G R A M H H C C A W , 2. Z E I Y E IN O I E B I V T X E S C IO C P S D -
E D M N A N H S E F P R P IW H D R A E H H X C IF , 3. E Z K A V E B I-
M OXRFCSLCEEDH W M G NN TVEO M REW W ERRCSH -
E P C IP . P o r u k e b i s e d e š i f r i r a l e t a k o d a s u s e č it a le n a -
t r a š k e , s t im d a s e p r e s k a k a l o s v a k o t r e ć e s lo v o . ( W r e n
j e n a p r a v i o n e k o l i k o g r e š a k a .) D o d a n a d a n a š n j e g n ije
o b j a š n j e n o z a š t o s e W r e n p o s lu ž i o š i f r o m k a d j e t e p o ­

* C y n th i a j e g o r a n a o t o k u D e lu , g d je s e p o le g e n d i r o d i l a A rte m i-
d a , b o g i n j a M je s e c a ; o t u d a A r t e m i d u n e g d je z o v u i C y n th ijo m . — P re v .

5 - S i l r a n l i p r o l i v š p i j u n a IV 65
r u k e m o g a o m i r n e d u š e n a p is a t i e n cla ir. K a k o b ilo d a
b ilo , n a g r a d u n ije d o b io .
A m e r i č k i s e k s o l o g A lf re d C. K in s e y i n je g o v a e k i p a
k o d i r a l i s u o d g o v o r e (i im e n a ) i s p i t a n i c a i n t e r v j u i r a n i h
o s v o m e s e k s u a l n o m ž iv o tu u a n k e t i k o j a j e d o v e la d o
o b ja v ljiv a n ja g la s o v ite K in s e y je v e s t u d i j e S e x u a l B e h a ­
v io r in th e H u m a n F e m a le ( S e k s u a l n o p o n a š a n j e lju d s k e
ž e n k e ) . K o d s u m o g la č it a ti s a m o č e t i r i č l a n a s t r u č n o g
o s o b lj a K in s e y je v a I n s t i t u t a z a s e k s u a l n a i s tr a ž iv a n ja
( I n s titu te fo r S e x R e se a rc h ). O d g o v o r i s u r e g i s t r i r a n i u
o b l i k u x -o v a , c r t i c a , t o č k i c a i za la ik a n e r a z u m l j iv i m
k r a t i c a m a . (B ili s u to f o r m u l a r i a n k e t n o g tip a .) K in s e y
j e o b ja s n io : » B ilje ž e n je p o d a t a k a u k o d u p r e d o č i m a s u ­
b j e k a t a m n o g o j e p o m o g lo n a š i m n a s t o j a n j i m a d a ih
u v j e r i m o k a k o ć e s v e š to n a m b u d u r e k l i ili r e k l e b i ti
s a č u v a n o u t a j n o s ti . . . N e s m ije s e z a b o r a v i t i d a s e n a š i
z a k o n i k o ji s e t i č u s e k s u a l n o g ž iv o ta i j a v n o m n ij e n j e
t o l i k o r a z ila z e s p r a v i m o b r a s c i m a d r u š t v e n o g ž iv o ta d a
b i m n o g i lju d i im a li v e lik a d r u š t v e n a i č a k s u d s k a o k a -
p a n j a i n e v o lje k a d b i j a v n o s t s a z n a l a k a k a v j e n j ih o v
s e k s u a l n i ž iv o t.«
U s li č n im n e v o lj a m a m o g u s e n a ć i i l j u b a v n ic i a k o s e
s a z n a z a n j ih o v u v e z u . Z a to j e O v id ije d a o u s v o m e L j u ­
b a v n o m u m ije ć u n iz s a v je ta o t a j n o m d o p i s i v a n j u i č a k
o p i s a o n e k e p r i m i t i v n e p o s t u p k e d o b i v a n j a n e v id ljiv e
tin te :
T u t a q u o q u e e s t f a llit q u e o c u lu s e la c te r e c e n ti
L itte r a : c a r b o n is p u lv e r e t a n g e , le g e s.
F a lle t e t u m id u li q u a e fie t a c u m in e lin i,
E t fe r e t o c c u lt a s p u r a t a b e lla n o ta s .

T o u s l o b o d n o m p r i j e v o d u z n a č i: » P is m o j e s i g u r n o i iz­
b j e g n e p a ž n ji i o n d a k a d g a n a p i š e t e s v je ž im m lije k o m :
p o s p e t e li g a u g l je n o m p r a š i n o m , p r o č i t a t ć e t e g a . Z a-
v a r a t ć e i o n o š t o b u d e t e n a p i s a l i s t a b l j i k o m n a v la ž e ­
n o g l a n a k o j a n a č i s t o m p a p i r u o s ta v l ja s k r i v e n e t r a g o ­
v e.« O v id ije j e p r e p o r u č i o i d a s e u t a j n o m l j u b a v n o m
d o p i s i v a n j u lič n e z a m j e n i c e m ij e n j a ju iz m u š k o g r o d a u
ž e n sk i i o b ra tn o .
L e p e z a t a j n e l j u b a v n e k o r e s p o n d e n c i j e v r lo j e š i r o k a
— o d c e d u l j i c a š t o s e p o t a j n o d o d a j u iz j e d n e š k o l s k e
k l u p e u d r u g u d o k u d i k a m o r a f i n i r a n i j i h s i s t e m a k o ji­
m a s e s lu ž e b o g a te , k r a l j e v s k e ili s la v n e l ič n o s ti . G o d i n e
1631. J o h n W i n t h r o p , b u d u ć i g u v e r n e r C o n n e c t i c u t a ,

66
t a d a m l a d i ć u r a n i m d v a d e s e t i m g o d i n a m a , z a lju b io s e
u s v o ju s e s t r i č n u M a r t h u F o n e s , s i r o č e o k o j e m s e b r i ­
n u o n je g o v o t a c , t a k o đ e r J o h n , p r v i g u v e r n e r K o lo n ije
z a lje v a M a s s a c h u s e t t s . N e k a k o im j e u s p je l o d a s e o ž e ­
n e , k a d j e J o h n u b i lo s a m o 2 4 g o d in e , a li j e o n u s k o r o
m o r a o o t ić i u L o n d o n , a o n a j e o s t a l a u G r o t o n u . K a k o
j e p o š t a u t o v r i j e m e iš la j a k o n e u r e d n o i n e r e d o v i t o , a
p i s m a s e u o p ć e n i s u lije p ila n e g o b i s e s a m o z a p e č a ti l a
v o s k o m , d v o j e m l a d i h s u p r u ž n i k a v o d ili s u s v o ju p r i l i č ­
n o l i r s k u p r e p i s k u u š ifri, s lu ž e ć i s e j e d n o s t a v n o m m o -
n o a l f a b e t s k o m s u p s t i t u c i j o m u k o jo j s u s e s lo v a z a m je ­
n j iv a la s i m b o l i m a . M a r t h a j e u m r l a p r i p r v o m p o r o đ a ­
ju , a J o h n s e p o s li j e o p e t o ž e n io . J o n a t h a n S w ift, p i s a c
s j e d n i m o d n a j o š t r i j i h i n a j s a t i r i č n i j i h p e r a k o ja s u i k a d
p o s to j a la , t o p i o s e o d b la ž e n s tv a , u p o t r e b l j a v a j u ć i » n a š
m a l i je z ik « , s li č a n d j e č j e m t e p a n j u , d o k j e p i s a o s v o j
J o u r n a l to S te lla ( D n e v n ik o S te lli) — a t r e b a n a p o m e n u ­
ti d a j e » S te lla « b i o n a d i m a k o d m ilja š t o g a j e S w if t b i o
d a o 1 2 -g o d iš n jo j d je v o jč ic i E s t h e r i J o h n s o n . S w if t s e
s lu ž io i n e k o m v r s t o m n u l t e š if r e , v e o m a j e d n o s t a v ­
n o m , u k o jo j s e č i t a l o s a m o s v a k o d r u g o s lo v o . T a k o je ,
n a p rim je r, A L B S A D N U K L B O IN L P L D F A O N R
U F A IN F B T O Y D P IO N U F N A D z n a č ilo a b a n k b ill fo r fifty
p o u n d ( b a n k n o t a o d p e d e s e t f u n ti) .
M a r i ja A n t o a n e t a d r ž a l a j e p o s e b a n p e r s o n a l z a š if r i­
r a n j e s v o je l j u b a v n e k o r e s p o n d e n c i j e k o ja n ije b i l a l iš e ­
n a p o l i t i č k i h p r iz v u k a . P r e m d a j e ž iv je la u d o b a v l a d a ­
v i n e n o m e n k l a t o r s k o g s is t e m a , p r im j e n j i v a l a j e z a s v o ju
t a l i j a n s k u k o r e s p o n d e n c i j u j e d n u š i f r u s l i č n u P o r tin o j,
a u p a riš k o j k o re s p o n d e n c iji, v o đ e n o j n a fra n c u s k o m ,
d r u g i j e d a n s i s t e m k o j e m u s e k lju č t e m e l j i o n a r o m a n u
P a u l e t V ir g in ie . (N a jv e ć i d i o t e k o r e s p o n d e n c i j e v o d i la
j e s B e r t r a n d o m d e M o le v ille o m .) M a r i ja A n t o a n e t a š if­
r i r a l a j e s a m a s v o ja l ju b a v n a p i s m a g r o f u A x e lu F e r s e -
n u , s t a s i t o m , n a o č i t o m m l a d o m Š v e đ a n i n u k o ji je , k a k o
s e č in i, p o s t a o n je z in l j u b a v n i k o k o s r e d i n e 1783. p o s lije
p o v r a t k a iz A m e r i k e g d je j e k a o d o b r o v o l j a c s u d je l o v a o
u r e v o l u c i o n a r n o m r a t u . » M o r a m v a m r e ć i d a v a s lju ­
b i m i d a j e m o j a l j u b a v j e d i n o z a š to i m a m v r e m e n a « ,
z a p o č i n j e j e d n o p i s m o . » P u tu jte s r e t n o , n a jlju b lje n iji o d
s v ih m u š k a r a c a ! L j u b im v a s s v im s rc e m !« — g la s i p o ­
s lje d n ja re č e n ic a . F e r s e n s e b r in u o i za g o le m u k o r e s ­
p o n d e n c i j u k o j u s u k r a l j i k r a l j i c a v o d i li u t o k u d v a
m j e s e c a p r e d n j ih o v s la v n i p o k u š a j d a p o b j e g n u iz r e ­

67
v o l u c i o n a r n e F r a n c u s k e . S v a t a p i s m a š i f r i r a o j e i d e š if ­
r i r a o s a m F e r s e n , s lu ž e ć i s e j e d n i m p o l i a l f a b e t s k i m s is ­
te m o m :
A ab cd ef gh ik lm no pq rs tu xy z&
B bk du ei fl gn ho my ps qx rt ac &z
C Ir ad bS cz s& ek fm th ix np °q uy

S lo v a k l ju č n e r ije č i n a la z ila s u s e n a p r v o m s t u p c u
( s t u p a c v e lik ih s lo v a ), s lo v a o t v o r e n o g t e k s t a b i l a s u , u
p a r o v i m a , i s p i s a n a u v o d o r a v n i m r e c i m a , z a je d n o s a ši-
f a r s k i m s lo v im a , s t im d a j e j e d n o ( b ilo k o je ) s lo v o s v a ­
k o g p a r a b i l o s lo v o o t v o r e n o g te k s t a , a d r u g o n je g o v ši-
f a r s k i e k v iv a l e n t . T a k o j e s k l ju č e m B š i f r i r a n j e iz g le d a ­
lo o v a k o : d = U; U = D. K a o k l ju č n e r ij e č i F e r s e n n ije u z i­
m a o t a k v e k a o š to s u R O I, L O U IS ili R O Y A L (k ra lj,
L u j, k r a lje v s k i) , j e r j e z n a o d a b i ih p r o t i v n i k l a k o d o ­
k u č io , n e g o r ije č i k a o D E P U IS , V O T R E , B A T T R E (o d ,
v a š, tu ć i) , k o j e b i č e s t o m ije n ja o . O s im to g a , s v e v a ž n ije
l ič n o s ti b ile s u r e p r e z e n t i r a n e p o j e d n i m j e d i n i m s lo ­
v o m u p o s e b n o j m a lo j k o d n o j lis ti: B = r u s k a ca rica ;
F = š p a n jo ls k i k ra lj; N = ( f r a n c u s k i ) k ra lj; R = g r o f F e rsen ,
i t a k o d a lje . P o r u k e s u d o b r o č u v a le s v o je ta jn e , š to v r i ­
j e d i i z a p o r u k u o d 26. s v ib n ja 1791, š i f r i r a n u p o m o ć u
k l ju č n e r ije č i V E R T U (v rlin a , k r i j e p o s t ) u k o jo j j e s t a j a ­
lo d a » k r a lj o d o b r a v a r u tu « (za b ije g ). K a d s u L u j i M a ­
r ija A n t o a n e t a n e k o li k o d a n a p o s li j e t o g a p o k u š a l i p o ­
b je ć i, p r e r u š e n i u s lu g e i u o b i č n o j k o č iji, n j ih o v j e b ije g
o t k r i v e n i o n i s u u h v a ć e n i , a li z a t o n ije b i l a k r i v a k r ip -
to g r a f ija . D o š a v š i u V a r e n n e s , k o č ija s b j e g u n c i m a n ije
m o g la p r i j e ć i p r e k o n e k o g a m a l o g m o s t a , j e r s u s e n a
n j e m u i s p r i je č il a k o l a n a t o v a r e n a n a m j e š t a j e m . T a k o je
iz g u b l je n o d r a g o c j e n o v r ij e m e i b j e g u n c i s u u h v a ć e n i
2 4 s a t a n a k o n b ije g a iz P a riz a . Z a v r š ili s u p o d g iljo ti­
nom .
J e d n o o d n e o b ič n ih s re d s ta v a ta jn o g k o m u n ic ira n ja
m e đ u l j u b a v n i c i m a u X I X s to l j e ć u b i ja š e m o ž d a n a jja v -
n iji k o m u n i k a c i j s k i k a n a l k o ji s e m o ž e z a m i s li ti — s t u p c i
z a m a l e o g l a s e u n o v i n a m a . K a d n e b i m o g li k o m u n i ­
c i r a t i i z r a v n o p u t e m p o š te , z b o g r o d i t e l j s k i h ili d r u g i h
r e s t r i k c i j a , l j u b a v n i c i m a n ije b i lo t e š k o n a u lic i k u p i t i
n o v i n e i t a k o p r o č i t a t i p o r u k u k o j a b i im b i l a u p u ć e n a .
T e s u p o r u k e r a d i t a j n o s t i o b i č n o b i l e š if r ir a n e , a li t a k o
je d n o s ta v n im , e le m e n ta r n im s is te m im a d a ih je m o g a o

68
p r o č i t a t i s v a tk o t k o b i s e m a l o v iš e p o t r u d i o . U v e lja č i
1853. l o n d o n s k i T im e s o b ja v io j e t a k a v j e d a n o g la s š if­
r i r a n s i s t e m o m c e z a r s k e s u p s t i t u c i j e ( s is te m u k o j e m u
s u a = V, b = U . . . u = B , v = A), n a m i j e n j e n » P e p e lju g i« .
D e k r i p t a t j e g la s io : » U p in ja o s a m s e d a s m is lim o b j a š ­
n j e n j e z a v a s s v e d o k m e n ije s r c e z a b o lje lo , a li je s v e
b ilo u z a lu d . N a js ig u r n ija j e š u tn j a , a k o jo j s e n e s lu ti
p r a v i r a z lo g . A a k o s e s lu ti, s v a k a ć e p r i č a p o t o n u t i . S je ­
ć a t e li s e p r v o g p r i j e d l o g a n a š e g r o đ a k a ? R a z m is lite o
to m e .« N e k o l ik o m je s e c i k a s n ije , 19. k o lo v o z a , T im e s j e
o b j a v i o j e d a n k r i p t o g r a m - o g l a s k o ji j e b io š i f r i r a n o b i č ­
n i m i z v r n u t i m a l f a b e t o m (a = Z; z = A), s t i m d a s u n e k e
r ije č i k a o th e i th a t ( o d r e đ e n i č la n , »to« ili v e z n ik » d a « )
z a m ije n jiv a li b r o je v i. O t v o r e n i t e k s t , d e k r i p t a t , z a p o č i ­
n j a o j e r e č e n i c o m : » D ra g i, m is l im d a n e m o r a m s p o m i ­
n j a t i k a k o m e j e u s r e ć i l a tv o ja č e s t i t k a z a r o đ e n ­
d a n . . . « a z a v r š a v a o r ije č im a : » B o jim s e d a n e t k o č it a
m o ja p is m a . . . « W h e a ts to n e i B a b b a g e č e s to s u se za ­
b a v lja li d e k r i p t i r a n j e m t i h j e d n o s t a v n o š i f r i r a n i h p o r u ­
k a , a li s u s e z n a li i g r d n o n a m u č i t i . N a jte ž i t a k a v k r ip -
t o g r a m n a k o ji s e B a b b a g e n a m j e r i o b i o j e j e d a n n u m e ­
r i č k i k r i p t o g r a m o b j a v l je n 21. p r o s i n c a 1853. i n a m i j e ­
n j e n n e k o j » F lo « . Z a p o č in j a o j e g r u p a m a 1821 8 2 7 3 4 29
30 8 4 5 4 1 . B a b b a g e s e n e k o l i k o m je s e c i u z a lu d t r u d i o
p o l a z e ć i o d p r e t p o s t a v k e d a j e r ij e č o p o l ia lf a b e ts k o j ili
h o m o f o n s k o j s u p s ti tu c i ji , a li j e n a k r a j u k r a j e v a u s t a n o ­
v io d a j e p o s r i j e d i p o l i f o n i č n a s u p s t i t u c i j a u k o jo j je
s v a k i š if a r s k i b r o j s lu ž io k a o e k v iv a l e n t z a j e d n o d o č e ­
t i r i s lo v a o t v o r e n o g t e k s t a . D e k r i p t a t j e z a p o č i n ja o (s
d v j e m a o m a š k a m a u š i f r i r a n j u ) o v im r ije č im a : T h o u
im a g e o f m y h e a r t! (T i s lik o s r c a m o g !)
L ju d i s u p o n e k a d p l a ć a li o b ja v ljiv a n je o g l a s a - k r ip to -
g r a m a s a m o d a v i d e h o ć e li i h n e t k o r ije š iti. T a k o j e
n e t k o j e d n o m o b ja v io , š i f r i r a n e , n e k a k v e m a k s i m e o
o d g o ju , š i f r i r a n e c e z a r s k o m s u p s t i t u c i j o m , a k a o s v o ju
a d r e s u n a v e o j e l o n d o n s k u č e t v r t K e n s i n g to n . T je d a n
d a n a p o s li j e t o g a u is to j j e r u b r i c i o b ja v lje n o g la s e n
c la ir, a d r e s i r a n n a K e n s i n g t o n , k o ji j e g la s io : » V a š u s a m
š i f r u r ije š io , a li v a s m o r a m u p o z o r i t i d a b i o v a k o d o b r e
m a k s i m e t r e b a l o o b ja v ljiv a ti t a k o d a i h m o ž e s v a tk o
p r o č i t a t i i i m a t i o d t o g a k o r is ti.« O b ite lj i s t r a ž i v a č a R ic-
h a r d a C o l l in s o n a k o m u n i c i r a l a j e s n jim i d o k b i s e n a ­
la z io n a s v o jim v e li k im p u t o v a n j i m a , k a d a s e o b i č n o
n ije z n a lo g d je je : p o r u k e o b i te lj i u v r š t a v a l e s u se, š if ­

69
r i r a n e , k a o o g la s i u T im e s. O b ja v ljiv a n je š i f r i r a n i h m a ­
lih o g l a s a p r i p a d a d a n a s p r o š l o s t i — m o ž d a z b o g c e h z o r -
s k i h o g r a n i č e n j a z a v r ij e m e d v a ju s v je t s k ih r a t o v a , m o ž ­
d a z b o g to g a š to j e m la d e ž d a n a s m n o g o s l o b o d n i j a u
s v e m u , p a t a k o i u lju b a v i.
P o n e k a d s e t a j n o s t n a s to ji p o s t i ć i č a k i u p o r u k a m a
u p u ć e n i m s a m o m e s e b i — u d n e v n i c i m a i o s o b n i m za-
b i lj e š k a m a . V r lo s u d o b r o p o z n a t p r i m j e r z a t o b ilje ž n i­
c e L e o n a r d a d a V in c ija . T e k s t j e p i s a n s p e c i j a l n i m r u ­
k o p i s o m z a k o ji s e L e o n a r d o p o s e b n o iz v je ž b a o : r u k o ­
p i s o m lje v a k a u o b l i k u u k o je m s e v id i u o g l e d a l u . L e o ­
n a r d o j e t a k o u s p i o d j e l o m i č n o p r i k r i t i m n o g e id e je š to
s u b ile d a l e k o i s p r e d v r e m e n a u k o j e m u s u n a s ta l e , n a
p r i m j e r id e ju t e n k a i le t e ć i h s tr o je v a . M o ž d a j e n a js ta r iji
k r i p t o g r a f s k i v o đ e n d n e v n ik z a k o ji s e z n a b io d n e v n ik
š v e d s k o g a d r ž a v n o g f u n k c i o n a r a E r i k a B r a h e a o d 1592.
d o 1601. g o d in e ; B r a k e g a j e v o d i o p i š u ć i s v a k i d a n p o
j e d a n r e d a k t e k s t a š i f r i r a n t a j n im z n a k o v im a . U k o l o n i ­
j a l n o j A m e r ic i č u v e n i W illia m B y r d iz V ir g in ije v o d io je
d n e v n i k p o v r e m e n o u k u p n o s e d a m g o d i n a , tj. o k o 2 5 0 0
d a n a , u r a z d o b l j u o d 1709. d o 1741, s lu ž e ć i s e j e d n i m
s i s t e m o m s te n o g r a f i je k o ji j e o k o 1930. č i k a š k i s u d s k i
s t e n o g r a f E d w a r d V o g e l i d e n t i f i c i r a o k a o s i s t e m W illia -
m a M a s o n a p o z n a t p o d n a z iv o m L a P lu m e V o la n te (L e ­
te ć e p e ro ).
G e n e r a l H e n r i- G a t ie n B e r t r a n d , k o ji j e s N a p o le o -
n o m o tiš a o u p ro g o n s tv o n a S v e tu H e le n u , v o d io je
d n e v n i k p o m o ć u t a k o s iln o s k r a ć e n i h f r a n c u s k i h k r a t i ­
c a d a s e t o p r e t v o r i l o u p r a v i p r a v c a t i k o d . U p is o d 20.
s ije č n ja 1821. g la si: » N .s o .le m a t.e n cal: il.d é j.b i.s e .tr v . u n
p e u fat; le so. il e s t f.g.« P a u l F l e u r i o t d e L a n g le , k o ji je
ta j d n e v n i k p r o t u m a č i o (i r e k a o o s v o m p o s l u d a j e to
» p re v o đ e n je s fra n c u s k o g n a fra n c u s k i —č u d a n s p o rt i
č u d n a raz o n o d a « ), in te rp re tira o je n a v e d e n i p a su s o v a­
k o : » N a p o le o n s o r t le m a tin e n c a lè c h e . I l d é je u n e b ie n , se
tr o u v e u n p e u fa tig u é ; le so ir, il e s t fo r t g a t « ( N a p o le o n iz­
la z i u j u t r o k o č ijo m . D o b r o r u č a , o s je ć a s e m a l o u m o r ­
n o . U v e č e r j e v r lo d o b r o r a s p o l o ž e n .)
N a js la v n iji ta j n i d n e v n ik , b a r e m n a e n g l e s k o m g o v o r ­
n o m p o d r u č ju , s v a k a k o je d n e v n ik S a m u e la P e p y sa . T aj
e n g le s k i d r ž a v n i č in o v n ik v o d io j e sv o j g o lic a v i, sa b la ž -
n jiv , i s k r e n i d n e v n ik , m o ž d a n a j f a s c i n a n t n i j i i n t i m n i
d n e v n i k k o ji j e i k a d a n a p is a n , o d 1. s ij e č n ja 1660. d o 31.
s v ib n ja 1669, k a d j e z b o g s la b l je n j a v i d a m o r a o o d t o g a

70
F a k s im il s tr a n ic e o rig in a la d n e v n ik a S a m u e la P e p y sa , š to g a je a u to r
p is a o s t e n o g r a f i j o m k o ju j e s a m iz m is lio

o d u s t a t i . D n e v n ik s e s a s t o j i o d 3 0 0 0 g u s to i s p i s a n i h lis ­
to v a , a č it a v j e t e k s t n a p i s a n s te n o g r a f s k i m s i s t e m o m
n a z v a n i m ta h ig 'r a f ija š to g a j e b io iz u m io T h o m a s S h e l-
to n . O d z n a k o v a to g a s is te m a je d a n a e s t se te k m a lo ra z ­
lik o v a lo o d o b i č n i h s lo v a , t o č k e z a o z n a č iv a n je s a m o ­
g l a s n i k a s ta v lja le b i s e n a p e t r a z l ič i ti h p o z ic ija ( d a s e
t a k o s a m o g l a s n i c i r a z l ik u j u j e d a n o d d r u g o g ) , a li a k o b i
s e n e k i s a m o g l a s n i k n a š a o n a s r e d i n i rije č i, b i o b i i z r a ­
ž e n t a k o d a b i s e n a r e d n i s u g la s n i k s ta v io n a n je g o v u
p o z ic iju . S h e l t o n j e iz r a d io p o p i s r a z l ič i ti h k r a t i c a i
o s i m t o g a p r o iz v o l jn o i z m iš l je n i m z n a k o v im a o z n a č io
2 6 5 n a jv iš e u p o t r e b l j a v a n i h rije č i.
P e p y s j e v j e r o j a t n o n a u č i o t a h i g r a f ij u j o š k a o s t u d e n t
n a M a g d a le n C o lle g e u u O x f o r d u , g d je j e ta j o b l ik s te -
n o g r a f i je u ž iv a o v e li k u p o p u l a r n o s t . T a o k o l n o s t , tj. v e ­
l i k a r a š i r e n o s t p o z n a v a n j a t a h ig r a f ije , n a v o d i n a p o m i ­
s a o d a s e P e p y s u s v o m d n e v n i k u n j o m e n ije s lu ž io r a d i
p o s t i z a n j a t a j n o s ti , a li iz n e k i h p o d a t a k a p r o iz la z i d a je
t a j n o s t i p a k b i l a j e d a n o d n je g o v ih m o ti v a . T a k o j e j e d ­
n o m r e k a o n e k o m p r i j a t e l j u k a k o b i b ilo v r lo n e z g o d n o

71
 k a d b i s e p r o č u l o d a o n v o d i d n e v n ik . O s im t o g a t r e b a
n a p o m e n u t i d a j e u X V II s t o l j e ć u u E n g l e s k o j s te n o -
g r a f ija b i l a i p a k t a k o m a l o p o z n a t a te s u m n o g i lju d i
s m a t r a l i d a s e m o ž e u p o t r i j e b i t i k a o t a j n o p is m o , k a o
š if r a . N e k i p r o t e s t a n t i , b o je ć i s e d a ć e k a to l ic i z a b r a n i t i
č i t a n j e B ib lije a k o d o đ u n a v la s t ( t a d a j e t a o p a s n o s t j o š
p o s to j a la ) , p r e p i s iv a l i s u B ib liju s t e n o g r a f i j o m d a j e
t a k o s a č u v a ju . P e p y s j e p o v e ć a o t a j n o s t s v o g a t e k s t a p i ­
š u ć i s v e s a b la ž n jiv ije p a s u s e n a f r a n c u s k o m , a p o n e k a d
č a k n a l a t i n s k o m , g r č k o m ili š p a n j o l s k o m , u b a c u j u ć i u
t e k s t » n u lte « z n a k o v e k o je b i s a m iz m is lio . R a z u m ije s e
d a g a j e s t e n o g r a f i j a p r iv l a č i la i z b o g t o g a š t o j e n j o m e
m o g a o b r z o p is a ti.
Š e s t sv e z a k a o k ta v -fo rm a ta * P e p y s o v a d n e v n ik a le ž a ­
lo j e u n je g o v o j z b ir c i u M a g d a le n C o lle g e u t r i ili č e t i r i
g e n e r a c i j e p o s lije n je g o v e s m r t i — n e p r o č i t a n o u p r a v o
z b o g t o g a š t o s u b ili n a p i s a n i t im p o l u t a j n i m p i s m o m .
S h e l t o n o v a t a h i g r a f ij a p a l a j e u z a b o r a v k a o m n o š t v o
d r u g i h z a s t a r j e li h s t e n o g r a f s k i h s is t e m a , a n ig d je u
d n e v n i k u n ije b i lo k lju č a z a č i t a n j e t e p o l u š i f r e . U z b ir c i
s e d o d u š e n a la z io v la s titi P e p y s o v p r i j e p i s n je g o v ih s te -
n o g r a f i r a n i h z a b ilje š k i o p u s t o l o v i n a m a k r a l j a C h a r le s a
II, a li k n j iž n ič a r i n i s u z n a li d a o n p o s to ji. M e đ u ti m , k a d
j e o b j a v l je n d n e v n i k J o h n a E v e ly n a , P e p y s o v a s u v r e m e ­
n ik a , d e k a n u M a g d a le n C o lleg e a p a lo j e n a u m d a m o ž ­
d a i u P e p y s o v u d n e v n ik u im a p o d a ta k a o to m u z b u d ­
ljiv o m r a z d o b l j u e n g le s k e p o v ije s ti, j e r j e o n o b a v lj a o
n e k e v i s o k e f u n k c ije u A d m i r a l it e t u . D e k a n j e p o k a z a o
d n e v n i k T h o m a s u G r e n v ille u , d r ž a v n i k u i b ib lio f ilu .
N a v o d n o j e G r e n v ille j e d n e v e č e r i u z e o d n e v n i k u k r e ­
v e t i d o j u t r a d e k r i p t i r a o n e k o l i k o s t r a n i c a , o t k r i o k lju č
i d a o g a, z a je d n o s d n e v n ik o m , J o h n u S m it h u , s t u d e n t u
S t. J o h n 's C o lleg e a i s t e n o g r a f u , k o ji j e u t r i g o d i n e , o d
1819. d o 1822, r a d e ć i 12 d o 14 s a ti d n e v n o , u s p i o t r a n -
s k r i b i r a t i č it a v t e k s t . S m it h j e ta j p o s a o o b a v i o iz v a n ­
r e d n o v je š to i t o č n o — n a s v a k ih 2 0 s t r a n i c a t e k s t a u č i ­
n i o j e n a jv iš e p e t- š e s t s i t n i h g r e š a k a . P e p y s o v j e d n e v ­
n i k o b j a v l je n p r v i p u t 1825. i o t a d a j e š t a m p a n u b e z ­
b r o j iz d a n ja . U b r a ja s e m e đ u k l a s i č n a d j e l a e n g le s k e li­
t e r a t u r e k o j a t a k o , e to , d u g u j e n e š t o i k r i p t o g r a f s k o j
t a j n o s t i s t e n o g r a f i j e k o ja j e P e p y s u d a l a h r a b r o s t d a z a ­
p i s u j e s v o je n a ji n ti m n ij e , n a j l ju d s k i je m is li.
* O k t a v - f o r m a t = 15x22,5 c m . - P re v .

72
 K r i p t o l o g i j a j e o b o g a ć iv a la k n j iž e v n o s t i n a d r u g e n a ­
č in e . M n o g i a n t i č k i a u t o r i — n a p r i m j e r H o m e r i H e r o -
d o t — s p o m i n j u ta j n o p is m o . A li t u n ije r ije č o p r a v o j li­
t e r a r n o j o b r a d i k r ip t o lo g i je ; k a d g o v o r e o n jo j, a u t o r i
s p o m i n j u e p iz o d e k o je s u s e s m a t r a l e p o v ije s n im . K r i p ­
t o lo g ija j e p o s t a l a t e m o m l i t e r a t u r e t e k u r e n e s a n s i, u
r a z d o b l j u u k o j e m s e p o č e l a n a v e li k o u p o t r e b l j a v a t i i
p o s t a l a s a s t a v n i d io ž iv o ta , p a s u z a n ju z n a li m n o g i p isr
ci. K n již e v n ik k o ji j u j e u t o m s m i s lu p r v i u p o t r i j e b i o
n ije to u r a d i o te k u s p u t, n e g o j u je d o h v a t i o o b j e m a r u ­
k a m a , p o i g r a o s e n j o m e i iz lio n a n ju b u jic u i r o n i je i
s a r k a z m a . T o je , n a r a v n o , b io R a b e la is . - ,

V id je v š i n a t p i s [ n a p o r u c i j e d n e d a m e , k o ji j e g la ­
sio : » M e d g o s p a m a n a jl ju b l j e n i j e m , m e d v ite z im a
n a jn e v j e r n i je m « ] P a n t a g r u e l s e j a k o z a č u d i o i z a ­
t r a ž i o o d g l a s n i k a d a m u k a ž e im e o n e k o ja j e to
p o s la la , a z a tim j e o t v o r i o o m o t . U n j e m u n ije n a ­
š a o n i k a k v o p is m o , n e g o s a m o j e d a n z la ta n p r s t e n
sa č e tv r ta s to iz b ru š e n im d ra g im k a m e n o m . N e
z n a ju ć i š to d a o t o m e m is li, p o z v a o j e P a n u r g e a i
p o k a z a o m u o m o t, a P a n u r g e m u j e r e k a o d a j e n a
o n o m p a p i r u s i g u r n o n e š t o n a p i s a n o , a li n a n a č in
t a k o l u k a v i d o v itljiv d a to n i t k o živ n e m o ž e n a
p r v i p o g l e d v id je ti. K a k o b i s a z n a o š to n a n j e m u
p i š e p r i m a k a o j e p a p i r v a tr i, m is l e ć i d a j e p o r u k a
m o ž d a n a p i s a n a p o m o ć u a m o n i j a k o v e s o li r a z r ij e ­
đ e n e u v o d i; z a ti m g a j e u r o n i o u v o d u p o m is liv š i
d a j e p o r u k a m o ž d a n a p i s a n a s o k o m o d tith y m a l-
le, a o n d a g a j e p r i m a k a o p l a m e n u s v ije ć e d a t a k o
p r o v j e r i n ije li n a p i s a n a s o k o m b ije lo g l u k a — ali
p o r u k a n ije p o s t a l a v id ljiv a .
P a n u r g e j e z a ti m p r o t r l j a o d io p a p i r a o r a h o v i m
u l j e m d a v id i j e li u p o t r i j e b l j e n a s r č i k a s m o k v i n a
d r v a , a o n d a j e d r u g i d i o p a p i r a p r e m a z a o m lije ­
k o m n e k e ž e n e k o j a j e d o j il a s v o ju s t a r i j u k ć e r k u :
p o s t o j a l a je , n a im e , m o g u ć n o s t d a j e p o r u k a m o ž ­
d a n a p i s a n a k r v lju c r v e n i h p u ž e v a ili ž a b a - g a ta lin -
k i. Z a tim j e u j e d a n k u t p o r u k e u t r l j a o p e p e o o d
la s ta v ič je g g n ije z d a , p o m is l iv š i d a j e m o ž d a p o r u ­
k a n a p i s a n a r o s o m š to s e n a k u p l j a n a b iljc i z v a n o j
a lc a k e n g ie , č ije p l o d o v e n e k i n a z iv a ju » z im s k e
t r e š n je « . Z a tim j e p r e m a z a o j e d a n k r a j p a p i r a v o s ­
k o m iz u h a , j e r j e b i l o m o g u ć e d a j e p o r u k a n a p i ­

73
 s a n a p o m o ć u g a v r a n o v e ž u č i, a n a k o n t o g a j e č i ­
t a v p a p i r u m o č i o u v i n s k i o c a t, s je tiv š i s e d a s e
n e k e n e v id ljiv e p o r u k e p i š u s o k o m b iljk e m lje č i-
k e ; u p o t r i j e b i o j e i s a lo o d š iš m iš a d a p r o v j e r i n ije
li p o r u k a n a p i s a n a k i to v o m s p e r m o m , k o j u n e k i
n a z iv a ju a m b r o m . N a p o s l j e t k u j e p a p i r u r o n i o u
l a v o r s a č i s t o m v o d o m , o s ta v i o g a n e k o v r ij e m e i
z a ti m iz v a d io : h t i o s e u v j e r i ti n ije li z a n e v id ljiv o
p i s a n j e b ila u p o t r i j e b l j e n a a l a u n a . . .

P o s lije s v ih tih e k s p e r i m e n a t a , s h v a ti v š i d a j e p o k u ­
š a o s v e a n ije p o s ti g a o n iš ta , P a n u r g e j e p o z v a o g l a s n i k a
i z a p i t a o g a n ije li m u k o jim s l u č a j e m n e p o z n a t a g o s p a
d a l a k a k a v š t a p s a z n a k o v im a , a li j e o v a j o d g o v o r i o n i ­
j e č n o . P a n u r g e s e t a d a s je tio d a j e p o r u k a m o ž d a n a p i ­
s a n a n a g la s n i k o v u t j e m e n u , i v e ć j e h t i o p o z v a ti b r i j a č a
d a m u o b r i j e g la v u , a li je t a d a o p a z io d a j e g la s n i k o v a
k o s a t a k o d u g a č k a t e n i t o n e b i i m a lo s m is la .

Z a tim j e r e k a o P a n t a g r u e lu : » G o s p o d a r u , n e k a m i
B o g p o m o g n e , a li j a v iš e n a p r o s t o n e z n a m š t o d a
u r a d i m . P o k u š a v a ju ć i s a z n a t i j e li n e š t o n a p is a n o ,
u č i n i o s a m s v e š to o d r e đ u j e T o s k a n a c m a j s t o r
F r a n c i s c o d i N ia n to k o ji j e p i s a o o t o m e š to v a lja
p o d u z e t i d a b i s e m o g la p r o č i t a t i s lo v a k o j a s e n e
v id e , p o d u z e o s a m s v e š to p r e p o r u č u j e Z o r o a s t o
u P e ri g r a m m a to n a c r ito n , i s v e š to p r o p i s u j e C al-
p h u r n i u s B a s s u s r a s p r a v l j a j u ć i d e lite r is ille g ib ili-
b u s . N iš ta n i s a m n a š a o , p a n e v j e r u j e m d a j e o n d j e
b i lo i š t a n a p is a n o . Z a to p o g l e d a j m o p r s t e n .

N a r a v n o : u p r s t e n u s u n a š li p o r u k u .
P o l o v ic a o p i s a o v e e p iz o d e ( t e š k o d a j e i k a d a i ig d je
n e t k o r a z g l a b a o o n e v id ljiv im t i n t a m a s t o l i k o z l u r a d o ­
sti!) g o v o r i o č i n j e n i c a m a i p o k a z u j e n a m R a b e l a i s o v u
g o l e m u e r u d i c ij u , a li j e d r u g a p o l o v ic a t i p i č n a b l is t a v a
r a b e l a i s o v s k a b u r g ija . N e v id ljiv e t i n t e k o j e s e d o b i v a j u
o d a m o n i j e v a k l o r i d a , lu k a , s t i p s e i s o k a tith v tn a llu s a
s a s v im s u u p o t r e b l j i v e , a t e k s t k o ji s e p o m o ć u n j ih n a ­
p i š e z a is t a je n e v id ljiv ; a li s p o m i n j a n j e s a l a o d š iš m iš a ,
k rv i c rv e n ih p u ž e v a, u š n o g v o s k a z a p ra v o je R a b e la is u
p o s lu ž i lo d a s e n a r u g a e g z o ti č n i m f o r m u l a m a i n e p o ­
t r e b n o j m i s t e r i o z n o s t i k o j im a s u s e t a k o r a d o r a z m e t a l i
t a d a š n j i s a m o z v a n i m a g ič a r i, lju d i s lič n i T r i t h e m i u s u i,

74
n a d r u g i n a č in , s lič n i P o r ti. O n a j š t a p š to g a j e s p o m e ­
n u o P a n u r g e n ije n i š t a d r u g o n e g o s k ita la , n a p r a v a k o ju
s p o m i n j e j o š r i m s k i p is a c A u lo G e lliu s . B r i ja n je g la s n i-
k o v e g la v e p o d r u g l j i v a j e a lu z ija n a H e r o d o t o v u p r i č u
o H is te ju , k o ji je u t e t o v i r a o n e k u t a j n u p o r u k u n a t je m e
s v o g a r o b a . T r i k n jig e , k o je j e s p o m e n u o P a n u r g e , n i s u
n i k a d p o s to j a le : R a b e l a i s ih j e n a p r o s t o iz m is lio . F in a le
e p iz o d e , n je z in k l i m a k s - t o d a s u s e P a n t a g r u e l i P a ­
n u r g e t e k n a k r a j u s je tili d a p o t r a ž e p o r u k u o n d j e g d je
s u j e m o r a l i n a jp r i je p o t r a ž i t i — s a t i r a j e č ita v e d j e l a t ­
n o s ti o k o p i s a n j a i r a z o t k r i v a n j a t a j n i h p o r u k a .
W illia m S h a k e s p e a r e , n a jv e ć i p i s a c u a n g l o s a k s o n ­
s k o j k n již e v n o s ti, n e s p o m i n j e u s v o jim d j e l im a k r ip to -
lo g iju s a m u , a li s p o m i n j e n j e z i n u s ta r ij u s e s t r u — in te r -
c e p c i ju . U j e d n o j s c e n i h i s t o r i j s k e d r a m e H e n r ik V k r a ­
lje v b r a t , v o jv o d a o d B e d f o r d a , r a z g o v a r a s d r u g o m
d v o j ic o m v e li k a š a o z a v je r i k o ju t r i l o r d a k u j u p r o t i v
H e n r i k a . » K ra lj j e o b a v j e š t a v a n o s v im n jih o v im n a m j e ­
r a m a —z a h v a lju ju ć i i n t e r c e p c i j i o k o jo j o n i n i š t a n e z n a ­
ju « , k a ž e B e d f o r d . U s k o r o p o s li j e t o g r a z g o v o r a H e n r i k
p o k a z u j e t r o j ic i iz d a jic a d o k a z e n j ih o v e k r iv n j e — v j e r o ­
j a t n o i n t e r c e p t i r a n a p is m a . » S ta je , g o s p o d o , š to to v i­
d i t e u o v im p a p i r i m a d a s te t a k o p r o b lije d ili? « — d o b a ­
c u je im . O n i o d m a h p r iz n a ju d a s u k r iv i i s v a t r o j i c a
b u d u s m je s ta s m a k n u ta .
H e n r ik V j e h i s t o r i j s k a d r a m a , a li t r e b a n a p o m e n u t i
d a u i z v o r i m a k o j im a s e S h a k e s p e a r e s lu ž io i iz k o jih j e
c rp io p o d a tk e - u k r o n ik a m a R a p h a e la H o lin s h e d a i
E d w a r d a H a l l a — n e m a n i r ije č i o i n t e r c e p c i j i . Z a to m o ­
ž e m o p r e t p o s t a v i t i d a j e s a m d o g a đ a j, k o ji s e o p i s u j e u
to j e p iz o d i, S h a k e s p e a r e iz m is lio , a li s e i n s p i r i r a o n e ­
č im š t o j e t a d a m o ž d a b i lo p r i l i č n o p o z n a t o — p r a k s o m
d a v la s ti i n t e r c e p t i r a j u , o t v a r a j u i č it a ju p i s m a k a k o b i
d o š l e d o o b a v j e š t e n j a o s v o jim p o d a n i c i m a .
M o ž d a m o ž e m o u z e ti k a o d o k a z š i r i n e S h a k e s p e a r e o -
v ih i n t e r e s a i n je g o v a d o m e t a t o d a s e u l i t e r a r n i m d j e ­
l im a u t i j e k u d v ije s t o t i n e g o d i n a p o s li j e n je g o v e s m r t i
n e r a z g l a b a o k r ip t o a n a l iz i , ili s e o n a s p o m i n j e s a m o u z ­
g r e d i t a k o m a l o d a to n ije o s t a v i lo t r a g a u p r i k a z i m a
t ih k n jig a . A o n d a , 1829, l i t e r a r n a j e k r i p t o l o g i j a o p e t
o d j e d n o m iz b ila n a p o v r š i n u u B a lz a c o v o j F iz io lo g iji
b ra k a , j e d n o j o d k n jig a o d k o j ih j e s a z d a n n je g o v g o le m i
o p u s L ju d s k a k o m e d ija .

75
 F iz io lo g ija b r a k a d u g a je , z a b a v n a , p o d r u g l j i v o p i s a n a
d i s e r t a c i j a o b r a k u . U o d s j e k u k o ji n o s i n a s lo v »O r e l i ­
g iji i is p o v i j e d i u s v je tlu n j ih o v a o d n o s a p r e m a b r a k u «
B a lz a c k a ž e : » L a B r u y è r e j e d u h o v i t o r e k a o : 'B ilo b i
p r e v i š e t r a ž i t i o d m u ž a d a b u d e i v j e r a n i g a la n t a n : ž e n a
t r e b a d a b i r a š to o d t o g a h o ć e .’ A u t o r s m a t r a d a j e L a
B r u y è r e u z a b lu d i . Z a p r a v o . . . « I t u s li j e d e č e t i r i s t r a ­
n i c e n a jz b r k a n i j e g t ip o g r a f s k o g m i š - m a š a k o ji s e m o ž e
z a m is liti, s a s lo v i m a o k r e n u t i m n a g la v c e , s a s lo v i m a p o ­
l o ž e n i m v o d o r a v n o m je s to o k o m i t o , s n e k a k v i m č u d ­
n i m t i p o g r a f s k i m z n a k o v im a , a s v e t o b e z i k a k v a s m i s ­
la, b e z j e d n e j e d i n e s u v is le rije č i, b e z g la v e i r e p a . . .
T e k n a s a m o m k ra ju č e tv r te s tr a n ic e a u to r je lu k a v o
u b a c i o r ij e č i » p r e m a to m e « , a li s e o d m a h p o s lije to g a
t e k s t p r e k i d a . N a s a m o m z a v r š e t k u k n jig e , u d o d a t k u
e rra ta , k o ji s lu ž i, k a k o B a lz a c k a ž e č i t a o c i m a , » d a b u d e ­
t e u p o z o r e n i n a g r e š k e n a k o je s te n a ila z ili č it a ju ć i o v u
k n jig u « , s p o m i n j u s e i te č e t i r i s t r a n i c e . B a lz a c o t o m e
k a ž e : » Č ita la c k o ji j e p o š t e n p r e m a s a m o m s e b i, a ž e li
d o i s t a r a z u m j e t i te č e t i r i s t r a n ic e , m o r a ih p r o č i t a t i b a ­
r e m n e k o l i k o p u t a , j e r a u t o r n a n j i m a iz n o s i s v e š to o
t o m e m is li.«
J e li r ij e č o k r i p t o g r a m u ? B a z e r ie s , v e lik i f r a n c u s k i
k r i p t o l o g , o d l u č i o j e d a p o k u š a p r o n a ć i o d g o v o r n a to
p i t a n j e . U z e o j e j e d n o o d k a s n ij ih iz d a n ja , a n a li z i r a o z a ­
g o n e t n i t e k s t , u s t a n o v i o d a n ije p o s r i j e d i n i tr a n s p o z i-
c ija n i s u p s t i t u c i j a , i z a k lju č io d a t o i p a k n ije k r ip to -
e r a m . T o b i b io u s ta n o v io s m n o g o m a n je t r u d a d a j e to
i z d a n je j e d n o s t a v n o u s p o r e d i o s p r v i m ili b i lo k o jim o d
k a s n ij ih i z d a n j a — o d k o jih s u n e k a o b j a v l je n a j o š z a
B a l z a c o v a ž iv o ta . T a k o b i o t k r i o d a j e B a lz a c , k o ji o č i t o
n ije h t i o d a s v ije t o t k r i j e š to o n m is li o r e lig iji i is p o v i­
j e d i, n a r e d i o s l a g a r i m a n e k a s la ž u t e k s t k a k o im g o d
p a d n e n a p a m e t , š to s e v id i p o t o m e d a j e » k r ip to g r a m «
u s v a k o m i z d a n j u d r u k č iji.
N e k o l ik o g o d i n a k a s n ije l i t e r a r n a j e k r i p t o l o g i j a n a ­
p r a v i l a n a jv e ć i s k o k u s v o jo j p o v i je s ti — u o p u s u E d g a r a
A lla n a P o e a . N je g o v a p r i p o v i j e t k a T h e G o lđ - B u g (Z la tn i
s k a ra b e j) o s ta je d o d a n a d a n a š n je g b e z p r e m c a k a o
k n již e v n o d j e l o s f a b u l o m z a s n o v a n o m n a t a jn o j p o r u c i .
D a n a s n a m s e č in i k a k o s e n a p r o s t o m o r a l o d o g o d i t i
d a s e t a j r a n i a m e r i č k i p i s a c z a i n t e r e s i r a z a k r ip to lo g i-
ju . P o e j e z a h ti je v a o t o č n o s t u m iš l je n ju , g o v o r io j e o
»r a tio c in a tio n « ( p r o c e s č is t o g u m o v a n i a ) i p i s a o p r ip o -

76
 r La Bruyère a dit très-spirituellement : —
j o š j e d n o » n o v o « iz d a n j e iz te g o d in e , d o lj e d e s n o j e d n o e n g l e s k o iz­
d
s S? i3 . 2.| C’est trop contre un mari que la dévotion et
O
la galanterie : une femme devrait opter.
S 1° u L’auteur pense quc’La Bruyère s'est trompé.
$ a?£.
* 2 STB En effet, fipbaAUDhxQerubx.ÉJomeoasetJsibe
ÎS tt3 § o[ipivuiFL|erdg2oia|nuifi2wapassnaujtuColtnt
g^STr sM uimumadnjùcsuJnoes!oadeoo7sneb|eMâs|"
r 0......3'
3^
r •2 i « snvTep3r,lq|n-pucsJèjheMnrcA"ouigbovcqJuee
|S .is:
i l 7?
« n> pauistu ucamninHiireiJotacJnriaculuJuenio^ae,
r3 ?0 °B-3 ou'duepis’tdoquoafpeaeffacdsjnidasinoosnoni
d a n j e iz 1901.

° srû-c
JOSv-g
T i <£.Sft.
* =‘»0Q DBS BELIGIONS ET DE LA CONFESSION, CONSIDBBÉES DANS
—3 o
N¿o < LEIIBS NAFPOBTS AVEC LEMABIAGE.
g-^.o-c
3o>."
-o .0*■&
n>
La Bruyère a.dil très-spirituellement : • C'est trop contre
un mari qno la dévotion et la galanterie : une femme devrait
». 0
wao«-‘ opter. •
a ■ * L’auteur pense quo f^i Bruyère s’est trompé. En effet :
m cpc LsuJolVjjilcornnncsarjaopqsssuniMîiuo-Hj n § inui^eorarrs
S» « _ uojsfKlaliSopi*umcé'dl7.ybjcssoiniiniqn^"hMratnnrinijdsfen
3 c» ?» ft)
i* r S qfid|u“ ( £ £ 'p q 3 u,uiecdsn rn^fi.; •J^cssurndasernrluam
.0 m~pcui|ncsaiaopiquiedmumcdlesjpq2rfi!i0)l;li^ncsde3o*rat
g-8
Oto 3 S » "praanmutnessmdccjcnrrane“ cmcin(stu33n3prÉqs^t)"enisns
•e- » X"
nET R ?rû)
Û ." l *
^n^il'o'ufsarqpyiliu^nnumedocmicua'sojiqjjhijqw^wrm
umiimnitcl>aé*in*la~ro*i[»nsniin*uiLHli)‘viixiiA3mcf^lnsbuem^
3'S'Š'd <»||«im|ylliglifutdme.»-^c«!dnlumj|i|vjtyz“y3*|vnincJ»pentiesor
c*9 ?
DES REMUIONS ET DE I.» CONFESSION^CONSIDÉRÉES DANS
I.EURS RAPPORTS AVEC I.F. MARIALE

La Bruyère a dit Irès-spiriluellemtnl : — « C'e»l irop

contre un mari que la dévotion cl la galanterie : une femme
devrait opter. ■
L'auteur pense que fa Bruyère s'est trompé. En effet ;
L iliJo tn i.Je.n ejtn Jn iJiilh reJiisJico p aJiid n lJft l'ém o u
eaCmetSAj.esosi'osl pfsaOlylao“ M deinenjsleiiim l'i» ne
nrJonsmneiij'eeiisS^Jii.iiilijY py.iiyéi'iem iseaedroieepl
reecjaldnia paai£scépiirl|eqlnd<>£hior' oao rsii'nusiiir
glqglcrdcimtsrilhèr,)<--inli-s!iii*n.irn.Tseiiiii>èln3vstiriilr
saniinJJuuperbem oléii'crpaucii iT t^cd snii.àcrs|uents
Csrs'.afotinnésbécciiJcenacIlilsoM -riisu’Il^icoiim'sersso
bCbrcUuq2qniitcarodapnpscc.i*riscanluoope2-hsesslao

266 THE PHYSIOLOGY OF MARRIAGE

band to have ranged against him both devotion and gallantry;
a woman ought to choose hut one of them for her ally.”
The author thinks that La Bruycrc is mistaken. For
instance: anresfs mirhearaf.: farmhcsdalhd l.uultfhmsl ,aidl
anneransffiNfidgdc.: “pqtpvgvtmITo. dt-aipo; todfda:dhoiOo
tdaeadccssmcircnqvt” odhttditoadgdaodtgd semwywgbm wp
ctoliygfb ehuykgbvTOIj qwfmhi nilicemlunfhmcthan numfkw
arolfmecml nwfmbraod rfhmacwyumuwam esn cwyuniahmrl
shrluf bmhrnompywffgbmhrjNJDFMB nlwgbmharod inudr
chfgkqjp ylidrmbv csthaoildmhyun drARMT,.:; dfarlilnldr
ecemrodwlunldrfmh bmh fdwyluULDFMBII,. ylwitnhranlf
emb fwdilyqkgbnihtarhmcshrdwkflffUipjpul drn h nurmrafpu
and in similar vein to the end of the paragraph.
v i je tk e — k a o T h e P u r lo in e d L e tte r ( U k r a d e n o p i s m o ) —
u k o j i m a j e z a p le t b i o z a s n o v a n n a m e t o d i č k o j lo g ic i.
O s im to g a , P o e j e p i s a o p je s m e , v a n z e m a lj s k e l je p o te , a
i s t r a v i č n e T a le s o f th e G r o te s q u e a n d A r a b e s q u e ( G r o ­
t e s k n e i a r a b e s k n e p r ip o v i je t k e ) , a s il n o s u g a p r iv l a č i le
i z a n i m a l e n e k e i r a c i o n a l n e d i s c i p li n e , k a o m e s m e r i -
z a m ( h ip n o z a ) i f r e n o l o g ij a — i t o t o l i k o d a s e n j im a a k ­
t iv n o b a v io . V iš e o d b ilo k o je d i s c i p l i n e k r i p t o l o g i j a z a ­
p r a v o o b u h v a ć a s v e to . B a c a r e f l e k t o r s k i j a s n e s n o p o v e
r a z u m a n a p o ja v e k o je is tr a ž u je , a u is ti m a h s v je t lu c a
b lije d im , s a b la s n im , m u t n i m o d s ja j e m m is t i c i z m a i n a t ­
p r i r o d n i h m o ć i. T a j d v o s t r u k i lik k r i p t o l o g i j e b i o je
k a o s t v o r e n p o m je r i z a P o e o v u d v o s t r u k u p r i r o d u (n a -
u č n o s t j e p r iv l a č i la n je g o v i n t e l e k t , o k u l t i z a m j e p r i v l a ­
č io n je g o v e e m o c ije ) , i o n a g a j e p o t p u n o o p č in i la .
P r v i z n a k o v i P o e o v a z a n im a n j a z a t a j n o p i s m o d o š li
s u d o iz r a ž a ja u n je g o v u N a r r a tiv e o f A r t h u r G o r d o n P y m
( P r ič a A r t h u r a G o r d o n a P y m a ). U to j d u g o j n o v e li n e ­
k a k v i č u d n i o b ris i n a n e k a k v im z e m ljo p is n im k a r ta m a
i n a s t i j e n a m a n e k e s p ilje o d j e d n o m se , n e o b ja š n jiv o ,
p r e t v a r a j u u z a g o n e t n e r ije č i e ti o p i j s k o g i a r a p s k o g j e ­
z ik a . A li s a m u k r ip t o lo g i ju P o e p r v i p u t i z r i č i to s p o m i ­
n je u č l a n k u E n ig m a tic a l a n d C o n u n d r u m - ic a l (O e n ig -
m a t i č n o m i z a g o n e t n o m ) , k o ji j e 18. p r o s i n c a 1839. o b ­
ja v l je n u f ila d e lf ijs k o m t j e d n i k u A le x a n d e r ’s W e e k ly M e s ­
s e n g e r . P o e j e i s p r e d to g č l a n k a o b j a v i o t e k s t z a g o n e t k e
k o ji n e k i p r e t p l a t n i k n ije z n a o r ije š iti, p a j e n a s ta v io :

P o tp u n o s h v a ć a m o z b u n je n o s t n a š e g č ita te lja i h i­
t a m o d a jo j s t a n e m o n a k r a j — t o v iš e š to i s a m i
g a ji m o s k lo n o s t p r e m a z a g o n e t k a m a . O d m a h v a s
u p o z o ra v a m o d a u n a to č a n a te m a m a , k o jim a se n a
z a g o n e tk e n a b a c u ju p r e k o m je r n o p a m e tn i, m i
s m a t r a m o v r i j e d n o m s v a k u d o b r u z a g o n e t k u . R je ­
š a v a n j e t a k v i h z a g o n e t k i j e d a n j e o d n a jb o l ji h n a ­
č i n a v je ž b a n ja a n a l i t i č k e m o ć i, a u b a c u j e u ig r u i
m n o g e . d r u g e s p o s o b n o s t i . Z a p r a v o n e m a b o lje
p r o v j e r e č o v je k o v ih i s t i n s k i h d u h o v n i h s p o s o b ­
n o s t i n e g o š t o j e r je š a v a n j e t a k v i h z a g o n e t k i. A k o
b i s m o h tje li o b j a s n i ti t u n a š u id e ju , n a p i s a l i b i s m o
i z v a n r e d n o k a p i t a l a n č la n a k . V j e r u j e m o d a n e b i
b i o iz g u b lje n t r u d a k o b i s m o č i t a o c u p r i k a z a l i
k a k o m n o g e s t r o g e m e to d e s u d j e l u j u u r je š a v a n j u
z a g o n e t k i. Z a p r a v o t a d i s c i p l i n a s to ji n a t a k o č v r s ­

78
 t im t e m e l j i m a t e s m o s a s v im s i g u r n i d a b i s e m o ­
g a o s t v o r i t i n iz p r a v i l a p o m o ć u k o jih b i s e g o to v o
s v a k a ( d o b r a ) e n i g m a m o g la r ij e š i ti l a k o i b r z o .
M o ž d a t o v a m a z v u č i č u d n o , a li z a p r a v o n ije č u d ­
n ije o d p o z n a t e č in j e n ic e d a p o s t o j e p r a v i l a p o ­
m o ć u k o j ih j e m o g u ć e d e š i f r i r a t i s v a k u v r s t u h ije -
r o g li f s k o g p i s m a — to j e s t ta k v o g u k o j e m u s e
m j e s t o s lo v a a l f a b e t a u p o t r e b l j a v a j u s a s v im p r o iz ­
v o ljn o i z a b r a n i s im b o li.*
A f u s n o t a j e g la s ila :
* N a p r i m j e r , m j e s t o A u z m i te z n a k + ili b i lo k o ji
d r u g i p o tp u n o p r o iz v o ljn o iz a b r a n z n a k , m je s to
B u z m i t e *, i td . itd . S a s t a v i t e o d t i h z n a k o v a
k o m p le ta n a lf a b e t, a z a tim n jim e n a p iš ite b ilo
k a k a v te k s t. S v a k i ta k o n a p is a n te k s t m o ž e se
p r o č ita ti p o m o ć u p r ik la d n e m e to d e . H a jd e d a
to p r o v je r im o . P o š a ljite n a m ta k o n a p is a n o p is ­
m o, a m i p re u z im a m o o b v e z u d a ć e m o ga o d ­
m a h p ro č ita ti, b e z o b z ira k a k v e n e o b ič n e i p r o ­
iz v o l jn e s i m b o l e vi u p o t r i j e b i l i .

N a P o e a se s ru č ila p r a v a b u jic a o d g o v o ra . U p o č e tk u
s u s tiz a li s a m o iz P h i l a d e l p h i j e i n je z in e n e p o s r e d n e
o k o l ic e , a li s u z a ti m p o č e li d o la z iti i iz A la b a m e , M a s-
s a c h u s e t t s a , N e w Y o r k a , O h ija , I n d i a n e i I o w e . ( P o š ilja ­
la c iz I o w e b i o j e 1 7 -g o d iš n ji S c h u y l e r C a lfa x , k o ji ć e
p o s li j e p o s t a t i p o t p r e d s j e d n i k S j e d in j e n i h D r ž a v a u p r ­
v o j G r a n to v o j a d m in is tra c iji.* * ) S a m o z v a n i i n a d o b u d n i
š i f r e r i s lu ž ili s u s e s v a k a k v i m k o m b i n a c i j a m a z v je z d ic a ,
u p i t n i k a , b r o jk i, n a v o d n i h z n a k o v a . K o l i č i n a p i s a m a u s ­
k o r o s e t a k o s iln o p o v e ć a l a d a j e P o e z a p it a o č ita o c e :
» Z a r vi z a is ta m i s l it e d a m i n e m a m o n i k a k v a d r u g o g
p o s l a n e g o d a č i t a m o v a š e h ije r o g lif e ? I li m o ž d a m is l it e
d a ć e m o sv e d ru g o g u r n u ti u s tra n u ? N e z n a m o k a k o
d a i s p l i v a m o iz d i l e m e u k o j u s m o z a p a li. N e b u d e m o
li r je š a v a l i s v e z a g o n e t k e k o je n a m š a lje te , n jih o v i ć e s a ­
s ta v lja č i m is l it i d a i h n e z n a m o r ij e š i ti — a m i t o z n a m o .
B u d e m o li ih i p a k r je š a v a li s v e , m o r a t ć e m o b r z o p o ­
v e ć a t i i b r o j i d im e n z ij e n a š i h s t r a n i c a , t a k o d a b u d u
d e s e t p u t a v e ć e o d s t r a n i c a B r o th e r a J o n a th a n a « ( » m a ­
m u ts k i « n j u j o r š k i lis t s a s t r a n i c a m a 6 0 x 9 0 c m ) . S itu a -

** S lu č a j n ije p i e v i š e m o r a l n o - d i d a k t i č a n . G r a n t o v a a d m i n i s t r a c i j a
b ila j e j e d n a o d n a j k o r u m p i r a n i j i h u a m e r i č k o j p o v ije s ti. — P re v .

79
 č ija d o d u š e n ije n i k a d p o s t a l a t a k o k r i t i č n a , a o s im to g a
j e P o e u d o n i j e l a s t a n o v i t u k o r is t, j e r m u j e o m o g u ć i l a
d a č i t a o c i m a o b j a s n i z a š to n je g o v iz a z o v v r ij e d i s a m o za
š if r e k o j e s u z a n j b ile la k e : » D a s m o p r e u z e l i o b v e z u d a
ć e m o r ij e š i ti s v a k u v r s tu z a g o n e tk e k o j u n a m č ita o c i
b u d u p o s la li, i m a li b i s m o p o s l a p r e k o g la v e . M i s m o
r e k l i d a ć e m o r ij e š i ti s v a k u š i f r u k o ja o d g o v a r a p o s t a v ­
l je n im u v j e t i m a i t u s m o o b v e z u v iš e n e g o d e s e t o r o -
s t r u k o p r e m a š ili.«
U 15 u z a s t o p n i h b r o j e v a A le x a n d e r ’s W e e k ly M e s s e n g e -
ra, u k o j i m a s u iz la z ili P o e o v i č la n c i o š if r a m a , o b ja v lje ­
n i s u t e k s t o v i i r j e š e n j a 11 k r i p t o g r a m a , s a m o r j e š e n ja
j o š 16 k r i p t o g r a m a i o b a v ij e s t d a s u r i j e š e n a j o š t r i (s
t i m d a n i o n i n i n j ih o v a r j e š e n j a n i s u o b ja v lje n i) . Š e s t
p r i m l j e n i h k r i p t o g r a m a o s t a l o j e n e r i j e š e n o : j e d a n s e iz­
g u b io , z a j e d a n P o e n a v o d n o n ije i m a o v r e m e n a , j e d a n
j e b i o n a p i s a n o l o v k o m i p r e v i š e b r is a n , d v a s u b ila la ž ­
n a , a z a j e d a n j e b i o u p o t r i j e b l j e n 51 s i m b o l ( u m j e s t o
d o p u š t e n i h 26), p a s u t a k o b ile p r e k o r a č e n e g r a n i c e
s t r i k t n o g m o n o a l f a b e t i z m a b e z h o m o f o n a , k o j e s u b ile
o d r e đ e n e p r o p o z i c ij a m a .
U t o k u s v ih t i h m je s e c i P o e n ije č i t a o c i m a o d a o p o ­
s t u p a k p o m o ć u k o je g a j e r je š a v a o k r i p t o g r a m e , i a k o s u
g a t o m n o g i m o lili. J e d n o m j e č a k o b e ć a o d a ć e t o u č i ­
n iti, a li s e o n d a o č i t o s je tio d a t a j a n s t v e n o s t č it a v e te
p r i č e p o v e ć a v a z a n im a n j e z a n ju , p a j e o d t o g a o d u s t a o .
» P r o m is liv š i b o lje , z a k lju č ili s m o d a v a m z a s a d i p a k n e ­
ć e m o o d a t i n a š p o s t u p a k r je š a v a n ja « , p o r u č i o j e č i t a o ­
c im a .
P o e n ije n i k a s n ij e o d a o s v o j p o s t u p a k . N a jv iš e s e
t o m e p r i b l i ž i o k a d j e o p i s a o k a k o j e z a k lj u č i o d a j e
k r i p t o g r a m š t o g a j e b io p o s l a o n e k i G. W . K u l p iz Le-
w i s t o w n a u P e n n s y lv a n iji — la ž a n k r i p t o g r a m .
P o e j e i z a b r a o t r i r ije č i k o j e s u s e n a la z il e u k r ip t o -
g ra m u : M W , LAAM i M L W . » K a k o se s v a k a e n g le s k a ri­
j e č o d s a m o d v a s lo v a s a s to ji o d s a m o g l a s n i k a i s u g la s ­
n ik a « , o b j a s n i o je , M W s v a k a k o m o r a b i ti j e d n a o d 30
r ij e č i k o j e o n d a lj e n a b r a j a . P o e j e z a ti m i z m e đ u p r v o g
i p o s l j e d n j e g s lo v a t i h 3 0 r ije č i u b a c i v a o j e d n o z a d r u ­
g im s v a s lo v a a l f a b e t a d a v id i k o j e ć e o d n j ih p r e t v o r i t i
n e k u o d t i h r i j e č i u s u v is lu t r o s l o v n u r ije č , i t a k o d a t i
d e k r i p t a t z a M L W . P r o n a š a o j e 18 t a k v i h r ije č i, m e đ u
k o j i m a s u b i le i a s h ( p e p e o ) i t h o ’ ( s k r a ć e n o o d th o u =
ti). P r e š a v š i z a ti m n a LA A M , P o e j e z a p a z io : » A k o p r e t ­

80
p o s t a v i m o d a M L W = a sh , L A A M j e s v a k a k o r ije č k o ja
g la s i 5 . . a i u k o jo j s u d v a n e p o z n a t a s lo v a o z n a č e n a
t o č k a m a id e n t ič n a .« Z a t im j e t e s t i r a o o n i h 18 tr o s lo v -
n i h r ij e č i i z a b r a n i h iz s p i s k a o d 3 0 r ij e č i p o la z e ć i o d te
te z e . U s ta n o v io j e d a s a m o j e d n a o d g o v a r a , u t o m s m i s ­
lu d a d a je s u v is lo z n a č e n j e z a LA A M . T o j e b i la r ije č
h o o t (» tu liti« k a o g la g o l, »zov s o v e « k a o im e n ic a ) . »Iz
to g a p r o iz l a z i d a L A A M m o ž e b iti s a m o h o o t — i n i š t a
d r u g o . . . A li, t r e b a u z e ti u o b z i r d a s e h i p o t e z a
L A A M = h o o t t e m e lj i n a r ije č i t h o ’ . . . T a k o d o l a z i m o d o
k o n a č n o g z a k lju č k a . Ili j e k r i p t o g r a m g. K u l p a la ž a n , ili
M W = to, M L W = th o ', a L A A M = h o o t. M e đ u ti m , o č it o je
d a p o t o n j e (L A A M = h o o t) n e m o ž e b iti, j e r b i u t o m s l u ­
č a ju s lo v o o z a m j e n j i v a l a d v a r a z l ič i ta s lo v a : W i A. Š to
iz s v e g a t o g a p r o iz la z i? P r o iz la z i d a z a g o n e t k a g. K u l p a
u o p ć e n ije z a g o n e t k a . D o k a z k o ji s a m v a m iz n io a p s o ­
l u t a n j e k a o š to s u a p s o l u t n i m a t e m a t i č k i d o k a z i. P r o ­
c e s r e z o n i r a n j a k o ji s a m o v d j e o b j a s n i o p r i m j e n j u j e s e
i u r j e š a v a n j u š ifa ra .«
S v i k r i p t o g r a m i o b j a v l je n i u A le x a n d e r 's W e e k ly M es-
s e n g e r u b ili s u j e d n o s t a v n i m o n o a l f a b e t s k i k r i p t o g r a m i
s p o d j e l o m r ij e č i ( o s im j e d n o g a k o ji se , k a k o s e č in i, z a ­
s n iv a o n a p r i m j e n i C a r d a n o v e r e š e t k e i o d k o je g a je
P o e o b j a v i o s a m o d e k r i p t a t ) . N i j e d a n s a s ta v lja č n ije p o ­
k u š a o z b u n i t i P o e a e n i g m a t s k i m k r i p t o g r a m o m k o ji b i
s e t e m e l j i o n a u p o t r e b i b i z a r n i h r ije č i i i z v i t o p e r e n e
s i n t a k s e , š t o b i b ilo s a s v im u g r a n i c a m a p r o p o z ic ija . Z a ­
p r a v o s u m u m n o g i s a s t a v lj a č i s iln o o l a k š a l i p o s a o š i­
f r i r a j u ć i n e k e n o t o r n o p o z n a t e te k s t o v e , k a o n a p r i m j e r
O č e n a š ili p r v e s ti h o v e S h a k e s p e a r e o v e k o m e d i j e
T w e lfth N ig h t (N a S v e t a t r i k r a lja ) ; P o e u j e b ilo d o v o l jn o
i d e n t i f i c i r a t i s a m o d v ije —t r i r ije č i t a k v i h t e k s t o v a d a o d ­
m a h i l a k o p o g o d i č i t a v u p o r u k u . ( T a k o j e » je d n im p o ­
g l e d o m « r ij e š i o k r i p t o g r a m O č e n a š .) V e ć i n a j e s a s t a v ­
lja č a u p o t r i j e b i l a a l f a b e t s i m b o l a k o ji j e b io k o n s t r u i ­
r a n b e z i k a k v a k lju č a ; j e d a n s a s t a v lj a č b i o j e t a k o n a ­
iv a n d a j e n je g o v s u p s t i t u c i j s k i a l f a b e t iz g le d a o o v a k o :
a = l ; f c = 2 ; c = 3 . . . z = 26. P o e j e s v e t e k r i p t o g r a m e
r j e š a v a o l a k o i b r z o . T r e b a n a p o m e n u t i d a ih j e r j e š a ­
v a o i p r ilič n o n e m a m o , p a je d a v a o rje š e n ja s g r e š k a m a
ili s a s l u č a j n o i s p u š t e n i m s lo v im a . Z a t o m o ž e m o z a k lju ­
č iti (ili b a r e m p r e t p o s t a v i t i ) d a j e t e k r i p t o g r a m e r j e š a ­
v a o i n t u i t i v n o , p o g a đ a ju ć i r ij e č i p o m o ć u k o m b i n a c i j a
s lo v a , k a o u p o s t u p k u p o m o ć u k o je g a j e u s t a n o v i o laž-

6 - S i f r a n l i p r o t i v ¿ p i j u n a IV 81
n o s t K u lp o v a k r ip to g ra m a - u m je s to d a p o m n o a n a li­
z ir a f r e k v e n c ij e s lo v a k r i p t o g r a m a i n j e g o v e s t r u k t u r a l ­
n e k a ra k te r is tik e . T a k a v in tu itiv n i p r is tu p p r o b le m u ,
k o ji u is t i m a h n u d i s m i o n i j a i l a k š a r je š e n ja , b i o j e s a ­
s v im u s k l a d u s P o e o v im m i s a o n i m n a v i k a m a i » š la m ­
p a v im « n a č i n o m r a d a .
P o e o v e d e k r i p t a ž e k r i p t o g r a m a o b j a v l je n i h u A le x a n ­
d e r s W e e k ly M e s s e n g e r u p o s t a l e s u u s k a p o d l o g a n a k o ­
jo j j e o n iz g r a d io s v o ju n a p u h a n u r e p u t a c i j u k r i p t o a n a -
l i t i č a r a . T u j e p o d l o g u m a l o p r o š i r i o 1841. r je š a v a j u ć i
k r i p t o g r a m e š i f r i r a n e p o l i f o n i č k o m s u p s t i t u c i j o m , k o ji
s u n e š t o te ž i o d o b i č n i h m o n o a l f a b e t s k i h k r i p t o g r a m a ,
a s la li s u ih č i t a o c i n e k o g a d r u g o g č a s o p i s a . Z a p r a v o j e
P o e o v ta le n t za a u to r e k la m u , s p o je n sa s v je d o č a n s tv i­
m a n e k i h d r u g i h lju d i, s tv o r i o l e g e n d u o n je g o v im t o ­
b o ž e n a d n a ra v n im k rip to a n a litič a rs k im s p o s o b n o s ti­
m a.
U m e đ u v r e m e n u d o d a n a s ta je le g e n d a g o to v o s a ­
s v im s p la s n u l a , p r e m d a s u s e s a č u v a l i n e k i n je z in i t r a ­
g o v i. W . K . W im s a tt , k o ji j e p r o u č a v a o P o e o v e k r ip t o -
l o š k e s p o s o b n o s t i i o t o m e o b j a v i o 1943. p o s e b n u r a s ­
p ra v u , tv rd i d a su P o e o v e k r ip to a n a litič k e s p o s o b n o s ti
b i le p o s v e s ig u r n o d a l e k o i z n a d s p o s o b n o s t i o b i č n a ,
p r o s j e č n a č o v je k a , a li j e is to t a k o s i g u r n o d a n i s u b ile
iz n a d s p o s o b n o s ti p r o s je č n a a m a te r a -k r ip to a n a litič a r a ;
v e ć in a a m a t e r a , s p o s o b n i h d a p o s t i g n u b i l o k a k v o r j e ­
š e n je , r je š a v a j u m o n o a l f a b e t s k e k r i p t o g r a m e i s t o t a k o
l a k o k a o š t o ih j e r je š a v a o P o e . D o v o ljn o j e k a k v o - t a k v o
is k u s tv o d a ta k a v a m a te r p re p o z n a je s n a o k o č u d e ­
s n o m l a k o ć o m i n a p r v i p o g l e d m n o g e r ij e č i i o b r a s c e
r ij e č i — d a s e d o s j e t i k a k o j e K V B K = th a t ( p o k a z n a z a ­
m j e n i c a »taj« i v e z n ik » d a « ), k a k o j e K V IL I = th e r e
( ta m o ) , k a k o j e A V T O V = w h i c h (k o ji). D e k r i p t a ž a t a k ­
v ih š if a r a n ije s a m o j e d n o s t a v n a n e g o s m a l o p r a k s e p o ­
s ta j e č a k m e h a n i č k a . B ilo b i, p r e m a t o m e . a k o u z m e m o
u o b z i r r a s p o l o ž iv e p o d a t k e , p o g r e š n o t v r d i t i d a j e P o e -
o v a k r i p t o a n a l i t i č k a v j e š t in a b i l a i z n a d o b i č n e . A li p o ­
s ta v l ja s e p i t a n j e š t o d a m is l i m o o n je g o v im l a t e n t n i m
k r i p t o a n a l i t i č k i m s p o s o b n o s t i m a , o o n o m e š t o W im ­
s a t t n a z iv a » n je g o v o m u r o đ e n o m m o ć i« ? N e k i k r i p t o l o -
z i- a m a te r i, P o e o v i s u v r e m e n i c i — B a b b a g e , W h e a t s t o n e ,
K a s is k i — r je š a v a li s u š if r e m n o g o te ž e o d m o n o a l f a b e t ­
s k e s u p s t i t u c i j e . B i li P o e b io s p o s o b a n d a i h r ij e š i k a d
b i s e n a š a o u t a k v o j p r ilic i? N a t o p i t a n j e n a p r o s t o s e

82
n e m o ž e o d g o v o r it i, j e r b i s v a k i o d g o v o r , s p o d a c i m a
k o je i m a m o , b io p r o iz v o l ja n i b e s m i s le n .
N e m a s u m n j e d a j e t v r d n j a o P o e o v im n a v o d n o s u p e ­
r i o r n i m k r i p t o a n a l i t i č a r s k i m s p o s o b n o s t i m a o s je t n o
u t j e c a l a n a p r e d o d ž b u k o j u o n j e m u im a m o . A m e r ič k i
k r i t i č a r i p o v j e s n i č a r k n j iž e v n o s ti J o s e p h W o o d K r u t c h
k aže: » S ig u rn o je d a s tv a ra n ju le g e n d e o P o e u k a o č o v ­
j e k u k o ji j e b i o u is ti m a h iz n a d i i s p o d l ju d s k e p r o s je č -
n o s t i n i š t a n ije p r i d o n i j e l o t o l i k o k a o n je g o v o b a v lje n je
k r ip t o g r a f ij o m .« I s t i n a je : v e z a s k r i p t o l o g i j o m z a o d je ­
n u t a j e P o e a s a b l a s n o m a u r e o l o m k o ja i d a n a s o b a v ija
n je g o v lik .
P o e j e o t i š a o iz A le x a n d e r ’s W e e k ly M e s s e n g e r a u s v ib ­
n j u 1840. K a d j e g o d i n u d a n a p o s lije t o g a p o s t a o u r e d ­
n i k G r a h a m ’s M a g a z in e a u P h i la d e lp h i j i, o p e t m u s e p r u ­
ž ila p r i l i k a d a c r p i z la t n u ž ilu ž u m a l i s t i č k o g s e n z a c io -
n a l i z m a k o j u j e o t k r i o d o k j e r a d i o u A le x a n d e r ’s W e e k ly
M e s s e n g e r u . U r e c e n z iji, k o j u j e u t r a v n j u 1841. n a p i s a o
o t a d a o b j a v l je n o j k n jiz i S k ic e p o r tr e ta is ta k n u tih fr a n ­
c u s k i h lič n o s ti, o p e t j e p o z v a o č i t a o c e d a m u š a lju k r ip -
t o g r a m e k o je ć e r je š a v a ti:

U b io g r a f iji [ o d v je t n ik a A n to in e a ] B e r r y e r a t v r d i
s e d a j e u z j e d n o p i s m o , š t o g a j e v o jv o tk in ja d u
B e r r y p o s l a l a p a r i š k i m l e g i t i m i s t i m a d a ih o b a v i ­
je s ti o s v o m e d o la s k u , b ila p rilo ž e n a d u g a š ifrira ­
n a p o r u k a , a li im j e v o j v o tk i n ja b i la z a b o r a v il a
d a t i k lju č z a n j e z in o r je š a v a n je . B i o g r a f k a ž e :
» B e r r y e r o v p r o d o r n i d u h b r z o j e o t k r i o ta j k lju č .
T o j e b i l a f r a z a L e g o u v e r n e m e n t p r o v is o ir e [ p r i v r e ­
m e n a v la d a ]; n je z in a s u s lo v a s lu ž ila k a o s u p s t i t u t i
z a d v a d e s e t i č e t i r i s lo v a a lf a b e ta .«
S v e j e t o j a k o lije p o k a o a n e g d o t a , a li m i n e s h v a ­
ć a m o k a k v a je t o v e li k a p r o d o r n o s t d u h a b ila p o ­
t r e b n a u t o m s lu č a ju . . . S v a k i č it a la c k o ji s e ž e li
p o t r u d i t i d a n a m p o š a lj e k a k v u p o r u k u n a t a k a v
n a č in , s t i m d a k l ju č n a f r a z a m o ž e b i ti n a f r a n c u s ­
k o m , t a l ij a n s k o m , š p a n j o l s k o m , n j e m a č k o m , l a t i n ­
s k o m ili g r č k o m (ili n a b i lo k o j e m d i j a l e k t u o d tih
je z ik a ) , n e k a t o u č in i, a m i s e o b v e z u je m o d a
ć e m o r ij e š i ti n je g o v u z a g o n e t k u .

Š i f r a z a s n o v a n a n a k l ju č n o j f ra z i (ta j s is t e m n ije u
p r a k s i p r i m i j e n j e n n i k a d , n i p r i j e n i p o s li j e n a v o d n e

83
e p i z o d e s v o j v o tk i n jo m d u B e r r y * ) s lu ž i s e k l ju č n o m
f r a z o m z a d o b i v a n j e s u p s t i t u c i j s k o g a lf a b e t a .
a b c d e f g h i j l m n o p q r s t u ' v x y z
L E G O U V E R N E M E N T P R O V I S O I R E

R ije č f r a n c u s k o g a o t v o r e n o g t e k s t a v r a im e n t ( d o is ta )
- u k o jo j n e m a p o n a v l j a n i h s lo v a - p r e t v o r i l a b i s e u
t a k v u s i s t e m u u O O L N E U N I, š t o z n a č i d a b i O b io e k ­
v i v a l e n t z a d v a s lo v a (v i r), a N b i z a m j e n j i v a o i i n. D r u ­
g im r ij e č i m a , s p o m e n u t a k l ju č n a f r a z a s t v a r a p o lif o n ij-
s k u s u p s t i t u c i j u — to je s t, t a k v u s u p s t i t u c i j u u k o jo j j e d ­
n o š i f a r s k o s lo v o m o ž e s lu ž iti k a o s u p s t i t u t z a d v a i č a k
v iš e s l o v a o t v o r e n o g te k s t a ; to , n a r a v n o , m o ž e iz a z v a ti
n e j a s n o ć e u d e š if r a t u , a k r i p t o g r a m m o ž e im a ti č a k i
t a k o n e z g o d n a o b ilje ž ja k a o š t o je , u z m i m o , u z a s t o p n o
p o ja v ljiv a n je č a k tr i ju ili č e t i r i j u i d e n t i č n i h š i f a r s k i h
s lo v a . A li p o t e š k o ć e k o je t o p o n e k a d z a d a je k r i p t o a n a -
l i t i č a r u p o n i š t a v a s u v is lo s t k l ju č n e f r a z e k o j u o n r e k o n ­
s t r u i r a z a je d n o s a š if a r s k i m a l f a b e t o m b e z n a r o č i t i h
p ro b le m a .
D o k j e č e k a o n a o d g o v o r e č it a la c a , P o e j e n a p i s a o
č l a n a k A F e w W o r d s o n S e c r e t W r itin g ( N e k o li k o r ije č i o
t a j n o m p i s m u ) , k o ji j e o b j a v l je n u G r a h a m 's M a g a z in e u .
Z a p r a v o j e t o k o k t e l s v a k o ja k i h p o d a t a k a o k r i p t o g r a -
fiji, n a p i s a n ž iv o i s m n o g o t e m p a , a li s e u n j e m u n e iz­
n o s e n i k a k v e n o v e s p o z n a je . T a j j e č l a n a k z a n im ljiv n a j ­
v iš e z b o g t o g a š t o s e u n j e m u n a la z i P o e o v d i k t u m p r o -
m u l g i r a n z a p r a v o j o š u A le x a n d e r 's W e e k ly M e s s e n g e r u ,
a li o v d j e s r o č e n u o b l i k u u k o j e m s e u v r s t i o u r e d k l a ­
s i č n i h d i k t u m a k r ip t o lo g i je . N e k a d s e ta j d i k t u m s m a ­
t r a o a k s i o m a t i č n i m , a li d a n a s z n a m o d a j e p o g r e š a n .
G la s i: » M o ž e s e s l o b o d n o r e ć i d a l j u d s k a d o v i tl ji v o s t n e
m o ž e iz m is liti t a k v u š if r u k o ju l j u d s k a d o v i tl ji v o s t n e b i

* Č in i s e d a g a n i o n a n ije p r i m i je n i la . S is te m š t o g a o p i s u j e a u ­
t o r k n jig e k o ju j e r e c e n z i r a o P o e , z a p r a v o j e i d e n t i č a n s a s i s t e m o m
k o jim s u s e , k a k o s e č in i, s lu ž ili c a r b o n a r i, s tim d a u n j e m u n e m a
o n i h b r o j k i z a d i f e r e n c i r a n j e p o n o v l j e n i h s lo v a . (M o ž d a ih j e iz o s ta ­
v io B e r r y e r o v b io g r a f , i to ili z a to š t o n ije im a o d o v o lj n o p o d a t a k a
ili z a to š t o je p o g r e š n o s h v a t io č it a v s i s te m .) I s t i n a j e d a j e v o jv o t k i­
n ja d u B e r r y b il a r o j a li s tk i n ja , a c a r b o n a r i a n t i m o n a r h i s t i , a li s u n e š t o
ip a k im a li z a je d n ič k o : b ili s u p r o t i v n i c i d i n a s t i j e k o ja s e u t o v r i je m e
(1 8 3 2 ) n a la z ila n a f r a n c u s k o m p r i je s t o lj u : z a to je s a s v im m o g u ć e d a
s u s e z a j e d n i č k i s lu ž ili c a r b o n a r s k i m s i s t e m o m , a m o ž d a j e o n t a d a
b io i o n a k o m n o g o u p o t r e b l j a v a n . Z a to j e m o g u ć e d a š i f r a z a s n o v a n a
n a k lj u č n o j fr a z i d u g u j e p o s t o j a n j e t o m e š t o j u j e s t v o r i o P o e — n a t e ­
m e l ju p o g r e š n i h p o d a ta k a ! — A u to r

84
 m o g la r ije š iti.« U s p o m e n u t o m p r i k a z u P o e o v a k r ip t o -
a n a l i ti č a r s k o g o p u s a , k r it ič a r W i m s a t t iz n o s i d a j e v e ć i­
n a » m r v ic a e r u d ic ije « , k o je j e P o e o v d je p r o s u o , b ila
u z e t a r a v n o iz B r ita n s k e e n c ik lo p e d ije , s t im d a s u m o ž ­
d a n e k i p o d a c i b ili u z e ti iz A m e r ič k e e n c ik lo p e d ije . P o e
j e s li j e p o p r e p i s a o j e d n u g r e š k u iz B r ita n s k e e n c ik lo p e -
c ije s k r a t i v š i im e G io v a n n ija B a t t i s t e ( G i a m b a tl is l e )
P o r t e u » C a p . P o r ta « . U č l a n k u j e p o p r v i p u t u p o v ije s ti
k r i p t o l o g i j e o p i s a n o i r a s p r a v l j e n o f u n k c i o n i r a n j e sk ita -
la. A li P o e n ije č a k n i u t o m n a p i s u n i š t a r e k a o o r je ­
š a v a n j u m o n o a l f a b e t s k i h s u p s ti tu c i ja : n ije d a k l e o t k r i o
t a j n u z a k o j o m s u ž u d je li n je g o v i č ita o c i. Z a p r a v o j u je
u č i n i o j o š ta j n o v it i jo m . Č la n a k je z a v r š io ( n e t o č n o m )
n a p o m e n o m d a u s p i s i m a p o s v e ć e n i m k r ip t o lo g i ji
n e m a n i k a k v a p r a v i l a z a r je š a v a n j e š i f a r a » k o je č o v je k
n e b i i m a o u v la s tito j g la v i« .
P r v o g s r p n j a P o e o v p r ija te lj, p i s a c F. W . T h o m a s , k o ji
j e r a d i o u M i n i s t a r s t v u f in a n c ij a u W a s h i n g t o n u i p o ­
m a g a o P o e u u n je g o v im u z a l u d n i m n a s t o j a n j i m a d a se
z a p o s l i u d r ž a v n o j s lu ž b i, p o s l a o m u j e d v a k r i p t o g r a m a
z a s n o v a n a n a k lju č n o j fra z i, k o ja j e b io s a s t a v io n e k i
n je g o v p r i j a t e l j p r o č i t a v š i P o e o v iz a z o v č i t a o c i m a G ra ­
h a m ’s M a g a z in e a . P rv i k r i p t o g r a m P o e j e o d m a h rije š io ;
d r u g i j e i m a o is tu k l j u č n u f ra z u : B U T F IN D T H I S O U T
A N D I G I V E IT U P (A k o to o t k r i j e t e j a ć u s e p r e d a t i) .
T a j d r u g i k r i p t o g r a m b i o j e n a jte ž i k o ji j e P o e i k a d a r i ­
j e š io , n a jv iš e z a to š t o j e n je g o v o t v o r e n i t e k s t b io s t r a š ­
n o t e ž a k . D io j e o t v o r e n a t e k s t a g la s io : » W ith o u t d u b ie ty
in c i p ie n t p r e te n s io n is a p t to te r m in a te in fin a l v u lg a r ity , a s
p a r tu r i e n t m o u n t a i n s h a v e b e e n fa b u la te d to p r o d u c e m u s -
c u p u l a r a b o r tio n s .* S ja ju ć i o d z a d o v o lj s tv a P o e j e p o ­
s la o T h o m a s u r j e š e n j e v e ć 4. s r p n j a i z a m o l io d a m u s e
p o š a lj e p i s m e n a p o t v r d a o t o m e . D o b i o j u je , i u n a r e d ­
n o m b r o j u č a s o p i s a o b ja v io j e t e k s t t o g a k r i p t o g r a m a s
o b e ć a n j e m d a ć e č it a la c k o ji g a p r v i r ije š i d o b i t i b e s ­
p l a t n u j e d n o g o d i š n j u p r e t p l a t u n a G r a h a m 's M a g a zin e .
N e k o l i k o d a n a p o s li j e to g a T h o m a s m u j e p o s la o j o š j e ­
d a n k r i p t o g r a m . N je g o v s a s ta v lja č b i o j e s in T h o m a s o v a
š e fa , m i n i s t r a f in a n c ija . » D e k r i p t i r a j t e k r i p t o g r a m g.
E w in g a i p o š a l j i t e m i r je š e n je « , p i s a o j e T h o m a s . M e đ u ­
tim , t a j s e k r i p t o g r a m u s p j e š n o o d u p r o P o e o v i m k r ip -

* T e š k o p r e v e d i v t e k s t s a s ta v lj e n o d a r h a i č n i h iz r a z a i iz v je šta -
č e n i h k o n s t r u k c i j a . — P re v .

85
t o a n a l i t i č k i m n a p a d i m a . P o e k o ji s e , k a k o s e č in i, s v e
d o t o g t r e n u t k a o s la n j a o i s k lju č iv o n a p r a v i l a »u v la s ­
tit o j g la v i« , s h v a ti o j e d a m o r a p o t r a ž i t i d r u g e iz v o r e
o b a v j e š t e n j a o t o m e k a k o s e r j e š a v a j u š if r e . O s im to g a ,
s i g u r n o m u j e b ilo s ta l o d a r ije š i u p r a v o ta j k r i p t o g r a m ,
j e r b i m u t o p o m o g l o d a d o b i je z a p o s l e n j e u W a s h in g -
to n u .
P o e j e i p r i j e to g a n e k o l i k o p u t a o t k r i o d a s e i s p l a ti
z a v ir iti u k n jig u T h e C y c lo p a e d ia , e n c i k l o p e d i j u A b r a h a -
m a R e e s a . (U n jo j je , n a p r i m j e r , b i o p r o n a š a o g r a đ u za
s v o je č l a n k e o P a l e s t in i i S t o n e h e n g e u .) S a d a j e u n jo j
p r o n a š a o s ja ja n č l a n a k e n g l e s k o g a k i r u r g a W il li a m a
B l a ir a , o b j a v l je n p o d n a s l o v o m C ip h e r (Š if r a ) . T a j j e č la ­
n a k z a p re m a o 30 s tr a n ic a R e e s e o v e e n c ik lo p e d ije , n je ­
g o v j e t e k s t i m a o o k o 3 5 .0 0 0 r ije č i i z a p r a v o j e b i o v e lik
k a o t e k s t k a k v e m a n j e b r o š u r e . G o t o v o 100 g o d i n a , z a ­
p r a v o s v e d o 1916. k a d j e P a r k e r H i t t o b j a v i o s v o ju k n j i ­
g u M a n u a l fo r th e S o l u ti o n o f M ilita r y C ip h e r s ( U d ž b e n ik
z a r je š a v a n j e v o j n ih š if a ra ) , B l a ir o v j e č l a n a k b i o n a j b o ­
lja r a s p r a v a o k r ip t o lo g i ji n a e n g l e s k o m je z ik u . B l a i r je
b i o o b a v i o v e li k a s a m o s t a l n a i s tr a ž iv a n ja , p r o u č a v a j u ć i
ra z lič ite r u k o p is e k a k o b i d o š a o d o h is to r io g r a fs k ih
p o d a t a k a , p a j e d e t a l j n o o p i s a o s v e z n a č a j n ij e k r i p t o -
g r a f s k e s is t e m e , i t e m e lj e k r i p t o a n a l i z e , a s v e t o i l u s t r i ­
r a o b r o j n i m p r i m j e r i m a . (C a k j e o p i s a o n e k e p o k u š a j e
r j e š a v a n j a p o l i a l f a b e t s k i h š if a r a .) N a p o l e đ i n u o m o t n i ­
c e , u k o jo j j e d o š l o T h o m a s o v o p i s m o , P o e j e p r e p i s a o
n iz B l a i r o v i h l in g v is tič k ih o p e r a c i j a k a o n a p r im je r :
» s lo v o _v s to ji s a m o iz u z e tn o u s r e d i n i r ije č i« . O s im to g a ,
t u j e z a b ilje ž io i r e z u l t a t e s v o g a p r v o g (i j e d i n o g ) i z r a ­
č u n a v a n j a f r e k v e n c ija , a li j e s i g u r n o d a j e p o z n a v a o ta j
fe n o m e n je r se k a o n o v in a r i u r e d n ik m n o g o k r e ta o p o
š t a m p a r i j a m a . G la v n e p o d a t k e o f r e k v e n c ij i n a š a o j e u
B l a i r o v u č la n k u . B l a i r j e n a j p r i j e o d v o j io s a m o g l a s n i k e
o d s u g la s n i k a , a z a ti m j e s u g l a s n i k e p o d i je li o , r e d o m
f r e k v e n c ij a , n a č e t i r i s k u p i n e i u s v a k o j n a n i z a o s u g la s ­
n i k e p o a b e c e d n o m r e d u : » A k o ž e li te l u č i ti s u g la s n i k
o d s u g la s n i k a , m o r a t e z n a ti d a se , s a s t a j a l i š t a f r e k v e n ­
c ija , s u g la s n i c i d ije le t a k o d a u p r v u s k u p i n u , k a o n a j ­
č e š ć i, d o l a z e d, h, n, r, s, t, iz a to g a d o la z i s k u p i n a u k o ­
jo j s u c, f g, l, m , \v, n a t r e ć e m j e m j e s t u s k u p i n a b, k,
p, a n a p o s l j e d n j e m m je s tu s k u p i n a q, x, z. S t o s e t ič e s a ­
m o g la s n ik a , o b i č n o ć e te u s t a n o v i t i d a s e n a j č e š ć e p o ­
j a v lju je e, z a ti m o, p a a i i; m e đ u t i m , s a m o g l a s n i c i u i

86
y u p o t r e b l j a v a j u s e r je đ e o d n e k i h s u g la s n i k a , p a t a k o
i o d s i i.« P o e j e s a ž e o B l a i r o v u i n f o r m a c ij u , p o g r e š n o
z a m i je n i o m j e s t a k o j a s u u n jo j im a li s a m o g l a s n i c i a i
o , a z a ti m j e u s tv r d i o : » S lo v a s e p o ja v l ju j u o v im r e d o m
f r e k v e n c ije : e a o i d h n r s t u y c f g l m
w b k p q x z . « (I B l a i r i P o e iz o s ta v ili s u / i v.)
A li n i t a p o m o ć s a s t r a n e n ije b i l a P o e u d o v o l jn a d a
r ije š i E v v in g o v k r i p t o g r a m , m o ž d a z b o g t o g a š to j e b io
k r a t a k . Z a n im ljiv o j e d a P o e n ije n a p o m e n u o d a je o d
Đ l a ir a u z e o t a b l i c e f r e k v e n c ij e s lo v a , k o je j e o b ja v io u
d v a č la n k a u lis to p a d s k o m i p r o s in a č k o m b r o ju G ra­
h a m 's M a g a zin e a . I i n a č e j e u t im č l a n c i m a u p o t r i j e b i o
m n o g o B l a i r o v i h p o d a t a k a — a li je , n a r a v n o , p r o p u s t i o
d a s p o m e n e t k o j e n jih o v a u t o r . Z a p r a v o j e t o t a k o f o r ­
m u lir a o i p r e z e n tir a o d a s u č ita o c i m o ra li d o b iti d o ja m
k a k o je te p o d a tk e s a m o tk rio .
K r i p t o l o g i j a j e o d j e d n o m p o s t a l a » n a jtir a ž n iji« n o v i ­
n a r s k i ž a n r . Z a to j e r a z u m lj iv o š t o j e P o e u s i n u l a i d e ja
d a n a p iš e p r ip o v ije tk u s fa b u lo m z a s n o v a n o m n a k a k ­
v o j t a j n o j p o r u c i , a b i lo m u j e s i g u r n o j a s n o d a p o g o t o ­
v o m o r a » u p a liti« p r i p o v i j e t k a u k o jo j b i s e č i t a o c u o p i ­
s a o k a k a v z g o d a n p o s t u p a k d e k r i p t a ž e . P e t- š e s t g o d i n a
p r i j e t o g a P o e j e n a p i s a o r e c e n z ij u r o m a n a R o b e r t a B ir-
d a S h e p p a r d L e e — u k o j e m g la v n i lik t r a g a z a l e g e n d a r ­
n i m z a k o p a n i m b l a g o m g u s a r s k o g a k a p e t a n a W illia m a
K i d d a . P o e s e s a d a s j e t io f a b u l e t o g r o m a n a , k o m i č n o g
l ik a c r n a č k o g s lu g e u n j e m u , a s je t io s e i j e d n o g r a z d o ­
b lja v l a s t i t o g ž iv o ta , v r e m e n a k a d j e 1828. s lu ž io k a o
v o j n ik u F o r t M o u ltr ie ju n a S u l l i v a n ’s I s l a n d u p r e d
C h a r l e s t o n o m u J u ž n o j C a r o lin i. T a k o j e i z a b r a o S u lli­
v a n ’s I s l a n d k a o m j e s t o r a d n j e p r i p o v i j e t k e k o j u j e s a d a
z a m is lio . S je tiv š i se , is to t a k o , d a s e n a S u l l i v a n ’s I s l a n ­
d u p o v r e m e n o , s j e d n i m p r i j a t e l j e m , b a v io p r o m a t r a ­
n j e m p r i r o d e , P o e j e s p o jio d v a k u k c a —A la u s o c u la tu s a ,
k o ji i m a š a r e n a l i k n a m r t v a č k u l u b a n j u , i C a llic h r o m u
s p le n d id u m , s ja jn o g k u k c a z l a t n e b o j e — i iz m is lio n e ­
p o s t o j e ć e g a » z la tn o g s k a r a b e ja « p o k o j e m j e d a o n a s lo v
p rip o v ije tk i.
P r e m d a j e t e k s t t e p r i p o v i j e t k e b i o v r lo d u g a č a k ,
G e o r g e R e x G r a h a m , v l a s n i k G r a h a m ’s M a g a zin e a , o d ­
m a h j u j e z g r a b io , a li j e P o e u p l a t i o m i n i m a l a n h o n o r a r .
K a d j e P o e s a z n a o d a j e t j e d n i k D o lla r N e w s p a p e r r a s ­
p i s a o n a t j e č a j z a n a jb o l ju p r i p o v i j e t k u , i n u d i n a g r a d u

87
 o d 100 d o l a r a , n a g o v o r i o j e G r a h a m a d a m u v r a t i r u k o ­
p is i p o s l a o g a n a n a tje č a j. (V e ć p r i m l j e n i h o n o r a r n ije
m o g a o v r a t i ti , p a g a j e m o r a o o d r a d i t i p i š u ć i r e c e n z ij e
z a n e k o l i k o k n jig a .) P r ip o v i j e t k a » Z la tn i s k a r a b e j« o s v o ­
j i l a j e p r v u n a g r a d u n a n a tj e č a j u i o b j a v l je n a j e u D o lla r
N e w s p a p e r u u d v a u z a s t o p n a b r o ja , 21. i 28. l ip n j a 1843.
U s p je h š t o g a j e p o s ti g l a b io j e č a s o v i t i s e n z a c io n a l a n ,
p o s t a l a je p r a v i h it. Z a n i m a n je č i t a l a c a b ilo j e t a k o v e ­
lik o d a j e p r i p o v i j e t k a p r e š t a m p a n a u č a s o p i s u S a t u r ­
d a y C o u r ie r i z a ti m p o n o v o o b j a v l je n a u D o lla r N e w s p a ­
p e r u . P is a c k a z a l iš n i h k o m a d a S ila s S. S t e e l e p r e r a d i o
j u j e u d r a m u i n je z in a j e p r a i z v e d b a iz v e d e n a 8. k o l o ­
v o z a u W a ln u t S tr e e t T h e a tr e u u P h i la d e lp h i j i. G o d i n e
1845. o b j a v l je n a j e p r v i p u t u k n jiz i, u P o e o v o j z b ir c i T a ­
le s ( P r i p o v i je tk e ) . Z la tn i s k a r a b e j b i o j e t a d a i o s t a o s v e
d o d a n a s n a jp o p u la rn ija P o e o v a p rip o v ije tk a . P r ir e đ u ­
j u ć i n je z in t e k s t z a o b ja v ljiv a n je u z b ir c i T a les, P o e g a
je m a lo re v id ira o , p a je ta k o r e v id ira o i o tv o re n i te k s t
k r i p t o g r a m a k o ji s e n a la z i u n jo j. P r o m i j e n i o j e fo r ty
( č e t r d e s e t ) u t w e n ty ( d v a d e s e t) i u s k l a d u s t i m k o r i g i ­
r a o k r i p t o g r a m , a li je , v j e r a n s v o jo j lju d s k o j n a r a v i, z a ­
b o r a v i o u s k l a d u s t im i z m je n a m a k o r i g i r a t i i t a b l i c e
f r e k v e n c ij a , k o je z a to n i s u b a š s a s v im t o č n e . O s im to g a ,
z a b o r a v i o j e u n o v u f r e k v e n c ij u u n i j e t i z n a k ( k o ji je
s lu ž i o k a o e k v iv a l e n t z a r. P o e o v Z la tn i s k a r a b e j p r e v e ­
d e n j e u s k o r o n a m n o g e je z ik e . F r a n c u s k i p r i j e v o d o b ­
j a v l j e n j e u s t u d e n o m 1845, a k a s n ij e j e t u p r i p o v i j e t k u
p o n o v n o p r e v e o (1856) v e lik i f r a n c u s k i s i m b o l i s t i č k i
p je s n ik C h a rle s B a u d e la ire , n a k o je g a je P o e b io s n a ž n o
u t j e c a o — a k o ji j e o p e t i m a o s il a n u t je c a j n a f r a n c u s k u
p o e z iju . P r i p o v i j e t k a Z la tn i s k a r a b e j b ija š e u is ti m a h k l i ­
m a k s i f in a l e P o e o v a p i s a n j a o k r ip t o lo g i ji . U t i j e k u d v i­
j u g o d i n a n a k o n n je z in a o b ja v ljiv a n ja o n j e d o d u š e r je ­
š a v a o k r i p t o g r a m e k o je b i m u p o s la l i č ita o c i, a li o k r i p ­
t o lo g iji s a m o j n ije v iš e n a p i s a o n i s lo v a .
N a p o č e t k u p r i p o v i j e t k e n je z in j u n a k , W illia m L e g ­
r a n d , ž iv i s a m o t n i č k i m ž iv o to m n a S u l li v a n ’s I s l a n d u ,
z a j e d n o s a s v o jim s t a r i m c r n i m s lu g o m J u p i t e r o m . L e g ­
r a n d , k o ji j e p o m a l o a m a t e r - p r i r o d o s l o v a c , p r o n a l a z i
j e d n u n o v u v r s t u , k u k c a z la ć a n e b o je . C r t a g a s v o m p r i ­
j a t e l j u ( n a r a t o r u Z la tn o g s k a ra b e ja , n a p i s a n o g u p r v o m
lic u ) n a k o m a d u p e r g a m e n t a k o ji j e b io n a š a o n a o b a li.
N a r a t o r s l u č a j n o d r ž i p e r g a m e n t u n e p o s r e d n o j b liz in i
v a t r e i u j e d n o m t r e n u t k u v id i n a n j e m u o b r i s e m r t v a č ­

88
 k e g la v e . O t o m e o b a v j e š t a v a L e g r a n d a , k o je g a t o u z b u ­
đ u j e i z a n o s i. N a r e d n i h m j e s e c d a n a n je g o v o p o n a š a n j e
p o s t a j e s v e č u d n ij e . S v a t r o j i c a ( L e g r a n d , n a r a t o r i J u ­
p i t e r ) o d l a z e s l o p a t a m a u o b l iž n ju š u m u . K a d t a k o s ti ­
žu d o je d n o g n a r o č ito v iso k o g d rv e ta , L e g ra n d n a r e đ u ­
je J u p ite r u d a se n a nj u z v e re . N a d rv e tu , n a k ra ju je d n e
n je g o v e g r a n e , J u p i t e r n a la z i n e k a k v u m r t v a č k u l u b a ­
n ju i d o d a j e je L e g r a n d u . O v a j u b a c u j e z la t n o g s k a r a b e -
j a ( v r a t i o m u g a j e j e d a n p r ij a te lj k o j e m u g a je b io p o ­
k l o n i o ) u j e d n o o k o l u b a n j e . S lije d e ć i c r t u k o ju u s t a ­
n o v l ju j u p o m o ć u s k a r a b e j a i o n o g a s ta b l a , L e g r a n d , n a ­
r a t o r i J u p i t e r d o l a z e n a j e d n o m je s to u š u m i, g d je p o ­
č in j u k o p a t i . I s k o p a v a j u b a jo s l o v n o b l a g o ( g o le m u k o ­
l ič in u z l a t n i k a i d r a g o g k a m e n j a ) k o j e j e o n d j e n e k a d a
z a k o p a o k a p e t a n K id d . T a j n a p o s t u p k a , k o ji j e L e g r a n ­
d u o m o g u ć i o d a s a z n a g d je j e b la g o z a k o p a n o , r je š a v a
s e n a s a m o m k r a j u p r i p o v i j e t k e . S a z n a je m o d a j e n a j­
p r i j e p o m o ć u t o p l o t e u č in i o v id ljiv im k r i p t o g r a m n a p i ­
s a n n e v id l ji v o m t i n t o m n a o n o m p e r g a m e n t u , a z a ti m
je , p o s lu ž iv š i s e t a b l i c o m f r e k v e n c ij e s lo v a ( k o ju j e P o e
p o z a j m i o o d B l a ir a ) , d e k r i p t i r a o k r i p t o g r a m .
P rip o v ije tk a v rv i b e s m is le n im tv rd n ja m a i g re š k a m a .
N e k e s u u p r a v o d j e t i n j a s t o n a iv n e . T v r d i se , n a p r im je r ,
d a j e p e r g a m e n t p r o n a đ e n n e d a l e k o o d » o s ta t a k a t r u p a
n e k a k v a b r o d s k o g č a m c a « , k o ji s u o č i t o o n d j e b ili j a k o
d u g o , j e r s e j e d v a n a z i r a l a n j i h o v a s li č n o s t s d r v o m z a
g r a d n j u č a m c a . T o j e i m a o b i ti č a m a c k o jim j e k a p e t a n
K i d d d o v e z a o b l a g o n a o b a lu . Ali, p o s t a v l j a s e s a m o o d
s e b e p i t a n j e m o ž e li s e u o p ć e z a m i s li ti d a b i p e r g a m e n t
o s t a o t a k o d u g o n a t o m i s t o m m je s tu , a č a k a k o b i o s ­
ta o , n e b i li g a u n i š t i li is ti o n i a t m o s f e r s k i e l e m e n t i
z b o g k o j ih s e r a s p a l o , d a k l e s a s v im i s t r u n u l o , d r v o
č a m c a ? N ije t o j e d i n a g r e š k a . P o e , n a p r i m j e r , t v r d i d a
j e k a o n e v id l ji v a t i n t a b i o u p o t r i j e b l j e n » r e g u lu s k o b a l-
t a o t o p l j e n u š p i r i t u o d n itr e « . A li, a k o s e s p o j e t e d v ije
s u p s t a n c i j e , d o b i v a s e k o b a l t o v n i t r a t —a o n j e l a k o t o ­
p iv u v o d i, p a s e o p e t n a m e ć e p i ta n je : m o ž e li s e u o p ć e
z a m i s li ti d a b i s e t a k v a n e v id l ji v a t i n t a s a č u v a l a n a p e r ­
g a m e n t u k o ji j e le ž a o s t o i p e d e s e t g o d i n a n a m o r s k o j
o b a li ? P r e t p o s t a v i m o d a s e n e k i m č u d o m i p a k s a č u v a ­
la. M e đ u t i m , u t o m b i s lu č a j u n e p o v r a t n o p r o p a l a č im
b i L e g r a n d i s p r a o p e r g a m e n t u t o p lo j v o d i d a g a t a k o
o č is t i. U p r i p o v i j e t k i s e t v r d i d a j e L e g r a n d p r o n a š a o
d r v o n a k o je m u je b ila o n a lu b a n ja ta k o š to je lu b a n ju

89
u g l e d a o k r o z m a li o t v o r m e đ u k r o š n j a m a u č a s u k a d je
s je d i o n a t o č n o o d r e đ e n u m j e s t u n a v r h u j e d n o g b r i j e ­
ga; č im s e s a m o m a l o p o m a k a o , l u b a n j a j e n e s ta l a . P o e
d a je n a z n a n je d a s u g u s a r i u p r a v o z a to o d a b r a l i to
m je s to za p r o m a tra n je , u p r a v o to d r v o i u p r a v o tu g r a ­
n u n a n je m u . A li m o ž e li s e z a m i s li ti d a s e o n a j o t v o r
m e đ u k r o š n j a m a n e b i iz m ije n io ili n a p r o s t o n e s t a o u
150 g o d i n a k o l ik o j e p r o t e k l o o d z a k o p a v a n j a b l a g a d o
d o l a s k a L e g r a n d a i n je g o v ih p r ij a te lj a ? U z m im o j o š j e ­
d a n d e ta l j. P r v e t r a g o v e n e v id ljiv e t i n t e p r ij a te lj i o t k r i ­
v a ju s a s v im s lu č a jn o : n a r a t o r d r ž i u r u c i p e r g a m e n t ,
s l u č a j n o g a p r ib l iž a v a v a tr i, i z b o g d j e l o v a n ja t o p l o t e
n e v id ljiv i n a t p i s p o s ta j e v id ljiv . U r e d u , t o n ije n e m o g u ­
ć e , a li m o r a m o v o d i ti r a č u n a o n e č e m u d r u g o m ; to p lo -
t a k o j a b i b i la d o v o l jn o j a k a d a u č i n i v id ljiv o m t i n t u
o p e k l a b i n a r a t o r o v u r u k u . T a b l ic a f r e k v e n c i j a j e a p ­
s u r d n a , a li o n a P o e u i o n a k o n ije t r e b a l a p o š t o j e p o m o ­
ć u n je i d e n t i f i c i r a o s lo v o e. I, n a p o k o n , j o š j e d n o p i t a ­
n je : m o ž e li s e z a m is liti d a b i k a p e t a n K i d d n e s a m o iz­
m is lio t a k o s m i j e š n o m e l o d r a m a t i č a n n a č i n o b ilj e ž a v a ­
n ja m j e s t a g d je ć e z a k o p a t i b la g o , n e g o o d m a h p o s lije
t o g a n a p r o s t o iz g u b io z a p is o t o m e — o n a j p e r g a m e n t ? !
S v e s u te k r i t i č k e n a p o m e n e u m je s n e . P o k a z u ju n a m
d a j e P o e u b ilo m a n j e s ta l o d o t o č n o s t i n e g o d o p r iv id a
t o č n o s t i , d a s e p r a v i o k a k o p o s j e d u j e z n a n ja k o j a z a p r a ­
v o n ije p o s je d o v a o , d a u t o m s m i s l u r ij e č i n ije b io i n ­
te le k tu a ln o p o š te n . Ip a k , sv e te p r im je d b e , p o g o to v o u
o č i m a č it a o c a , p a d a j u u v o d u k a d s e u s p o r e d e s a s il­
n o m s n a g o m n a r a c i j e k o jo j n i t k o ž iv n e m o ž e o d o lje ti.
N ije i s k l j u č e n o d a o v a p r i p o v i j e t k a d u g u j e n e š t o o d
s v o je s il n e s n a g e i u v j e r ljiv o s ti t o m e š to s e P o e n j o m e
p o s lu ž i o k a k o b i d a o o d u š k a n e k i m s v o jim n e o s t v a r e ­
n i m ž e lja m a . » N e m o g u b e z tu g e p o m i s l i t i n a j a d n o g
P o e a k o ji j e n e j e d a n p u t m a š t a o o t o m e k a k o b i b ilo
d iv n o d a m u se o s m je h n e s re ć a p a d a p r o n a đ e ta k v o
b la g o !« p i š e B a u d e l a i r e .
A li s a s v im j e s ig u r n o d a n ije r ije č s a m o o t o m e . K o n ­
s t r u k c i j a f a b u le , k o ja n e z a v r š a v a p r o n a l a ž e n j e m b la g a
n e g o rje š e n je m k rip to g ra m a , u p r a v o je s a v rš e n a , a e k s ­
p o z ic ija t o g a k lju č n o g d i je la p r ič e , o k o k o j e g a s e z a p r a ­
v o s v e o k r e ć e , p r a v o j e r e m e k - d j e l o j a s n o g iz la g a n ja .
» K a k o l a k o s li j e d i m o fa z e d is k u s ije ! « u z v ik u je W im s a tt .
» N e p r e s t a n o s m o p o d d o j m o m s il n e s l o ž e n o s t i i t o č ­
n o s t i r a z g la b a n ja , d i v im o s e L e g r a n d o v o j p r o n i c a v o s t i i

90
n je g o v o j s t r p l ji v o s ti . S v a k i j e d e ta l j v a ž a n , s v a k i z a s lu ž u ­
j e p u n u p a ž n ju , a li s e i p a k n i u j e d n o m t r e n u t k u n e g u ­
b i m o , g la v n i o b r i s i o s t a j u j a s n i, s lije d r e z o n i r a n j a s k r e ­
ć e t a m o g d je t r e b a , t e m p o n a r a c i j e n e s u s ta j e . S p o s o b ­
n o s t p i s a n j a t a k v e p r o z e b ija š e j e d a n o d n a jim p r e s iv n i-
j i h P o e o v i h t a le n a ta .«
A li i z v r s n o s t Z la tn o g s k a r a b e ja i m a d u b l j e iz v o re . Č i­
t a l a c g l e d a k a o o č a r a n k a k o , k a r i k u p o k a r i k u , iz r a n ja
p r e d n je g o v im o č i m a lo g ič k i l a n a c i z a v r š a v a o t k r i v a ­
n je m rje š e n ja c e n tr a ln o g p r o b le m a . T a P o e o v a p rip o v i­
j e t k a , i j o š m o ž d a j e d n a ili d v ije , p r v e s u u p o v ije s ti k n ji­
ž e v n o s t i k o j i m a k a o t e m a s lu ž i t a k v a i n t e l e k t u a l n a , d u r
h o v n a o p e r a c i j a , p a ih z b o g t o g a m n o g i s m a t r a j u » p r ­
v im p r a v i m d e t e k t i v s k i m p r ip o v i j e t k a m a « . A li Z la tn i
sk a ra b e j p o s je d u je n e š to š to d e te k tiv s k im p r ič a m a n e ­
d o s ta j e . S v a k a t a j a n s t v e n a p r i č a d a je č it a o c u , k o ji s e
i d e n t i f i c i r a s n j e z i n im j u n a k o m , m e n t a l n i u ž it a k k a k a v
d o n o s e r j e š e n j a z a g o n e tk i, a li j e t o u j e d n o s v e š to č i t a ­
la c d o b i v a . U v e ć in i s lu č a j e v a f in a le p r ič e , n je z in r a s ­
p le t, p o g a đ a t r e ć i lik , k r iv c a , z lo č in c a , u b o j ic u , k o ji b iv a
k a ž n je n z a s v o je z lo d je lo . Z la tn i s k a ra b e j, n a p r o t i v , n a ­
g r a đ u j e i j u n a k a i č i t a o c a . Z a r a z l ik u o d d r u g i h d e t e k ­
t i v s k i h p r i p o v i j e d a k a i r o m a n a . Z la tn i s k a r a b e j p r o č iš ć u -
je , u a r i s t o t e l o v s k o m z n a č e n j u te rije č i, č o v je k o v u te ž ­
n j u z a b o g a t s t v o m i m o ć i, i t a k o f a b u l a z a d o v o lja v a d v i­
j e v r lo s n a ž n e l ju d s k e e m o c i je .
K r i p t o l o š k i e l e m e n t p r i p o v i j e t k e t a k o đ e r p o s to j i n a
d v j e m a r a z i n a m a — n a r a z i n i r a z u m a i n a r a z in i ž e lja , t o
j e s t d v iju s ila k o j e s u s n a ž n o d j e l o v a le n a P o e a . P r i p o ­
v i je tk a s e n a o k o b a v i s a m o z n a n s t v e n i m a s p e k t o m
k rip to lo g ije ; te k s t b a r a ta s k rip to lo g ijo m k a o p r e d m e ­
t o m č i s t o g u m o v a n j a , l o g ič k o g i s tr a ž iv a n ja . A li s t r u k t u ­
r a je fa b u le ta k v a d a z a p ra v o p rik a z u je k rip to lo g iju -k a o
o b l i k d iv in a c ije . M is t e r i o z n i s i m b o l i k o ji t v o r e p o r u k u
s k r i v a j u t a j n u k a k o d a s e d o đ e d o v e lik o g b o g a ts tv a , a
č o v je k k o ji ih j e p r o č i t a o , L e g r a n d , p r i m o r a v a z e m lju
d a m u iz r u č i b l a g o u n jo j z a k o p a n o . T o s u o p e r a c i j e d i ­
v i n a c i je i m a g ije , o p e r a c i j e k o j i m a s e o s t v a r u j u l ju d s k e
ž e lje p o m o ć u p r e d s k a z i v a n j a b u d u ć n o s t i i k o n t r o l i r a ­
n j a p r i r o d e . N a to j d u b ljo j, g o t o v o u z v iš e n o j r a z in i P o e
j e z a p r a v o p o k r e n u o n o v e s i m p a t e t i č k e » v ib ra c ije « iz­
m e đ u k r i p t o l o g i j e i m a g ije . D r u g i m r ij e č i m a , i d e a l iz i r a o
j e k r ip t o l o g i j u .

91
 T a k o j u j e p o p u l a r i z i r a o . B io j e p r v i k o ji j e t o u č in i o .
F a n t a s t i č a n u s p j e h n je g o v e p r i p o v i j e t k e u j a v n o s t i p r i ­
d o n i o j e n e u s p o r e d i v o v iš e š i r e n j u n e o s p o r n i h p o d a t a ­
k a o k r ip t o lo g i ji n e g o š t o b i to m o g a o č a k n a jb o l je i n a j ­
z a n im ljiv ije n a p i s a n u d ž b e n ik . » P rv i p o t ic a j z a n i m a n j u
a m e r i č k e j a v n o s t i z a k r i p t o l o g i j u d a o j e E d g a r A lla n
P o e « , p i š e F r i e d m a n . T a j i n t e r e s z a h v a t io j e i E n g le s k u ,
g d je j e m a t e m a t i č a r C h a r le s L u tv v id g e D o d g s o n , p o z n a ­
tiji k a o p i s a c L e w is C a r r o ll,* p r e p i s a o u s v o ju b i lje ž n ic u
P o e o v u t a b l i c u f r e k v e n c ij a i r a z l ič i te o d a s v u d p r i k u p ­
lje n e k r i p t o l o š k e p o d a t k e . Z la tn i s k a r a b e j b i o j e p r v a
m a s o v n o č i t a n a i la k o p r o b a v l j iv a l e k c i ja o k r ip t o lo g i ji ,
a t o j e i d a n a s . T a s e p r i p o v i j e t k a i d a lje č ita , lju d i i d a lje
u č e o d n je , o n a ih i d a lje n a d a h n j u j e . S i g u r n o j e d a je
n e m o g u ć e i z m je r it i d o p r i n o s š to s u g a k r ip t o lo g i ji d a li
lju d i k o ji s u s e z a t u d i s c i p l i n u z a i n t e r e s i r a l i p r o č i t a v š i
Z l a tn o g s k a ra b e ja , ali, b e z o b z i r a n a t o j e li ih b i lo m n o ­
g o ili m a lo , j e li n j ih o v d o p r i n o s b io v e lik ili m a le n , j e d ­
n o je n e d v o jb e n o : k rip to lo g ija m n o g o d u g u je P o e u .
M n o g o m u d u g u j e i v e lik d i o l i t e r a t u r e k o j a j e p o s v e ­
ć e n a k r ip t o lo g i ji ili u k o jo j j e o n a u p o t r i j e b l j e n a . P o š t o
j e P o e p o k a z a o p u t , m n o g i s u p is c i i s k o r i s t i l i t e m u t a j ­
n o g p i s m a u s v o jim p r i p o v i j e t k a m a i r o m a n i m a . D o d u ­
š e , t r e b a n a p o m e n u t i d a b i m n o g i o d n jih p o s t u p i l i
m n o g o p o š t e n i j e d a s u tim s v o jim p r i p o v i j e t k a m a d a li
n a s l o v e k a o P o v r a ta k Z la tn o g s k a r a b e ja ili S i n Z la tn o g
s k a r a b e ja , j e r j e u s v im a i s k o r i š t e n m o ti v s k r i v e n o g b l a ­
g a . A li, i s t i n i z a v o lju t r e b a r e ć i d a s u k r i p t o l o š k e e p i ­
z o d e u m n o g i m a o d t i h k n jig a d o b r o n a p i s a n e , i d a k n j i ­
ž e v n a v r i j e d n o s t n j ih o v i h a u t o r a č e s t o d o la z i d o iz r a ž a ­
ja i u n a č in u k a k o o b r a đ u ju u p r a v o ta j k r ip to lo š k i a s ­
p e k t p r i č e . K o d n e k i h s u š if r e u v je r ljiv ije , e k s p o z i c ij a
r j e š e n j a j a s n i ja , p o v e z a n o s t š i f a r a s f a b u l o m p r is n ija .
G o t o v o s u s v e š if r e j e d n o s t a v n e , š t o i m a p o t p u n o o d r e - '
đ e n i r a z u m lj iv ra z lo g : o b j a š n j a v a n j e ili r je š a v a n j e p r e ­
v iš e k o m p l i c i r a n e š if r e d r a s t i č n o b i u s p o r i l o r i t a m i
t e m p o p r i p o v i j e d a n j a i, o s im to g a , iz is k iv a lo b i v iš e o b ­
j a š n j a v a n j a n e g o š t o b i č it a la c h t i o p o d n i j e t i . ( R a z u m ije
s e d a i m a i t a k v i h a u t o r a k o ji o k r i p t o l o g i j i z n a ju p r e ­
m a l o d a b i s e n j o m e m o g li e f i k a s n o s lu ž iti.)
I z n e n a đ u j e b r o j v r lo u g l e d n i h i p o z n a t i h p i s a c a k o ji
s u u s v o jim d j e l i m a o v a k o ili o n a k o d o t a k n u l i k r ip t o lo -
* A u t o r r e m e k - d j e l a d je č j e k n ji ž e v n o s t i A lisa u z e m lji č u d e s a . -
P re v .

92
g iju . W illia m M a k e p e a c e T h a c k e r a y , 190 c e n t i m e t a r a
v is o k i a u t o r S a jm a ta š tin e (V a n ity Fair), p o s lu ž i o s e 1852.
C a r d a n o v o m r e š e t k o m u s v o m r o m a n u Ž iv o t H e n r y ja
E s m o n d a , z a k o ji j e n e k o l i k o m je s e c i p r i k u p l j a o g r a đ u
i p r o u č a v a o p o v ije s t u B r itis h M u s e u tn u . Š if r a s e s p o m i ­
n je u o p i s u z a v je r e s k o v a n e s a c ilje m d a s e n a e n g le s k o
p r i j e s t o l j e d o v e d e p r e t e n d e n t k o ji b i, d a j e z a v je r a u s ­
p je la , p o s t a o J a k o b III. (R ije č j e o o n o j is to j z a v je ri z b o g
k o je j e b i o o s u đ e n b i s k u p A t t e r b u r y — i t o u g l a v n o m n a
t e m e l j u k r i p t o a n a l i t i č k i h d o k a z a .) A li u T h a c k e r a y je v u
r o m a n u k rip to a n a liz e n e m a ; p o s rije d i je s a m o o b ič n o
p r e n o š e n je je d n e ta jn e š if r ir a n e p o ru k e .
J u l e s V e r n e j e p o v e ć a o u z b u d lj iv o s t t r i ju s v o jih r o m a ­
n a u b a c iv š i u n jih m is t e r ij t a j n o g p is m a . Z a n je g a s e
m o ž e o p ć e n ito re ć i d a je k r ip to lo g ijo m b a r a ta o je d n a k o
v j e š t o i z n a la č k i k a o r a z l ič i ti m t e h n i č k i m d i s c i p li n a m a .
A li d v a j e r j e š e n j a z a b r l ja o u č in iv š i ih fiz ič k i ili p s i h o ­
l o š k i n e v j e r o j a t n i m , i t o j e n a u d i l o u v je r ljiv o s ti n je g o v ih
k r i p t o a n a l i z a v iš e n e g o š t o s u n e k e n je g o v e n e v je r o ja t ­
n e t e h n i č k e p o s t a v k e b i le š t e t n e z a v j e r o d o s t o j n o s t n je ­
g o v ih n a u č n o t e h n i č k i h f a n ta z ija . O d a k l e t a r a z lik a ? T e
k r i p t o l o š k e g r e š k e b i le s u u s u k o b u s n e iz m je n ljiv im i
v j e č n i m z a k o n i m a p r i r o d e , d o k s u n je g o v a t e h n i č k a
p r e d v i đ a n j a s a m o p r e l a z i l a g r a n i c e t a d a š n j i h č o v je k o ­
v ih t e h n i č k i h s p o s o b n o s t i . M e đ u ti m , j e d n a k o k a o š to je
p r e d s k a z a o p o d m o r n i c e , le t n a M je s e c i b r z o p u t o v a n j e
o k o Z e m lje , V e m e j e a n t i c i p i r a o i j e d n u k r i p t o a n a l i t i č -
k u te h n ik u .
R a d n j a r o m a n a P u t u s r e d iš te Z e m lje , k o jim j e V e m e
p o s t i g a o s v o j d r u g i v e lik i u s p j e h k o d p u b l i k e i s a s v im
u č v r s t i o s v o ju r e p u t a c i j u , z a p o č i n je o p i s o m j e d n o g tr o -
s t e p e n o g k r i p t o g r a m a ( ta k v o g a k o ji s e d e k r i p t i r a u tr i
fa z e ). T a j j e k r i p t o g r a m n a k o m a d i ć u p a p i r a , k o ji j e is ­
p a o iz n e k o g p r a s t a r o g a r u n s k o g m a n u s k r i p t a š to g a je
p r o f e s o r O t t o L i d e n b r o c k , j u n a k r o m a n a , n e g d je k u p io .
N a p is a n je ta k o đ e r r u n s k im p is m o m , a sa sto ji se o d 24
g r u p e o d k o j ih s v a k a i m a 6 z n a k o v a . L i d e n b r o c k tr a n -
s k r i b i r a k r i p t o g r a m u l a t i n i c u (jo š n e z n a d a j e t o k r i p ­
t o g r a m ) , a li t e k s t k o ji t a k o d o b i v a n e m a s m is la . Z a to
p r e r a s p o r e đ u j e s lo v a p o s i s t e m u s t u p a č n e t r a n s p o z ic i-
je , a z a tim ih p r e p i s u je r e d o m k a k o s e p o ja v lju ju u tr a n s -
p o z ic iji. T e k s t k o ji t a k o d o b i v a o p e t n e m a s m is la . K a s ­
n ije n je g o v n e ć a k A xel, h l a d e ć i s e m a k i n a l n o p a p i r o m
n a k o j e m u j e t r a n s p o n i r a n i š if r a t, v id i n je g o v t e k s t k r o z

93
p a p i r i o t k r i v a d a j e z a p r a v o p i s a n n a t r a š k e . U v je rljiv o s t
V e r n e o v e p r i č e o v d je s e s p o t i č e n a n e k o l i k o p i ta n ja ,
k o j a s e s a m a n a m e ć u : j e li m o g u ć e t a k o l a k o č i t a t i k r o z
p a p i r , d a k l e č i t a t i t e k s t n a p i s a n n a n je g o v o j s u p r o t n o j
s t r a n i ? (U r e d u , t o o v is i o d e b l j i n i p a p i r a .) Ali, m o ž e li
s e p r i h v a t i t i d a b i A xel s h v a ti o o č e m u j e r ij e č a k o s e
u z m e u o b z i r d a j e s lo v a v id io n a o p a k o , k a o u o g l e d a l u ?
V j e r o j a t n o n e . N o s v a s e t a p i t a n j a g u b e , ili s e u o p ć e n e
p o s ta v lja ju , u s n a ž n o m u z b u đ e n j u š t o g a iz a z iv a o t v o r e ­
n i t e k s t: » S p u s ti s e u k r a t e r v u l k a n a S n e f f e l s a k a d g a
p o g l a d i s je n a [ p la n in e ] S c a r t a r i s a p r e d k a l e n d e s r p n j a ,
s m i o n i p u t n i č e , i s tić i ć e š u s r e d i š t e Z e m lje , k a o š t o
s a m i j a s tig a o . A m e S a k n u s s e m m .« P o s l u š a v š i d e k r i p -
tir a n e in s tru k c ije , L id e n b ro c k i A xel o d la z e u s re d iš te
Z e m lje .
U r o m a n u L a J a n g a d a g la v n i j u n a k , s u d a c J a r r i q u e z ,
n e u s p ij e v a r ij e š i ti j e d a n k r i p t o g r a m a n a li z i r a j u ć i g a
k a o p r o d u k t o b ič n e m o n o a lf a b e ts k e s u p s titu c ije , p a z a ­
k lju č u je d a j e p o s r i j e d i G r o n s f e l d o v s i s t e m ( v ig e n è r e o v -
s k i s i s t e m s n u m e r i č k i m k lju č e m ) ; n a t u i d e j u d o la z i
z b o g to g a š t o j e u k r i p t o g r a m u i j e d n a g r u p a u k o jo j s e
r e d a j u t r i i s t o v j e t n a s lo v a . T a k a v j e z a k lj u č a k k r ip t o lo -
š k i lo š i s to ji n a s la b i m t e m e l j i m a , j e r m n o g i š if a r s k i s i­
s t e m i d o v o d e d o s t v a r a n j a g r u p a u k o j i m a s e t r i p u t za-
r e d o m p o n a v lj a i s t o s lo v o , p a t o m o ž e m o u z e ti k a o
g r e š k u u V e m e o v o j d e k r i p t a ž i . A li u r o m a n u j e t o i p a k
G r o n s f e l d o v a š if r a , i J a r r i q u e z u s p i j e v a d a j e r a z b ije ,
u z e v š i — n a t e m e l j u n e k i h v a n js k i h p o d a t a k a , t o j e s t n a
t e m e l j u s it u a c ij e — k a o v j e r o j a t n u r ij e č i m e O r te g a ; p o ­
la z i n a i m e o d p r e t p o s t a v k e d a s e n j o m e , k a o p o t p i s o m ,
z a k lj u č u j e p o r u k a . Z a h v a lju ju ć i t o m e o n o d m a h v id i d a
s e š e s t s lo v a , S U V J H D , k o j a z a v r š a v a ju k r i p t o g r a m , n a ­
la z e u a l f a b e t u d a lj e n e g o s lo v a š t o t v o r e r ij e č O rteg a ,
i t o g o v o r i u p r i l o g n je g o v o j h i p o te z i. P o m o ć u v j e r o j a t ­
n e r i j e č i J a r r i q u e z r e k o n s t r u i r a k lju č 4 3 2 5 1 3 , a z a ti m g a
te s tir a n a p o č e tk u k rip to g ra m a . I m a s re ć u , j e r s e o s tv a ­
r u j e j e d n a š a n s a p r e m a p e t d a ć e k lju č z a p o č e t i s a 4.
P o s lije t o g a o n č i t a o t v o r e n i t e k s t b e z p r o b l e m a . M o ž d a
s e ta j p o s t u p a k , t a k o o č i t d a s e s a m n a m e ć e , p r i m j e n j i ­
v a o i p o s li j e u p r a k s i , a li n j e g o v o iz la g a n je u V e m e o v u
r o m a n u , o b j a v l j e n o m 1881, p r v o j e š t a m p a n o iz la g a n je
t o g a p o s t u p k a . Z a to g a č a k m o ž e m o s m a t r a t i p r e t e č o m
z a p r a v o i d e n t i č n o g p o s t u p k a u p o t r e b e v j e r o j a t n e r ij e č i
u o t k r i v a n j u p o l i a l f a b e t s k o g k l j u č a — p o s t u p k a k o ji j e

94
B a z e r i e s o b j a v i o d v a d e s e t g o d i n a k a s n ij e b u s a ju ć i š e u
p r s a k a k o j e t o » s a s v im n o v a p r o c e d u r a d e k r i p t i r a n j a
k o j u d o s a d n ije n i t k o o b ja v io : n i K a s is k i, n i K e r c k h o f f s ,
n i J o s s e , n i V ia ris , n i V a lć rio !«
V e r n e j e j o š s a m o j e d a n p u t s p o m e n u o k r ip t o lo g i ju , u
r o m a n u M a th ia s S a n d o r ff. Ali t u n e m a k r ip t o a n a l iz e , j e r
j e d a n o d g l a v n i h l ik o v a r o m a n a , S a r c a n y , u s p ije v a p r o ­
n a ć i r e š e t k u , g rille, k o j o m j e š i f r i r a n k r i p t o g r a m . U t o m
r o m a n u , o b j a v l je n o m 1885, V e r n e s p o m i n j e k n jig u
E d u a r d a F le is s n e ra v o n W o s tro w itz a H a n d b u c h d er
K r y p to g r a p h ie , k o ja j e š t a m p a n a č e t i r i g o d i n e p r ij e to g a
i u k o jo j s e h v a li u p o t r e b a r e š e t a k a . V je r o j a tn o je p r o ­
č i t a o i 'K e r c k h o f f s o v u k n jig u L a c r y p to g r a p h ie m ilita ir e
( V o jn a k r ip t o g r a f ij a ) , o b j a v l je n u č e t i r i g o d i n e p r ije M a-
th ia s a S a n d o r ffa . N a t a k a v z a k lj u č a k n a v o d i n a s t o š to
t e r m i n o l o g i j a i n a č i n k a z iv a n ja , k o j i m a s e s lu ž i p r i r a z ­
g l a b a n j u o t o m e š t o j e p o t r e b n o d a b i n e k a š if r a b ila
d o b r a , j a k o p o d s j e ć a j u n a K e r c k h o f f s o v n a č in iz la g a n ja .
A li, a k o j e t o t o č n o , m o r a m o z a k lju č iti d a V e m e n ije s a ­
s v im s h v a ti o o n o š t o j e iz n io K e r c k h o f f s , j e r s is t e m z a ­
s n o v a n n a u p o tr e b i r e š e tk e i s is te m p r e š ifr ira n o g k o d a
p ro g la š a v a a p s o lu tn o n e p ro b o jn im .
N a js la v n iji d e t e k t i v u p o v ije s ti k r i m i n a l i s t i č k e k n ji­
ž e v n o s ti, S h e r l o c k H o lm e s , s r e o s e s a š i f r a m a t r i p u t u
s v o jo j i z u z e tn o b lis ta v o j k a r i j e r i ( a k o n e u z m e m o u o b ­
z ir j e d a n s lu č a j k a d j e d e k r i p t i r a o j e d n o s t a v n o s ig n a li-
z ir a n je p o m o ć u b l je s k o v a s v je tla , i s lu č a j k a d j e p o g o ­
d i o z n a č e n j e n e k e z a g o n e t n e r ije č i) . U p r ip o v i je t k i G lo ­
ria S c o tt v e lik i d e t e k t i v v r lo b r z o o t k r i v a t a j n u p o r u k u
s k riv e n u u te k s tu z a s n o v a n o m n a p rim je n i o tv o re n o g
k o d a ; o t v o r e n i t e k s t tv o r i s v a k a t r e ć a r ije č k r ip t o g r a -
m a . U r o m a n u T h e V a lle y o f F e a r ( D o lin a s t r a h a ) H o lm e -
su p a d a u r u k e p o r u k a š ifr ir a n a n u m e rič k im k o d o m ;
d o b i v a j e o d j e d n o g o r t a k a s v o g a n a jv e ć e g p r o t i v n i k a
p r o f e s o r a M o r i a r t y j a . B li s t a v im r e z o n i r a n j e m o n o t k r i ­
v a n e s a m o d a j e p o s r i j e d i k o d z a s n o v a n n a k n jiz i, n e g o
č a k o k o jo j j e k n jiz i r ije č i k o ji j e p a s u s u p o t r i je b l je n .
E v o k a k a v j e b i o s lije d n je g o v a r a z m iš lja n ja . K n jig a
m o r a b i ti j e d n a o d o n i h d o k o j ih s e la k o d o la z i, d a k l e
l a k o d o s t u p n a , i m o r a b i ti s t a n d a r d n o g f o r m a ta . Z b o g
to g a n e d o la z i u o b z i r B ib lija . D o n je s e d o d u š e la k o d o ­
lazi, a li jo j f o r m a t n ije n i p o š t o s t a n d a r d a n . (O s im to g a ,
r e z o n i r a H o lm e s , » o d s v ih k n jig a n a s v ije tu , t a im a n a j ­
m a n j e iz g le d a d a s e n a đ e u z n e k o g o d M o r i a r t y j e v i h o r-

95
 ta k a « .) J e d i n a k n jig a k o j a i s p u n j a v a i j e d a n i d r u g i u v je t
j e s t W h it a c k e r ’s A lm a n a c . P o s lu ž iv š i s e n a jn o v i ji m iz d a ­
n j e m to g a p o p u l a r n o g a l m a n a h a , H o l m e s d o b i v a b e s ­
m i s l e n i d e k r i p t a t M a h r a ita g o v e r n m e n t p ig 's b r is tle s ( č e ­
k i n je s v in ja v l a d e M a h r a t te ) , a li d e k r i p t a t d o b i v e n p o ­
m o ć u iz d a n ja o d p r e t h o d n e g o d i n e i m a p o t p u n o s u v is li
t e k s t . H o l m e s u o v o m s l u č a j u r je š a v a p r o b l e m s lu ž e ć i
s e s v o jim g la s o v itim s p o s o b n o s t i m a d e d u k c ij e , b e z
k r i p t o a n a l i z e u p r a v o m s m i s lu rije č i.
A li d a H o l m e s s a v r š e n o p o z n a je k r i p t o l o g i j u ( k a o
u o s t a l o m i s v e d r u g e d i s c i p l i n e k o je s u m u p o t r e b n e u
n je g o v o j p r o f e s iji) , p o s ta j e o č i t o u r o m a n u A d v e n tu r e o f
th e D a n c in g M e ti ( S lu č a j p le s a č a ) . P le s a č i — m a l i lik o v i,
t a n k i p o p u t š ta p i ć a , s r u k a m a i n o g a m a u r a z l ič i ti m p o ­
l o ž a j im a — z a p r a v o s u š if a r s k i z n a k o v i. F a b u l a r o m a n a
j e o v a : A m e r ič k i g a n g s t e r A b e S la n e y , » n a jo p a s n iji lu ­
p e ž u C h ic a g u « , u p u ć u j e p r i j e t e ć e š i f r i r a n e p o r u k e El-
s ie , s v o jo j d r a g a n i iz d je tin js tv a , k o j a s e u d a l a z a n e k o g
e n g l e s k o g v l a s t e li n a . V l a s te l in p r e p i s u j e t e k s t t i h k r ip -
t o g r a m a , k o je g a n g s t e r i s p i s u je k r e d o m p o o k v i r i m a
p r o z o r a i p o z id o v i m a š u p a z a a la t, i o d n o s i ih H o lm e -
s u , j e r ih s a m , n a r a v n o , n e z n a r ije š iti. H o l m e s r je š a v a
k r i p t o g r a m e , a li v la s te lin p o g i b a u p u c n ja v i s g a n g s t e ­
r o m p r i j e n e g o š to H o l m e s s ti g n e s p r i j e č i t i tr a g e d ij u .
S l a n e y b je ž i. H o l m e s k o ji, z a h v a l ju j u ć i d e k r i p t a t i m a
k r i p t o g r a m a z n a g d je s e o n n a la z i, s a s t a v lj a š i f r i r a n u
p o r u k u p o m o ć u z n a k o v a k o je j e u s p i o d e k r i p t i r a t i i š a ­
lje j e g a n g s t e r u . P o r u k a g la s i: C o m e h e r e a t o n c e ( D o đ i
o d m a h ) . M o ž d a j e H o l m e s u z e o ta j m o t i v o d T h o m a s a
P h e l i p p e s a , k o ji je , k a o š t o j e H o l m e s z n a o , 1587. k r i v o ­
t v o r i o š i f r i r a n i p o s t s c r ip tu tn j e d n o g p i s m a M a r ije
S t u a r t , š k o t s k e k r a ljic e , k a k o b i s a z n a o i m e n a o n i h s u ­
d i o n i k a B a b i n g t o n o v e z a v je r e š to s u d o b i l i z a d a t a k d a
u b i j u k r a l j i c u E liz a b e tu . M is le ć i n a i v n o d a s a m o E ls ie i
č la n o v i n je g o v e č ik a š k e b a n d e z n a ju š if r u , i d a m u je
p r e m a t o m e p o r u k u m o g a o p o s l a t i s a m o n e t k o o d n jih ,
S l a n e y s e v r a ć a u k u ć u u b i j e n o g v l a s t e li n a . T a m o g a
č e k a p o lic ija , h a p s i g a — i o n o d m a h s v e p r iz n a je .
H o l m e s s a m k a ž e : » P r ilič n o d o b r o p o z n a j e m s v e o b l i ­
k e t a j n o g p i s m a , a o s im t o g a s a m a u t o r j e d n e t r i č a v e
m o n o g r a f i j e u k o jo j s e a n a l i z i r a s t o i š e z d e s e t r a z l ič i ti h
š if a r a . I p a k m o r a m p r i z n a t i d a j e o v a z a m e n e p o t p u n o
n o v a .« P r i t o m je , n a r a v n o , i m a o n a u m u lik o v e p l e s a č a
u p o t r i j e b l j e n e » k a k o b i s e s t v o r i o d o j a m d a s u t o slu -

96
itfir p t f u f W M M
K rip to g ra m š ifrira n » Š if r o m f i g u r a š t o p le š u « . D e k r i p t i r a o g a j e
- » S h e r l o c k H o lm e s « .

č a jn i, n a iv n i d je č ji c rte ž i« , a n e š if a r s k i z n a k o v i. U p r a v o
ta j » š to s « , d a s e š if r e k a m u f l i r a j u k a o c r te ž i, b io j e n o ­
v o st za H o lm e s a , a n e p r im je n a m o n o a lfa b e ts k e s u p ­
s ti t u c i je , s i s t e m a k o ji j e o n , n a r a v n o , m o r a o p o z n a v a ti.
T o d r u g o p r o iz la z i iz o k o l n o s t i d a j e o d m a h s h v a tio
k a k o j e r ije č o š ifri, a n e o o b i č n i m c r t e ž i m a , iz to g a š to
j e o d m a h s h v a ti o d a j e p o s r i j e d i m o n o a l f a b e t s k a š ifra ,
i š to s e o d m a h b a c i o n a d e k r i p t i r a n j e u m j e s t o d a s e b i
r a z b i ja g la v u p i t a n j e m k a k a v j e to s is t e m . Ali, H o lm e s o v
j e z a d a t a k b i o te ž i o d z a d a t a k a p r e d k o j im a s u s e n a š li
k r i p t o a n a l i t i č a r i u b ilo k o j e m d r u g o m r o m a n u j e r je
t e k s t k r i p t o g r a m a b io iz u z e tn o k r a t a k , n e p o v e z a n i p r e ­
p u n v l a s t i t i h i m e n a . Z a p r a v o n ije b i la j e d n a n e g o p e t
p o r u k a , p i s a n i h » te le g r a f s k im « s tilo m : 1. A m h e r e A b e
S la n e y ; 2. A t E lr ig e s ; 3. C o m e E lsie ; 4. N e v e r , 5. E ls ie p r e ­
p a r e to m e e t th y G o d (1. T u s a m A b e S la n e y ; 2. U E lrig e -
s u ; 3. D o đ i E ls ie ; 4. N ik a d ; 5. E ls ie s p r e m i s e iz ić i p r e d
lic e G o s p o d a ) . H o l m e s za p o č e t a k r a s p o l a ž e s a m o p r ­
v o m p o r u k o m . N jo m e z a p o č in je , a li r a z b i ja k r i p t o g r a m
t e k k a d m u s tiž u t r i d a lj n je p o r u k e . T e p r v e č e t i r i p o ­
r u k e i m a ju s v e g a 38 s lo v a o d k o jih s e 8 p o ja v lju je s a m o
j e d a n p u t ; o d 9 r ije č i u t im p o r u k a m a 4 s u v l a s t it a i m e ­
n a , a o d o s t a l i h 5 r ije č i n i j e d n a s e n e u b r a j a m e đ u 10
n a jč e š ć e u p o t r e b l j a v a n i h r ije č i u e n g l e s k o m je z ik u , tj.
o n e k o je o b i č n o č in e č e t v r t i n u t i p i č n o g a e n g le s k o g t e k ­
s ta .
T e ž in a t e d e k r i p t a ž e p o k a z u je p r o d o r n o s t i e la s t ič ­
n o s t d u h a v e lik o g d e te k t iv a . R a z u m ije se. H o l m e s b i
b i o n a j s r e t n i j i d a j e m o g a o i ta j k r i p t o g r a m r ije š iti p o ­
m o ć u o n i h r i g o r o z n i h d e d u k c i j a n a k o je j e b i o n a v ik a o ,
š to b i u o v o m k o n t e k s t u z n a č ilo p o m o ć u a n a liz e f r e k ­
v e n c ije . O n t a k o i z a p o č i n je d e k r i p t a ž u . P r v u p o r u k u
t v o r i p e t n a e s t l ik o v a p l e s a č a o d k o j ih s u lik o v i č e t v o r i ­
c e u e k s t a t i č n o j p o z i s r a z m a k n u t i m n o g a m a , a t r o j ic a
i m a ju lije v u n o g u s a v ije n u u k o l je n u . H o l m e s o d m a h
z a p is u j e d a lik o v i p l e s a č a s r a z m a k n u t i m n o g a m a s lu ž e
k a o š if a r s k i e k v iv a l e n t i z a e. A li, t r e b a n a p o m e n u t i d a
n i a n a li z a f r e k v e n c ij e n i b ilo k a k a v d r u g i s ta t is t ič k i fe ­

7 - S ilru n li protiv ¿ p i j u n a IV 97
n o m e n n i s u p o u z d a n i k a d j e r ije č o m a lim , k r a t k i m
k rip to g ra m im a ; u o v o m b i s lu č a ju b ilo p o tp u n o m o g u ­
ć e d a k a o e k v iv a le n t z a e s lu ž e p l e s a č i s lije v o m n o g o m
s v i n u t o m u k o lje n u , ili b i lo k o ji d r u g i p le s a č , ili č a k d a
s e e u o p ć e n e p o ja v lju je u k r i p t o g r a m u . D o is ta j e n e v je ­
r o j a t n o d a to H o l m e s n e z n a . K a k o b ilo d a b ilo , iz t e k ­
s t a p r i č e s a z n a j e m o d a j e o n »s p r i l i č n o m m j e r o m s i­
g u r n o s t i « z a k lju č io k a k o lik p l e s a č a s r a z m a k n u t i m n o ­
g a m a z a m je n ju je e. I m a o je , n a r a v n o , p r a v o , a li s e p o ­
s ta v lja p i ta n je z a š to . O t o m e m o ž e m o s a m o n a g a đ a ti,
j e r s e to u t e k s t u p r ič e n e o b ja š n ja v a . V j e r o j a tn o j e H o l ­
m e s z a k lju č io d a lik o v i s a z a s t a v i c a m a o z n a č u j u z a v r ­
š e t k e rije č i, z a tim j e o p a z io d a d v o j ic a p l e s a č a s r a z ­
m a k n u t i m n o g a m a im a ju z a s ta v ic e , p a j e t e d v ije o p s e r ­
v a c ije p o v e z a o s p o z n a t o m č i n j e n i c o m d a j e e s lo v o k o ­
j i m n a jč e š ć e z a v r š a v a ju e n g le s k e r ije č i. M o ž d a je n je g o v
p r o d o r a n i živ d u h z a p a z io i v e li k u r a z n o l i k o s t k o n ta -
k a t a t ih s lo v a - p le s a č a , p a j e i z b o g t o g a p r e t p o s t a v i o d a
s lu ž e k a o e k v iv a l e n t i z a e. Ali, s v e j e t o p r o s t r u j a l o n j e ­
g o v im l u c i d n i m m o z g o m i s p o d r a z i n e s v ije s ti ( m o ž d a
s u z a to n je g o v e d e d u k c i j e b ile t a k o k a r a k t e r i s t i č n o
b r z e ) , p a s a m o z b o g to g a t o n ije i a r t i k u l i r a o k a d j e d r u
W a ts o n u o b ja š n ja v a o svoj p o s tu p a k d e k rip ta ž e , a m o ž ­
d a g a n a p r o s t o n ije h t i o o p t e r e t i t i t i m d e ta l ji m a .
K a k o b ilo d a b ilo , H o l m e s j e s h v a t i o d a j e i d e n t if i c i ­
r a n j e z n a k a z a e s v e š to s e m o ž e p o s t i ć i a n a li z o m f r e k ­
v e n c ije ili b ilo k o jim d r u g i m p o s t u p k o m a k o s e im a
s a m o p r v a p o r u k a , p a je z a k lju č io d a m o r a p r i č e k a t i o s ­
t a l e p o r u k e . K a d s u s tig le d a lj n je t r i p o r u k e , s h v a ti o je
d a j e t e k s t i d a lje p r e k r a t a k d a b i m u m o g la p o m o ć i
a n a li z a f r e k v e n c ije , p a je , p o š t o j e t a k o d o k r a j a i s k o r i ­
s ti o s v o ju lju b l je n u m e t o d u d e d u k c i j e , v je š to p r e š a o n a
m e t o d u i n d u k c i je . S ja jn o s e n j o m e p o s lu ž io . N a jp r ije je
p o g o d i o d a r ije č o d p e t s lo v a , u k o jo j j e e d r u g o i č e t ­
v r t o s lo v o , i k o ja m o r a u s e b i s a d r ž a v a t i n e k u k o m p l e t ­
n u p o r u k u , s ig u r n o n e v e r ( n ik a d ) . Z a t im j e p r e t p o s t a v i o
( m e t o d a v j e r o j a t n e r ije č i) d a s e n e g d je u p o r u k a m a n a ­
la z i r ij e č E ls ie — i p r o n a š a o j u je . T a k o s e z a p r a v o n a ­
p o k o n p r o b i o u k r i p t o g r a m . B ilo j e j o š m n o g o p o s la , a li
p u t r j e š e n j u b io j e o t v o r e n .
N e k i s e k r i p t o a n a l i t i č a r i r u g a j u H o l m e s u z b o g to g a
š t o s u m u t r e b a l a p u n a d v a s a t a d a r ije š i t e k r ip t o g r a -
m e ; n j im a j e s m i j e š n o d a j e H o l m e s , r je š a v a j u ć i p r o ­
b l e m , » p u n i o lis t z a lis to m p a p i r a b r o j k a m a i s lo v im a « .

98
Ali, a k o s e u z m e u o b z i r d a j e t o b io k r a t a k i te ž a k te k s t,
v r ij e m e k o je j e H o l m e s u t r o š i o n e s a m o d a j e r a z u m lj i ­
v o n e g o j e i v r i j e d n o d iv lje n ja . M o r a m o n a p o m e n u t i j o š
n e š to , š to j e v r lo v a ž n o . A k o s e lik o v i p l e s a č a p o r e d a j u
a l f a b e t s k i m r e d o s l i j e d o m ( to j e s t r e d o s l i j e d o m s lo v a
k o j a z a m je n ju ju ) , n e d o b i v a s e n i k a k a v u o č ljiv o b r a z a c
u t o m s m i s lu d a b i j e d a n lik p r o iz la z io iz d r u g o g a . A k o
l ik o v e p o r e d a m o p o n jih o v im k o r e o g r a f s k i m p o z a m a ,
d o b i v a m o r a z b a c a n i a lf a b e t. T o z n a č i d a j e š if r a p l e s a č a
p o t p u n o p r o iz v o ljn a . N e k i č la n o v i k l u b a B a k e r S tr e e t I r ­
re g u la rs, d r u š t v a lju b i te l ja S h e r l o c k a H o l m e s a ( m e đ u
k o j i m a s u b ili p o z n a t i l i t e r a r n i k r i t i č a r i i p is c i A le x a n ­
d e r W o o l l c o t t i C h r i s t o p h e r M o r le y i b u d u ć i a m e r i č k i
p r e d s j e d n i k F r a n k l i n D. R o o s e v e lt) , d u g o s u p o k u š a v a l i
o t k r i t i n e k u p r a v i l n o s t u k o n s t r u k c i j i t e š if r e , a li n i s u
u s p je li. T o š t o j e H o lm e s , s a s t a v lj a ju ć i p o r u k u S la n e y ju ,
u p o t r i j e b i o s a m o o n a š i f a r s k a s lo v a k o ja j e z n a o (tj.
k o ja j e p r o n a š a o u k r i p t o g r a m i m a ) p o k a z u je d a o n n ije
o t k r i o n i k a k v u p r a v i l n o s t u k o n s t r u k c i j i t ih š if a r s k i h
z n a k o v a , p a s e z a to n ije u s u d i o d a s a m s a s ta v lja ik a k v e
z n a k o v e . U o s ta lo m , d a j e t a k a v o b r a z a c d o i s t a p o s to ja o .
H o l m e s b i g a s i g u r n o o t k r i o . P r o n a la z a č te š if r e , E ls ie n
o t a c P a t r i c k , » š e f b a n d e « , m o ž d a j e d o š a o n a id e ju d a
s t v o r i š if r u z a s n o v a n u n a lju d s k i m l i k o v i m a p r o č i t a v š i
p o l u s l u ž b e n i p r i r u č n i k M a n u a l o f S ig n a ls ( P r i r u č n i k s ig ­
n a la ) š t o g a j e b i o n a p i s a o A lb e r t M y e rs , o s n iv a č S lu ž b e
v e z e a m e r i č k e k o p n e n e v o js k e , a m o ž d a j e t u id e ju p o ­
z a jm io o d s v u g d je p r i s u t n i h c a r b o n a r a : o n i s u s e s lu ž ili
» v iz u a ln o m lo z in k o m « k o d k o je j e z n a k p o z iv a b i la
p o z a s r a š i r e n i m r u k a m a k a o u z n a k u k r iž a , a z n a k z a
o d g o v o r p e s n i c e j e d n a iz n a d d r u g e p r i t i s n u t e n a g r u d n i
k o š . A li č a k a k o j e P a t r i c k (o n j e m u i H o l m e s u g o v o r i ­
m o k a o o z b iljs k im lič n o s ti m a , a li z a p r a v o m is l im o n a
C o n a n a D o y le a ) u z e o t u id e ju iz j e d n o g a o d t ih iz v o ra ,
o s t a j e č in j e n i c a d a j u j e o n t a k o t e m e l j i t o p r e r a d i o t e j e
k r ip to a n a liz a o s ta la je d in i n a č in rje š a v a n ja p ro b le m a .
U u s p o r e d b i s H o l m e s o v i m p o t h v a t o m b l ij e d e s v a
d r u g a r j e š e n j a k o ja s r e ć e m o u l i t e r a r n i m d je lim a . W e s t-
r e ll K e e n , » T r a g a č z a n e s t a l i m o s o b a m a « , p o s ta r ij i, o t ­
m je n č o v je k u v ije k u l j u d n a p o n a š a n j a , lik š t o g a j e s tv o ­
r io p i s a c R o b e r t W . C h a m b e r s , d o b i v a u r u k e n e k a k v u
š if r u k o j a s e s a s t o j i o d p r a v o k u t n i k a p r e c r t a n i h d ija g o ­
n a l a m a (o d k o jih s u n e k e p r e k r i ž e n e c r t i c a m a ) . K a o sv i
d r u g i iz m iš lje n i k r i p t o a n a l i t i č a r i . K e e n m o r a n a jp r ije

99
g u r n u t i č i t a o c u p o d n o s s v o ju s ja j n u k r i p t o a n a l i t i č k u
» le g itim a c iju « , a z a tim m o r a » p a s ti u n e s v ije s t« o d s iln e
z a p r e p a š t e n o s t i n a d a p s o l u t n o m j e d i n s t v e n o š ć u š if r e
k o j u n i k a d p r ij e n ije v id io n i ti s e i k a d a n a n e š t o s li č n o
n a m j e r i o . N je g o v a j e p r v a r e a k c i j a t i p i č n a i u p r a v o k l a ­
s ič n a za o v a j ž a n r

» T o j e z a is ta n a jč u d n i ja š if r a n a k o j u s a m i k a d n a ­
le tio « , r e č e g. K e e n , » n a jč u d n i ja z a k o j u s a m i k a d
č u o . A v id io s a m n a s t o t i n e — n a s to tin e ! — š if a r a
S ta te D e p a r tm e n ta , n a s t o t i n e t a j n i h v o j n ih k o d o ­
v a , n a s t o t i n e l u k a v o s m i š l j e n i h o r i j e n t a l n i h š if a r a ,
n a s to tin e s im b o la u p o trije b lje n ih u p o s lo v n im
t r a n s a k c i j a m a , z n a k o v e k o j i m a s e s lu ž e k r i m i n a l c i
i p o č in i te l ji s v a k a k v i h z lo d je la . S v a k a o d t i h š if a r a
m o ž e s e r ije š iti a k o jo j s e p o s v e t i d o v o l j n o v r e m e ­
n a i s t r p l j e n j a i a k o s e n e š t o z n a o to j d i s c i p li n i.
A li o v a j e š if r a , m o j g o s p o d i n e , n a p r o s t o p r e je d ­
n o s ta v n a !«

U n a t o č t o m e , g. K e e n r je š a v a k r i p t o g r a m , b r z o i b e z
p r o b l e m a , p o š t o o t k r i v a d a o n e c r t i c e z a p r a v o o b i lj e ž a ­
v a ju lin ije k o je u s v a k o m p r a v o k u t n i k u č in e g r u b e i
n e z g r a p n e , a li i p a k u o č ljiv e o b r i s e o v e ili o n e b r o j k e . T e
b r o j k e t v o r e š if a r s k i a lf a b e t s i s t e m a k o ji j e t a k o j e d n o ­
s t a v a n d a n e m o ž e b iti j e d n o s t a v n ij i: 1 = a; 2 = b; 3 = c;
4 = d . . . i t a k o d a lje . Š i f r i r a n a p o r u k a n a m i j e n j e n a j e
n a o č i t o m k a p e t a n u K e n n e t h u H a r r e n u , p r i p a d n i k u F i­
l ip i n s k i h iz v id n ik a . O t v o r e n i t e k s t g la s i: »V id je la s a m v a s
s a m o je d a n p u t u ž iv o tu , a li v a s lju b im . E d i th I n v v o o d «
K e e n s a z n a j e iz s v o jih g o l e m ih d o s j e a d a g đ ic a In v v o o d
i m a 24 g o d i n e , d a j e 1902. d i p l o m i r a l a n a d j e v o j a č k o j v i­
s o k o j š k o li B a r n a r d C o lleg e ( je d n o m f a k u l t e t u H a r v a r d -
s k o g s v e u č i l iš ta ) , d a j e s a d a a s i s t e n t i c a p r o f e s o r a B o g g -
s a iz A m e r i č k o g m u z e j a n a t p i s a ( A m e r ic a n M u s e u m o j
I n s c r ip tio n s ) i d a j e v e lik i s t r u č n j a k z a a r a p s k e k r ip t o -
g r a m e . N a k r a j u r o m a n a K e e n s je d i n ju j e z a lju b lje n ik e .
H . R i d e r H a g g a r d , a u t o r g l a s o v i ti h p u s t o l o v n i h r o m a ­
n a S h e (O n a ) i K in g S o l o m o n s M in e s ( R u d n i c i k r a l j a S a -
l o m o n a ) , n a p i s a o j e i r o m a n C o lo n e l Q u a r itc h ( P u k o v ­
n i k Q u a r i t c h ) . G la v n i lik , s i r o m a š a n č o v je k n e u g l e d n e
v a n j š t i n e i v e ć u s r e d n j i m g o d i n a m a , u s p i j e v a r ij e š i ti
n e k a k a v t e š k i k r i p t o g r a m i z a h v a l ju j u ć i t o m e p r o n a ć i
b a j o s l o v n o t a j n o b la g o , p a s e ž e n i d j e v o j k o m k o j a g a

100
v o li i k o ja s e t a k o s p a š a v a o d » u d e s a g o r e g o d s m r ti«
— t o j e s t o d u d a j e z a n e k o g a m la d o g , b o g a to g i n a o č it o g
m u š k a r c a , č iji j e v e lik i n e d o s t a t a k u t o m e š to g a o n a n e
v o li. Z a n im ljiv o j e d a s u j e d n a o d H a g g a r d o v ih n e ć a k i ­
n ja i j e d a n n je g o v n e ć a k p o s li j e s lu ž ili u e n g le s k o j S o b i
b r . 40.
L lo y d C. D o u g la s u b a c i o j e d n e v n ik p i s a n tzv. ra il fe n ­
c e š i f r o m ( š if r a - p lo t) u s v o j r o m a n M a g n ific e n t O b s e s ­
s io n ( V e li č a n s t v e n a o p s e s ija ) . K r i p t o g r a m z a p o č in je
ovako:
R A E I O S D R O M F I N
E D R C N I E Y U Y R E D

O. H e n r y * j e s k l e p a o i r o n i č k u z a b a v n u p r i č u o »C al-
l o w a y je v u k o d u « . N o v i n a r C a llo w a y , d o p i s n i k n e k o g a
n j u j o r š k o g lis ta , u s p ij e v a p r o k r i j u m č a r i t i k r o z c e n z u r u
j e d n e z e m lje iz v je š ta j p o m o ć u n e k o l i k o o t r c a n i h n o v i n ­
s k ih k liš e ja k o je u p o t r e b l j a v a k a o k o d . P r v i je d i o s v a ­
k o g k liš e ja k o d , a d r u g i, k o ji j e C a llo w a y i s p u s tio , d a je
o t v o r e n i t e k s t . Z a to F O R E G O N E z n a č i is h o d ; D A R K
z n a č i p o b je d n ik , B R U T E z n a č i (v o jn a ) s n a g a ; B E G G A R S
Z N A C I o b ja š n je n je .* * M o r a s e s t u g o m k o n s t a t i r a t i d a
s u n j u j o r š k i u r e d n i c i r a z u m je l i p o r u k u ! R o b e r t G r a v e s
» d a o « j e s t a r i m R i m lj a n i m a d v ije š if r e : o b i č n u ( c e z a r ­
s k u ) i s p e c i j a l n u ( je d a n p o l i a l f a b e t s k i s is te m ) ; u č in i o je
t o u s v o m r o m a n u I, C la u d iu s (Ja , K la u d ije ) . V e lik i i n ­
d i js k i p i s a c R a b i n d r a n a t h T a g o r e š i f r i r a o j e u p u t e k a k o
d a s e p r o n a đ e n e k o s k r i v e n o b l a g o p o s lu ž iv š i s e g u d h a -
le k h u y a o tn , k l a s i č n i m i n d ij s k im k r i p t o g r a f s k i m s i s t e ­
m o m , u s v o jo j p r i p o v i j e t k i G u p ta - d h a n a ( S k r iv e n o b l a ­
g o ).
A li v e ć in u l i t e r a r n i h k r i p t o g r a m a n a la z im o u m i s t e ­
rio z n im p r ip o v ije tk a m a i ro m a n im a . B r a m S to k e r, a u ­
t o r D r a k u le , z a s n o v a o j e f a b u l u s v o g a r o m a n a T h e M y ­
s te r y o f th e S e a ( M o r s k a t a j n a ) n a f a n t a s t i č n o z a m r š e ­
n o m s i s t e m u s k r iv a n ja ; n ije i s k l j u č e n o d a j e t a k n jig a
n a s t a l a , k a o i B y m e o v r o m a n S i le n t Y e a r s ( N ije m e g o ­
* P s e u d o n im a m e r i č k o g p is c a i n o v i n a r a S. W . P o r t e r a
(1 8 6 2 —1910), a u t o r a p r š t a v i h ir o n i č n i h i s a t i r i č n i h p r i p o v ij e d a k a . -
P re v .
** K liš e ji s u fo r e g o n e c o n c lu s io n , d a r k h o rs e , b r u te fo r c e i b e g g a rs
d e s c r ip tio n , č e s t i n o v in s k i s t il is t ič k i k liš e ji. F o r e g o n e c o n c lu s io n «= n e ­
m i n o v a n z a k lj u č a k ( is h o d ) ; d a r k h o r s e — n e o č e k i v a n i p o b j e d n i k ( d o ­
s lo v n o : m r a č n i k o n j) ; b r u te fo r c e = s i r o v a s n a g a ; b e g g a rs d e s c r ip tio n —
v a p i z a o b j a š n j e n j e m . - P re v .

101
d in e ) , n a p r o s t o z a to d a b i a u t o r d o k a z a o s v o ju v e lik u
p a m e t p r ik a z a v š i č it a o c i m a ta j p o s t u p a k . R je š e n je z a g o ­
n e t k e d o v o d i, n a r a v n o , d o o t k r i ć a b a jo s l o v n o g b la g a .
A g a th a C h r i s t i e u p o t r e b l j a v a u r o m a n u T h e F o u r S u s ­
p e c ts ( Č e tv o r o o s u m n j i č e n i h ) o t v o r e n i k o d z a s n o v a n n a
c v ije ć u ; k r i p t o g r a m r je š a v a n je z in a d e t e k t i v k a - a m a t e r -
k a , s i m p a t i č n a u s id j e li c a » te ta « J a n e M a r p le . E . C. B e n ­
tle y , a u t o r r o m a n a T r e n t's L a s t C ase ( T r e n t o v p o s lj e d n ji
s lu č a j), k l a s i č n o g d j e l a e n g le s k o g a d e t e k t i v s k o g ž a n r a ,
t j e r a T r e n t a u r o m a n u T h e M in is te r in g A n g e l ( A n đ e o o s ­
v e tn i k ) d a s e is to t a k o m u č i s n e k i m k o d o m s a z d a n i m
n a c v ije ć u . D r S a m u e l J o h n s o n , j u n a k r o m a n a T h e S t o ­
le n C h r is tm a s B o x ( U k r a d e n i b o ž ič n i d a r ) a u t o r i c e L il­
lia n d e la T o r r e , r je š a v a j e d n u s k it a ls k u š if r u : k r i p t o ­
g ra m je n a p is a n n a d rv e n o j n o zi k o ja je u p o trije b lje n a
k a o s k ita la . U s a b la s n o j p r ič i R h o d e s a J a m e s a T h e T r e a ­
s u r e o f A b b o t T h o m a s ( B la g o o p a t a T h o m a s a ) r je š e n je
k r i p t o g r a m a d o v o d i d o s k r i v e n o g b la g a . P r i m j e r a i m a
n a d e s e t k e —p o n e k a d u p r i p o v i j e t k a m a , p o n e k a d d a b i
s e o b o g a t i l a f a b u l a r o m a n a . L e p e z a k r i p t o g r a m a s iln o
je š ir o k a ; t e m e lj e s e n a s v e m u i s v a č e m u — o d D e w e y je -
v o g d e c i m a l n o g s i s t e m a k l a s i f i c ir a n ja k n j ig a u v e lik im
b ib lio te k a m a d o ru le ta .
» B e le tr is tič k i« k r i p t o g r a m i p o s t a j a l i s u s v e s lo ž e n iji
š to s u č it a o c i p o s ta j a li iz b irljiv iji. G o d i n e 1932. l o r d P e ­
t e r W im s e y , d e t e k t i v - i n t e l e k t u a l a c , r je š a v a u r o m a n u
D o r o t h y S a y e r s H a v e H is C a rc a ss ( U z m ite n je g o v o t r u p ­
lo ) k r i p t o g r a m š i f r i r a n p o m o ć u P la y f a ir š if r e — i t o p o ­
s tiž e v r lo e le g a n t n i m p o s t u p k o m . N a j z a m r š e n i ji k r i p ­
t o g r a m k o ji j e i k a d o b ja v lje n u b e l e t r i s t i c i s v a k a k o j e
p o lia lfa b e ts k i k r ip to g ra m s r a z b a c a n im a lf a b e tim a o b ­
ja v l je n u r o m a n u H e l e n M c C lo y P a n ic ( P a n ik a ) ; ta j j e
r o m a n o b j a v l je n 1944, u v r ij e m e k a d j e z b o g r a t a z a n i ­
m a n j e z a k r i p t o l o g i j u b ilo v r lo v e lik o . A u t o r i c a p o k a z u ­
j e d a s a s v im lije p o p o z n a je k r i p t o l o g i j u i l i t e r a t u r u o
n jo j, a t o v i d im o i p o t o m e š to n a v o d i s t a n d a r d n e k r ip -
t o l o š k e k n jig e o p i s u j u ć i b i b l i o t e k u ž r t v e — k o j a j e k r ip -
to lo g . N e ć a k in j a ž r tv e r je š a v a d o d a š e š i f r u d o n e k l e i n ­
t u i t iv n o , a li i s m n o g o a n a liz e , a r j e š e n j e k r i p t o g r a m a
o t k r i v a u b o j ic u . G o d i n e 1957. l a n F l e m i n g d a je s v o m j u ­
n a k u , J a m e s u B o n d u , z a d a t a k d a s e d o č e p a s o v je t s k e
a p a r a t u r e z a š i f r i r a n j e S p e k ta r ; j u n a k iz v r š a v a z a d a t a k ,
a li n a m a u t o r n a ž a lo s t n e o p i s u j e f u n k c i o n i r a n j e S p e k -
tora. R o m a n u k o j e m u s e t o d o g a đ a . F r o m R u s s ia , W ith

102
L o v e (Iz R u s ije , s lju b a v lju ) , b io je j e d a n o d n a jd r a ž i h r o ­
m a n a p r e d s j e d n i k a J. F. K e n n e d y ja .

K r i p t o l o g i j a se, r a z u m ljiv o , u b a c i l a i u k i n e m a t o g r a ­
fiju . U f ilm u D is h o n o r e d ( O b e š č a š ć e n a ) M a r l e n e D ie ­
t r i c h s v ir a n e k o l i k o d i v n ih a k o r d a u k o j im a je s k r i v e n a
t a j n a p o r u k a ; n o t e s lu ž e k a o e k v iv a l e n t i s lo v a . T r i d e s e ­
t i h g o d i n a , k a d s u f ilm s k e s e r i je b ile t a k o p o p u l a r n e
k a o š t o s u d a n a s te le v iz ijs k e , P a u l K e lly j e b io z v ije z d a
t r i l e r a u 15 n a s t a v a k a T h e S e c r e t C o d e (T a jn i k o d ) . S e r ija
d o d u š e n ije i m a la g o t o v o n i k a k v u v e z u s k r ip t o lo g i jo m ,
a li j e z a to u n jo j b i l o t u č n j a v e n a p r e t e k . R a z u m ije s e d a
j e v iš e o d n e k o l i k o z r n a k r i p t o l o g i j e b ilo u f ilm u T h e
B lo n d e C o u n te s s ( P la v o k o s a g r o f ic a ) , e k r a n i z a c i ji i s t o ­
i m e n o g Y a r d le y j e v a r o m a n a . Z r n c e k r i p t o l o g i j e n a š lo
s e i u e k r a n i z a c i ji r o m a n a F r o n t R u s s ia , W ith L o v e . T o je
j e d n a s a s v im k r a t k a s c e n a , o d n e k o l i k o s e k u n d i, u k o jo j
v i d im o S p e k to r a , a li z a o n e k o ji s e u t o r a z u m ij u i t o je
s a s v im d o v o l j n o d a z a k lj u č e k a k o t a n a p r a v a z a š i f r i r a ­
n je n e n a l i k u j e n i n a j e d n u p r a v u š i f a r s k u a p a r a t u r u . Z a
d r u g o g a s v je t s k o g r a t a s n i m l j e n j e p o l u d o k u m e n t a m i
f ilm T h e H o u s e o n 9 2 ,h S tr e e t ( K u ć a u 92. u lic i). T o j e
» ig ra n i« film r a đ e n p o i s tin ito m d o g a đ a ju . U j e d n o j s c e n i
v i d im o k a k o n j e m a č k i š p ij u n i p r i m a j u k r i p t o g r a f s k u
p o d u k u u š p i j u n s k o j š k o li u H a m b u r g u . (M o ž e s e č a k
p r e p o z n a t i t i p i č n a v i g e n è r e o v s k a ta b lic a .)
I u g la z b i i m a k r ip t o lo g i je . O k o 1898. g la s o v iti e n g le s ­
ki k o m p o z ito r s ir E d w a rd E lg a r n a p is a o je s k la d b u V a ­
rija c ije n a o r ig in a ln u te n tu u k o jo j s e p o m o ć u g la z b e o p i ­
s u je u s v a k o j o d n iz a v a r ija c ija p o j e d a n n je g o v i n t i m n i
p r ija te lj, n je g o v a ž e n a i n a p o k o n o n s â m . O s n o v n o j
t e m i, u G - m o lu , E l g a r j e d a o n a s lo v E n ig m a , i r e k a o d a
j e i o n a z a p r a v o s a m o v a r i j a c i ja n a n e k u d r u g u t e m u —
k o j u n ije n i k a d o t k r i o . O b ja š n ja v a ju ć i to , n a p i s a o je:
» N e ž e lim v a m r e ć i š to j e E n ig m a . T o j e j e d n a 'm r a č n a
iz r e k a ’ k o ja m o r a o s ta ti n e o b ja š n je n a i n e o tk r iv e n a . . .
o s n o v n a s e t e m a u o p ć e n e p o ja v lju je .« M n o g i s u m u z i ­
k o l o z i p o k u š a l i d o k u č i t i t u g la v n u t e m u ; n e k i s u p r e t ­
p o s ta v l ja l i d a j e t o n e k i m o tiv iz P arsifala, d r u g i d a j e r i ­
j e č o m o t i v u iz o p e r e P a g lia c c i, a n e k i o p e t d a j e g la v n a
t e m a m e l o d i j a A u l d L a n g S y n e * . M o ž d a s e k lju č E n ig m e

* J e d n a o d n a j p o p u l a r n i j i h š k o t s k i h n a r o d n i h p je s a m a ; o b i č n o
s e p je v a p r ilik o m o p r o š ta ja ili u p r v i m t r e n u c i m a N o v e g o d in e . - P re v .

103
 k r ij e u k r i p t o g r a m u š to g a j e E lg a r p o s l a o g đ ic i D o r i
P e n n y , j e d n o j o d o s o b a š to ih j e o p i s a o u s v o jim » V a ­
r ija c ija m a « ( D o r a b e lla iz » V a rija c ije X « ). K a o m l a d a
d je v o jk a , u s v o jim d v a d e s e t i m g o d i n a m a , D o r a j e p r o ­
v o d i la m n o g o v r e m e n a s E lg a r o m . K a d g a j e j e d n o m z a ­
p i t a l a š to j e z a p r a v o E n ig m a , r e k a v š i d a t o n i k a k o n e
m o ž e d o k u č it i, E lg a r jo j j e o d g o v o r io : »A j a s a m b io s i­
g u r a n d a ć e š t o u p r a v o ti p o g o d iti!« E lg a r o v k r ip t o g r a m
tv o r i 87 s im b o l a o d k o jih s e s v a k i s a s to ji o d je d n e ,
d v iju ili t r i ju k r iv u lja u r a z lič itim p o lo ž a jim a ; z a to s e č i­
ta v k r i p t o g r a m d o i m a n a p r v i p o g l e d k a o c r t e ž s t a d a
o v a c a . D o s a d g a n i t k o n ije u s p i o r ije š iti, p a n e z n a m o
k r ij e li s e u n j e m u d o i s t a t a j n a E n ig m e . A k o g a n e t k o
r ije š i, m o ž d a ć e t a k o r ije š iti j e d n u o d n a j č u d n i j i h ta jn i
u p o v i je s ti g la z b e .
S p o m e n i m o n a k r a j u s lik u k o ja i m a n a s lo v n a p i s a n u
k o d u . T o b i s e m o g lo s h v a ti ti k a o d a je r ije č o n e k o j
a p s t r a k t n o j slic i, a li j e o v a n a s l i k a n a p o t p u n o f ig u r a ti v ­
n o i p r ik a z u je d v a z a v je r e n i k a o d k o j ih j e d a n š a p ć e d r u ­
g o m n e š t o u u h o . S lik a j e d io s e r i je t e m p e r a f o r m a t a
2 9 x 39 c m k o je p r ik a z u ju r a đ a n j e S j e d i n j e n i h D r ž a v a i
n j ih o v u b o r b u z a s l o b o d u i n e z a v is n o s t. A u t o r j e J a c o b
L a w r e n c e , a u n a s lo v u s lik e p r e p i s a n j e d i o p o r u k e
k o j u j e iz d a jic a B e n e d i c t A r n o ld p o s l a o e n g l e s k o m š p i ­
j u n u J o h n u A n d r e u : 120.9.14 2 8 6 .9 .3 3 to n 2 9 0 .9 .2 7 b e at
1 5 3 .9 .2 8 11 0 .8 .1 9 2 5 5 .9 .2 9 e v e n in g 178.9.9. G la v n i n a s lo v
s li k e g la s i: K o d ir a n a p o r u k a j e d n o g p o tk a z iv a č a .

104
 22

K R IJU M Č A R I, B IZ N IS M E N I I T V O R C I
N E T A J N IH K O D O V A

G la v n i s v je d o k o p t u ž b e n a s u đ e n j u k o je j e 2. s v ib n ja
1933. p o č e l o p r e d F e d e r a l n i m s u d o m u N e w O r l e a n s u
b i la j e n o v a v r s t a d e t e k t i v a . T a ž e n a ( je r r ije č j e o ž e n i)
n ije s li j e d i la z lo č i n c e k r o z l a b i r i n t p o d z e m lja , n e g o j e
s l i j e d i la s lo v a k r o z v iju g a v e l a b i r i n t e š to ih s tv a r a ju k o ­
d o v i i š if r e . U m je s to d a p o s i p a g l a t k e p o v r š i n e p o s e b ­
n i m p r a š k o m k a k o b i o t k r i l a o t i s k e p r s t i ju , o b a v lj a la je
o s je t lj iv e a n a l i t i č k e t e s t o v e p o m o ć u k o j ih s e o t k r i v a ju
t r a g o v i o t v o r e n o g t e k s t a . P a ip a k , n je z in a s u s v j e d o č a n ­
s tv a i m a l a j e d n a k o s t r a š n u i n e o b o r i v u d o k a z n u m o ć
k a o b i lo k o ji » o b ič a n « , s t a n d a r d n i p o lic ijs k i p o s t u p a k .
G o s p o đ a E l iz e b e th S m i t h F r ie d m a n ,* k r i p t o a n a l i t i č a r -
k a O b a l s k e s tr a ž e (C oast G u a rd ), d o š l a j e n a s u d , k a o
s v je d o k o p tu ž b e , d a d a d e isk a z o d e k rip ta ž a m a k o d ir a ­
n i h p o r u k a n a jv e ć e i n a j m o ć n i j e o r g a n i z a c i je z a k r i j u m ­
č a r e n j e a l k o h o l a u d o b a a m e r i č k e p r o h ib i c ij e , C o n s o li­
d a te d E x p o r te r s . N je z in i d e k r i p t a t i i m a li s u p o s lu ž i ti k a o
d o k a z n e č e g a š t o s e p r i j e n ije m o g lo d o k a z a ti: v e z e iz­
m e đ u k o lo v o đ a i o p e ra c ija b r o d o v a za k riju m č a re n je
a lk o h o la .
T o n ije b i o p r v i t a k a v i s t u p g đ e F r i e d m a n p r e d s u ­
d o m . U g o d i n a m a p r o h i b i c i j e r a s l a j e ž e đ n a c ije , ile g a l­
n e t o č i o n i c e s u n i c a l e k a o g ljiv e p o s li j e k iš e , z a k o n s e
k r š i o n a s v a k o m k o r a k u , a g e n iji z lo č i n a b o g a ti li s u s e
z a d o v o lj a v a j u ć i z a k o n o m n e d o p u š t e n u p o t r a ž n ju . S itn i

* Ž e n a g la s o v it o g k r i p t o l o g a W il li a m a F r i e d m a n a . — P re v .

105
l u p e ž i k a o Al C a p o n e p o s ta j a li s u p r e k o n o ć i m o ć n i p o ­
s lo v n i lju d i. S t v o r e n i s u , r a d i k r i j u m č a r e n j a , p r a v i g a n g ­
s t e r s k i k o n c e r n i , » s in d ik a ti« , k o ji s u u p o g l e d u v e lič in e ,
p r o m e t a , g e o g r a f s k e r a s p r o s t r a n j e n o s t i b i li k o p i j e i d o ­
s to j n i t a k m a c i i n d u s t r i j s k i h k o l o s a . Z lo č in s e o r g a n i z i ­
r a o , p r e t v o r i o s e u » o r g a n iz ir a n i b iz n is « . N a t e m e l j i m a
k o ji s u t a d a s t v o r e n i d a n a s s to j e M a fia i C osa N o s tr a .
O r g a n iz a c ijs k a is k u s tv a , d o k o j ih s u b o o tle g g e r i* d o ­
la z ili n a k o p n u , p r e n o s i l a s u s e n a r u m r u n n e r e ** n a
m o r u , k r i j u m č a r e š to s u iz d r u g i h z e m a lj a d o p r e m a l i u
S A D g o l e m e k o l ič in e ž e s t o k i h p i ć a b e z k o j ih s e č it a v a
t a d j e l a t n o s t n e b i b i l a m o g la z a m is liti. D o k s u g a n g s t e ­
r i n a k o p n u im a li p o s l a s a s p e c i j a l n i m p r o h i b i c i j s k i m
a g e n t i m a u s lu ž b i M in i s ta r s tv a p r a v d e , k r i j u m č a r i n a
m o r u m o r a l i s u iz la z iti n a k r a j s O b a l s k o m s t r a ž o m .
S to j e r u tn r u r m e r a b ilo v iš e , i š t o s u s e b o l je o r g a n i ­
z ir a li, t o s u im a li b o l je i b r ž e b r o d o v e , i t o s u s e v iš e s l u ­
ž ili r a d i j e m p o m o ć u k o je g a s u g a n g s t e r s k i š e fo v i, p r a v i
o r g a n i z a t o r i k r i j u m č a r e n j a , o d r ž a v a li k o n t r o l u n a d f lo ­
t a m a k r i j u m č a r s k i h b r o d o v a n a p u č in i . R a d i o - p o r u k a -
m a o b a v je š t a v a n i s u k r i j u m č a r s k i č a m c i i b r o d o v i o p o ­
t e z i m a O b a l s k e s tr a ž e , v e lik im t e r e t n i m b r o d o v i m a j a v ­
lja lo s e g d je s e i m a ju s a s t a ti s b r z i m m a l i m b r o d o v i m a
k o ji ć e a l k o h o l p r e b a c i t i u k a k v u z a b a č e n u d r a g u , g d je
ć e g a g a n g s te r i d o č e k a t i, p r e u z e t i i p r e t o v a r i t i u k a m i o ­
n e ; r a d i j e m s u s e s la le p o r u k e b r o d o v i m a - m a m c i m a
k o ji s u , b e z k a p i a l k o h o l a , im a li z a d a t a k d a o d m a m e
p a t r o l n e č a m c e i b r o d o v e O b a l s k e s t r a ž e k a k o b i flo ti-
lja k r i j u m č a r s k i h b r o d o v a m o g la s i g u r n o p r o ć i k r o z n ji­
h o v k o r d o n , u p o z o ra v a li s u se k r iju m č a rs k i b ro d o v i i
č a m c i d a ih s lije d e p a t r o l n i č a m c i O b a l s k e s tr a ž e , s la l a
s u s e u p o z o r e n j a o z a s j e d a m a O b a l s k e s tr a ž e , p a s e u
t a k v i m s lu č a j e v i m a ja v lja lo č a m c i m a k r i j u m č a r a d a n e
i s p l o v e n a s a s t a n k e s v e lik im b r o d o v i m a n a p u č i n i (iz­
v a n a m e r i č k i h t e r i t o r i j a l n i h v o d a ) . U k r a tk o , p o m o ć u
r a d ija m o g la se iz v a n re d n o e fik a s n o k o o r d in ir a ti sv a ta
s i l n a k r i j u m č a r s k a a k ti v n o s t.
R a z u m ije s e d a s u s v e t e p o r u k e b ile š i f r i r a n e . R a d io -
t e l e g r a f i s t i O b a l s k e s tr a ž e p o č e l i s u i h i n t e r c e p t i r a t i o d -

" A m e r i č k a r ije č k o ja o z n a č u j e o r g a n i z i r a n o g k r i j u m č a r a a l k o ­
h o l a p o v e z a n o g s g a n g s t e r i m a . T o č n ije : t o j e n a z iv z a j e d n u g a n g s t e r ­
s k u » s p e c ija liz a c iju « . — P re v .
** P o d s j e ć a m o č i t a o c e d a s u r i in i r u m t e r i b ili k r i j u m č a r i a l k o h o l ­
n ih p ić a (v id i 1. p o g la v lje ) — P re v .

106
m a h , o d s a m o g p o č e tk a , i s la t i i n t e r c e p t e u s v o je k o ­
m a n d e , a li n i O b a l s k a s t r a ž a n i b ilo k o ja t a d a š n j a s lu ž b a
z a b o r b u p r o t i v k r i m i n a l a n ije i m a l a d e k r i p t e r e k o ji b i
i h m o g li p r o č i t a t i . D o t r a v n j a 1927. n a k u p i l o s e v e ć
m n o g o s to tin a ta k v ih in te r c e p a ta u o b a v je š ta jn o m u r e ­
d u O b a l s k e s tr a ž e , g d je s u m o r a l i le ž a ti n e d e k r i p t i r a n i ,
n e p ro č ita n i.
J e d n o g d a n a u t r a v n j u 1927. p r e d s t a v n i k O b a ls k e
s t r a ž e k a p e t a n k o r v e t e C h a r le s S. R o o t s a s t a o s e s p r e d ­
s t a v n i c i m a U p r a v e z a p r o h i b i c i j u (B u r e a u o f P r o h ib i­
tio n ). N a t o m s u s a s t a n k u d o g o v o r e n i n e k i n o v i o b lic i
s u r a d n j e i z m e đ u t i h d v iju s lu ž b i, i t o j e u b r z o i m a lo n e ­
k o l i k o p o s lj e d ic a . G o s p o đ a F r i e d m a n , k o j a j e i p r ije
t o g a p o n e k a d r a d i l a z a U p r a v u z a p r o h ib i c ij u , s a d a j e
p o z a j m l j e n a k a o d e k r i p t e r O b a l s k o j s tr a ž i i d o b i l a j e
p o s e b n u s o b u u c e n t r a l n o j u p r a v i O b a l s k e s tr a ž e u
W a s h i n g t o n u . O s im to g a , U p r a v a z a p r o h i b i c i j u d a l a j e
o s o b lj e , a O b a l s k a s t r a ž a t e h n i č k u o p r e m u z a p o d i z a n j e
i r a d d v iju i n t e r c e p t o r s k i h s ta n i c a , j e d n e u S a n F r a n c is -
c u i j e d n e n a F lo r id i, p o t r e b n i h d a s e o s i g u r a n e p r e s t a ­
n i p riliv g r a đ e z a d e k rip tir a n je . G o s p o đ a F rie d m a n
d e k r i p t i r a l a j e u d v a n a r e d n a m j e s e c a g o to v o s v e n a g o ­
m ila n e p o r u k e , p a se ta k o m o g la u s r e d o to č iti n a in te r ­
c e p t e s t a n i c a O b a l s k e s t r a ž e n a Z a p a d n o j o b a li, tj. n a
p o r u k e k o je s u se o d n o s ile n a te k u ć u d je la tn o s t k riju m ­
č a r a . N a jv e ć i d i o t i h p o r u k a s la l e s u d v ije s u p a r n i č k e
k r i j u m č a r s k e f l o t e — f lo t a d i v o v s k e g a n g s t e r s k e o r g a n i ­
z a c ije C o n s o lid a te d E x p o r te r s ( b ila j e t o l e g a l n o r e g i s t r i ­
r a n a f ir m a , k o j a s e r a d i k a m u f l a ž e b a v il a le g a l n im p o ­
s lo v i m a ) i t a k o z v a n e » H o b b s o v e g r u p e « . S je d iš te o b iju
o rg a n iz a c ija b io je V a n c o u v e r, lu č k i g ra d u d rža v i W a ­
s h i n g t o n , n a p a c if ič k o j o b a l i SA D .
U p o č e tk u je p o s a o b io ta k o o rg a n iz ira n d a je g o s p o ­
đ a F rie d m a n d e k r ip tir a la in te r c e p te u sv o m u r e d u u
W a s h i n g t o n u i z a ti m s la l a n j ih o v e d e k r i p t a t e n a p a c if i­
č k u o b a l u — i t o t e l e g r a f o m , a k o s u b ili h i t n i u t o m s m i ­
s l u d a s e n a n j ih m o g lo n e p o s r e d n o r e a g i r a t i , ili z r a č ­
n o m p o š t o m . A li, k a k o b i s e u š t e d j e l o n a v r e m e n u i
o m o g u ć ilo d a d e k r ip ta ti in te r c e p a ta p o s ta n u o d m a h
d o s tu p n i o n d je g d je s u n a jp o tre b n iji, g o s p o đ a F r ie d ­
m a n j e 1928. o t p u t o v a l a n a Z a p a d n u o b a l u d a C. A.
H o u s e la n a u č i k a k o ć e d e k r ip tir a ti in te r c e p te š ifrira n e
s i s t e m i m a k o j e j e o n a v e ć r a z b ila . H o u s e l j e u n a r e d n i
21 m j e s e c t a k o o b r a d i o 3 3 0 0 p o r u k a k o je j e e m i t i r a l o

107
č e t i r i ili p e t k r i j u m č a r s k i h s t a n i c a n a o b a li i d v a d e s e t a k
k riju m č a rs k ih b ro d o v a .
Z a h v a lju ju ć i p o d a c i m a d o k o jih s e d o l a z i lo k r ip t o a -
n a li z o m (i a k ti v n o š ć u s ta n i c a z a r a d i o - lo k a c ij u ) O b a l s k a
j e s t r a ž a m o g la v r š iti s v e s n a ž n iji p r i t i s a k n a k r i j u m č a ­
r e . B o o tle g g e r i s u b r z o o t k r i l i n e d o s t a t k e s v o je r a d io -
m r e ž e , n a r o č i t o š to s e tič e k o d o v a i š if a r a . T o v id im o
p o t o m e š to s u s e u n a r e d n e d v ije g o d i n e s il n o p o v e ć a ­
le i p r o š i r i l e n jih o v e k r i p t o g r a f s k e i r a d i o - s l u ž b e . D o k
s u 1927. i 1928. im a li s a m o d v a o p ć a s is t e m a , k o ji s u s e
m ij e n j a li s v a k ih š e s t m je s e c i, v e ć o k o s r e d i n e 1930. d o ­
s lo v n o s v a k i k r i j u m č a r s k i b r o d i č a m a c i m a v la s titi k o d
ili š if r u . U s v ib n ju 1930, n a p r i m j e r , o r g a n i z a c i ja C o n s o ­
lid a te d E x p o r te r s r a s p o l a g a l a j e s t r i o d a š i l j a č a n a o b a li,
k o ji s u s a s v a k im b la c k o in ( b r o d o m z a p r ij e v o z t e r e t a )
k o m u n i c i r a l i p o m o ć u d r u k č i j e g k r i p t o s i s t e m a , a o s im
t o g a j e m a t i č n i b r o d k r i j u m č a r s k e f lo te k o m u n i c i r a o s
b r o d o v i m a i č a m c i m a p o s e b n i m , s a s v im d r u k č i j i m s i­
s t e m o m . U j e s e n 1929. ta j k r i j u m č a r s k i k o lo s , k o ji j e lik ­
v i d i r a o i p r o g u t a o s v e k o n k u r e n t e n a Z a p a d n o j o b a li,
o s n o v a o j e p o d r u ž n i c u u B e liz e u , u t a d a š n j e m B r i t a n ­
s k o m H o n d u r a s u , k o ja j e o d m a h d o b i l a v l a s t it i o d a š i ­
lja č . N je g o v r a d i o - p r o m e t b r z o j e r a s t a o i z a k r a t k o v r i ­
j e m e d o s e g a o j e n e k o li k o s t o t i n a k r i p t o g r a m a m je s e č ­
n o . N a a t l a n t s k o j o b a li F l o r i d e i n t e r c e p t i r a l o s e p r o ­
s j e č n o 25 k r i p t o g r a m a d n e v n o , a u p o d r u č j u N e w Y o r-
k a u v e lja č i 1930. j e d a n j e r a d i o - i n s p e k t o r u h v a t i o u
s a m o p e t d a n a e m is ije 45 n e p r i j a v l j e n i h o d a š i l j a č a k o ji
s u s lu ž ili k r i j u m č a r s k i m b r o d o v i m a š to s u o p e r i r a l i u
z o n i o d N o v e S c o tije (N o v a Š k o t s k a ) d o B a h a m s k o g
o t o č j a . N a v o d n o j e j e d a n g a n g s t e r s k i » s in d ik a t« p l a ć a o
s v o m r a d i o - s t r u č n j a k u 10.000 d o l a r a g o d i š n j e — i t o u
d o b a v e lik e e k o n o m s k e k riz e ! Z a n im ljiv o j e d a j e k r ip -
t o s i s t e m e z a p o t r e b e r a d i o - m r e ž e f i r m e C o n s o lid a te d
E x p o r te r s i z r a đ iv a o j e d a n u m i r o v l j e n i p o r u č n i k b o j n o g
b r o d a b r ita n s k e ra tn e m o rn a ric e .
N je g o v o j e im e b ilo n e p o z n a t o , a li s e u n je g o v u k r ip -
t o l o š k u s t r u č n o s t n ije m o g lo s u m n j a t i . K r i p t o s i s t e m i
k r i j u m č a r a p o s ta j a li s u s v e s lo ž e n iji, s v e te ž i. » N e k i o d
t i h s i s t e m a o d l ik u j u s e k o m p l e k s n o š ć u k o j o m s e n e s l u ­
ži n i j e d n a d r ž a v a , č a k n i k a d k o d i r a s v o je n a jt a jn i je p o ­
r u k e « , n a p i s a l a j e g o s p o đ a F r i e d m a n u j e d n o m iz v je ­
š ta j u o k o s r e d i n e t r i d e s e t i h g o d i n a . »N i u j e d n o j fazi
s v je t s k o g r a t a , k a d s u m e t o d e t a j n o g k o m u n i c i r a n j a d o ­

108
s tig le v r h u n a c r a z v o ja , n i s u s e p r im je n j iv a l i t a k o s lo ž e n i
p o s t u p c i k a o u n e k im p o r u k a m a k r i j u m č a r s k i h b r o d o ­
v a n a Z a p a d n o j o b a li.« U j e d n o m o d tih s is te m a , k o ji se
t e m e l j i o n a u p o t r e b i d v a ju r a z l ič i ti h k o m e r c i j a l n i h k o ­
d o v a , š i f r i r a l o s e u p e t faza. S i f r a n t b i 1. k o d i r a o o t v o ­
re n i te k s t p o m o ć u n u m e r ič k o g k o m e rc ija ln o g k o d a
A B C (6. iz d a n je ) ; 2. p r i b r o j i o s v a k o j n u m e r i č k o j k o d n o j
g r u p i 1000; 3. p o t r a ž i o t a k o d o b i v e n i k o d n i b r o j u k o ­
m e r c i j a l n o m k o d u A c m e ; 4. p r e p i s a o k o d n u r ije č k o ja
b i s t a j a l a u z ta j b r o j; 5. š i f r i r a o ( p r e š i f r i r a o ) t u k o d n u r i ­
j e č s i s t e m o m m o n o a l f a b e t s k e s u p s t i t u c i j e . D je lo tv o r ­
n o s t t o g a p o s t u p k a p r i l i č n o j e s m a n j iv a l a n a v a d a š ifra -
n a t a d a t a k o k o d i r a j u s a m o d i o p o r u k a , a o s t a t a k š if r i ­
r a j u p o s t u p k o m m o n o a l f a b e t s k e s u p s t i t u c i j e , k o ji j e b io
je d n a k k a o p o s tu p a k š ifrira n ja k o d a . G o s p o đ a F rie d ­
m a n p r i k a z a l a je t o n a j e d n o j p r a v o j, d o i s t a p o s la n o j
p o r u c i (u k o jo j s u s e n a la z ile n e k e s i t n e g r e š k e ) :

otvoreni tekst Anchored in harbor. W here and when are you sending fuel ?
u kodu ABC 07033 52725 24536
+ 1000 08033 53725 25536
riječ u kodu A c m e B A RH Y O IJY S W IN U M
supstitucija M JFA K ZY W K H Q A TY T JSL OATS Q SY G X OGTB

U p r i j e v o d u , p o r u k a A n c h o r e d in h a r b o r . W h e r e a n d
w h e n a re y o u s e n d in g fu e l? ■znati: » U s id r e n i u lu c i. K a m o
ć e t e i k a d a p o s l a t i g o riv o ? «
G o s p o đ a F r i e d m a n u s p j e l a j e r a z b i t i ta j s is te m . »U
o v o m j e s lu č a j u p r v a p o v r š n a a n a li z a p o k a z a l a d a j e p o ­
s r i j e d i s i s t e m k o ji s e u b r a j a u o p ć u k a t e g o r i j u tzv. p r e -
š i f r i r a n i h k o d o v a . U tv r d iv š i to , z a p o č e l i s m o n a o k o
b e s k r a j n e p o k u s e d a u s t a n o v i m o o k o j e m j e p r e š if r i-
r a n o m k o d u r ije č . P o s to je , n a im e , s t o t i n e k o m e r c i j a l n i h
k o d o v a , a s v a k i j e o d n jih m o g a o b i ti u p o t r i j e b l j e n u
o v o m k o n k r e t n o m s lu č a ju . D a o t k r i j e m o k o ji j e u p o t r i ­
j e b l j e n , m o r a l i s m o u p r v o m r e d u r a z b i t i š if r u k o ja je
b i l a p r i m i j e n j e n a u p r e š i f r i r a n j u . S v la d a v a ju ć i g o le m e
p o t e š k o ć e , n a p r e d u j u ć i k o r a k p o k o r a k , u s p je l i s m o n a ­
p o k o n r e k o n s t r u i r a t i š if a r s k i a l f a b e t i t a k o p r e t v o r i t i
g r u p e o d k o j ih s e s a s t o j a o k r i p t o g r a m u k o d n e g r u p e
z a k o je s m o k a s n ij e u s t a n o v i l i d a p r i p a d a j u k o d u A c m e .
Ali, b u d u ć i d a t i m e i p a k n i s m o d o b i l i s u v is li te k s t, b ilo
je ja s n o d a m o ra m o p ro v e s ti jo š n e k e z a h v a te a k o že­
l i m o d o ć i d o o t v o r e n o g t e k s t a . N a s ta v ili s m o e k s p e r i ­
m e n t e , n a s ta v i li t r a g a n j e p o s t o t i n a m a k n jig a k o m e r c i ­

109
j a l n i h k o d o v a i n a p o k o n s m o d o š li d o r j e š e n j a r a z o t-
k r iv š i d o k r a j a p o s t u p a k k o jim s u s e s lu ž ili k r iju m č a r i.«
G o s p o đ a F r i e d m a n r ije š ila j e u s a m o p r v e t r i g o d i n e
r a d a 12.000 p o r u k a z a O b a l s k u s tr a ž u . U p r a v u c a r in a ,
U p ra v u za n a rk o tik e . U p ra v u za p ro h ib ic iju . U p ra v u p o ­
r e z a i M i n i s ta r s tv o p r a v d e . O t p r i l i k e i s t o t o l i k o p o r u k a
b ilo j e s a m o p o g l e d a n o i o d b a č e n o , » b a č e n o u k o š « b e z
d e k r i p t a ž e . U l i s t o p a d u i s t u d e n o m 1929. g o s p o đ a
F r i e d m a n j e p r o v e l a d v a m je s e c a u H o u s t o n u , u d r ž a v i
T e x a s ; o n d j e je r je š a v a l a h r p e k r i j u m č a r s k i h p o r u k a
k o je j e k a o d o k a z n i m a t e r i j a l z a p li je n i o t a m o š n j i p r e d ­
s t a v n i k f e d e r a l n o g d r ž a v n o g tu ž ila š tv a . B ilo j e o t p r i l i k e
6 5 0 p o r u k a š i f r i r a n i h p o m o ć u 24 r a z l i č i t a k r ip t o s is t e -
m a . N e k e o d tih p o r u k a o d i g r a t ć e k l j u č n u u l o g u u j e d ­
n o m s lu č a j u k o ji j e u š a o u p o v ije s t m e đ u n a r o d n o g p r a ­
v a.
D e k rip ta ž e g o s p o đ e F rie d m a n ja s n o su p o k a z a le k o ­
m a n d i O b a ls k e s tr a ž e d a b i o b a v je š t e n j a , d o k o jih s e
t a k o m o ž e ' d o ć i, p o m o g la r a z n im v l a d i n i m s l u ž b a m a u
p o d u z i m a n j u a k c ija za s p r e č a v a n j e k r i j u m č a r e n j a . T o je
d o v e lo d o e k s p e r i m e n t a j e d i n s t v e n o g u p o v ije s ti k r ip -
t o lo g ije i k r i m i n a l i s t i k e —d o s t v a r a n j a p lo v e ć e g k r ip t o a -
n a l i t i č k o g l a b o r a t o r i j a z a b o r b u p r o t i v k r im in a l a , k o ji
s e n a la z io n a 23 m d u g a č k o m p a t r o l n o m b r o d u
C G —210. Z a p o v je d n ik C G —2 1 0 b i o j e p o r u č n i k F r a n k
M e a ls , b iv š i r a d i o - te le g r a f i s t, k o ji j e 1924, z a j e d n o s j e d ­
n im k o l e g o m , s a s t a v io p r v u k n jig u k o d o v a O b a ls k e
s tr a ž e . C G —2 1 0 i m a o j e s p e c i j a l n u o p r e m u : n e k o l i k o j a ­
k ih v is o k o fre k v e n tn ih p r im a č a - in te rc e p to r a , n e k o lik o
a p a r a t u r a z a r a d i o - lo k a c ij u — i v l a s t i t o g d e k r i p t e r a . (U
p r v a d v a t j e d n a ta j j e p o s a o o b a v lj a o n i t k o d r u g i n e g o
W illia m F r i e d m a n , k o je g a j e k o p n e n a v o j s k a p o z a jm il a
O b a ls k o j s tr a ž i. O n j e u t a d v a t je d n a , o d 14. d o 27. r u j ­
n a 1930, r a z b i o k ô d j e d n e g r u p e k r i j u m č a r a k o j a j e o p e ­
r i r a l a iz N e w Y o r k a , š to j e o m o g u ć i l o č i t a n j e i n s t r u k c i j a
n jih o v im b r o d o v i m a , p a o n i n e k o l i k o d a n a n i s u m o g li
p r e b a c i t i n a o b a l u n i k a p a lk o h o l a .) P o r u č n i k b o j n o g
b r o d a F. J. G o r m a n , k o ji j e u t o v r i j e m e b io š e f o b a v je ­
š t a j n e s lu ž b e O b a ls k e s tr a ž e , p i š e u s v o m iz v je š ta ju o
t o m e : » P o m e tn j a iz a z v a n a t a k o u to j g r u p i k r i j u m č a r ­
s k ih b r o d o v a b i la j e v e ć a o d p o m e t n j e k o j u b i, u n e k o ­
l ik o m je s e c i n e p r e s t a n i h a k c ija , iz a z v a li s v i n a š i r a z a r a -
č i z a j e d n o s a s v im d r u g i m n a š im p l o v n i m j e d i n i c a m a —
a t r e b a i m a t i n a u m u d a s e s v e t o p o s ti g l o j e d n i m j e ­

110
 d i n i m b r o d o m s d e v e t č l a n o v a p o s a d e , k o ji s e n i u j e d ­
n o m t r e n u t k u n ije č a k n i p r ib l iž i o k r i j u m č a r s k i m v o d a ­
m a .« O s im to g a , r a d i o g o n i o m e t r i j s k i u r e đ a j i n a C G —2 1 0
u s p je l i s u o t k r i t i j e d n u i le g a ln u r a d i o - s t a n i c u u N e w
B e d f o r d u u d r ž a v i M a s s a c h u s e t t s , k o ja j e s la la i n s t r u k ­
c ije k r i j u m č a r s k o m b r o d u N o v a V; a g e n t i M in is ta r s tv a
p r a v d e i M i n i s t a r s t v a t r g o v i n e iz v rš ili s u p r e p a d n a tu
s t a n i c u , z a p lije n ili n je z in u o p r e m u i u h a p s i l i o s o b lje .
R a d i o - t e le g r a f i s t J o s e p h T r a v e r s iz v e d e n j e p r e d s u d i
o s u đ e n » z b o g i le g a ln o g e m i t i r a n j a r a d i o - p o r u k a « . G la v ­
n i d o k a z n i m a t e r i j a l b ili s u d e k r i p t a t i p o r u k a k o je j e
e m itira o .
T i p r v i s p e k t a k u l a r n i u s p je s i p o t a k n u l i s u O b a ls k u
s t r a ž u d a s e j o š j a č e k o n c e n t r i r a n a k o m u n i k a c i j e b o o t-
leg g e ra , n a js l a b ij u k a r i k u n jih o v a o p e r a t i v n o g la n c a .
G o r m a n o t o m e p i š e u j e d n o m iz v je š ta ju : » I n te r c e p t ir a -
n i m a t e r i j a l s a d r ž i m n o g e p o d a t k e d o k o jih ž e le d o ć i
i s t r a ž n e s lu ž b e U p r a v e c a r i n a i M i n i s t a r s t v a p r a v d e .
M e đ u t im p o d a c i m a m o g u s e n a ć i g o to v o k o m p l e t n i
p o d a c i o p l a n o v i m a b o o tle g g e r a , p a t a k o i p o d a c i o k o n ­
t a k t n i m t o č k a m a [ m j e s t im a s a s t a n a k a b r o d o v a k o ji d o ­
v o z e a l k o h o l i č a m a c a k o ji a l k o h o l p r e b a c u j u n a o b a lu ],
t o j e s t o n e č e m u š t o n a š i p a t r o l n i č a m c i n a s to j e o t k r i t i
b e s k r a j n i m p a t r o l i r a n j e m .« G o d i n e 1930. O b a l s k a s t r a ­
ža je o s n o v a la v la s titu r a d io - p ris lu š n u je d in ic u p o d za­
p o v j e d n i š t v o m p o r u č n i k a M e a ls a , k o ja j e » p o k r iv a la «
č i t a v u a t l a n t s k u o b a lu , a b i l a je , r a d i š to v e ć e e f i k a s n o ­
s ti, p o t č i n j e n a i z r a v n o k o m a n d i O b a l s k e s tr a ž e . U N e w
Y o r k u j e š e s t p o d o f i c i r a i p e t o f ic i r a O b a l s k e s tr a ž e z a ­
v r š i l o t e č a j r a d i o - p r i s l u š n e d j e l a t n o s t i . P o s lije s u u f lo tu
O b a ls k e s tra ž e u k lju č e n a jo š č e tiri č a m c a g r a đ e n a i o p ­
r e m l j e n a k a o C G —210. O s im z a p o v j e d n i k a i p o s a d e z a ­
d u ž e n e z a n a v ig a c iju , s v a k i j e i m a o v l a s t it o g d e k r i p t e r a
i š e s t r a d i o - t e l e g r a f i s t a s a z a v r š e n o m o b u k o m i n te r c e p -
c ije i r a d i o - lo k a c ij e .
A li, t r e b a n a p o m e n u t i d a ti p l o v e ć i d e k r i p t e r i n is u
im a li n i i s k u s t v o n i o p r e m u z a r a z b i ja n j e s i s t e m a k o ji­
m a s u s e s lu ž ili b o o tle g g e r i. N e k e s u s i s t e m e d o d u š e č i­
ta li, a li d r u g e , s lo ž e n ije , n i s u z n a li r a z b iti. Z a p r a v o s u
o b a v lj a li u g l a v n o m s a m o t e k u ć e p o s lo v e , s t im d a b i
p o n e k a d s k i n u l i p r e š i f r a t s k a k v a b o o tle g g e r s k o g k o d a .
N a n e s r e ć u s e č i t a v a d e k r i p t e r s k a » e k ip a « u c e n t r u (o
k o jo j j e o v is io u s p j e h č it a v e t e d j e l a t n o s t i ) s a s t o j a l a o d
j e d n o g j e d i n o g d e k r i p t e r a ( g o s p o đ e F r i e d m a n ) s k d jo m
j e r a d i l a j e d n a č in o v n ic a , a li s a m o k a o a d m i n i s t r a t i v k a .
G o s p o đ a F r i e d m a n o b j a s n i la j e u j e d n o m m e m o r a n d u ­
m u z a š t o ta s i t u a c i j a s p r e č a v a p r o v o đ e n j e u s ta v n o g
a m a n d m a n a i z a k o n a o p r o h ib ic iji:

U t ij e k u n e k o li k o p o s lj e d n ji h g o d i n a s t a n o v i t i m
a k t i v n o s t i m a O b a ls k e s tr a ž e i d r u g i h a g e n c i ja za
p r o v o đ e n j e z a k o n a u v e z i s k r i j u m č a r e n j e m d o la z i
s e d o v e lik e k o l ič in e p o r u k a i z m e đ u o d a š il ja č a n a
k o p n u i b r o d o v a a n g a ž i r a n i h u k r i j u m č a r e n j u . Ali,
z b o g t o g a š to n a m j e o s o b lj e t a k o m a l o b r o j n o , p o ­
s tiž e s e m a l o u u s p o r e d b i s o n i m š t o b i s e m o g lo
d a s e r a s p o l a ž e d o v o l jn o b r o j n i m i d o v o l jn o iz o b -
r a ž e n im k a d r o m z a d e k r i p t i r a n j e tih p o r u k a . K r i ­
j u m č a r i s e u g l a v n o m s lu ž e v e lik im k o d n i m k n jig a ­
m a , k o je ili s a m i s a s ta v lja ju ili ih p o n a r u d ž b i s a ­
s ta v lja ju f i r m e z a p r o iz v o d n j u k o d o v a . S t e h n i č ­
k o g s ta j a li š t a r je š a v a n j e k o d i r a n i h p o r u k a m n o g o
j e te ž i p o s a o i iz is k u je v iš e v r e m e n a i t r u d a n e g o
r je š a v a n j e š i f r i r a n i h p o r u k a , a o s im to g a , r a z b i ja ­
n je t e m e l j n o g s is te m a , k a d j e r ije č o k o d o v i m a ,
t e k j e p o č e t a k p o s la , j e r , z a r a z l ik u o d d e k r i p t a ž e
š ifrira n ih p o ru k a , d e k rip ta ž a je d n e je d in e k o d ira ­
n e p o r u k e n e p o m a ž e m n o g o u d e k r i p t a ž i d a ljn jih
p o r u k a . Z a to j e r a z b ija n je k o d o v a v r lo d u g p ro c e s,
k o ji z a p r a v o t r a j e s v e d o k t r a j e u p o t r e b a n e k o g a
k o d a . M o ž e m o re ć i d a ra z o tk riv a m o sv e s is te m e
k o je p r i m j e n j u j u k r i j u m č a r i , a li i p a k n e m o ž e m o
p r o č i t a t i s v e n jih o v e p o r u k e . T o j e z b o g t o g a š to
j e k o l i č i n a p o r u k a v r lo v e lik a , a m i i m a m o ž a lo s ­
n o m a l o o s o b lj a s p o s o b n o g d a o b a v lj a ta j p o s a o .

G o s p o đ a F r i e d m a n n a v e la j e k a o p r i m j e r h i s t o r i j a t
j e d n e s e r i je i n t e r c e p t i r a n i h p o r u k a i z m ij e n je n i h iz m e ­
đ u b o o tle g g e r s k e s t a n i c e n a k o p n u i r u n ir u n n e r a ( k r i ­
j u m č a r s k o g b r o d a ) B e a r Caf, s v e s u t e p o r u k e b ile d e -
k r i p t i r a n e , a li p r e k a s n o . J e d a n k u t e r O b a l s k e s tr a ž e
u p o r n o je s lije d io B e a r Cat. Z a p o v j e d n i k r m n r u n r ie r a
o b a v ije s tio je o to m e s ta n ic u n a k o p n u i d o b io d ir e k ti­
v u d a u z m e k u r s p r e m a o tv o re n o j p u č in i k a o d a to b o ž e
k r e ć e p r e k o A tla n tik a . N a d a n 22. r u j n a 1930. B e a r C at
j e e m i t i r a o o v u k o d i r a n u p o r u k u : N a la z im s e 120 m ilja
ju g o is to č n o o d s v je tio n ik a n a F ire I s l a n d u i n a s ta v lja m is ­
tim k u rso rti. S to tre b a da r a d im ? S t a n i c a n a o b a li j e o d ­
 g o v o r ila : N a s ta v ite ta ko . B r o d O b a ls k e s tr a ž e p o s \ ’o j će v a s
p r ilic i p r e s ta ti s lije d iti. S u t r a d a n , u č a s u k a d s u s e o b a
b r o d a n a š l a 2 0 0 m ilja o d o b a le , z a p o v je d n ik k u t e r a z a ­
k l ju č io j e d a j e B e a r C at o b i č a n b r o d k o ji p r e n o s i d o z v o ­
lje n i t o v a r , p a g a j e p r e s t a o s lije d iti. O tr e s a v š i s e n e ­
z g o d n e p r a t n j e . B e a r C at j e p r o m i j e n i o k u r s , v r a t i o s e n a
p r i j e u g o v o r e n o m je s to s a s t a n k a i u h v a t i o k o n t a k t s a
č a m c i m a za p r ije v o z a l k o h o l a n a o b a lu . » D a j e b a z a k o ­
jo j j e p r i p a d a o b r o d O b a l s k e s tr a ž e z n a la s a d r ž a j tih p o ­
r u k a , t o s e s i g u r n o n e b i d o g o d ilo « , z a k lju č ila j e g o s p o ­
đ a F rie d m a n .
Iz lo ž iv š i ta j i n iz d r u g i h s l i č n i h a r g u m e n a t a , p r e d l o ž i ­
la j e d a s e u n u t a r k o m a n d e O b a l s k e s t r a ž e o s n u je s p e ­
c i j a l n a d e k r i p t e r s k a s e k c ija o d s e d a m lju d i, k o j u b i s a ­
č in j a v a l i š e f - k r i p t o a n a l i t i č a r , s p l a ć o m o d 4 0 0 0 d o l a r a
g o d išn je , p o m o ć n ik - k r ip to a n a litič a r s p la ć o m o d 2000
d o l a r a g o d iš n je , s ta r ij i š i f r a n t s p l a ć o m o d 2 0 0 0 d o l a r a ,
š i f r a n t s p l a ć o m o d 1800 d o l a r a i t r i p o m o ć n i k a š i f r a n t a
s p l a ć o m o d 1620 d o l a r a - š t o b i i z n o s ilo u k u p n o 14.660
d o l a r a g o d iš n je . » S a m o p o g o n s k o g o r iv o š to g a g o d i š ­
n je p o t r o š i j e d a n j e d i n i r a z a r a č s to ji n e k o l i k o t i s u ć a d o ­
l a r a v iš e o d o d r ž a v a n j a t a k v e s lu ž b e « , k a ž e s e u m e m o ­
r a n d u m u g o s p o đ e F rie d m a n . » S v ak a p lo v n a je d in ic a
O b a l s k e s t r a ž e d a n a s p r e p l o v i g o d i š n j e n e k o li k o t is u ć a
m il ja u s li j e p o m t r a g a n j u z a k r i j u m č a r s k i m b r o d o v im a .
A k o p r i h v a t i t e p r il o ž e n i p l a n , t o ć e s e b e s c i l jn o l u ta n je
e l i m i n i r a t i , a p o t r o š n j a p o g o n s k o g g o r iv a o s je t n o s m a ­
n jiti, j e r ć e s e r a s p o l a g a t i t o č n i m p o d a c i m a o k u r s u i
k o n t a k t n i m t o č k a m a s v a k o g a k r i j u m č a r s k o g b r o d a .«
B ili s u t o v r lo u v je r ljiv i a r g u m e n t i . O b a l s k a s tr a ž a u n i ­
j e l a j e u s v o j b u d ž e t t r o š k o v e i z d r ž a v a n j a t a k v e s lu ž b e ,
K o n g r e s j e t o o d o b r i o , i d e k r i p t e r s k a j e s e k c ija O b a ls k e
s t r a ž e o s n o v a n a i p o č e l a r a d i t i 1. s r p n j a 1931.
S e d m o g i o s m o g t r a v n j a 1932. d o š l o j e d o j e d n o g t i p a
o p e r a c i j e k a k a v j e g o s p o đ a F r i e d m a n p r e d s k a z a la . R a -
d i o - p r i s l u š n a s lu ž b a i n t e r c e p t i r a l a j e i d e k r i p t i r a l a p o ­
r u k u k a p e ta n a k riju m č a rs k o g b r o d a d a u p ra v o p re to -
v a r u j e a l k o h o l u b r o d z a t r a n s p o r t u g lje n a . K a k o s e u
p o r u c i n ije s p o m i n j a l o n i i m e t o g a b r o d a n i n je g o v a o d ­
r e d i š n a lu k a , k o m a n d a O b a l s k e s t r a ž e n a r e d i l a j e s v im
s v o jim j e d i n i c a m a d a p r e t r a ž e s v a k i b r o d z a t r a n s p o r t
u g l j e n a k o ji u n a r e d n i h n e k o l i k o d a n a u p l o v i u b ilo
k o j u l u k u n a a t l a n t s k o j o b a li. O s m o g t r a v n j a s tig li s u u
l u k u N e w Y o r k a b r o d o v i z a p r ij e v o z u g l je n a M a u r ic e

8 - S i l r a n t i p r o t i v ¿ p i j u n a IV 113
T r a c y i E a s te r n T e m p le — i t e m e l j i t o s u p r e t r a ž e n i . N a
E a s te r n T e m p le u n ije n a đ e n o n iš ta , a li s u z a to c a r i n s k i
i n s p e k t o r i p r o n a š l i i s p o d t o v a r a u g l j e n a u M a u r ic e u
T r a c y ju p o s e b n o g r a đ e n o s p r e m i š t e p u n o a lk o h o l a . U
s t u d e n o m 1932. p o s a d a b r o d a C G - 2 1 4 i n t e r c e p t i r a l a je
i d e k r ip tir a la p o r u k e p o s la n e s k a n a d s k o g a k r iju m č a r ­
s k o g b r o d a A m a c ita , u k o j im a j e n je g o v k a p e t a n ja v lja o
d a ć e i s t o v a r i t i a lk o h o l u z a lje v u B u z z a r d s B a y u M a s-
s a c h u s e t t s u . B r o d o v i O b a ls k e s t r a ž e p o s ta v i li s u z a s je ­
d u , č e k a l i d a A m a c ita u p lo v i u z a lje v i z a ti m j e z a p lije ­
n ili s a č it a v im t o v a r o m a l k o h o l a . V l a s n ik b r o d a o s u đ e n
j e n a n o v č a n u k a z n u o d 107.000 d o l a r a .
P e t r a d io - p r is lu š n ih b r o d o v a (i n e k o li k o i n t e r c e p t o r a
n a o b a li) d o la z ilo je i d o p o d a t a k a p o t r e b n i h z a r a z o t­
k r iv a n je k r ij u m č a r s k i h o d a š ilja č a n a k o je b i o n d a p o lic i­
j a iz v r š ila p r e p a d , p o h a p s i l a o s o b lje , z a p li je n i la o p r e m u
— a p o n e k a d b i s e t a k o d o č e p a l a i k r i j u m č a r s k i h k n jig a
k o d o v a . T a k o su , n a p r im je r , 15. p r o s i n c a 1930. r a d io - te -
l e g r a f i s ti O b a l s k e s tr a ž e u h v a ti li e m i s ij e n e k e n e p r i j a v ­
lje n e s ta n i c e . D r u g o g s ije č n ja 1931. r a d i o - t e l e g r a f i s t E.
D. B u m p u B r o o k l y n u u h v a t i o j e p o r u k u k o j u j e p o z iv ­
n o m z n a k u t e s ta n i c e , 1 F J, u p u t i o o d a š il ja č s p o z iv n im
z n a k o m 3 J P ( je d a n o d k r i j u m č a r s k i h b r o d o v a ) . T r ia n -
g u la c io n o m ra d io g o n io m e trijs k o m m e to d o m u s ta n o v ­
l je n o j e d a s e o d a š il ja č n a la z i u H u d s o n B o u le v a r d u 5671
u N o r t h B e r g e n u , d r ž a v a N e w J e r s e y . N a d a n 23. s ije č ­
n ja p o l ic ij a j e u p a l a u t u k u ć u , u h a p s i l a r a d io - te le g r a f i-
s t a F r a n k a B r o w n a i z a p lije n ila k n jig u k o d o v a k o j a je
z a p o č i n j a l a s 00001 = A B A C T = a g a in ( o p e t) , a z a v r š a v a ­
la s 0 3 1 0 8 = A J L H I = b a n k ( b a n k a ) . O n a p r v a p o r u k a i
m n o g o d r u g i h ( o d n o s n o n jih o v i d e k r i p t a t i ) ) i s k o r i š t e n e
s u k a o d o k a z n i m a t e r i j a l n a s u đ e n ju .
U d r u g o m j e d n o m s lu č a ju r a d i o - p r i s l u š n a s lu ž b a h v a ­
t a l a j e p u n a d v a m je s e c a p o r u k e k a o Z 5 G R 8 Q 8 4 4
Q 9 9 7 Q 8 2 3 Q 9 8 5 Q 8 3 3 L 3 9 4 T 2 6 9 Q 7 9 7 T 2 3 9 A R A S, a
o n d a j e p o l ic ij a iz v r š ila p r e p a d n a k u ć u u H ig h la n d A ve-
n u e 4 4 8 u N e v v a rk u , d r ž a v a N e w J e r s e y . S u t r a d a n j e lis t
N e w Y o r k J o u r n a l p is a o b o m b a s t i č n i m s tilo m , t i p i č n i m
z a t a d a š n j e n o v i n a r s tv o : » F e d e r a l n i a g e n t i u d a r i l i s u ž e ­
lje z n o m p e s n i c o m p o s a m o j u t r o b i d iv o v s k e k r i j u m č a r ­
s k e m r e ž e iz v rš iv š i p r e p a d n a r a d i o - s t a n i c u v r ij e d n u
100.000 d o l a r a , s k r i v e n u u N e w a r k u . T a k o j e u š u t k a n
n e v id ljiv g la s k o ji j e v o d io k r i j u m č a r e u z a b i t n e z a lje ­
ve.« K u ć a j e i m a l a 14 s o b a , a č ita v j e n je z in n a jv iš i k a t
b io p r e t v o r e n u r a d i o - s t a n i c u o d 500 v a ta ; p o m o ć u n je
s e u p r a v l j a l o f lo t o m o d o s a m b r z ih , 4 0 m e t a r a d u g a č k ih
b r o d o v a , k o ji b i n a s v a k o m p u t o v a n j u iz k a n a d s k i h
l u k a d o v e z li o d 4 0 0 0 d o 6 0 0 0 s a n d u k a ž e s t o k i h p ić a .
P r o n a đ e n e s u i t r i k n jig e k o d o v a . T o j e o m o g u ć i lo p o d ­
o fic iru J o h n u G ra y u d a d e k r ip tir a n a v e d e n u p o r u k u i
d o b i je o t v o r e n i t e k s t k o ji je g la s io ; » S m a tr a te li d a m o ­
ž e m o o b a v it i u t o v a r d a n a s o k o p o n o ć i? « ( P o r u k a j e p o ­
s lu ž ila n a s u đ e n j u k a o d io d o k a z n o g m a t e r i ja l a .)
G o s p o đ a F r i e d m a n n ije d e k r i p t i r a l a s a m o p o r u k e
k r i j u m č a r a a l k o h o l n i h p ić a n e g o i p o r u k e d r u g i h iz v a n ­
r e d n o d o b r o o r g a n i z i r a n i h b a n d i k o je s u p r e u z e l e m e ­
t o d e b o o tle g g e r a . T a k o j e j e d n o m p u t o v a l a u V a n c o u v e r
d a d a d e is k a z k a o s u d s k i v je š ta k n a s u đ e n j u G o r d o n u
L im u i g r u p i d r u g i h K in e z a i p o t v r d i k a k o s e n jih o v e
t a j n e p o r u k e , k o je je p o l ic ij a u h v a ti la , o d n o s e n a k r i ­
j u m č a r e n j e o p i ju m a . O s u đ e n i s u n a s e d a m g o d i n a z a ­
tv o ra . N a je d n o m s u đ e n ju u S a n F ra n c is c u g o s p o đ a
F r i e d m a n je iz ja v ila i d o k a z a l a d a o t v o r e n i t e k s t in te r -
c e p t i r a n o g k r i p t o g r a m a g la s i: N a š a p o š iljk a d o la z i d a n a s.
U n jo j je 5 2 0 lim e n k i o p iju m a za p u š e n je , 2 0 lim e n k i s u z o r ­
c im a , 7 0 u n c a k o k a in a , 70 u n c a m o rfija , 4 0 u n c a h e r o i­
n a . . . P o s lije is k a z a g o s p o đ e F r ie d m a n , d v o jic a o p t u ž e ­
n ih , I s r a e l i J u d a E z ra , p r iz n a li s u k r iv n j u i d o b i li s v a k i
p o d v a n a e s t g o d i n a z a tv o r a . N e k i j e k a li f o r n i js k i n o v i­
n a r d o m e tn u o : » T ak o s u d o b ili d v a n a e s t g o d in a v r e m e ­
n a d a iz m is le k o d k o ji n i j e d n a ž e n a n e ć e m o ć i r a z b iti.«
V rh u n a c r a d a g o s p o đ e F rie d m a n k a o d e k r ip te r a u
s lu ž b i b o r b e p r o t i v k r i m i n a l a j e s t n je z in is k a z n a g la s o ­
v i to m s u đ e n j u š e f o v i m a k o m p a n i j e C o n s o lid a te d E x p o r -
te r s u N e w O r l e a n s u . T a j g a n g s t e r s k i » s in d ik a t« n a jp r i je
j e o s v o jio p o t p u n i m o n o p o l u k r i j u m č a r e n j u a l k o h o l a
n a p a c if ič k o j o b a li S j e d in j e n i h D r ž a v a i o s n o v a o v e lik u
p o d r u ž n i c u u B r i t a n s k o m H o n d u r a s u , a z a tim j e ra z a -
p e o k r i j u m č a r s k u m r e ž u k o j a j e o b u h v a t i l a č ita v e S je ­
d i n j e n e D rž a v e . T a j e d iv o v s k a m r e ž a i m a la a g e n t e n e
s a m o u H o n d u r a s u i M e k s ik u n e g o i u N e w O rle a n s u ,
M ia m iju , H a v a n i, n a B a h a m s k o m o t o č j u ( N a s s a u ) i u
M o n t r e a l u , u K a n a d i . B ila j e t o j e d n a o d n a jv e ć ih o r g a ­
n iz a c ija z a k r i j u m č a r e n j e a l k o h o l a u z e m lji.
Z a t o v r ij e m e p r i s l u š n a s t a n i c a O b a l s k e s tr a ž e u M o-
b ile u in te r c e p tir a la je s to tin e š ifrira n ih i k o d ira n ih p o ­
r u k a o r g a n iz a c ije . J e d a n a e s t o g t r a v n j a 1932. p o lic ija j e
iz v r š ila p r e p a d n a k u ć u u N o r th R a m p a r t S tr e e t 2 8 3 / u

115
 N e w O r l e a n s u . O s im r a d i o - s t a n i c e u k u ć i j e p r o n a đ e n a
v e lik a p o š iljk a ž e s t o k i h p ić a ; u h a p š e n j e v e lik b r o j b o o t-
le g g e ra k o ji s u s e o n d j e z a te k li, a z a p li je n j e n a j e i s t a n o ­
v ita k o l i č i n a š i f r i r a n i h a li n e o t p r e m l j e n i h p o r u k a . O n e
s u p o s l a n e u c e n t r a l u O b a ls k e s tr a ž e u W a sh in g to n * * ,
g d je ih je d e k r i p t i r a l a k r i p t o a n a l i t i č k a s e k c ija g o s p o đ e
F r i e d m a n . N e k e o t p r e m l j e n e p o r u k e , z a p li je n j e n e u
N e w O r l e a n s u , i k o p ije o t p r e m l j e n i h p o r u k a u p u ć iv a l e
s u k r i j u m č a r s k e b r o d o v e O u ia tc h o u a n , R o s ita , A lb e rta i
C o n c o r d n a p o z ic ije n a k o j im a s u ih p r i j e b ili v id je li
b r o d o v i O b a l s k e s tr a ž e i k o je s u s e s p o m i n j a l e u p r ije
u h v a ć e n im p o r u k a m a — p a je ta k o s ig u rn o u tv r đ e n a
v e z a i z m e đ u k o lo v o đ a , to j e s t š e f o v a f i r m e C o n s o lid a te d
E x p o r te r s , i k r i j u m č a r s k i h o p e r a c ij a .
S u đ e n j e j e p o č e lo 1. s v ib n ja 1933. p r e d F e d e r a l n i m
d i s t r i k t n i m s u d o m z a L o u i s ia n u , a v o d i o g a j e s u d a c
C h a r l e s B . K e n n a m e r . S lu č a j s e s m a t r a o t a k o v a ž n im te
j e M i n i s t a r s t v o p r a v d e * p o s la l o p u k o v n i k a A m o s a
W o o d c o c k a , b iv š e g d i r e k t o r a U p r a v e z a p r o h ib i c ij u , d a
o s o b n o z a s t u p a o p t u ž b u . W o o d c o c k j e u s v o jo j u v o d n o j
r ije č i (tj. o p t u ž n i c i) r e k a o d a s u o p t u ž e n i A l b e r t M o r r i ­
s o n , N a t h a n G o ld b e r g , M e r c h a n t O ’N e a l i n je g o v b r a t
J o s e p h O ’N e a l » m o z a k m r e ž e k o ja j e k u p o v a la , z a m i ­
l ij u n e d o l a r a , v is k i u K a n a d i i u n e k i m d r u g i m z e m l ja ­
m a i k r i j u m č a r i l a g a n a s k r o v i t a m j e s t a n a o b a li M e k ­
s ič k o g z a lje v a , o d a k l e s e o t p r e m a o u u n u t r a š n j o s t « .
G o s p o đ a F r i e d m a n d a l a je s v o j i s k a z p o š t o je r a d io -
t e h n i č a r R o y K e lly , t a k o đ e r s v je d o k o p t u ž b e , i d e n t if i c i ­
r a o 32 p o r u k e i n t e r c e p t i r a n e o d 24. o ž u jk a d o 10. t r a v ­
n ja 1931. k a o p o r u k e iz m ije n ja n e i z m e đ u r u m r u n n e r a i
s t a n i c a u N e w O r l e a n s u i B e liz e u , a z a p r v u j e d o k a z a n o
d a je p r ip a d a la o p tu ž e n im a .
P o š t o j e g o s p o đ a F r i e d m a n p o l o ž i la z a k le tv u , d r ž a v n i
tu ž ila c W o o d c o c k o m o g u ć i o jo j je , d o b r o i z a b r a n i m p i­
t a n j im a , d a s e p r e d s t a v i k a o k r i p t o a n a l i t i č k i s tr u č n ja k :
r e k l a j e d a ta j p o s a o o b a v lja j o š o d 1916. g o d i n e , d a
u g la v n o m r a d i z a a m e r ič k u v la d u , i d a j e u t o m s v o js tv u
r a d i l a z a m i n i s t a r s t v a r a t a , m o r n a r i c e , v a n j s k i h p o s lo v a
i f in a n c ija . N a k o n b la g o g p r i g o v o r a o b r a n e , s u d a c K e n ­
n a m e r j e o d lu č io : » S v je d o k j e k v a lif ic ir a n .« O d m a h p o ­
s lije to g a , n e r a s t u m a č i v š i s v o j p o s t u p a k a n a li z e i n e o b ­
* O n o u A m e r ic i o b a v lja p o s l o v e i im a n a d l e ž n o s t k a o u d r u g i m
z e m l j a m a d r ž a v n a tu ž ila š tv a . Z a to j e s l u ž b e n a t i t u l a m i n i s t r a p r a v d e
- A tto r n e y G e n e r a l ( V r h o v n i tu ž ila c S A D ). - P re v .

116
j a s n i v š i o k a k v im j e s i s t e m i m a b i la rije č , s v je d o k in ja je
iz ja v ila d a s u d e k r i p t a t i p o r u k a k o m p a n i j e C o n s o lid a te d
E x p o r te r s , u o b l i k u u k o j e m s u p r e d o č e n i s u d u i u k o ­
j e m ih j e o n a s a m a d e k r i p t i r a l a , a u t e n t i č n i . Z a tim je
ip a k , n u k a n a p i t a n j i m a t u ž io c a , o p i s a l a p o s t u p a k k o d i ­
r a n j a k o ji s u p r im je n j iv a l i r itm r itn n e r i. O n i s u s a s ta v ili
v la s titi v o k a b u l a r , a z a ti m s u z n a č e n j i m a n je g o v ih t e r ­
m i n a p r il a g o d il i p e t o s l o v n e e n g l e s k e r ije č i k o je , u d r u ­
g im z n a č e n j im a , n a v o d i e d ic i ja W e s te r n U n io n T r a v e le r s ’
C ode, b r o š u r a o d 68 s t r a n i c a k o j u t e l e g r a f s k a k o m p a n i ­
j e W e s te r n U n io n d ije li s v o jim m u š t e r i j a m a . K r i ju m č a r i
s u t a k o d o b i l i k o d n e r ije č i k a o e k v i v a l e n t e z a t a k v e f r a ­
z e k a o š to j e n a p r i m j e r D e ta in e d h e r e in Q u a r a n tin e (Z a ­
d r ž a n i o v d je u k a r a n t e n i ) . A li ti s u se , v e ć i o n a k o p r o ­
m ije n je n i, e k v iv a l e n t i d a lje m ije n ja li. T o s e iz v o d ilo p o ­
m i c a n j e m z n a č e n j a k o ja b i o z n a č ili p o s e b n i i n d ik a to r i .
T a k o b i, n a p r i m j e r , u p o r u c i k o j a b i z a p o č e l a i n d i k a ­
t o r o m B E R G S b r o j k a o t v o r e n o g t e k s t a ( u o n o j e d ic iji)
n in e ( d e v e t) b i la p r e d s t a v l j e n a k o d n o m r ije č ju S M A R T ,
u p o r u c i k o j a b i z a p o č i n ja l a i n d i k a t o r o m C A B E R e k v i­
v a l e n t z a n in e b i l a j e k o d n a r ije č S M A S H , a k o d n a r ije č
S M A R T b i la j e e k v iv a l e n t z a r ije č o t v o r e n o g t e k s t a e ig h t
( o s a m ) . T a k v ih i n d i k a t o r a b i lo j e d e v e t, p a j e t a k o č ita v
s is te m z a p ra v o p r e tv o r e n u n e k u v r s tu p o lia lfa b e ts k o g
k o d n o g ( p o l i k o d n o g ) s is t e m a . G o s p o đ a F r i e d m a n p r o ­
č i t a l a j e d e k r i p t a t e d v iju p o r u k a k o j e j e i d e n t if i c i r a o
p r e t h o d n i s v je d o k (K e lly ). U n j i m a s e g o v o r ilo o n a ­
r u d ž b a m a r a z l ič i ti h v r s t a i k o l i č i n a ž e s t o k i h p i ć a u K a ­
n a d i i o t o m e d a C o n c o r d t r e b a d a o t p lo v i n a s a s t a n a k
n a 2 9 .5 0 s t u p n j e v a g e o g r a f s k e š i r i n e i 8 7 .4 4 s t u p n j a g e o ­
g r a f s k e d u ž in e , d o k R o s ita , p o š t o p r i m i to v a r , im a o t ­
p lo v iti n a t o č k u n a 29.35 s t u p n j e v a g e o g r a f s k e š i r i n e i
87.25 s t u p n j e v a g e o g r a f s k e d u ž i n e . . .
O b r a n a o p tu ž e n ih p rig o v o rila je s v a k o m d e k r ip ta tu
t v r d e ć i d a j e p l o d » o s o b n o g m iš l je n ja s v je d o k in je « .
G o s p o đ a F r i e d m a n j e n a t o o d g o v o r il a : » N ije r ije č o
o s o b n o m m iš lje n ju . U S j e d in j e n i m D r ž a v a m a i m a v r lo
m a l o lju d i k o ji r a z u m i j u o v u n a u k u , a li a k o b ilo k o j e m u
o d t i h s t r u č n j a k a d a t e b ilo k o ji o d o v i h i n t e r c e p a t a , o n
ć e ih , p o š t o ih t e m e l j i t o p r o u č i , p r o č i t a t i j e d n a k o k a o
ja.«
B ra n ite lj o p tu ž e n ih o d v je tn ik W a lte r G ex p o d v rg n u o
j e z a ti m s v j e d o k i n ju u o b i č a j e n o m u n a k r s n o m i s p i t iv a ­
n ju , n a s t o j e ć i p r o b l e m k r i p t o a n a l i z e t a k o » p r e p o je d -

117
n o s ta v n iti« d a s a m i m tim s r u š i u o č i m a p o r o t e v j e r o ­
d o s t o j n o s t d e k r i p t a ž a . O č ito j e d a G e x n ije n i š t a z n a o o
v r lo n e s ta l n o j p r i r o d i k o d n i h s im b o l a , j e r b i i n a č e s a ­
s v im s i g u r n o i te k a k o i s k o r i s t i o t u o k o l n o s t d a d o v e d e
u s u m n ju v je ro d o s to jn o s t k rip to a n a liz e .

P ita n je : K a k o d a v a m s e o b r a ć a m : g o s p o đ o ili g o s ­
p o đ ic e ?
O dgovor: J a s a m g o s p o đ a E liz e b e th F rie d m a n .
P ita n je : G o s p o đ o F rie d m a n , a k o s a m is p ra v n o s h v a ­
tio o n o š t o s te d o s a d iz ja v ili, vi n i s t e n i š t a
z n a li o o v im s i m b o l i m a p r ij e n e g o š to s t e ih
d o b ili. V i s t e d o b i li p r i m j e r a k s t im s i m b o ­
lim a , i r e č e n o v a m j e d a i h a n a l i z i r a t e i p r e -
v e d e t e n jih o v o z n a č e n je .
O dgovor: T a k o je .
P ita n je : M e đ u ti m , d a b i s t e ih m o g li i s p r a v n o p r e v e s ­
ti, n e t k o v a m j e p r e t h o d n o m o r a o r e ć i d a j e
r ije č o s i m b o l i m a k o ji s e o d n o s e n a t r a n ­
s p o r t ž e s t o k i h p ić a , z a r n e ?
O dgovor: N e, n i g o v o r a . J a s a m is to t a k o m o g la d o b i t i
s i m b o l e k o ji se o d n o s e n a k a k v o u b o j s t v o ili
n a d ro g e.
P ita n je : Z n a č i li t o d a s u s im b o l i k o je s t e d o b i li m o g ­
li b i ti u p o t r i j e b l j e n i u v e z i s k r š e n j e m M a n -
n o v a z a k o n a ,* k o ji s e o d n o s i n a d o v o đ e n j e
d j e v o j a k a iz j e d n e s a v e z n e d r ž a v e u d r u g u ?
O dgovor: M o g li b i b iti, a li j e m o j p o s a o d a u s t a n o v i m
j e li t o t a k o ili n ije . J a s v a k a k o n e b i h m o g la
o v d je t v r d i ti d a s e s im b o l i o d n o s e n a p o v r e ­
d u M a n n o v a z a k o n a a k o z n a m d a se o d n o s e
n a k riju m č a re n je p ić a — i o b ra tn o .
P ita n je: O n d a m i, m o li m v a s , r e c i t e k o ji s e s im b o l i
o d n o s e n a ž e s t o k a p ić a ? K o ji s i m b o l i o z n a ­
č u j u o d r e đ e n a ž e s t o k a p ić a ?
O dgovor: O v d je j e r ije č o k o d u , g o s p o d i n e . T o s e n e
m o ž e k a z a ti t e k o n a k o . J a v a m n e m o g u r e ć i
k o ji s im b o li o z n a č u ju ž e s to k a p ić a a k o p r ije
t o g a n e a n a liz ir a m s ta n o v i tu k o lič in u p o r u k a
P ita n je : K o d o k o j e m u o v d je g o v o r i m o n ije s t a n d a r ­
d n i k o d . T o j e k o d k o ji s u m o ž d a o v a g o s p o ­
d a [ o p tu ž e n i] s a m i iz m is lili?
* M a n u A ct, a m e r i č k i z a k o n p r o t i v s v o d s tv a . — P re v .

118
O dgovor: T o je m o g u će.
P ita n je : T o z n a č i d a v i m o r a t e u z e ti s v e r ije č i i s v u
p r e p i s k u n a n j e m u i v id je ti d a li s e k o d o v i
za p ić a u k la p a ju ?
O dgovor: T a k o je . M o j j e p o s a o d a a n a li z i r a m — to je
č ita v m o j p o s a o .
P ita n je : Z n a č i li t o d a v i t v r d i t e p o r o t i k a k o te is te r i ­
j e č i n i s u m o g le b i ti u p o t r i j e b l j e n e u p o r u k a -
m a k o je b i s e o d n o s i l e n a k r š e n j e M a n n o v a
zakona?
O dgovor: T o n i s u m o g le b i ti u z n a č e n j i m a k o ja s u
i m a le u o v im k r i p t o g r a m i m a .
P ita n je : A li z n a č e n j a s te im d a li vi?!
O dgovor: N e , j a to n i s a m u r a d i l a . Z n a č e n j a n is a m s tv o ­
r il a j a n e g o tv o r c i k o d a . J a s a m ih s a m o
u s t a n o v i l a p o m o ć u z n a n s t v e n e a n a liz e . N i­
s a m ih o t k r i l a p o g a đ a n je m .
P ita n je : P r e t p o s t a v i m o d a j a u p o t r i j e b i m r ije č C O R A
u z n a č e n j u w h is k e y , a d a p u k o v n i k W o o d ­
c o c k , č a sn i z a s tu p n ik o p tu ž b e , u p o trije b i ri­
j e č A IM u z n a č e n j u w h is k e y . K a k o b i s t e to
a n a liz ir a li?
T u ž ila c : P r o t e s t i r a m . P i ta n j e j e n e p r i m j e r e n o .
G ex: Z a b o r a v l ja t e d a j e o v o u n a k r s n o is p itiv a n je .
Sudac: N e k a s v je d o k i n ja o d g o v o r i.
O dgovor: D a s a m k o jim s lu č a j e m p r i m i l a s a m o t e d v i­
j e r ije č i, n i k a k o n e b i h m o g la t v r d i t i d a b ilo
k o j a o d n jih z n a č i to -i-to , d a j e d n a z n a č i j e d ­
n o , d r u g a d r u g o , ili d a o b j e z n a č e is to . M o j
j e z a d a t a k d a a n a l i z i r a m m a t e r i ja l , a k o g a
i m a u d o v o ljn o j k o l ič in i d a a n a li z a b u d e m o ­
g u ć a . N e tv rd im d a m o g u d e k r ip tir a ti sve
š to m i se d a d e .

N a k o n p e t d a n a s u đ e n ja , M o r r i s o n , b r a ć a O 'N e a l i jo š
d v o j ic a k r i j u m č a r a p r o g l a š e n i s u k r iv im a , a G o l d b e r g i
d v o j ic a o p t u ž e n i h o s l o b o đ e n i s u z b o g n e d o s t a t k a d o k a ­
za . M o r r i s o n , k o l o v o đ a b a n d e , o s u đ e n je n a d v ije g o d i ­
n e z a t v o r a u f e d e r a l n o j k a z n io n i c i u A tla n ti i n a n o v č a ­
n u k a z n u o d 5000 d o la ra .
N i k a d a p r i j e i n i k a d a p o s li j e n i s u s e o r g a n i z i r a n i k r i ­
m i n a l c i s lu ž ili t a k o š i r o k i m i k o m p l i c i r a n i m s is t e m i m a
t a j n o g p i s m a , n i k a d a p r i j e i n i k a d a p o s lije n ije p o k r e -

119
n u t t a k a v s ila n n a p o r d a im s e s t a n e n a k ra j. G o s p o đ a
F r i e d m a n b o r i l a s e u to j a r e n i k a o z a š t i t n i k z a k o n a , n a j ­
p r ije s a m a , p o s lije k a o v o đ a m a le s k u p i n e r e v n i h d e -
k r i p t e r a . T u n je z in u a k t i v n o s t o k r u n i l e s u d e k r i p t a ž e
k o je s u p o m o g l e d a s e r a z b ije j e d n a o d n a jv e ć ih k r i j u m ­
č a r s k i h m r e ž a u S je d in j e n i m D r ž a v a m a .

G o d i n e 1 9 34. n e k e s u d e k r i p t a ž e , k o je j e g o s p o đ a
F r i e d m a n b ila o b a v il a p rije , p o m o g le S j e d in j e n i m D r ž a ­
v a m a d a s e iz v u k u iz n e u g o d n a d i p l o m a t s k o g š k r i p c a ,
i u j e d n o s tv o r i le p r e s e d a n z a r j e š e n j e j e d n o g d o t a d a
s p o r n o g m e đ u n a r o d n o g p r o p i s a . E v o k a k o j e t o te k lo .
M e đ u i n t e r c e p t i m a š to ih j e g o s p o đ a F r i e d m a n r ije š ila
d o k j e 1 9 2 9 . b o r a v i l a u H o u s t o n u , n a la z il a s u s e i 2 3 in-
t e r c e p t a k o ja n i s u i m a la n i k a k v u v e z u n i s j e d n o m is ­
t r a g o m ili o p t u ž n i m p o s t u p k o m t a m o š n j e g a f e d e r a l n o g
d r ž a v n o g tu ž ila š tv a . T o s u b ili i n t e r c e p t i p o r u k a k o je s u
u r a z d o b l j u o d 2. l i s t o p a d a 1 9 2 8 . d o 15. o ž u jk a 1929. iz-
m ij e n j a n e i z m e đ u t e l e g r a f s k e a d r e s e C A R M E L H A ( ta je
a d r e s a p r i p a d a l a p o z n a to j f ir m i z a u v o z i iz v o z a l k o h o l ­
n i h p i ć a C. A. M e lh a d o u B e liz e u , u H o n d u r a s u , i n ju jo r -
š k ih t e l e g r a f s k i h a d r e s a H A R F O R A N i M O C A N A (te s u
b i le t i p a p o s te r e s ta n te i n ije im s e z n a o v la s n ik ) . A m e ­
r i č k e s u ih v la s ti i n t e r c e p t i r a l e d o k s u e m i t i r a n e b e ž ič ­
n im l in i ja m a T r o p ic a l R a d io C o m p a n y u N e w O r l e a n s u .
P o r u k a k o ju n a v o d i m o b ila j e t i p i č n a z a t u g r u p u in te r -
c e p a ta :

h b a 69 6 W ire less— ns B elize bh 29 4 2 7 p

M OCANA
NEW YORK
Y O JV Y R Y K IP P A H N Y K O W A G J A JH A F Y N IG I K U M V

G o s p o đ a F r ie d m a n , k o jo j s u u H o u s t o n u d o n i je li te
in te r c e p te n a d e k rip tira n je , la k o je o tk rila d a su k o d i­
r a n i p o m o ć u k o m e r c i j a l n o g k o d a B e n t le y ’s C o m p le te
P h r a s e C o d e ( B e n tle y je v k o m p l e t n i k o d fra z a ), s t im d a
s u s v a k u g r u p u o s n o v n o g k o d a p o š il j a o c i p r e š i f r i r a l i
t a k o š to s u jo j o d r e d i l i k a o s u p s t i t u t f r a z u k o j a b i s e n a ­
la z ila p e t m j e s t a d a lje u k o d n o j k n jiz i o d f r a z e n a z n a č e ­
n e n e p r e š i f r i r a n o m g r u p o m . Z a to j e o t v o r e n i t e k s t p o ­
r u k e g la s io : S tig a o . P o tr e b n i s ta n o v iti p o p r a v c i O d la z im
2. v e lja če . T e le g r a fir a jte in s tr u k c ije . N i t a n i i j e d n a d r u g a
p o r u k a n i s u b ile p o t p i s a n e .

120
 N a p o v r a t k u u W a s h i n g t o n , g o s p o đ a F r i e d m a n je
s v ra tila u N ew O rle a n s i o n d je p o k a z a la te d e k rip ta ž e
E d s o n u J. S h a m h a r t u , š e f u t a m o š n j e c a r i n s k e s lu ž b e .
P r o č it a v š i p o r u k e S h a m h a r t u m a l o d a n ije s k o č io d o
s t r o p a . U to v r ij e m e o n j e p o m a g a o S ta te D e p a r U n e n tu
u is tr a z i k o ja s e v o d i la u v e z i s k o m p l i c i r a n i m s lu č a je m
š k u n e I 'm A lo n e . T a j lije p i b r o d s d v a j a r b o l a b io je
1924. i z g r a đ e n u j e d n o m b r o d o g r a d i l i š t u u N o v o j S c o -
tiji z a t r a n s p o r t k r i j u m č a r e n i h a l k o h o l n i h p ić a , i tim s e
p o s l o m m a r l ji v o b a v io n e k o l i k o g o c .m a , s v e d o 1928.
T a d a j e p r o d a n n o v i m v l a s n i c im a , a li j e n a s ta v i o is ti p o ­
s a o . D v a d e s e to g o ž u jk a 1929. p r e s r e o g a j e k u t e r O b a l­
s k e s t r a ž e W o lc o tt i n a r e d i o m u d a s t a n e z b o g s u m n j e
d a p r e v o z i k r i j u m č a r e n i a lk o h o l , a li k a p e t a n I ’m A lo n e a
n ije h t i o s ta ti. P o z ic ije n a k o j i m a s u u t o m č a s u b i l a d v a
b r o d a u p i s a l i s u n jih o v i z a p o v je d n ic i u s v o je b r o d s k e
d n e v n i k e , a li s e ti p o d a c i n i s u p o k l a p a l i. K a p e t a n W ol-
c o tta z a p is a o j e k a o p o z ic iju j e d n u t o č k u n a 10,8 m ilja
o d o b a le ( d u b o k o u n u ta r g ra n ic e a m e r ič k ih te rito rija l­
n i h v o d a , k o j a j e b i la 12 m ilja o d o b a le ) , d o k j e k a p e t a n
I 'm A lo n e a z a p is a o k a o p o z ic iju t o č k u u d a l j e n u 15 m ilja
o d o b a l e (iz v a n t e r i t o r i j a l n i h v o d a ) . K r i j u m č a r s k i s e
b r o d d a o u b ije g , a b r o d O b a l s k e s t r a ž e j u r n u o j e za
n jim . V id je v š i k a k o k a p e t a n u k r i j u m č a r s k o g b r o d a n ije
n i n a k r a j p a m e t i d a s ta n e , k a p e t a n W o lc o tta i s p a lio j<"
n a jp rije je d a n to p o v s k i m e ta k k a o p o s lje d n ju o p o m e n u ,
a z a ti m j e u s m j e r i o t o p o v e n a s a m u š k u n u , p o g o d i o je ,
o š t e t i o jo j j e d r a i la k o r a n i o n je z in a k a p e t a n a . A li j e
W o lc o tt, z b o g p lić a k a , z a o s t a o , p a j e k r i j u m č a r s k i b r o d
u s p i o p o b j e ć i . I s t o m t r i d a n a k a s n ije , 23. o ž u jk a , o p e t s u
s e s r e li. S a d a W o lc o tt n ije b io s a m j e r j e s n jim p lo v io
k u t e r D e x te r. S u s r e t s e o d i g r a o 2 2 0 m il ja o d o b a le , d a ­
l e k o iz v a n a m e r i č k i h t e r i t o r i j a l n i h v o d a i iz v a n d o m e t a
a m e r i č k e j u r i s d i k c i j e . Ali, n e o b a z i r u ć i s e n a to , D e x te r
j e s n e k o l i k o g r a n a t a p o t o p i o k r i j u m č a r s k i b r o d k o ji je
p l o v io p o d k a n a d s k o m z a s ta v o m .
U t o v r i j e m e o d n o s i i z m e đ u S j e d in j e n i h D r ž a v a i K a ­
n a d e b ili s u i o n a k o p r i l i č n o z a te g n u ti , i t o u p r a v o z b o g
p r o h i b i c i j e : K a n a d a j e i m a la j a k u i n d u s t r i j u a l k o h o l n i h
p i ć a i p o t p u n o le g a liz ir a n izv o z , a li s u S j e d in j e n e D r ž a ­
v e z a b r a n j i v a l e n jih o v u v o z . P o t a p a n j e b r o d a I ’m A lo n e ,
k o ji j e p l o v io p o d k a n a d s k o m z a s ta v o m , i t o d a l e k o iz­
v a n a m e r i č k i h t e r i t o r i j a l n i h v o d a , iz a z v a lo j e b ije s i
o g o r č e n j e u K a n a d i i j o š v iš e z a o š t r i l o o d n o s e . K a n a d -

121
s k a v l a d a z a tr a ž i la je o d a m e r i č k e v l a d e o d š t e t u o d
3 8 6 .0 0 0 d o l a r a z a b r o d i n je g o v t e r e t ; ta j z a h tje v t e m e ­
ljio se , n a r a v n o , n a p o s ta v c i d a j e I 'm A lo n e b io u k a n a d ­
s k o m v la s n iš tv u . A m e r ič k a s t r a n a u s p o r u p o z iv a la s e
n a t o d a s e b r o d , u t r e n u t k u k a d m u j e b i lo p r v i p u t n a ­
r e đ e n o d a s ta n e , n a la z io u n u t a r a m e r i č k i h t e r i t o r i j a l n i h
v o d a , i d a j e n je g o v o p o t a p a n j e b i lo i s h o d p o t j e r e k o j a
je z a p o č e l a u a m e r i č k i m t e r i t o r i j a l n i m v o d a m a , p a j e
z a to , s a s ta j a li š t a m e đ u n a r o d n o g p o m o r s k o g p r a v a ,
b i lo le g a ln o . A m e r ič k e v la s ti i m a le s u o s i m to g a j a k p o ­
v o d z a s u m n j u d a u č a s u p o t a p a n j a I ’tn A lo n e u o p ć e n ije
b i o u k a n a d s k o m v l a s n iš tv u n e g o d a j e p r i p a d a o a m e ­
r i č k i m g r a đ a n i m a . U t o m s lu č a ju u v r e d a n a n i j e t a K a n a ­
d i — p o t a p a n j e m b r o d a k o ji j e p l o v io p o d n j e z i n o m z a ­
s ta v o m — m o g l a b i s e r ij e š i ti p r ij a te lj s k i, f o r m a l n o m is ­
p r i k o m i p l a ć a n j e m s im b o l i č n e n o v č a n e o d š t e t e .
Z b o g to g a s u a m e r i č k e v la s ti p r e g n u l e d a p r o n a đ u
p r a v e v l a s n i k e b r o d a i d o k a ž u k a k o s u d r ž a v l ja n i S je d i­
n j e n i h D r ž a v a . Ali, t a s e i s t r a g a n ije m a k n u l a s m je s ta
s v e d o k g o s p o đ a F r i e d m a n n ije , m a n je - v iš e s lu č a jn o ,
s v ra tila u S h a m h a r to v u r e d i p o k a z a la m u d e k r ip ta te
o n i h r a d i o - p o r u k a i z m e đ u N e w Y o r k a i z a p o v je d n ik a
b r o d a I ’tn A lo n e . D a t u m d o l a s k a u B e liz e , k o l i č i n e a l k o ­
h o l a k o je s u - s e n a v o d il e u p o r u k a m a , d a t u m o d l a s k a iz
B e liz e a — sv i ti p o d a c i s a v r š e n o s u s e p o d u d a r a l i s p o d a ­
c im a u b r o d s k o m d n e v n i k u i m a n i f e s t u t e r e t a b r o d a
I ’m A lo n e , k o je s u A m e r i k a n c i u s p je l i z a p li je n i ti p r ij e
n e g o š t o j e b r o d p o t o n u o . N j u j o r š k a j e p o l ic ij a p o s lije
to g a l a k o u s t a n o v i l a d a t e l e g r a f s k e a d r e s e M O C A N A i
H A R F O R A N p r i p a d a j u D a n u H o g a n u , n j u j o r š k o m b o o t-
leg g e ru , a u s t a n o v l j e n o j e i t o d a j e o n b i o s u v la s n i k p o ­
to p lje n o g b ro d a , p a je u h a p š e n , iz v e d e n p r e d s u d i o s u ­
đ e n . U z im i 1934. n a 1935. d v ije s u se, v l a d e s p o r a z u m ­
j e l e d a ć e z a je d n ič k i p r o v e s t i a r b i t r a ž u o o v o m s lu č a ju .
F o r m i r a n j e a r b i t r a ž n i s u d o d d v a č la n a , s u d a c a V r h o v ­
n o g s u d a S j e d in j e n i h D r ž a v a i V r h o v n o g s u d a K a n a d e .
S u d s e s lo ž io d a n a č e l o k o n t i n u i r a n e p o t j e r e ( n a č e lo
k o je , n a p r i m j e r , u a m e r i č k o m i n t e r n o m p r a v u d o p u š t a
p o l ic a jc u k o ji g o n i r a z b o j n i k e d a p r i j e đ e g r a n i c u iz m e ­
đ u s a v e z n i h d r ž a v a ) v r ije d i i u m e đ u n a r o d n o m p r a v u ,
iz č e g a p r o iz la z i d a j e k a p e t a n b r o d a a m e r i č k e O b a ls k e
s tr a ž e l e g a l n o p o s t u p i o k a d j e p o t j e r u n a s t a v i o i iz v a n
t e r i t o r i j a l n i h v o d a S j e d in j e n i h D r ž a v a . ( B io j e t o p r v i
s lu č a j u k o j e m j e p r i m i j e n j e n o t o p r a v n o n a č e lo , d o t a d

122
n e ja s n o .) S u d j e t a k o đ e r p r e s u d i o d a S A D m o r a j u K a ­
n a d i p l a t i t i o d š t e t u o d 5 0 .666 d o l a r a (za u v r e d u z a s ta ­
v e ). O s im to g a , a m e r i č k a s e v la d a f o r m a l n o i s p r i č a l a
k a n a d s k o j , a li je s u d o d b i o z a h tje v K a n a d e d a s e v la s ­
n i c i m a b r o d a I 'm A lo n e is p l a ti o d š t e t a z a p o t o p l j e n i
b r o d . M e đ u m a t e r i j a l o m n a t e m e l j u k o je g a je d o n i je ta
ta p r e s u d a b i la s u i 23 d e k r i p t a t a E l iz e b e th S m ith
F rie d m a n .

U j e d n o j o d n a jv e ć ih a f e r a d v a d e s e t i h g o d in a , tzv.
T e a p o t D o m e S c a n d a lu , r a s k r i n k a n i s u k a o k o r u p c i o n a š i
n e k i o d n a jv i š ih a m e r i č k i h d r ž a v n i h f u n k c i o n a r a i n e k i
o d n a jb o g a t ij ih lju d i A m e r ik e . G la v n i n a s p i s k u k o r u p -
c i o n a š a b io j e A lb e r t B . F a li, m i n i s t a r u n u t r a š n j i h p o ­
s lo v a . O n je , z a m ito , d v o jic i p r i v a t n i k a d a o k o n c e s i j u z a
e k s p l o a t a c i j u n a l a z iš t a n a f te n a d v a z e m l ji š ta k o ja s u
p r i p a d a l a r a t n o j m o r n a r i c i , tj. b ila d r ž a v n o v la s n iš tv o .
B ila s u t o b a s n o s l o v n o b o g a t a n a la z iš ta T e a p o t D o m e i
E l k H ills u s a v e z n o j d r ž a v i W y o m in g . D a n a s u n a e k s ­
p l o a t a c i j u , p o s m i j e š n o j e f t i n i m c ij e n a m a , p e t r o l e j s k o m
m a g n a t u H a r r y j u F. S i n c l a i r u (T e a p o t D o m e ) i E d w a r d u
D o h e n y ju , v l a s n i k u P a n A m e r ic a n P e tr o le u n i C o m p a n y
(E lk H ills). K o n c e s ij e s u b ile d a n e ta jn o , j e r s u t o t o b o ž e
n a la g a li i n t e r e s i n a c i o n a l n e s ig u r n o s ti . ( N a la z iš ta s u
f o r m a l n o p r i p a d a l a r a t n o j m o r n a r i c i i b ila s u u v r š t e n a
u n je z in e r e z e r v e .)
K a d s e t o 1924. i p a k s a z n a lo , s e n a t s k i O d b o r z a j a v n a
z e m l ji š ta p o k r e n u o j e is tr a g u . V e ć z a k r a t k o v r ij e m e s e ­
n a t o r i s u i m a li u r u k a m a p r i z n a n j e E d w a r d a B . M c L ë a -
n a , v l a s n i k a i iz d a v a č a lis ta W a s h in g to n P ost, d a j e » p o ­
z a jm io m i n i s t r u F a llu s v o tu o d 100.000 d o l a r a — b e z
i k a k v e p o t v r d e , i č a k n e u č e k u n e g o u g o to v in i« . M e ­
đ u t i m , M c L e a n j e u p o r n o t v r d i o d a t o b o ž e n e p o z n a je
S in c la ira i d a n e z n a n iš ta o o n im k o n c e s ija m a . U n a ­
s t a v k u i s t r a g e s e n a t s k i s u is t r a ž i te l ji i š č e p r k a l i s ta n o v i t
b r o j k o d i r a n i h p o r u k a , k o je j e u g l a v n o m b io p o s l a o ili
p r i m i o M c L e a n , a j e d n a j e b ila p o s l a n a D o h e n y ju . K a k o
s u t o b ili k r i p t o g r a m i , k o je s e n a t s k i is t r a ž i te l ji n i s u z n a ­
li p r o č i t a t i , p o r u k e s u d a n e d e k r i p t e r i m a k o p n e n e v o j­
s k e d a ih o n i p o k u š a j u d e k r i p t i r a t i . Č e t v r t o g o ž u jk a s e ­
n a t s k i j e o d b o r s a s l u š a o is k a z o d e k r i p t a t i m a t i h p o r u ­
k a š t o g a j e p o d z a k le tv o m d a o š e f S e k c ije z a k o d o v e
S lu ž b e v e z e W illia m F. F r i e d m a n . P o s a o d e k r i p t i r a n j a
n ije b i o t e ž a k (iz ja v io j e F r i e d m a n ) , j e r s e r a s p o l a g a l o s a

123
s v a t r i u p o t r i j e b l j e n a k o d a . P o r u k a p o s l a n a D o h e n y ju
b i la j e k o d i r a n a p r i v a t n i m k o d o m P a n A m e r ic a n P e tr o ­
l e u m C o m p a n y . F r i e d m a n z a p r a v o n ije u o p ć e m o r a o
d e k r i p t i r a t i ta j k r i p t o g r a m , n e g o s a m o p r o v j e r i t i n je g o v
d e š if r a t ; d e š i f r i r a n j e j e o b a v il a s a m a k o m p a n i j a p o m o ­
ć u v l a s t i t o g k o d a , tj. o n o g a k o jim j e p o r u k a b ila k o d i ­
r a n a , a F r i e d m a n je , r a s p o l a ž u ć i t a k o đ e r t im k o d o m ,
s v e t o s a m o p r o v je r io . M c L e a n o v e p o r u k e b ile s u k o d i ­
r a n e s a d v a k o d a . P rv i j e b io B e n tle y 's C o m p le te P h r a s e
C ode, u p o t r i j e b l j e n iz r a v n o , b e z p o m a k a i b e z p r e š if r i-
r a n ja ; d r u g i (š to j e b ilo p r a v o m a l o i z n e n a đ e n j e ) b i o je
k o d k o ji j e z a p r a v o p r i p a d a o I s t r a ž n o m b i r o u ( B u r e a u
o f I n v e s tig a tio n ) * M in i s ta r s tv a p r a v d e . P r i m j e n a to g a
d ru g o g k o d a d o v e la je d o s tv a ra n ja p o r u k a k a o o v a
k o ja j e 9. s ije č n ja 1924 p o s l a n a M c L e a n u :

ZEV HO CUSING IMAGERY COMMENSAL ABAD OPAQUE HOSIER LECTIONARY

STOP CLOT PRATTLER LAMB JAGUA R ROVED TIMEPIECE NU D ITY STOP
HO CUSIN G LECTIONARY CHIN CHILLA PETER NET BEDAGGLED R IP RALE
OVERSHADE QUAKE STOP . . . .

K ó d M in is ta rs tv a p ra v d e (o d n o s n o n je g o v a Is tra ž n o g
b i r o a ) i m a o j e u is ti m a h o b ilje ž ja j e d n o d j e l n o g i d v o -
d j e l n o g k o d a . Z a p r a v o j e to b io h i b r i d n i k o d , s li č n o k a o
n j e m a č k i d i p l o m a t s k i k o d 13040, k o jim j e b io s v o j e d o b ­
n o k o d i r a n Z i m m e r m a n n o v te le g r a m . U s e k c iji z a k o d i ­
r a n j e b i l e s u r ije č i o t v o r e n o g t e k s t a r a z v r s t a n e a lf a b e t-
s k im r e d o m o d a d o z, a p o č e t n a s lo v a k o d n i h r ije č i o d
R d o W , p a o d N d o Q, i n a k r a j u o d A d o M . T i p r e k i d i
u r e d o s l i j e d u n a s ta j a l i s u u s r e d s e k c ije s r i j e č i m a o t v o ­
r e n o g t e k s t a k o je s u z a p o č i n ja l e s a e i s a i. Z a to j e r ije č
e ig h t ( o s a m ) b ila k o d i r a n a k a o W IP P E N , r ije č e n d (z a ­
v r š e t a k ) k a o N A U T C H , r ije č in te r r o g a tio n ( s a s lu š a n je )
k a o Q U A K E ( š to j e u o v o m k o n t e k s t u b i l o s lu č a j n o v r lo
p r ik la d n o * * ) , a r ije č is (je je s t) i m a la j e k a o k o d n i e k v i­
v a l e n t A C E R B A T E . O tv o r e n i, d e k r i p t i r a n i t e k s t p o r u k e
o d 9. s ij e č n ja g la s io je : » Z e v e ly th in k s t r e n d o f in v e s tig a ­
tio n fa v o r a b le to y o u . N o t im p r e s s e d w i t h W a ls h a s c ro ss-
- e x a m in e r . T h i n k s y o u n e e d h a v e little a p p r e h e n s io n a b o u t
f o r t h c o m i n g in te r r o g a tio n . . . (Z e v e ly s m a t r a d a j e tije k
i s t r a g e p o v o l ja n z a v a s . N e p l a š i g a W a ls h k a o v o d ite lj

* T a k o s e o d s v o g o s n u t k a , 1908, d o 1935. z v a o p o z n a t i F B I. -
P re v .
** Q U A K E = p o t r e s (e a r th q u a k e ). — P re v .

124
u n a k r s n o g is p itiv a n ja . M is li d a s e n e m o r a t e b o ja ti s a ­
s l u š a n j a k o je p r e d s t o j i . . . )
F rie d m a n je p r o č ita o M c L e a n o v e p o r u k e » p o m o ć u
k o d n e k n jig e d o b i v e n e o d g. [ W illia m a J.] B u m s a « , t a ­
d a š n j e g d i r e k t o r a I s t r a ž n o g b i r o a . I s t r a ž i te l ji su , n a r a v ­
n o , h tje li s a z n a ti k a k o j e d o š l o d o t o g a d a s e ta j s lu ž b e n i
k o d n a š a o u M c L e a n o v im r u k a m a . K r a t k o v r ij e m e p o ­
s lije i z b o r a W a r r e n a G. H a r d i n g a z a p r e d s j e d n i k a S je d i­
n j e n i h D r ž a v a ( o b ja s n io j e M c L e a n ) , o n j e b io p o s t a v ­
lje n z a s p e c i j a l n o g a g e n t a M i n i s t a r s t v a p r a v d e , p a j e d o ­
b io le g itim a c iju , s l u ž b e n u z n a č k u i k o d M in i s ta r s tv a
p r a v d e . P o š ilja la c p o r u k e o d 9. s ije č n ja , o t k r i l o s e u is ­
tra z i, b io je W illia m O. D u c k s te in , M c L e a n o v o s o b n i t a j ­
n ik , k o ji j e p r i j e to g a b i o a g e n t M i n i s t a r s t v a p r a v d e , p a
je , p o s lije o d l a s k a iz t e s lu ž b e , j e d n o s t a v n o z a d r ž a o k o d
k o ji j e o n d j e d o b i o . D i r e k t o r I s t r a ž n o g b i r o a B u r a s r e ­
k a o je u sv o m isk a z u d a je n a k o n d o la s k a n a tu d u ž n o s t
s a z n a o k a k o s e s t a r i k o d M i n i s t a r s t v a p r a v d e (o n a j š to
g a je im a o M c L e a n ) m n o g o u p o tre b lja v a i k a k o g a p o ­
z n a je v r lo m n o g o lju d i, p a v iš e n ije d o v o l jn o ta ja n ; z b o g
to g a je n a r e d io iz ra d u n o v o g a k o d a u o g ra n ič e n o m b r o ­
j u p r i m j e r a k a , s t im d a s v a k o o d j e l je n j e M in i s ta r s tv a
d o b i j e s a m o p o d v a p r i m j e r k a . U je d n o j e n a r e d i o d a
a g e n t i k o ji r a d e n a n a r o č i t o p o v j e r l ji v im s lu č a je v im a ,
g d je s e a p s o l u t n o n a m e ć e p o t r e b a z a ta j n o š ć u , m o r a j u
u b u d u ć e m e đ u s o b n o i s a c e n t r a l o m k o m u n i c i r a t i is ­
k lju č iv o tim n o v im k o d o m . S ta r i s e k o d ip a k i d a lje p r i ­
m je n jiv a o . N jim e s u s e k o r i s t i l i a g e n t i n a t e r e n u k a d b i
s e ja v lja li iz k a k v o g a m a n j e g g r a d a , i n ije ih s m e t a l o d a
n j im e š i f r i r a n e p o r u k e v id e t e l e g r a f is t i n a p o š ti. »T aj
s t a r i k o d m o g a o j e d o b i t i s v a k i a g e n t k o ji b i t o z a tr a ž io ,
a li r e ž i m p r i m j e n e n o v o g a k o d a b i o j e s tr o g « , o b j a s n i o
je B u rn s .
F r i e d m a n o v e d e k r i p t a ž e M c L e a n o v ih p o r u k a j a s n o
su p o k a z a le d a se M c L e a n i te k a k o z a n im a o za n e š to
za š to je tv rd io d a g a n e z a n im a i d a o to m e n iš ta n e
z n a . D e k r i p t a t i s u p a k p o k a z a li, i a k o s a m o i n d i r e k t n o ,
d a j e z a ja m o d 100.000 d o l a r a , š t o g a j e M c L e a n b i o d a o
m i n i s t r u F a llu , i p a k u v e z i s k o n c e s i j o m z a e k s p l o a t a c i ­
j u n a l a z i š t a n a f te , i d a n ije o b i č n a , » b ilo k a k v a « , i z o lir a ­
n a f i n a n c ij s k a t r a n s a k c i j a . P o s lije j e u t v r đ e n o d a j e ta j
n ,o v a c z a p r a v o d a o D o h e n y . F a li j e i z v e d e n p r e d s u d i
o s u đ e n n a g o d in u i je d a n d a n z a tv o ra z b o g p r im a n ja
m i t a o d 1 0 0 .000 d o l a r a . D o h e n y i S i n c l a i r o s l o b o đ e n i s u

125
o p t u ž b e d a s u p o k u š a l i p o d m i t i t i d r ž a v n o g s lu ž b e n ik a ,
a li s u im , n a r a v n o , o d u z e t e o n e p e t r o l e j s k e k o n c e s ije .
K r i p to l o g ij a n ije b i la b i t n a k a r i k a u l a n c u d o k a z a u
o v o m s lu č a ju . N je z in j e d o p r i n o s b i o p e r i f e r a n , a li j e
F r i e d m a n o v isk a z , o b ja v lje n u n o v i n a m a , z a č i n io t u is ­
t r a g u m i s t e r i o z n o š ć u i p o m o g a o d a o ž iv i o s la b j e lo z a n i­
m a n j e j a v n o s t i z a ta j s lu č a j š to s e v u k a o m j e s e c i m a i p o ­
s ta o l j u d i m a d o s a d a n .

K a o s v a tk o d r u g i, i k r i m i n a l c i s e » g n ja v e « š i f r a m a i
k o d o v im a s a m o a k o b a š m o ra ju , a z a p ra v o ta k v e s itu a ­
c ije n a s t a j u j e d i n o u m e đ u n a r o d n o m k r i j u m č a r e n j u ,
k a d s e m o r a t a j n o i n a d a lj in u k o o r d i n i r a t i k r e t a n j e ile ­
g a ln i h t e r e t a . G o d i n e 1934. š v e d s k a j e p o l ic ij a d a l a k r ip -
t o lo g u Y v e s u G y l d e n u n e k o l i k o p o r u k a z a k o je s e z n a lo
d a s u ih p o s la l i k r ij u m č a r i , a li s e n ije z n a lo š t o z n a č e ,
j e r s u b i l e š if r ir a n e . T i p ič n a j e g la s ila : «16 4 8 5 9 74 29
53 9 9 32 86 28 6 0 0 S t-a 55 67 2 9 0 7 28 67 55 4 4 4 6 63
8 0 9 0 02 9 9 0 6 03 15 05 7 4 59 69 00.« G y ld e n j e b r z o u s ­
t a n o v i o d a je r ije č o p r i l i č n o j e d n o s t a v n o j h o m o f o n s k o j
s u p s ti tu c i ji , i d a o t v o r e n i t e k s t ( d e k r i p t a t ) g la s i: O ver-
la ttm a 2 8 6 0 0 S t-a a llt k la r t h e n o m [ g r e š k a , t r e b a g e n o n i\
s p a r r e n . G r u p a 0 0 o z n a č iv a la j e t o č k u n a k r a j u r e č e n i ­
c e . Z a h v a lju ju ć i t i m d e k r i p t a ž a m a , k o je s u d o v r š e n e 19.
k o lo v o z a , p o lic ija j e p o s t a v i l a z a s j e d u b r z o m k r i j u m č a r ­
s k o m b r o d u K is m e t n a m je s tu n a z n a č e n o m u j e d n o m
o d k r i p t o g r a m a . N a d a n 26. r u j n a K i s m e t j e u l e t i o u z a ­
s je d u i u n je m u je p r o n a đ e n o 5000 lita r a k r iju m č a re n ih
ž e s t o k i h p ić a . T a k o j e n je g o v a p o s a d a , a li p r e k a s n o ,
o t k r i l a d a i p a k n ije »a llt k la r t « (s v e č is to ) .
N a jv e ć e r a z d o b l j e m e đ u n a r o d n o g k riju m č a re n ja
s t v o r i l a j e a m e r i č k a p r o h ib i c ij a . U je d n o j e t o b i lo n a jv e ­
ć e ra z d o b lje k o riš te n ja k rip to lo g ijo m u k rim in a lu . D a­
n a s , g o to v o č e tir i d e s e tlje ć a p o s lije u k i d a n j a p r o h ib ic ije ,
m a l o k a d s e p o ja v lju ju k o m p l i c i r a n i » k r im in a ln i« k o d o ­
vi i š if r e ; z a p r a v o s u s e o d r ž a l i s a m o u m e đ u n a r o d n o j
k r i j u m č a r s k o j a k ti v n o s ti . T a k o s u , n a p r i m j e r , d v o jic a
k r i j u m č a r a h e r o i n a , J o h n D. V o y a tz is i E lia s E l io p o u l o s ,
k o d i r a l i s v o je p o r u k e p o m o ć u k o m e r c i j a l n o g s i s t e m a
U n iv e r s a l T r a d e C ode, a li b i, p o s li j e s a m o g k o d i r a n j a ,
s v a k u p o r u k u p re k o d ir a li ta k o d a b i s re d n ju z n a m e n k u
k o d n e g r u p e p re m je s tili n a p o č e ta k g ru p e , d o b ili ta k o
n o v u n u m e r i č k u k o d n u g r u p u i z a ti m u k r i p t o g r a m (za ­
p ra v o p re š ifra t, k a d v e ć n e m o ž e m o u p o tr ije b iti te r m in

126
 » p r e k o d a t « ) u n i je li p e t o s l o v n u g r u p u k o ja j e t im b r o ­
j e m b i l a o z n a č e n a u k o d n o j k n jiz i. T a k o s e , n a p r im je r ,
r ij e č o t v o r e n o g t e k s t a s o ld ( p r o d a n ) n a jp r i je k o d i r a l a
k a o 58 8 5 3 ; t a b i s e g r u p a z a tim p r e t v o r i l a u 85853, a o v a
b i s e n a k r a j u p r e t v a r a l a u X IQ W D , i k a o t a k v a u la z ila
u k rip to g ra m . U k riju m č a re n ju n a rk o tik a je d n o s ta v n i
s i s t e m i i m a ju s v o je m je s to » r a m e u z r a m e « s r e l a ti v n o
s lo ž e n im , r a f i n i r a n i m s i s t e m i m a . G o d i n e 1955. j e d n a
g r u p a k r i j u m č a r a d r o g a s la l a j e s v o je p o š iljk e p u t n i č ­
k i m a v i o n i m a B r itis h O v e r s e a s A ir w a y s C o r p o r a tio n
(B O A C ). D r o g a s e k r i j u m č a r i l a iz B a h r e i n a u E v r o p u .
U p u ć iv a li s u s e t e l e g r a m i, t o b o ž e p o s lo v n i, p o p u t o v o ­
ga: O R D E R IN G 19 C O U L D M A N A G E M O R E I F A V A I­
L A B L E — š to j e z n a č ilo : » S tiž e m u B a h r e i n d e v e t n a e ­
s to g . M o g a o b i h p o n i j e t i v iš e o p i j u m a n e g o p o s lje d n ji
p u t.« (A r riv e B a h r e in 19 lh. C o u ld c a r r y m o r e o p i u m th a n
la st tim e .)
U p o g l e d u k o l ič in e , n a jv e ć i d i o » k r im in a l n e k r ip t o lo -
g ije « n a s t a j e d a n a s , b a r e m u A m e r ic i, k a o p l o d n a s t o j a ­
n ja b o o k m a k e r a * d a p r i k r i j u ili a n u l i r a j u d o k a z e s v o je
i l e g a ln e a k t i v n o s t i . S i s te m i k o ji s e z a t u s v r h u p r i m j e ­
n ju ju i z u z e tn o s u s p e c i j a l iz i r a n i i z a p r a v o s u p r i k l a d n i
s a m o z a to . O b i č n o s e s a s t o j e o d k o m b i n a c i j a š i f r i r a n i h
b r o j e v a i o.d k r a t i c a ; t a k o s e r e g i s t r i r a j u o k l a d e i k a s n ije
i s p l a t e e v e n t u a l n i h d o b i t a k a . T i s u s is t e m i t a k o s p e c ija ­
liz ir a n i i t a k o u s k i d a s e p o m o ć u n jih n a p r i m j e r n e b i
m o g a o š ifrira ti n ik a k a v o b ič a n , n o rm a la n o tv o re n i
t e k s t . D e k r i p t a ž a j e n e m o g u ć a b e z o d l i č n o g p o z n a v a n ja
r a z l ič i ti h ile g a ln i h o b l i k a i g a r a n a s r e ć u i h a z a r d a ; t o
p o z n a v a n j e n e s m ije z a o s t a ja t i z a z n a n je m b o o k m a k e r a ,
j e r » o t v o r e n i t e k s t« n a jč e š ć e n ije t e k s t s a z d a n o d r ije č i
n e g o o d n iz a b r o je v a !
J e d n a j e o d v r lo p o p u l a r n i h t a k v i h h a z a r d n i h i g a r a
tzv. n u tjib e r s r a c k e t — n e k a v r s t a t o m b o l e u k o jo j k la d i-
la c p o g a đ a k o ji ć e t r o z n a m e n k a s t i b r o j b i ti iz v u č e n iz
b u b n j a ; a k o p o g o d i, n je g o v j e d o b i t a k 6 6 6 p u t a v e ć i o d
u lo g a . ( R a z u m ije s e d a o r g a n i z a t o r , M a fia i g a n g s te r i,
i m a b o l je iz g le d e : d o b i t a k j e s a m o 6 6 6 p u t a v e ć i o d u l o ­
g a , a li j e u ig r i 9 9 9 b r o je v a .) P o s t o je i r a z n e v a r i j a n t e i
k o m b i n a c i j e t o g a o s n o v n o g o b l i k a o k l a d e . B u d u ć i d a je
r ij e č o ile g a ln o j a k ti v n o s ti , n e m a j a v n o g i k o n t r o l i r a n o g
i z v la č e n ja b r o j e v a k o ji d o b i v a j u . O n i s e č e s t o n e iz v la č e
* A m e r i č k i n a z iv z a p r i m a o c e il e g a ln i h o k l a d a i d r u g i h z a b r a n j e ­
n ih ig a r a n a s r e ć u . — P re v .

127
iz b u b n j a n e g o se, r e c i m o , o d r e đ u j u t a k o d a s e u t v r d i,
t o č n o n a d o l a r , u k u p a n iz n o s o k l a d a , p a s e k a o b r o j
k o ji d o b i v a u z m u t r i p o s lj e d n je z n a m e n k e b r o j a š to o z ­
n a č u j e t u s v o tu .
V j e r o j a t n o j e n a jv e ć i a m e r i č k i (i s v je ts k i) s t r u č n j a k za
d e k r i p t i r a n j e b o o k n ia k e r s k ih k o d o v a b i o A b r a h a m P.
C h e s s , p r a v n i k z a p o s l e n u p r a v n o j s lu ž b i u p r a v e n ju jo r -
š k e p o lic ije . C h e s s s e p o č e o z a n i m a t i z a k r ip t o lo g i ju
k a d j e k a o 1 8 -g o d iš n ji m la d ić p r o č i t a o P o e o v u p r i p o v i ­
j e t k u Z la tn i s k a ra b e j, a li s e a k t i v n o m k r i m i n a l n o m k r ip -
t o lo g i jo m p o č e o b a v iti s a s v im s lu č a jn o .
G o d i n e 1940. n e k i n j u jo r š k i d e t e k t i v s lije d io j e c ije li
d a n b o o k n ia k e r a k o ji j e o b i la z io s v o j s e k t o r p r i m a j u ć i
o k l a d e . D e te k tiv j e t o č n o v id io d a j e b o o k m a k e r s v a k u
o d t i h o k l a d a z a b ilje ž io , a li, k a d g a j e u h a p s i o , d o č e k a l o
g a j e v e li k o iz n e n a đ e n je . J e d i n o š to j e k o d b o o k n ia k e r a
p r o n a đ e n o b ile s u n e k a k v e n o t n e p a r t i t u r e , č ita v s v e ­
ž a n j n o t a , š t o s e d o i m a o k a o p a r t i t u r a z a n e k u v e li k u i
d u g u k o m p o z i c ij u , s o z n a č e n i m t a k t o v i m a , k lju č e v im a ,
o z n a k a m a za p a u z e , za te m p o , za c re sc e n d o i d ecrescen -
d o — i t a k o d a lje . P o lic a jc im a j e b i lo j a s n o d a ć e b o o k ­
n ia k e r a m o r a t i p u s t i t i n a s l o b o d u a k o m u n e d o k a ž u d a
s u t e n o t e z a p r a v o b i lj e š k e o i le g a ln i m o k l a d a m a , a n e
n e š t o d r u g o , m o ž d a s a s v im l e g a l n o i b e z a z le n o , a b ili b i
d a li r u k u u v a t r u d a s u o n e p a r t i t u r e , o n a » g la z b a « , z a ­
p r a v o k r i p t o g r a m i . M e đ u ti m , b ili s u n e m o ć n i j e r n ju jo r -
š k a p o l ic ij a u t o v r ij e m e n ije i m a l a v l a s t i t e d e k r i p t e r e .
T a d a s e n e k i d e t e k t i v s lu č a j n o s je tio d a s e j e d a n m la d i
p r a v n i k u u p r a v i p o lic ije z a n i m a z a k r ip t o lo g i ju , p a s u
t a k o » p a r t i t u r e « z a v r š ile u r u k a m a A b r a h a m a » A b ea«
C h e s s a , k o m e j e t a d a b ilo 30 g o d i n a .
C h e ss je n a jp rije p o k u š a o o d s v ira ti tu p a r titu r u n a
k l a v i r u , g l a z b a lu k o jim j e d o b r o v la d a o , a li j e u s t a n o v i o
d a t o š t o n a n jo j p i š e n e m a v e z e s g la z b o m . N a k o n k r a t ­
k o g v r e m e n a z a p a z io j e d v o je : d a s e u p a r t i t u r i ja v lja
s a m o 10 r a z l ič i ti h n o t a , i d a s e d u ž in a t a k t o v a u p a d lj iv o
r a z l ik u j e . P o s lije s e d a m s a ti u p o r n e k r i p t o a n a l i z e u s t a ­
n o v i o j e d a j e s v a k a n o t a e k v iv a l e n t z a o d r e đ e n u b r o j ­
k u , i d a t u b r o j k u o d r e đ u j e p o lo ž a j n o t e z a o n i h p e t li­
n i ja n a k o j im a s e p i š u n o t e . T a k o j e n a jn i ž a lin ija o z n a ­
č iv a la 1, r a z m a k i z m e đ u p r v e i d r u g e lin ije o z n a č i v a o j e
2, d r u g a lin i ja 3, i t a k o d a lje . P r o s t o r i z n a d n a jv iš e lin ije
o z n a č i v a o j e 0. ( T a k o s e d o b i v a l o 10 b r o j k i — 1, 2, 3, 4,

128
5, 6, 7, 8, 9, 0 — d o v o l jn o z a s t v a r a n j e b i lo k a k v a b r o ja .)
S v a k i j e t a k t o z n a č i v a o d r u g u o k l a d u . N a z a p lije n je n o j
» p a r t i t u r i « b i lo j e m j e s t a z a 10.000 i n d iv i d u a l n i h o k l a ­
d a . C h e s s o v isk a z p r e d s u d o m o m o g u ć io je d a b o o km a -
k e r u b u d e d o k a z a n a k r iv n j a i d a b u d e o s u đ e n .
T o j e b i l a p r v a C h e s s o v a d e k r i p t a ž a . P o s lije s e n je g o v
p o s a o t a k o r a z m a h a o d a j e 1951. r a z b i o 56 s i s t e m a ili
p r o s j e č n o s v a k o g t j e d n a p o j e d a n . N jih o v a j e r a z n o l i ­
k o s t z a p a n jiv a la . U n e k i m s i s t e m i m a s lu ž ila s u k a o e k ­
v i v a l e n ti b r o je v a g r č k a i h e b r e j s k a s lo v a — i č a k d r e v n a
f e n i č k a s lo v a ; u d r u g i m n e k i m s i s t e m i m a k lju č z a n u ­
m e r i č k e s u p s t i t u t e b ila b i k a k v a r ije č o d 10 s lo v a u k o ­
jo j s e n i j e d n o s lo v o n ije p o n a v lj a lo ( n a p r im je r : C U M ­
B E R L A N D ). A k o b i k lju č b i l a r ij e č C U M B E R L A N D , o k ­
l a d a o d 25 c e n ti n a b r o j 137 b i l a b i š i f r i r a n a k a o
C M L U E : n a j p r i j e b i s e š i f r i r a l a b r o j k a n a k o j u s e k la d i-
la c k l a d i o (137), a t e k p o s li j e t o g a iz n o s (25 c e n ti) . U b i­
lje ž n ic i n e k o g b o o k m a k e r a p r o n a đ e n e s u n e k a k v e d u g e
i č u d n e rije č i, k a o n a p r i m j e r S IN K K A N T Y U N D E Y O .
C h e s s s e u z a lu d m u č i o p u n a t r i s a ta , a li s e o n d a s je tio
d a je b o o k m a k e r c rn a c , r o đ e n i o d r a s ta o u ta d a š n jo j
F r a n c u s k o j Z a p a d n o j A fric i. T a d a m u j e s i n u l o d a t u z a ­
p r a v o u o p ć e n ije r ij e č o » k o d u « u p r a v o m s m is lu : b o o k -
tn a k e r b i n a p r o s t o z a p is a o f o n e t i č k u t r a n s k r i p c i j u iz g o ­
v o ra f ra n c u s k ih b ro je v a u z a p a d n o a frič k o m d o m o ro ­
d a č k o m f r a n c u s k o m d i ja le k t u . Z a to je , n a p r i m j e r (s
t im d a j e n u l a b i l a p r e d s t a v l j e n a k a o 0), S IN K K A N -
T A N T Y U N D E Y O z a p r a v o z n a č i lo c in q u e q u a tr e u n d e u x
ze ro , t o j e s t o k l a d a o d 2 0 c e n t i n a b r o j 541.
K a t e g o r i ji » k r i m i n a l n i h k r i p t o s i s t e m a « p r i p a d a j u i
š if r e k o j e s e u p o t r e b l j a v a j u u v e z i s p l a n o v i m a z a b je -
g o v e iz z a t v o r a i k a z n io n i c a , u v e z i s p l a n o v i m a z a p r o ­
v a le ili r a z b o j n i č k e n a p a d e , n a p r i m j e r n a p a d e n a b a n ­
k e , ili z a » v o đ e n je z a p is a « o r a z n i m d r u g i m o b l ic im a
k r i m i n a l n e a k ti v n o s ti . T o s u g o t o v o u v ije k iz u z e tn o j e d ­
n o s t a v n i s is t e m i , i t o n a jč e š ć e m o n o a l f a b e t s k e s u p s t i t u ­
c ije u k o j i m a s e n e u z im a ju s lo v a n e g o s i m b o l i ( z n a k o ­
v i). K a d j e 1959. n j u j o r š k a p o l ic ij a r a z b i l a j e d n u m r e ž u
š to se b a v ila s n im a n je m i d is tr ib u c ijo m p o r n o g ra f s k ih
f ilm o v a , p r o n a š l a j e š i f r i r a n u k a r t o t e k u 3 0 0 » g lu m ic a «
k o j e s u n a s t u p a l e u t im f il m o v i m a (s n j ih o v i m i m e n i ­
m a, p re z im e n im a , a d re s a m a i s o b lic im a s e k s u a ln e a k ­
tiv n o s ti u k o je s u s p r e m n e d a s e u p u s te p r e d k a m e r a ­
m a ) . S v e j e t o b i lo š i f r i r a n o . P o lic ija j e l a k o r a z b i la š if r u

9 - S i f r a n l i p r o l i v š p i j u n a IV 129
 %
( k o jo j s e v e lik d i o s a s t o j a o o d k r a t i c a i s im b o l a ) i p o ­
h v a t a l a s v e č l a n o v e m r e ž e —o d o r g a n i z a t o r a d o i z v o đ a ­
ča.
Z a t v o r e n i c i s e n a jč e š ć e s lu ž e š i f r o m k o j a s e p r e n o s i
k u c a n j e m p o z id o v im a , z n a k o v i m a š t o s e t e m e l j e n a š a ­
h o v s k o j p l o č i o d 25 p o lja . T a k o , n a p r i m j e r , 1 u d a r a c +
2 u d a r c a = b\ 2 u d a r c a + 1 u d a r a c — f. T o n ije a m e r i č k i
s p e c i j a l it e t; ta j j e s is t e m p o z n a t u z a t v o r i m a č it a v o g s v i­
j e t a . M a n je j e k r i m i n a l a n , a li i p a k p r o t u z a k o n i t , k o d k o ­
j i m n e k e a g e n c i je z a z a p o š lja v a n je o b i lj e ž a v a ju p o j e d i n e
k a t e g o r i j e k l i j e n a t a ( k o je s u n e p o ž e l j n e ili k o j im a s e ž e li
d a t i p r i o r i t e t ) . T a k o j e j e d n a a g e n c i ja k r a t i c o m N F U
( n o t fo r u s - n e z a n a s ) o z n a č i v a la d a p o s l o d a v a c n e ž e li
C rn c e . D ru g a je p a k n a p o m e n o m R E C O M M E N D E D B Y
R E D B O O K ( P r e p o r u č e n p o R e d b o o k u ) o z n a č i v a la d a
s u C r n c i n e p o ž e ljn i, a n a p o m e n o m M U S T P L A Y S A ­
X O P H O N E ( M o r a s v ir a ti s a k s o f o n ) d a s e Ž id o v i n e p r i ­
m a ju . G o d i n e 1960. a m e r i č k a j e d r ž a v a p o v e l a p a r n i c u
p r o t i v p e t v e li k ih e l e k t r o e n e r g e t s k i h k o n c e r n a ( m e đ u
k o j i m a s u b ili i t a k v i k o l o s i k a o G e n e r a l E le c tr ic C o m ­
p a n y i W e s tin g h o u s e E le c tr ic C o r p o r a tio n ) z b o g k r š e n j a
z a k o n a p r o tiv tru s to v a . K o m p a n ije s u se p o ta jn o d o g o ­
v a r a l e o c i j e n a m a i o p o n u d a m a n a n a t j e č a j i m a (jed em
o b l i k » n a m je š ta ljk e « d a s e z a g a r a n t i r a j u v is o k i p r o f iti) .
D a s e t e p o g o d b e s a k r iju , u z a p i s i m a o t o m e f i r m e s u
p r e d s t a v l j e n e b r o j k a m a . (7 = G e n e r a l E le c tr ic , 2 = W e s ­
tin g h o u s e ; 3 = A llis -C h a lm e r s M a n u fa c tu r in g C o m p a n y
itd ) . P r i m i j e n j e n i s i s t e m b io j e v iš e n e g o p r o z i r a n i n a
s u d u j e l a k o d o k a z a n . S e f o v i k o ji s u p o t p i s a l i t a j a r a n ­
ž m a n d o b i l i s u s v a k i p o 3 0 d a n a z a tv o r a .
P o z n a to j e d a v a r a l i c e n a k a r t a m a o b i lj e ž a v a ju k a r t e ,
š t o je , n a r a v n o , s v o j e v r s ta n o b l i k k r i p t o g r a f i j e . O s im
to g a , k a d o p e r i r a j u u p a r o v i m a ( p o ja v a č e s t a k o d p r o ­
f e s i o n a l n i h k a r t a š k i h v a r a l ic a ) p a r t n e r i p o t a j n o k o m u ­
n i c i r a j u k o d n i m s ig n a l im a k o ji s e , d a t a k o k a ž e m o , p r o ­
i z v o d e g l a s o m ili o d r e đ e n i m t j e l e s n i m k r e t n j a m a . N a ­
č i n d r ž a n j a c i g a r e t e u r u c i ili u s t i m a , n a v l a č e n j e u h a ,
n e k e g r im a s e — sv e to m o ž e p o s lu ž iti k a o k o d n i z n a k .
E f i k a s n o s t t a k v i h s i s t e m a o v is i s a m o o s t u p n j u d o v i tl ji ­
v o s ti v a r a l i c a i g l u p o s t i n j ih o v i h ž r t a v a . Z a n i m l ji v o j e d a
j e u p o s l j e d n j e v r ij e m e iz b ilo n e k o l i k o v e li k ih s k a n d a l a
n a s v j e t s k i m š a m p i o n a t i m a u b r id g e u , k a d s u n e k e
m o m č a d i ( ig r a s e u p a r o v i m a d v a p r o t i v d v a ) b i l e o p ­
t u ž e n e d a n jih o v i ig r a č i š a lju t a j n e s ig n a l e j e d n i d r u g i ­

130
m a i t a k o v a r a j u . P r v i t a k a v s k a n d a l iz b io j e n a s v je t­
s k o m p r v e n s t v u u B u e n o s A ir e s u 1965, a o p t u ž e n i s u
b r i t a n s k i ig r a č i B o r i s S h a p i r o i T e r e n c e R e e s e . A li z b o g
d o m i š l j a t o s t i p r i t a k v o m s i g n a l iz i r a n j u k o je s e s a s to ji
o d o b i č n i h i n o r m a l n i h č o v je k o v i h k r e t n j i, n a d a s v e j e
t e š k o d o k a z a t i d a j e r ije č o v a r a n j u .
Ž a rg o n s k i je k o d v rs ta ta jn o g k o m u n ic ir a n ja m n o g o
u p o t r e b l j a v a n a u o b l i c i m a k r i m i n a l a u k o j im a k r i m i ­
n a lc i k o m u n i c i r a j u s m u š t e r i j a m a n e k r i m i n a l c i m a . K la ­
s i č n o p o d r u č j e to g t i p a j e s t p r o s t i t u c i j a . G o d i n e 1961.
p o lic iji u G r a z u , u A u s triji, p a l o j e u o č i d a t r g o v a c a n ­
t i k v i t e t i m a A l e x a n d e r K o t z b e c k i m a v iš e m u š t e r i j a
n e g o s u s j e d n a t r g o v i n a k r u h o m i m li je k o m . U n je g o v u
t r g o v i n u d o l a z i le s u p o v o r k e m u š t e r i j a (s v e s a m i h m u š ­
k a r a c a k o ji u p r a v i l u n i s u n i š t a k u p o v a l i n e g o s u s a m o
r a z g l e d a v a l i r o b u ) , a o s im t o g a j e o n m n o g o t e l e f o n i r a o
m u š t e r i j a m a . K a d j e n je g o v t e l e f o n s ta v l je n p o d p r i ­
s m o t r u , u s t a n o v i l o s e d a ja v lja k u p c i m a k a k o j e s tig a o
» b a r o k n i a n đ e o « i k a k o s e » r o k o k o s ta t u a « m o ž e o d ­
m a h p r e u z e t i . L a k o s e u t v r d i l o d a s u » a n đ e li« i » s ta tu e «
k o l g e r l e o d 18 d o 2 4 g o d in e . P o lic ija j e p o s li j e to g a r a z ­
b ila tu * n re ž u .
U s m e n i ž a r g o n t o g a t i p a g r a n i č i s a r g o to m ( š a tr o -
v a č k im g o v o ro m ), je z ik o m ta to v a . Z a p ra v o je a rg o t
s a m o je d a n o d m n o g ih s p e c ija liz ira n ih v o k u b u la r a k o ­
j i m a s e s lu ž e o d r e đ e n e s o c ij a ln e g r u p e — o d d j e c e d o
m o r n a r a , v o jn ik a , t ip o g r a f a . B u d u ć i d a n e k i d r u š t v e n i
č i m b e n i c i , k a o e k s k lu z i v n o s t , z a j e d n iš t v o i n t e r e s a i is ­
k u s tv a , p o t r e b a d a s e š t o j a s n i j e r a s p r a v l j a o z a je d n ič ­
k i m t e h n i č k i m f i n e s a m a ili o p e r a c i j a m a i lju d s k i u ž it a k
u ig r i r i j e č i m a — tj. č i m b e n i c i s t v a r a n j a t a k v i h s p e c ija l­
n i h » je z ik a « — p o s t o j e i d j e l u ju s v u g d je , a r g o ti n a s t a j u
p o s v u d a i u n i v e r z a l n a s u p o ja v a . K o t l o k r p e u I r s k o j g o ­
v o r e a r g o to m k o ji s e z o v e S h e lta . C o c k n e y ji* u p o t r e b l j a ­
v a ju r i m o v a n i s la n g , p a k a ž u » S to r m a n d S trif e « * * u
z n a č e n j u w ife . S t u d e n t i m e d i c i n e n a L o n d o n s k o m
s v e u č i l i š t u p o n e k a d u p o t r e b l j a v a j u t a k o z v a n i » lije č n ič ­
k i g r č k i« (M e d ic a l G reek). T u n ije r ij e č o g r č k i m t e r m i ­
n i m a n e g o o s v o je v r s n o m i z g o v o r u rije č i, k o ji s e s a s to ji
u t o m e d a s e iz m je n ju ju p o j e d i n i s lo g o v i s u k c e s i v n i h r i ­

* C o c k n e y , n a d i m a k s t a n o v n i k a L o n d o n a , p o g o t o v o n je g o v ih s i­
r o m a š n i j i h p r e d g r a đ a . — P re v .
** S l o n u a n d s tr ife (č. s t o r m e n d s tr a jf ) . S to z n a č i o l u j a i b o r b a
( » k u k a i m o t ik a « ) , r i m u j e s e s w ife (v a jf) š t o z n a č i » s u p r u g a « . — P re v .

131
j e č i. [U n a š e m j e z i k u t o b i b i l o k a o d a m j e s t o » p u š im
lu lu « k a ž e m o » lu š im p u lu « .] M n o g i p r i m i t i v n i n a r o d i
i m a ju t a j n e je z ik e , k a o n a p r i m j e r L a n g e i T o d i. I m a j u
ih i K in e z i. D je c a s u n a r o č i t o p l o d n i t v o r c i t a k v i h »je­
z ik a « . N e k i s u o b l ic i f o r m i r a n j a r ije č i u n i v e r z a l n i , n a
p r i m j e r r a z l ič i te v a r i j a n t e d je č je g t a j n o g g o v o r a k o ji s e
s t v a r a u b a c i v a n j e m s lo g o v a m e đ u n o r m a l n e s lo g o v e
( p a s e n a p r i m j e r » Ja ć u ići!« p r e t v a r a u » J a p a ć u p u ip i-
ć ip i!« ).
A r g o t s e o d t ih » je z ik a « r a z l ik u j e p o t o m e š t o j e r a z ­
v ije n iji, š t o i m a b o g a tiji v o k a b u l a r . O s im to g a , k a k o g a
tv o re b ro jn i n u ž n i te h n ič k i te r m in i i k a k o je to z n a k d a
o n a j k o ji s e n j im e s lu ž i p r i p a d a o d r e đ e n o j e k s k lu z iv n o j
s k u p i n i , a r g o t p o s j e d u j e i j a č e iz r a ž e n e l e m e n t t a j n o s ti .
T o n ije m e đ u n a r o d n i je z ik , » e s p e r a n to « t a t o v a i lo p o v a ,
p r e m d a s u n e k i n je g o v i t e r m i n i i n t e r n a c i o n a l n i ; u s v a ­
k o j j e z e m lji d r u k č i j i, j e r j e u v ije k m o d i f i c i r a n i o b l i k d o ­
m a ć e g je z i k a . K a d o n i k o ji s e s lu ž e a r g o to m ž e le p o s ti ć i
t a j n o s t u iz r a ž a v a n ju , p o s t u p a j u u o s n o v i n a t r i n a č in a :
ili iz m ij e n e z n a č e n j e n e k e r ije č i k o j a v e ć p o s t o j i u j e z i­
k u , ili iz m ij e n e n je z in o b lik , ili i z m is le s a s v i m n o v u r i ­
je č . U p r v o m p o s t u p k u m n o g o s e u p o t r e b l j a v a j u m e t a ­
f o r e . T a k o j e o d v je tn ik , a d v o k a t, u e n g l e s k o m a r g o t u
M E G A F O N ; n o v a c j e K R U H ili T I J E S T O ( ta s e m e t a f o r a
p o j a v l ju j e i u f r a n c u s k o m a r g o tu ), e le k tr ič n a s to lic a j e
V R U Ć A S JE D A L IC A , s a m ic a ( u z a t v o r u ) j e H L A D N JA K .
V r š e s e i p r o m j e n e o b l i k a s k r a ć i v a n j e m k a o k o d r ije č i
A L K Y ( a l k o h o l ) . J e d a n f r a n c u s k i s i s t e m a r g o ta j e s t t a ­
k o z v a n i la rg o n ji. O p is u je g a s a m n je g o v n a z iv , k o ji j e p o
t o m s i s t e m u n a s t a o d e f o r m a c i j o m r ij e č i ja r g o n ( ž a r ­
g o n ): p r v i s u g la s n i k r ije č i p r e m j e š t e n j e n a k r a j r ije č i i
d o d a n m u j e I, a n a p o č e t a k j e s ta v l je n L (ja r g o n — ar-
g o n ji — la rg o n ji). T a to v i u P e š a v a r u u I n d ij i u b a c u j u u r i ­
j e č i s lo g k o j e m u s e k a o p r v o s lo v o d o d a Z; t a k o r ije č
p i u ( o ta c ) p o s t a j e P IZ E O ; r ij e č u s k o b u la ( p o z o v i g a ) p r e ­
tv a ra se u U Z U SK U ZO BU ZU LEZA .
U Z a p a d n o j E v ro p i a rg o t se p o č e o s tv a r a ti u X I s to ­
l je ć u u F r a n c u s k o j , i t o n a t o č n o o d r e đ e n o m m j e s t u —
u k r t i č n j a k u l o p o v s k i h j a z b i n a i s k r o v i š t a , u m r e ž i u lic a ,
u l i č i c a i s l i j e p i h u lic a , g d je j e d a n a s p a r i š k i t r g P la c e
M a u b e r t. U E n g l e s k o j s e p o č e o s t v a r a t i u X V I s to lje ć u ,
a o d a t l e j e u X V I I I s t o l j e ć u p r e n i j e t u A m e r i k u , g d je s e
o t a d a s a m o s t a l n o r a z v ija o . S t o t i n a m a g o d i n a a r g o t j e
b i o p r a v i p r a v c a t i ta j n i je z ik u t o m s m i s l u d a s u g a

132
 m o g li r a z u m j e t i s a m o p r i p a d n i c i o d r e đ e n i h s o c ij a ln i h
s k u p i n a ; t a j n o s t j e d u g o v a o k o l ik o d r u š t v e n o j i z o l ir a ­
n o s ti t ih s k u p i n a t o l i k o s v o jo j i n h e r e n t n o j k r ip to g r a f ič -
n o s ti . N e k e p j e s m e k o je j e u 15. s to l j e ć u is p je v a o u a r ­
g o n i f r a n c u s k i p j e s n i k - v a g a b u n d F r a n ç o i s V illo n d a n a s
s u s a s v im n e r a z u m l j iv e . A r g o t je iz g u b io v e lik d i o ta j­
n o s t i u p r v o j p o lo v ic i X I X s to lje ć a , š to j e i m a lo s a s v im
o d r e đ e n e v a n js k e u z r o k e : r u š e n j e č e t v r t i u k o jim a s e
u p o t r e b l j a v a o , s t v a r a n j e g r a d s k e p o lic ije , o b a r a n j e
d r u š t v e n i h b a r i j e r a , u n i š t e n j e s t a r i h b a n d a k r im in a l a c a .
N jih o v i č la n o v i u t o p i l i s u s e m e đ u o b i č n i m s t a n o v n i š t ­
v o m , a li s u n a n j p r e n i j e l i m n o g e s v o je t e r m i n e , p a je
t a k o a r g o t u š a o u o b i č n i je z ik . M n o g i s u s e t e r m i n i iz­
g u b ili, a o n i s o č n ij i i s lik o v itiji p o s t a l i s u s la n g . K r i m i ­
n a lc i j o š i d a n a s u p o t r e b l j a v a j u a rgot, a li j e n je g o v ta jn i
e l e m e n t s a s v im iz b lije d io : p o l ic a jc i g a z n a ju n a p a m e t , o
n j e m u p i š u n a u č n e r a s p r a v e i d o k t o r s k e d i s e r ta c ij e , o b ­
ja v l ju j u s e n je g o v i r je č n ic i. D a n a š n ji a r g o t k r i m i n a l a c a
( to š to s m o m a l o č a s s p o m e n u l i o d n o s i l o s e v iš e n a
s la n g ) z a p r a v o j e s a m o z b i r k a t e h n i č k i h , s t r u č n i h t e r m i ­
n a . K a o s v e d r u g o , i z lo č in j e p o s t a o b iz n is .

I p o s l o v n i s e s v ije t s lu ž i t a j n i m o b l i c i m a k o m u n i c i r a ­
n ja , t a j n i m j e z i c i m a . P o t r e b a d a s e f in a n c ij s k e i n f o r m a ­
c ije s k r i j u p r e d n e p o z v a n i m o č i m a v r lo j e s ta r a . V e ć u
s a s v im r a n o m r a z d o b l j u s v o je p o v ije s ti, z a p r a v o č im s e
f o r m i r a l a k a o o r g a n i z a c i ja s v l a s t it im f in a n c ij a m a , k a t o ­
l ič k a j e c r k v a š i f r i r a l a n e k e s v o je f in a n c ij s k e t r a n s a k c i ­
je ; t o j e č in i la j e d n o s t a v n o m s u p s t i t u c i j o m u k o jo j s u
b r o j e v e z a m j e n j i v a l a g r č k a s lo v a . T e m p l a r i — p o lu v o jn i-
- p o lu v j e r s k i r e d k o ji s e b a jo s l o v n o o b o g a t i o u s r e d ­
n j e m v ije k u — š if r ir a li s u k r e d i t n a p i s m a š to s u ih n ji­
h o v i č la n o v i n o s il i m j e s t o n o v c a ; t a s u s e p i s m a m o g la
p r e tv o r iti u n o v a c u sv a k o j o d 9000 k u ć a -p o d ru ž n ic a
r e d a . Š i f a r s k i a lf a b e t t e m p l a r a , k a o u o s t a l o m i a r h i t e k ­
t u r a n j ih o v i h c r k a v a i s a m o s t a n a , b a z i r a l i s u s e n a n ji­
h o v u z a š t i t n o m z n a k u : M a lt e š k o m k r iž u . U X I X s to l j e ­
ć u o t o m a n s k i s u T u r c i u E g i p tu u p o t r e b l j a v a l i š if a r s k i
s i s t e m q ir m e h , o k o j e m u j e b i lo r ij e č i u 2. p o g la v lju ; z a ­
p r a v o j e t o b i o s k r a ć e n i o b l i k p is a n ja . T im s i s t e m o m
T u r c i s u r e g i s t r i r a l i s v o je p o r e s k e i f in a n c ij s k e t r a n s a k ­
c ije .
S lo b o d n o p o s lo v n o p o d u z e tn iš tv o , s is te m s lo b o d n e
k o n k u r e n c i j e , g o t o v o n e iz b j e ž n o p o v l a č i z a s o b o m ta j­

133
 n o s t . P o d u z e t n i c i m o r a j u t a jiti n e k e p o d a t k e n e s a m o
p r e d k o n k u r e n t i m a n e g o i p r e d v l a s t it im m u š t e r i j a m a .
Z a t o s e t r g o v c i t k a n i n a m a u P e š a v a r u u I n d ij i s lu ž e j e d ­
n i m t a j n im je z i k o m , z a p r a v o t a j n im t e r m i n i m a , k o ji n a ­
s ta j u t a k o d a s e u n o r m a l n e r ij e č i u b a c u j e M IR I k a o
n e k a v r s t a » n u lto g z n a k a « . Z l a ta r i u K a š m i r u i d u k o r a k
d a lj e i d r a s t i č n o m ije n ja ju o b l i k e r ije č i. U d i j a l e k t u ze-
gari, k o ji g o v o r e , n o r m a l n i o b l ic i z a r ije č i » je d a n « ,
» d v a « , » tri« i » h o ć e te li p r o d a t i ? « g la s e a k a ra , sa rm i, tre-
w a i i c h o a n d e , a li i h o n i p r e t v a r a j u i B I B , H A N D IS H ,
Y A N D IR i P H E T Z U W A H N O . M n o g i o b r t i i m n o g i o b ­
lic i p o s l o v n e d j e l a t n o s t i u I n d iji i m a ju v la s tite , p o s l o v n e
d i ja le k t e ; n j ih o v u j e n a s t a j a n j u s v a k a k o p o m o g l o p o s t o ­
ja n je k a s tin s k ih b a rije ra . M e sa ri u H a n o ju u V ije tn a m u
p r e m j e š t a j u p r v i s u g la s n i k r ije č i n a n je z in k r a j, z a m i je ­
n e g a g l a s o m H i z a ti m r ije č i d o d a j u IM . T r g o v c i r i b o m
u g l a s o v i to j F u lto n o v o j r i b a r n i c i u N e w Y o r k u g o t o v o
n e p r e s t a n o iz m iš lja ju n o v e k o d o v e d a b i s a k r i l i c ije n e ,
tj. n a jn i ž u c i j e n u d o k o je s u s e s p r e m n i c je n k a ti . A r tis ti
m a đ i o n i č a r i i p r o f e s i o n a l n i » te le p a ti« i m a ju p o m o ć n i ­
k e k o ji im k o d n i m r i j e č i m a k a z u ju š t o n e k i g l e d a l a c u
p o s l j e d n j e m r e d u d r ž i u r u c i, š t o i m a u lis n ic i, č a k k a k o
s e z o v e . J e d a n o d n a j s t a r i j i h » p r o f e s io n a l n ih « t a j n i h j e ­
z ik a , o d n o s n o k o d o v a , s v a k a k o j e k o d k o j im s e s lu ž e
p r o s j a c i: s p e c i j a l n i m t a j n i m z n a k o v im a , n a c r t a n i m k r e ­
d o m , o b a v je š t a v a j u d r u g o v e j e li d o m a ć i n š k r t i c a ili
r a d o d a j e m il o s ti n ju , n a la z i li s e u k u ć i o š t a r p a s , i m a
li o p a s n o s t i d a ć e d o m a ć i n p o z v a ti p o lic iju , p o s t o j i li
g o t o v o j e d n a k o n e u g o d n a o p a s n o s t d a ć e p o z v a ti p r o ­
s j a k a d a o d r a d i o n o š to ć e m u d a ti, n a p r i m j e r d a p o ­
m e t e s n ije g , p o č i s t i s t u b i š t e ili n a c i j e p a d r v a .
T r g o v c i n a m a l o č e s t o n a m a r k i c u s c i j e n o m s ta v lja ju
v e l e p r o d a j n u c ij e n u u š ifri, d a z n a ju d o k l e s e m o g u
c j e n k a t i s k u p c e m , k o lik i m u p o p u s t m o g u d a ti, a d a
i p a k z a r a d e . K a o s u p s t i t u t i z a b r o j k e o b i č n o s lu ž e s lo ­
v a.
Iz t i h j e d n o s t a v n i h p o č e t a k a k o m e r c i j a l n a t a j n o s t r a z ­
v ija s e d o v r l o s lo ž e n i h o b l ik a . Š v e d s k i k r a l j š i b i c a I v a r
K r e u g e r p o s lu ž i o s e k r i p t o g r a f i j o m d a p r i k r i j e š u p l j i n u
d i v o v s k o g f in a n c ij s k o g c a r s t v a k o j e j e s a g r a d i o . N a s v a ­
k o s v o je p u t o v a n j e n o s i o j e t a b l i c u o d s l o n o v e k o s ti s a
2 6 r a z b a c a n i h a lf a b e t a , a u u r e d u j e i m a o š i f a r s k e s t r o ­
je v e , k o j e j e t a k o m n o g o u p o t r e b l j a v a o d a j e č a k d a o d a
m u s e i z r a d i m j e d e n a p l o č a s n a t p i s o m : » N e u la z i! Sif-

134
r i r a n j e u to k u !« , k o j u je č e s t o v je š a o n a v r a t a s v o je k a n ­
c e la r i j e . U v r i j e m e d o k j o š K r e u g e r n ije p r o p a o , p r i č a l o
s e d a j e d i v o v s k a n j u j o r š k a b a n k a J. P. M o r g a n C o m p a n y
u z a l u d p o k u š a v a l a d e k r i p t i r a t i n je g o v e p o r u k e . (M o ž d a
j e u p r a v o t o p o t a k n u l o K r e u g e r a t e j e Y v e s u G y ld é n u
p l a t i o g o l e m i h o n o r a r d a n a u č i d v o jic u n je g o v ih n a ­
m j e š t e n i k a k a k o ć e s e s lu ž iti k r i p t o g r a f i j o m d a p o r u k e ,
k o je b u d u š if r ir a li, o s t a n u n e p r o b o j n e . T a j j e te č a j z a p o ­
č e o , a li n ije z a v rš io : k a d j e v id io d a je b a n k r o t i r a o ,
K r e u g e r j e p o č i n i o s a m o u b o j s tv o , a n je g o v s e k o n c e m
r a s p a o .)
P o s t o ji z a n im ljiv p o d a t a k u v e z i s p o s l o v n o m i i n ­
d u s t r i j s k o m š p ij u n a ž o m . T a a k t i v n o s t , g o to v o j e d n a k o
s l o ž e n a i r a f i n i r a n a k a o d r ž a v n a š p iju n a ž a , s lu ž i se , d a
b i d o š l a d o p o d a t a k a , t a j n i m a g e n ti m a , k a m e r a m a z a
s n i m a n j e iz d a ljin e , k a m e r a m a z a s n i m a n j e u m r a k u ,
s k riv e n im m ik ro fo n im a , p o tk u p ljiv a n je m n a m je š te n ik a
k o n k u r e n c i j e —a li n e u p o t r e b l j a v a k r i p t o a n a l i z u . T o č n i ­
j e r e č e n o , t a k v i s u s lu č a je v i s a s v im iz u z e tn i. J e d a n s m o
s p o m e n u l i : s lu č a j k a d j e ( n a v o d n o ) t o p o k u š a l a M o rg a -
n o v a b a n k a d a b i se d o m o g la p o d a ta k a o K re u g e ru .
E v o jo š je d n o g a . N e k a firm a u H o n g k o n g u p o tp la tila je
n a m j e š t e n i k a u l o k a l n o m t e l e g r a f s k o m u r e d u d a jo j š a ­
lje k o p i j e t e l e g r a m a k o n k u r e n t s k e f ir m e . T e l e g r a m i s u
b i li k o d i r a n i k o m e r c i j a l n i m k o d o m k o ji j e b i o u j a v n o j
p ro d a ji, p a je f ir m a - in te r c e p to r la k o č ita la te p o ru k e .
P o d a c i s u j o j t r e b a l i u v e z i s r a z l ič i ti m lic ita c ija m a , j e r
j e t a k o u v i je k m o g l a p o d n o s i t i p o n u d e k o j e s u b i l e t e k
m a l o n iž e o d p o n u d a k o n k u r e n t a . T a j e i d il a p o t r a j a l a
s v e d o k k o n k u r e n t s k a f i r m a t o n ije n e k a k o d o z n a l a i
p o č e l a p r e š i f r i r a t i s v o je k o d i r a n e p o r u k e . ( Z a p r a v o j e
o v d j e b i l a r ij e č o » p r a k t i č k o j k r ip t o a n a l iz i « .)
A li, p o s i s t e m u » p u š i n a h l a d n o « , m n o g e f i r m e š if r i ­
r a j u s v e s v o je v a ž n ije p o r u k e , ili ih , š to j e č e š ć e , k o d i ­
r a j u v l a s t i t i m k o d o v i m a i o b i č n o ih n e p r e š i f r i r a j u : t a j ­
n o s t s e p o s t i ž e t a k o d a j e u u p o t r e b i v r lo m a l o k o d n i h
k n jig a , d a s e o n e d i s t r i b u i r a j u u m i n i m a l n o m b r o j u p r i ­
m j e r a k a i d a s e n a d s v a k im v o d i n a j s t r o ž i n a d z o r . R a ­
z u m i je s e d a ti k r i p t o g r a m i n e b i m o g li o d o l j e t i d r ž a v ­
n i m k r i p t o a n a l i t i č a r i m a , a li s u i p a k d o v o l j n o n e p r o b o j ­
n i d a ih n e m o g u p r o č i t a t i t e l e g r a f i s t i u p o š t a m a i d a
i h n e m o g u d e k r i p t i r a t i k o n k u r e n t i . N a jv e ć i s u k o r i s n i ­
c i t i h p r i v a t n i h k o d o v a v e li k e f i r m e k o je s e b a v e t a k o
s iln o k o n k u r e n tn im p o s lo v im a k a o š to s u tra g a n je za

135
 n o v im n a la z iš tim a n a fte i r u d a r s tv o . (T re b a n a p o m e n u ­
ti d a s e p o d a t a k o o t k r i ć u n e k o g a p o t e n c i j a l n o g n a la z i­
š t a m o ž e p r o d a t i z a n e k o l i k o s t o t i n a t i s u ć a d o l a r a .)
K a d s e d v a d e s e t i h g o d i n a s il n o p o v e ć a l a m e đ u n a r o d ­
n a tr g o v i n a , š to j e b ila j e d n a o d p o s l j e d i c a p r v o g a s v je t­
s k o g r a t a , n e k i s u lju d i m is lili k a k o im s e p r u ž a p r i l i k a
d a s e o b o g a te n a p o tre b i za ta jn o š ć u , za k o ju s u s m a ­
t r a l i d a p o s to j i u t a d a š n j o j c v a tu ć o j k a p i t a l i s t i č k o j p r i ­
v r e d i . R ije č je , n a r a v n o , o p r o n a l a z a č i m a n o v i h s i s t e m a
š i f a r a i k o d o v a . L ju d i š to iz m iš lja ju n o v e k r i p t o l o š k e
s i s t e m e i k o n s t r u i r a j u n o v e n a p r a v e z a š i f r i r a n j e b ilo je ,
n a r a v n o , i p r ije , a li s u s a d a , p r v i p u t u p o v ije s ti, n jih o v i
p o k u š a j i d a l a n s i r a j u s v o je p r o n a l a s k e b ili u s m j e r e n i u
p r v o m r e d u n a p o s lo v n i s v ije t a t e k u d r u g o m r e d u n a
v o j s k u i d i p lo m a c i ju . P o t p u n o r a z u m lj iv a ž e lja d a s e
o b o g a t e b i la j e m o tiv n a p o r a D a m m a , H e b e r a a i S c h e r -
b i u s a ( p r o n a l a z a č a r o t o r s k o g s is t e m a ) , a A m e r ic a n T e ­
le p h o n e & T e le g r a p h C o m p a n y z a g o v a r a l a j e V e m a m o v u
a p a r a t u r u s a m o z a to š t o s e n a d a l a d a ć e n a n jo j z a r a ­
d iti. P r o n a l a s c i t i h lju d i o b o g a t i l i s u b a r e m k r i p t o l o g i j u
k a d v e ć n j i m a s a m i m a n i s u d o n i je li b o g a ts t v o ; a li n a p o ­
r i m n o g i h d r u g i h n i s u d o n i je li n i š t a n i n j im a s a m i m a n i
k r ip t o lo g i ji . N a jč u v e n iji u to j d r u g o j s k u p i n i b i o j e A le ­
x a n d e r v o n K r y h a , n a o č it i i n ž e n j e r r o d o m iz U k r a jin e ,
k o ji j e s a s il n o m e n e r g i j o m z a g o v a r a o s v o j š if a r s k i s tr o j.
N je g o v a s e a p a r a t u r a s a s t o j a l a o d j e d n o s t a v n o g d i s k a
z a š i f r i r a n j e (u d o d u š e lije p o j i p r i v l a č n o j k u tiji) ; d is k j e
b i o s p o j e n s a z u p č a n i k o m k o ji j e u p r a v l j a o b r o j e m n j e ­
g o v ih p o m a k a , i s m e h a n i z m o m n a o p r u g u k o ji j e d a ­
v a o p o g o n . Š i f r a n t b i s lo v o o t v o r e n o g t e k s t a p r o n a š a o
n a v a n j s k o m a l f a b e t u d i s k a i o n d a z a p i s a o s lo v o k o je je
s t a j a l o k r a j n je g a n a u n u t r a š n j e m d i s k u k a o n je g o v š i­
f a r s k i s u p s t i t u t i u n i o g a u k r i p t o g r a m . P o s lije t o g a b i
p r i t i s n u o j e d n o d u g m e , p a b i o n a o p r u g a z a v r t i l a d is k ,
k o ji b i s e p o m a k n u o z a n e k o l i k o m j e s t a ( u v ije k d r u k č i j i
b r o j m je s ta ) , i t a k o b i s e d o b i o n o v i s e t š i f a r s k i h s u p -
s t i t u t a . V o n K r y h a j e n a g o v o r i o n e k o g N ije m c a , p r o f e ­
s o r a m a te m a tik e , d a iz ra č u n a b ro j m o g u ć ih p e rm u ta c i-
j a a l f a b e t a , d a ta j ( g o le m i) b r o j p o m n o ž i s ( g o le m im )
b r o j e m m o g u ć i h p e r m u t a c i j a z u p č a n i k a i z a ti m t o p o ­
m n o ž i s n e k im d ru g im v a rija b la m a ; k o n a č n i je re z u lta t
i m a o d o k a z a t i d a s a m o » b e s m r tn i c i« m o g u r a z b i t i t a k o
d o b i v e n e k r i p t o g r a m e . N a ž a lo s t, ta j j e z a k lj u č a k b io
p u k a t l a p n j a , p l o d k r i p t o l o š k o g n e z n a n j a . Z a p r a v o j e to ,

136
 u k r a j n j o j lin iji, b io j e d n o s t a v a n p o l i a l f a b e t s k i s is t e m s
j e d i n s t v e n i m š if a r s k i m a l f a b e t o m i s p e r i o d o m o d n e ­
k o l i k o s t o t i n a s lo v a ; s v a k i b o lji k r i p t o a n a l i t i č a r m o ž e to
r a z b i t i z a n e k o l i k o s a ti, a n e z a n e k o l i k o m ile n ija . K o m ­
p a n i j a k o ju j e v o n K r y h a o s n o v a o p r o p a l a je , a li n e
z b o g te h n ič k e , k r ip to lo š k e s la b o s ti v o n K ry h in e a p a r a ­
t u r e n e g o z b o g i s to g o n o g n e d o s t a t k a i n t e r e s a z a š if r e
i k o d o v e u p o s l o v n o m s v ije tu n a k o ji s u s e n a s u k a l e
d r u g e f ir m e , k a o n a p r i m j e r D a m m o v a i S c h e r b i u s o v a .
Z a p r a v o j e p o v ije s t n a s t o j a n j a d a s e t a j n o s t p r o d a j e
p o s l o v n o m s v ije tu s t a r a k a o p o v ije s t k r i p t o l o g i j e i p r o ­
v la č i s e k r o z n ju k a o c r v e n a n it. U d a n a š n j e m s v ije tu
n e k o l i k o f ir m i p r o iz v o d i š i f a r s k e s t r o j e v e i n u d i ih b iz ­
n i s m e n i m a . O ttic a M e c c a n ic a I ta lia n a u R i m u p r o iz v o d i
r o t o r s k i s t r o j z a š if r ir a n je . S t a n d a r d E le k tr ik L o r e n z u
S t u t t g a r t u p r o iz v o d i m o d e l M i-544, t e š k u , s o l i d n u a p a ­
r a t u r u k o ja r a d i p o s is te m u v rp c e za je d n o k r a tn u u p o ­
t r e b u . F i r m a G r e ta g L im ite d u Z ü r i c h u n u d i d v a m o d e la :
K F F -5 8 j e e l e k t r o m e h a n i č k a n a p r a v a z a š if r ir a n je ; m o ­
d e l T C -5 3 4 j e d i g it a l n i k o m p j u t o r s k i u r e đ a j k o ji g e n e r i ­
r a p s e u d o r a n d o m i z i r a n i k lju č z a u p o t r e b u u a p a r a t u r i
s li č n o j V e m a m o v o j . H a g e l i n a i n je g o v e s t r o j e v e v e ć
s m o s p o m e n u l i ; n j e m u i d e d o b r o . N e k e f i r m e p r o iz v o ­
d e š ifa rs k e a p a r a tu r e s a m o p o v r e m e n o , u z g re d .
U s p je s i s u r e l a t i v n o m a li, j e r j e m a l o t r ž i š t e z a t a k v e
a p a r a t u r e , m a l a j e p o t r a ž n ja . ( G o v o r im o , n a r a v n o , o t r ­
ž iš tu k o m e r c i j a l n i h n a p r a v a z a š if r ir a n je ; v o jn e s u n a ­
p r a v e n e š t o d r u g o .)
Z a n im ljiv o j e d a u s v ije tu f i n a n c ij a b a n k e d a ju p r e d ­
n o s t k o d o v i m a i o b i č n i m m j e r a m a k o n s p i r a c i j e p r e d š i­
f a r s k i m s tr o j e v i m a . T a j s i s t e m d o b r o f u n k c i o n i r a , a k o
n a m k a o m j e r i l o m o ž e p o s l u ž i t i s lu č a j 2 6 - g o d iš n je g D a ­
v i d a H e r m o n i j a . H e r m o n i j e b i o j e d a n o d t r o j i c e č in o v ­
n i k a u p o d r u ž n i c i H o llä n d is c h e B a n k U n ie u H a ifi u Iz­
r a e l u , k o ji s u z n a li p r i v a t n i k o d t e b a n k e . V r a ć a ju ć i s e
j e d n o m s l j e to v a n j a u N iz o z e m s k o j s v r a t i o j e u Z ü r ic h
i u d v ije t a m o š n j e b a n k e 1. r u j n a 1958. o t v o r i o t e k u ć e
r a č u n e . O t v o r io ih j e s a m o p o d b r o j e m , n e p o d i m e ­
n o m . Z a t im je , p o s lu ž iv š i s e o n i m p r i v a t n i m k o d o m , n a ­
r a v n o n a k o n p o v r a t k a u H a if u , p o s l a o t e l e k s e t r i m a
n j u j o r š k i m b a n k a m a ( I r v in g T r u s t C o m p a n y , M a n u fa c tu ­
r e r s T r u s t C o m p a n y i F ir st N a tio n a l C ity B a n k ) s n a lo g o m
d a t r a n s f e r i r a j u u k u p n o 2 2 9 .9 8 8 d o l a r a n a o n a n je g o v a

137
d v a r a č u n a u Z iir ic h u . S u t r a d a n j e t e l e f o n i r a o u b a n k u
d a je b o l e s t a n , o t i š a o n a a e r o d r o m , s je o u a v io n i o d ­
l e t i o u Z ü r ic h . D o š a v š i t a m o , o t i š a o j e u S w i s s B a n k C o r­
p o r a tio n , d ig a o s a s v o g r a č u n a 1 5 0 .000 d o l a r a , o t i š a o z a ­
t i m u C r e d it S u is s e i d ig a o j o š 5 0 .0 0 0 d o l a r a , a li k a d s e
n e k o l i k o s a ti p o s lije t o g a v r a t i o u p r v u b a n k u d a p o ­
d i g n e p r e o s t a l i h 2 9 .0 0 0 d o l a r a , d o č e k a l a g a j e p o lic ija .
S t o s e d o g o d i lo ? J e d n a o d o n i h t r i j u n j u j o r š k i h b a n a k a
p o s l a l a j e u H a if u t e l e k s k o j im j e o b a v i j e s t i l a o t r a n s f e ­
r u , i i g r a j e b i l a z a v r š e n a . B u d u ć i d a s e t a k o n e š t o (u
p o z i t i v n o m i n e g a t i v n o m s m i s l u r ije č i) m o ž e d o g o d i t i
s a š i f r i r a n i m n a la z im a j e d n a k o k a o s k o d o v i m a , b a n k e
s m a t r a j u d a im s e n e is p l a ti k u p o v a t i š i f a r s k e a p a r a t u ­
r e . Z a n im ljiv o je , m e đ u t i m , d a j e M e đ u n a r o d n i m o n e ­
t a r n i f o n d ( S v je ts k a b a n k a ) n a š a o z a s h o d n o z a p o s l i ti
W i l l i a m a F r i e d m a n a d a z a n je g o v e s p e c i j a l n e p o t r e b e
iz ra d i k o m p lic ir a n i k r ip to s is te m te m e lje n n a v rp c i za
j e d n o k r a t n u u p o t r e b u . M M F j e č a k d a o d a m u s e iz r a d i
p o s e b a n v e o m a v e lik sef, z a p r a v o g o l e m a č e l i č n a b l a ­
g a jn a k o j a s lu ž i s a m o z a p o h r a n u v r p c i . A li M M F j e u
s a s v i m d r u k č i j o j s itu a c iji n e g o p r i v a t n e b a n k e . N je g o v e
a k c ij e m o g u i m a t i m e đ u n a r o d n e r e p e r k u s i j e i z a to m o ­
r a j u b i ti ta jn e . (N a p r im je r , p o v je r ljiv i iz v je š ta ji k o m is i ja
b a n k e o s t a n j u u p o j e d i n i m z e m l j a m a k o je t r a ž e k r e d i t
o d M M F -a , iz v je š ta ji o n a t j e č a j i m a z a z a jm o v e itd .)
K o m e r c i j a l n a t a j n o s t p o s ti ž e s t a n o v i t e , s k r o m n e u s ­
p j e h e n a d r u g o m j e d n o m , p r i v a t n o m p o l ju — u t e l e f o n ­
s k im k o m u n i k a c i j a m a . U n iv e r z a ln o s t i n e n a d o m j e s t i -
v o st te le fo n a i s tr a h o d p ris lu š k iv a n ja n a v o d e m n o g e
p o s l o v n e lju d e i f i r m e d a k u p u j u i n v e r t o r e . U A m e r ic i
ih p r o i z v o d e n a j m a n j e t r i k o m p a n i j e . D e lc o C o r p o r a tio n
u k a l i f o m i j s k o m g r a d u P a l o A lto p r o i z v o d i n e k o l i k o t i ­
p o v a i m o d e l a i n v e r t o r a . N a j je d n o s t a v n i ji j e m a l i p r e -
n o s n i i n v e r t o r n a lik n a te l e f o n , k o ji s e d r ž i u j e d n o j r u c i
d o k j e u d r u g o j t e l e f o n s k a s lu š a lic a . I n v e r t o r s e p r ib l iž i
s lu š a l ic i ( n e m o r a s e d a k l e p o s e b n o m o n t i r a t i n a t e l e ­
f o n ), a d e z i n v e r t i r a s e t a k o d a s e i n v e r t o r p r ib l iž i s lu š -
n o m d i je lu s lu š a lic e . Z a to s e t a j m o d e l m o ž e u p o t r e b ­
lja v a ti č a k u j a v n i m t e l e f o n s k i m g o v o r n i c a m a . D e lc o
C o r p o r a tio n p r o iz v o d i i s k u p l j e i n v e r t o r e z a r a d io - te le -
f o n iju . U n j e z i n u s e p r o s p e k t u k a ž e d a j e i n v e r t i r a n i g o ­
v o r » n a lik n a n e s u v is l o b l e b e t a n j e n a n e k o m p o t p u n o
s t r a n o m je z ik u , i d o n e k l e p o d s j e ć a n a z v u k o v e k o ji s e
d o b i ju a k o s e g r a m o f o n s k a p l o č a o k r e ć e n a tr a š k e « . N a j­

138
 b o lje s u m u š t e r i j e p e t r o l e j s k e i r u d a r s k e k o m p a n i je .
N jih o v i p r o s p e k t o r i u v ije k n o s e s a s o b o m n a t e r e n in-
v e r t o r e d a b i m o g li t e l e f o n i r a t i u c e n t r a l u ( o b ič n im t e ­
l e f o n o m ili r a d i j e m ) b e z s t r a h a d a ć e k o n k u r e n c i j a č u t i
š t o t e l e f o n i r a j u . I n v e r t o r i m a D e lc o C o r p o r a tio n k o r i s t e
s e i h e l i k o p t e r i u s lu ž b i p r i v a t n i h r i b o l o v n i h flo ta , k a d
j a v lja ju b r o d o v i m a lo k a c i je n a k o j im a s u p r o n a š l i v e li­
k a r i b l j a j a t a — t a k o d a to n e s a z n a k o n k u r e n c i j a . S a m i
r i b a r s k i b r o d o v i i n v e r t i r a j u i n s t r u k c i j e o p o n u d i u lo v a ,
j e r j e t u o b i č n o r ije č o lic ita c ija m a . P o lic ije p r i m ij e n ju j u
in v e r to r e u p a tr o ln im a u to m o b ilim a d a k rim in a lc i n e
b i č u l i i n s t r u k c i j e k o je p r im a ju . N a p o č e t k u s e d a m d e ­
s e t i h g o d i n a n a jj e d n o s ta v n ij i r u č n i i n v e r t o r s ta ja o j e
150 d o l a r a , a r a d i o - i n v e r t o r (za r a d i o - te le f o n e ) 4 5 0 d o ­
la r a .
W e s tr e x C o m p a n y , k o ja i m a s je d i š te u N e w Y o r k u ,
p r o iz v o d i d v a m o d e l a i n v e r t o r a , k o ji s e r a z l ik u j u s a m o
p o n e k i m n e z n a t n i m t e h n i č k i m d e ta l ji m a . O b a m o d e l a
p rih v a ć a ju g o v o r n a p o ja s u o d 250 d o 2750 titra ja u s e ­
k u n d i i i n v e r t i r a j u g a n a p r i j e l o m n o j t o č k i o d 1500 t i t ­
r a ja . I z r a e l s k a z r a k o p l o v n a k o m p a n i j a E l A l i m a u s v im
s v o jim p u t n i č k i m a v i o n i m a u g r a đ e n e W e s tr e x o v e i n v e r ­
t o r e z a p o v je r ljiv e r a d i o - t e l e f o n s k e r a z g o v o r e z ra k -z e m -
lja.
N a j d o t j e r a n i j e i n a js k u p l je k o m e r c i j a l n e i n v e r t o r e
p r o iz v o d i f i r m a L y n c h C o m m u n i c a ti o n S y s te m s u S a n
F r a n c i s c u . M o d e l E-7 t e ž a k j e 155 k i lo g r a m a , f u n k c i o n i ­
r a n a p r i n c i p u c ij e p a n j a p o j a s a f r e k v e n c ij a i o m o g u ć u j e
233 r a z l ič i te k o m b i n a c i j e i n v e r t i r a n j a . N a v o d n o j e s t a ­
n o v i t b r o j t i h a p a r a t u r a p r o d a n n e k i m l a t in s k o a m e r i -
č k im d rž a v a m a .

N a jp r i m it iv n i ji o b l ik č o v je k o v a g r a f i č k o g k o m u n i c i ­
r a n j a — s lik e - d u g o j e o d o l ij e v a o n a s t o j a n j i m a d a m u
s e d a d e t a j n o s t. S lik e s u m o r a l e č e k a t i d a b u d u iz r a đ e n i
p o s t u p c i n j ih o v e t e h n i č k e r e p r o d u k c i j e p r i j e n e g o š t o
s u s e m o g le u č in i ti t a j n i m a i z o b l ič a v a n je m . U k r ip to -
g r a f s k o j l i t e r a t u r i z a b ilje ž e n i s u s lu č a je v i, d o d u š e m a l o ­
b r o jn i, d a s u n e k i š p iju n i t a j n o t r a n s m i t i r a l i p l a n o v e
u t v r đ e n j a p r e r u š i v š i ih u to b o ž n j e s li k e ili c r t e ž e le p ti-
r o v ih k r i l a ili k a o to b o ž n j e p e jz a ž e . A li to n e p r i p a d a
k r ip t o lo g i ji n e g o - s te g a n o g r a f iji.
T a k o z v a n a k r i p t o e i d o g r a f i j a (c r y p to e id o g r a p h y , p r e ­
m a g r č k o j r ije č i e id o s, f o r m a ) o b u h v a ć a z a p r a v o d v a t e ­

139
m e l j n a p o s t u p k a p o m o ć u k o j ih s e n e k a s li k a m o ž e u č i ­
n i ti t a j n o m . J e d a n s e p o s t u p a k t e m e l j i n a o p t ic i. U to m
p o s t u p k u iz o b lič i s e s a m a s lik a i t r a n s m i t i r á t a k o iz o ­
b l ič e n a . D r u g i s e p o s t u p a k te m e lj i n a e l e k t r i c i t e t u . N e
iz o b lič i s e s li k a s a m a , n e g o s e iz o b l ič e s t r u j n i i m p u l s i
k o ji j e p r e n o s e . B e z o b z i r a n a t o m o ž e m o li r e ć i d a j e
p r v i p o s t u p a k s lič a n k o d i r a n j u , d r u g i j e s v a k a k o s lič a n
š i f r i r a n j u . Z b o g o č it e s li č n o s ti s a š i f r o f o n i j o m ( k o ju
s m o o b ja s n ili g o v o re ć i o in v e rto rim a ), o v a j se p o s tu p a k
z o v e c ifa x ( š if r o f a k s ija ) ( o d š if r a , c y p h e r , i fa k s , fax, k r a ­
t i c a o d f a k s im il, fa csím ile ).
L a ik ć e z a c ije lo p o m is l it i d a s u o p t i č k i s is t e m i s ta r iji,
a li to n ije t o č n o . I a k o d i s t o r c i o n e l e ć e ( le ć e k o je iz o b ­
lič u ju ) p o s t o j e j o š o d v r e m e n a A n t o n a v a n L e e u w e n -
h o e k a , i z u m it e lj a m i k r o s k o p a , d u g o n ije b ilo m o g u ć e
s n i m i t i i z o b l i č e n u s lik u . K a d j e L o u is D a g u e r r e , izu -
m je v š i f o to g r a f iju , s tv o r i o m o g u ć n o s t s n im a n ja , o t k r i l o
se d a je n e m o g u ć e k o n s tr u ir a ti ta k v e le ć e p o m o ć u k o ­
j i h b i s e i z o b l i č e n a s lik a p o n o v o u č i n i l a n o r m a l n o m , a
k a k o j e t o u p r a k s i z n a č i lo d a s e k o d i r a n a s li k a n ije
m o g l a d e k o d i r a t i , n i k o m n ije m o g lo p a s t i n a p a m e t d a
ta j p o s t u p a k p o k u š a p r i m i j e n i t i u k r i p t o g r a f i j i . (M ik ro -
f o to g r a f i ja , k o j a s e u p o t r e b l j a v a l a u k o m u n i k a c i j a m a i
š p iju n a ž i, n e m a s t im v e z e . O n a n e p r i p a d a k r i p t o g r a f i j i
n e g o s te g a n o g r a f ij i .)
Z a c ije lo j e p r v i s is t e m k r i p t o e i d o g r a f s k e u p o t r e b e
k la s ič n e o p tik e b ila s te re o s k o p ija . S te r e o s k o p s k a fo to ­
g r a f ija z a p r a v o s e s a s to ji o d d v iju f o t o g r a f i j a s n i m l j e n i h
i s t o d o b n o p o m o ć u d v iju k a m e r a , a li t a k o d a s u o n e
n e z n a t n o u d a l j e n e j e d n a o d d r u g e ;* k a d s e t e d v ije f o ­
t o g r a f ij e g l e d a j u i s t o d o b n o k r o z p o s e b n e n a o č a l e , l j u d ­
s k o o k o , o d n o s n o c e n t a r v i d a u m o z g u , k o m b i n i r a ih u
p r i v i d n o t r o d i m e n z i o n a l n u f o to g r a f i ju . T o j e m o g u ć e
n e s a m o u s t a t i č k o j f o to g r a f iji n e g o i u f ilm u . S n i m a s e
i s t o t a k o , a d v a s e f ilm a n e z n a t n o r a z l ik u j u : s li k a n a p r ­
v o m s a s v i m j e m a l o p o m a k n u t a u o d n o s u p r e m a s lic i
n a d r u g o m — s t i m d a ti p o m a c i (v e ć p r e m a s i s t e m u ) iz­
n o s e o d d j e l ić a m i l i m e t r a d o o t p r i l i k e t r i m i l i m e t r a .
» K a k o s u r a z l ik e i z m e đ u s lik a k o d s t e r e a r a z l ik e u
s m i s l u b o č n i h p o m a k a , l a k o ih j e i m i t i r a t i r u č n o « , p i ­
s a o j e 1950. H e r b e r t M c K a y , a m e r i č k i s t r u č n j a k . T a k o
j e s i s t e m s t e r e o s t u p i o n a p o d r u č j e k r i p t o g r a f i j e . JD tv o -

* K a o lj u d s k o o k o j e d n o o d d r u g o g a . - P re v .

140
r e n i s e t e k s t r a z b a c a p o t e k s t u z a k a m u f l a ž u (k o ji m o ž e
b i ti b ilo š ta , k o ji m o ž e b i ti s u v is a o , a li n e m o r a ) . S i f r e r
o t i p k a ta j t e k s t - k a m u f l a ž u n a lis t u r e d s k o g p a p ir a , a
o n d a n a n j o t i p k a o t v o r e n i t e k s t . P o s lije to g a p r e p i š e n a
k o m a d p a p i r a t e k s t z a k a m u f l a ž u b e z o t v o r e n o g te k s ta .
T a d v a l is t a p o š a lj e u d v j e m a o m o t n i c a m a , p o m o g u ć ­
n o s ti d r u k č i j i m p u t e m ( je d n u a v io n s k o m p o š to m , d r u ­
g u o b i č n o m p o š t o m , a m o g u ć e s u i d r u g e k o m b in a c ije ) ;
o s o b a k o jo j j e n a m i j e n j e n a p o r u k a s ta v i o b a lis ta u S te­
r e o s k o p i j a s n o r a z a b i r e o t v o r e n i t e k s t » k o ji d o s lo v n o
i s k a č e iz t e k s t a « . I m a m o d a k l e p r e d s o b o m s is t e m š i­
fri r a n j a - d e š if r ir a n ja .
R a f in i r a n i ji t i p o p t i č k e k r i p t o e i d o g r a f i j e o m o g u ć i o j e
r a z v o j tzv . fib e r o p t i k e ( o p ti k e v la k a n a ) . Z n a lo s e o d a ­
v n a k a k o s e m o ž e p o s ti ć i d a s e s n o p s v je tlo s ti k r e ć e i
n e p r a v o l i n i j s k i , k r iv u l ja s ti m p u t a n j a m a , a k o s e n e p r e ­
s ta n o r e f le k tir a o d u n u tr a š n je p o v rš in e s tije n e k a k v o g a
t a n k o g v o d ič a , k a o u z m i m o o d s ti j e n a s t a k l e n e c ije v i
n a p u n j e n e v o d o m , a li s v e d o p e d e s e t i h g o d i n a n is u s e
t im p o s t u p k o m m o g le t r a n s m i t i r a t i n i k a k v e s lik e . A
t a d a j e d r N a r i n d e r S in g h K a p a n y ( k o je m u to v r ije m e
n ije b ilo n i 3 0 g o d i n a , a r a d i o j e n a S v e u č il iš t u R o c h e -
s t e r a u E n g le s k o j) d o š a o n a i d e ju d a n a p r a v i s v e ž a n j o d
v e o m a v e lik o g b r o j a s t a k l e n i h v l a k a n a s p r o m j e r o m o d
p o 2 t i s u ć i n e c e n t i m e t r a . S v a k a o d tih , p o p u t k o s e t a n ­
k i h » c je v č ic a z a p r e n o š e n j e s v je tlo s ti« u h v a t i l a b i s a m o
p o j e d n u t o č k u s p o v r š i n e k a k v e j a k o o b a s j a n e s lik e i
p r e n i j e l a b i j e v j e r n o n a d r u g i k r a j s v e ž n ja . K a k o s u
s t a k l e n a v l a k n a n a to j d r u g o j s tr a n i, z a p r a v o n a d r u ­
g o m k r a j u s v e ž n ja , i m a l a p o t p u n o i d e n t i č n e r e l a ti v n e
p o lo ž a je , s li k a s e r e p r o d u c i r a l a u o b l i k u t is u ć a
m i k r o s k o p s k i s i t n i h t a m n i h i s v ije tlih t o č a k a . K a p a n y
j e o d m a h u o č i o p o t e n c i j a l s v e ž n ja k a o k r i p t o g r a f s k e n a ­
p r a v e . A k o d v a k r a j a s v e ž n ja n e b u d u » n a d la k u « i d e n ­
t i č n a n e g o s e v l a k n a p u t e m i s p r e m i je š a ju , r e p r o d u k c i j a
s lik e b it ć e — i n v e r t i r a n a . A li k a k o d a s e d e z in v e r t i r a ,
k a k o d a se ip a k d o b ije v je rn a r e p r o d u k c ija e m itir a n e
s lik e ? U p r i n c i p u j e d n o s t a v n i m p o s t u p k o m . N a » d r u ­
g o m k r a ju « ( o n d je g d je b i t a k o i n v e r t i r a n a s lik a b i la
p r i m l j e n a , u z m i m o k a o f a k s im il p o s l a n t e l e f o t o s i s t e ­
m o m ) b ilo b i d o v o ljn o d a se i n v e r t i r a n a s lik a u h v a ti p o t ­
p u n o i d e n t i č n i m , a li o b r a t n o p o s ta v l je n i m , s v e ž n je m ;
p ro š a v š i k ro z a nj o n a ć e se s a m a o d s e b e d e z in v e rtira ti.
K a p a n y j e t e s t i r a o s v o ju id e ju . U z e o j e s v e ž a n j n a p r a v ­

141
lje n o d č e t v r t m il ij u n a s t a k l e n i h v l a k a n a . I n v e r t i r a n a
s l i k a i s p a l a je k a o t o t a l n o r a n d o m i z i r a n o i b e z lič n o g r u ­
p i r a n j e t a m n i h i s v ije tlih t o č a k a , a li k a d j u j e K a p a n y
s n i m i o i z a ti m n j e z in u s n i m k u p r o v e o k r o z is ti s v e ž a n j,
a li u s u p r o t n o m s m j e r u , n a d r u g o m k r a j u s v e ž n ja d o b i o
j e d e z i n v e r t i r a n u r e p r o d u k c i j u — p o t p u n o č itljiv u . ( K a o
u z o r a k z a e m i t i r a n j e u z e o j e š t a m p a n i t e k s t.)
S a m p o s t u p a k i z r a d e » i d e n tič n ih « s v e ž n je v a n ije u
b i t i t a k o k o m p l i c i r a n k a o š t o s e m o ž e m is liti. R a z u m ije
s e , n e m o ž e b i ti g o v o r a o t o m e d a s e z a s e b n o p r o i z v e d u
d v a i d e n t i č n a s v e ž n ja . U z m e s e s a m o j e d a n s v e ž a n j, k o ji
s e p r e s i j e č e n a p o lo v ic i, p a s e t a k o d o b i j e z a p r a v o i d e n ­
t i č a n p a r . S a m s e s v e ž a n j ( p r ije s ije č e n ja ) i z r a d i t a k o d a
s e v l a k n a » m ije š a ju « u p r a v o n a m j e s t u p r e p l e t a n j a v l a ­
k a n a , j e r i n a č e č ita v p o s a o n e m a s m is la . U p r a v o o k o l ­
n o s t d a j e z a s ije č e n je p o t r e b n a s a v r š e n a t o č n o s t č in i
ta j p o s t u p a k v e o m a s lo ž e n i m i t e š k i m — a li o n f u n k c i o ­
n ira .
C ifa x s i s t e m i n a č in i li s u v e lik i k o r a k n a p r i j e d p r o n a ­
l a s k o m t e l e f o t a i k a s n ij e r a d i o f o t a (vv irep h o to , r a đ io p h o -
to) — t o je s t, p o s t u p a k a s la n j a f o to g r a f i ja i f a k s i m i la t e ­
l e f o n s k i m l in i ja m a ili b e ž ič n o . F o t o e l e k t r i č n a ć e lija
» s k a n ir a « p o v r š i n u s lik e ( s lič n o k a o t v - k a m e r a ) i p r e ­
t v a r a g r a d a c i j e s iv o g ( s lik a s e z a p r a v o r a z b i ja n a s v ije tle
i ta m n e to č k e ) u f lu k tu ira ju ć u e le k tr ič n u s tru ju , u s tr u j­
n e i m p u l s e , k o ji s e o n d a š a lju ž ic o m ili b e ž ič n o , k a o ra -
d i o s i g n a li . Š to j e n e k a t o č k a n a f o to g r a f i ji ili d o k u m e n ­
t u s v je tlija (a f o to - ć e lija t o m je r i) , t o ć e iz a z v a ti s t v a r a ­
n j e j a č e g i m p u l s a . U p r i j e m n o m u r e đ a j u f o to s e n z it iv n i
p a p i r , n a m o t a n n a is t i b u b a n j k a o u u r e đ a j u z a e m i t i ­
r a n j e , o k r e ć e s e i s p o d i z v o r a s v je tla ; s n o p s v je tlo s ti, k o ji
ta j iz v o r b a c a n a p a p i r , p o j a č a v a s e i s la b i u s k l a d u s j a ­
č in o m im p u ls a . K a d o b je n a p ra v e is p r a v n o fu n k c io n i­
r a j u , k a d s e o n i v a ljc i o k r e ć u s i n h r o n o , t r a n s m i t i r a n a j e
s l i k a j a s n a ; a k o n e r a d e s i n h r o n o , r e p r o d u k c i j a j e iz o ­
b l i č e n a . B d o u a r d B e lin , f r a n c u s k i in ž e n j e r , iz u m ite lj
t o g a s is t e m a , i s k o r i s t i o j e t u n j e g o v u s l a b o s t d a m u
d a d e k r i p t o e i d o g r a f s k i p o t e n c i j a l . U b i ti j e r ij e č o s a ­
s v im j e d n o s t a v n o m p o s t u p k u : d v ije s t r a n e m o r a j u s e
u n a p r i j e d d o g o v o r i t i o b r z i n i r o t i r a n j a v a lja k a , k o j a s e
m o ž e p o v o lji m ije n ja ti, a li o p e t u s k l a d u s t a j n i m d o ­
g o v o r o m . I n t e r c e p t o r , k o ji n e z n a b r z i n u r o t a c i j e v a lja ­
k a , d o b i v a i z o b l ič e n u s lik u .

142
 T o je , n a r a v n o , s a m o j e d a n s is t e m , i to n a jj e d n o s ta v ­
niji, » š if r ir a n ja « s li k a k o je s e š a lju t e l e f o t o m ili r a d io f o -
to m . U m e đ u v r e m e n u d o d a n a s s t v o r e n i s u n o v i p o ­
s t u p c i u k o j im a s e s i n h r o n i z a c i j a r o t a c i j e v a lja k a ( m e ­
h a n i č k i ) k o m b i n i r a s r a z l ič i ti m n a č i n i m a i n v e r t i r a n j a
e l e k t r i č n i h i m p u l s a k o ji p r e n o s e s lik u .
T i p o s t u p c i i p a k n is u n a iš li n a b o g z n a k a k o v e lik u
k o m e r c i j a l n u p r i m j e n u , j e r n a p r o s t o n is u b ili p o t r e b n i .
N jih o v a j e d i n a v e lik a p r i m j e n a b ila j e — v o jn a .
A o n d a se , p e d e s e t i h g o d in a , p o ja v ila u A m e r ic i t a ­
k o z v a n a p a y TV ( » p la ć e n a te le v iz ija « ) — s is t e m g le d a n ja
s p e c i j a l n i h p r o g r a m a k o ji j e t a k o p o d e š e n d a s e g l e d a ­
n je s v a k o g p r o g r a m a m o r a p l a t it i ( u b a c i v a n j e m u
» š k r a b ic u « m o n t i r a n u n a te le v iz o r ) . T a k o s e te le v iz o r
p r e t v a r a u n e k u v r s t u ju k e - b o x a : n je g o v v la s n ik n e
m o ž e g l e d a t i n e k i p r o g r a m a k o n ije u b a c i o ž e to n ili m e ­
ta ln i n o v a c u a u to m a t. (P riv la č n a je s n a g a p a y T V u
t o m e d a e m i t i r a p r e m i j e r n e f ilm o v e , r a z lič ite s p o r t s k e
p r ir e d b e , k o je se in a č e n e e m itir a ju , i u o p ć e o s o b ito
a tr a k tiv n e p r o g r a m e k o je o b ič n a TV n e m o ž e e m iti­
r a t i j e r s u z a n ju p r e s k u p i . )
S i s te m p a y T V i s k o r i š t a v a r a z l ič i te p o s t u p k e i n v e r t i ­
r a n j a s lik e k o ju u r e đ a j u t e l e v iz o r u d e z i n v e r t i r a a k o s e
u a u to m a t u b a c i n o v ac.

U n a to č d u g o m » f le r to v a n ju « s n a o k o n e o d o lj iv o m
p r i v l a č n o š ć u t a j n o s t i i ta j n o v it o s ti , č i n j e n i c a d a j e p o ­
s lo v n i s v ije t p o s e g n u o z a k o d o v i m a n ije p r o iz i š l a iz p o ­
t r e b e z a t a j n o š ć u n e g o iz d r u g e j e d n e p o t r e b e : d a s e d o ­
b ije n a v r e m e n u i d a s e i n a d r u g e n a č i n e š te d i. U p r a v o
j e t o b io t e m e l j s t v a r a n j a l e g e n d e o n e t a j n i m k o d o v i m a
— k o j a j e d a n a s n a iz d is a ju .
D a l e k e p o č e t k e n e ta j n o g a k o d a č in e s ig n a li k o ji s u s e
u p o t r e b l j a v a l i u d a v n in i k a o n a j p r i m i t i v n i j i o b l ik b r z o g
s la n j a p o r u k e n a v e lik e u d a l j e n o s t i . A f r ič k i t a m - ta m
b u b n j e v i , i n d i j a n s k i d i m n i s ig n a li, k r ij e s o v i u n o ć i — s v e
su to s re d s tv a k o m u n ic ir a n ja s a m o p o d u v je to m d a
o n a j k o j e m u s u n a m i j e n j e n a r a z u m ij e n j ih o v o z n a č e n je .
Z a to s u t o k o d i r a n i s ig n a li, a li i p a k s a m o u o n o m s m i s ­
lu u k o j e m j e z a p r a v o s v a k i j e z ik k o d ( je r g a m o ž e » d e ­
k o d i r a t i« , r a z u m je t i, s a m o o n a j t k o n j im e v la d a ) ; u is ­
t o m j e s m i s lu p r i m j e n a n e t a j n o g k o d a z a p r a v o s u š t a
s u p r o t n o s t t a j n o s ti , j e r jo j j e s v r h a d a k o m u n i c i r a n j e
u č in i m o g u ć i m , a n e n e m o g u ć i m . S t a r i s u R im lja n i i m a ­

143
li v iš e o d 3 0 0 0 t o r n j e v a z a e m i t i r a n j e s i g n a l a v a tr o m ,
k o ji s u z a je d n o tv o r ili k o m u n i k a c i j s k u m r e ž u š to je
o b u h v a ć a l a c ije li t e r i t o r i j c a r s t v a . A li ta j je s i s t e m i m a o
is k lju č iv o d r ž a v n u i v o j n u n a m j e n u . B r z o k o m u n i c i r a ­
n je ( s la n je p o r u k a ) n a v e lik e u d a l j e n o s t i z a k o m e r c i j a l ­
n e , p r i v a t n e s v r h e i p o t r e b e p o s t a l o j e o s t v a r i v o is t o m
1794. k a d je C l a u d e C h a p p e i n s t a l i r a o » z r a č n i te le g ra f «
o d P a r iz a d o L ille a . Z a p r a v o j e to b i o s e m a f o r s k i s is t e m
( s e m a f o r e j e j o š p r ij e to g a u p o t r e b l j a v a l a r a t n a m o r n a ­
r ic a ); a p a r a t u r e z a s la n je s ig n a l a b ile s u i n s t a l i r a n e n a
t o r n j e v i m a p o d i g n u t i m n a v r h o v i m a b r d a . K a d j e v id ­
ljiv o s t b ila d o b r a , m o g a o j e s ig n a l, š t o g a j e r e l e j i r a l o 16
t o r n j e v a , p r ij e ć i u d a l j e n o s t o d P a r iz a d o L ille a (225 k m )
z a d v ije m i n u t e ; u d a l j e n o s t o d P a r iz a d o T o u l o n e a , n a
S r e d o z e m n o m m o r u , m o g lo j e 116 r e l e j n i h s t a n i c a s v la ­
d a t i z a 2 0 m i n u t a . T o j e b ilo t a k o n e u s p o r e d i v o b r ž e o d
š ta f e ta k o n ja n ik a -g la sn ik a , d a se C h a p p e o v s is te m b rz o
p r o š i r i o . N a k r a j u g a j e tv o r i lo 535 r e l e j n i h s t a n i c a i p o ­
s lu ž iv a o j e 29 g r a d o v a u F r a n c u s k o j , a p r o š i r i o s e i u
n e k e d r u g e e v r o p s k e z e m lje .
D a u b rz a tra n s m itira n je p o ru k a , C h a p p e o v b ra tić
L é o n D e l a u n a y iz r a d io j e k o d o d 10.000 n a t u k n i c a , o d
k o j ih j e s v a k a i m a la k a o s u p s t i t u t g r u p u o d j e d n o g a d o
č e t i r i b r o ja . C h a p p e s e n e k o v r i j e m e s lu ž io t im s i s t e ­
m o m , a o n d a j e iz m is lio n o v i i e f ik a s n iji k o d u k o j e m u
s u s e u p o t r e b l j a v a l e k o m b i n a c i j e s v ih 196 m o g u ć i h p o ­
lo ž a ja s e m a f o r a . S t v o r e n a s u t r i r j e č n i k a k o d i r a n i h n a ­
t u k n ic a ; s v a k i j e i m a o 92 s t r a n i c e , n a s v a k o j s tr a n ic i
b i le s u 92 n a t u k n i c e , a č ita v j e V o k a b u la r i m a o v iš e o d
2 5 .0 0 0 e l e m e n a t a . G o d i n e 1830. C h a p p e j e p r o š i r i o ta j
k o d t a k o d a j e z a k o d i r a n j e u z e o 184 p o z ic ije s e m a f o r a ,
a li j e d o b i o k o d o d g o to v o 3 4 .0 0 0 e l e m e n a t a . U P e tro -
g r a d u (k o ji s e i n a r u s k o m s v e d o k r a j a s to l j e ć a z v a o S t.
P e t e r s b u r g ) i z r a đ e n j e 1839. r u s k i k o d z a C h a p p e o v u
m r e ž u ; R u s ija j e t a d a p o d i g la r e l e j n e t o r n j e v e z a p r e n o ­
š e n je p o r u k a o d P e t r o g r a d a d o V a r š a v e . G o d i n e 1845.
o b j a v l j e n j e u E n g le s k o j T e le g r a fs k i r je č n ik za s e in a fo r s k n
te le g r a fiju n a lin iji L iv e r p o o l—H o ly h e a c l s v e lik im b r o j e m
k o d ir a n ih n a tu k n ic a .
O t p r i l i k e u to is to v r ij e m e E n g l e s k a j e n a v e li k o u s a ­
v r š a v a l a p o m o r s k e s ig n a le . Z a v r ij e m e a m e r i č k o g a r e ­
v o l u c i o n a r n o g r a t a , e n g le s k i a d m i r a l R i c h a r d K e m p e n -
f e ld t s a s t a v io j e p r v u n a u č n o i z r a đ e n u z b i r k u m o r n a r i ­
č k i h s ig n a la , k o j u je , p o s lije v e lik e b o r b e , p r i h v a t i l a en -

144
 f OOo'uT' c
A o Cl r r i< < jt. < /'_ > #_r C A a ) i* ttr ~ i /« j
U c Aoni/t, C A ) £>
•Sfc I_/ C o /l tfiXJlC*2 { /< .)
«1 3 eScfrfi cisfC < / '/ f 0 7 ( A. ■> 3
.r
i
/'}cv7mnt?
7 fyć*4
l /- )
t A ’i
I /ifr e t" ’
f v. •JouAt'i'f'
(A)
(A ;
L -r ■/rteuits < A. ) i__j </Vvr/erm i /* )
J .V fnoj*UO ,_» m a r i < /« .> "-c
O tic J i ^ 9 ito ttc /u r o n <.A )
. u /'/to n e .' iA) !_/ //io*/Šfrc < A •)
Jtt/ajn-cLfidrtJi A > r 'jroTfiAfon c A>
Jetrttj ( j 4 j t o u rvoy£*tt/ c A )
'VtM'n. < A _> V «. A >
■a ..Joj'JotjnC > 9~/*f7UCU
% c /*■->
. t O c/ifyO *' r r r cAj
ć ,_ 1 fu r ć & K
c _i A r c /e m n u < A> ¿—j L
C u n c A o iiO <A i J ¿3 c A e * ' 0 / i Z /'j
>r C A.iX*neaM i A7 • ( <- / ' j
V ,_ CA i A ■> V* <. r ,
_/ c fte v r tU i iA ) Z-, l C L v e r /ttJ t r,
1_ C o ifit/Z /c <A j ; « a. >

D io s t r a n i c e j e d n o g o d r j e č n i k a n a m i j e n j e n i h » z r a č n o m te le g r a f u «
C l a u d e a C h a p p e a . F ig u r e o z n a č u j u s i g n a le š t o s e d o b iv a j u k o m b i n a ­
c ij a m a d v iju m o g u ć i h p o z ic ija tr ij u k r a k o v a s e m a f o r a .

g l e s k a r a t n a m o r n a r i c a . G o d i n e 1817. k a p e t a n F r e d e -
r i c k M a r r y a t* o b j a v i o j e p r v i m e đ u n a r o d n i k o d p o m o r ­
s k ih s ig n a la . U n j e m u s u k o l o r i r a n e z a s t a v ic e p r e d s t a v ­
lja le b r o jk e , a b r o j k a m a s u b i le o z n a č e n e r ije č i u k n jiz i
s ig n a l a s o k o 9 0 0 0 n a t u k n i c a . G o d i n e 1857. b r i t a n s k o
M i n i s t a r s t v o t r g o v i n e (B o a r đ o f T r a d e ) o b ja v ilo j e k o d s
v iš e o d 7 0 .0 0 0 n a t u k n i c a , k o ji s u b r z o p r i h v a t i l e m n o g e
p o m o r s k e z e m lje . T a j s e s is t e m s lu ž io k o l o r i r a n i m z a ­
s t a v i c a m a ( k o je b i s e p o d i z a l e n a j a r b o l ) . Z a s ta v ic a j e
b i lo 18, a s lu ž ile s u k a o e k v iv a l e n t i ( s u p s t i t u t i ) z a s v e
e n g l e s k e s u g l a s n i k e ( o s im X i Z). P o m o ć u z a s ta v ic a
m o g le s u s e e m i t i r a t i k o d n e r ije č i z a r a z l ič i te iz r a z e i
n a t u k n i c e š t o m o g u z a n i m a t i p o m o r c e , a n a la z ile s u s e
u k o d n o j k n jiz i.
G o d i n e 1843. p o l o ž e n a j e u E n g le s k o j p r v a t e l e g r a f ­
s k a lin ija , a n a r e d n e g o d i n e 1844. M o r s e j e t o u č in i o u
S je d in je n im D rž a v a m a . E le k tr ič n i je te le g ra f b io n e u s ­
p o r e d i v o b r ž i o d C h a p p e o v a s e m a f o r s k o g s is t e m a , m o ­

* M a r r y a t j e z a h v a l ju ju ć i s v o jim r o m a n i m a i n s p i r i r a n i m p o m o r ­
s t v o m p o s t a o j e d a n o d n a jč i ta n i ji h p i s a c a s v o g a d o b a . a i d a n a s s e
n e k i n je g o v i r o m a n i u b r a j a j u m e đ u n a j p o p u l a r n i j a d je l a o m l a d i n s k e
l i t e r a t u r e . — P re v .

10 - š i f r a n t i p r o t i v Š p i j u n a IV 145
g a o s e u p o t r e b l j a v a t i n o ć u i p o m a g li, p a z a to n ije č u d o
d a j e b r z o i s t i s n u o s ta r i s is t e m i p r o š i r i o s e p o č ita v o j
E v r o p i i S je v e r n o j A m e r ic i. G o d i n e 1845. b iv š i k o n g r e -
s m e n iz d r ž a v e M a in e , F r a n c i s O . J. S m it h , k o je g a j e
M o rs e b io u z e o za o r ta k a v je ru ju ć i d a p o s je d u je o n a j
s m i s a o z a b iz n is k o ji j e n je m u , M o r s e u , n e d o s t a j a o , o b ­
ja v i o je T h e S e c r e t C o r r e s p o n d in g V o c a b u la r y : A d a p te d fo r
U se to M o r s e ’s E le c tr o -M a g n e tic T e le g r a p h ( V o k a b u la r z a
t a j n o k o r e s p o n d i r a n j e : P r il a g o đ e n z a u p o t r e b u u M o r-
s e o v u e le k tro m a g n e ts k o m te le g ra fu ). T o je b io p rv i k o d
s t v o r e n z a e l e k t r i č n i te le g r a f . L a k o j e m o g u ć e d a j e
S m it h , k o ji j e i n a č e b io v e o m a b e s k r u p u l o z a n a d v o k a t,
z a p r a v o » u k r a o « t u id e ju o d s a m o g M o r s e a , v id je v š i j e ­
d a n n je g o v k o d k o ji j e M o r s e b io s a s t a v io i o d m a h o d ­
b a c io . T o t r e b a o b ja s n iti. P r v i m o d e l M o r s e o v a t e l e g r a ­
fa (1 8 3 5 ) t r a n s m i t i r a o j e 10 s i m b o l a k o ji s u s lu ž ili k a o
s u p s t i t u t i z a d e s e t b r o jk i (1 -0 ); d a b i s e t e b r o j k e m o g le
p r e t v a r a t i u rije č i, M o r s e j e iz r a d io s p e c i j a l a n V o k a b u ­
la r , p r a v u p r a v c a t u k o d n u k n jig u . U p r a v o j e ta j s is t e m
M o rs e p rim ije n io p rilik o m p rv e ja v n e d e m o n s tra c ije
s v o g a p r o n a l a s k a 1837. g o d in e . I z u m o n o g a š t o d a n a s
n a z iv a m o M o r s e o v i m k o d o m , t o j e s t s i s t e m a k o ji j e
o m o g u ć i o i z r a v n o t r a n s m i t i r a n j e s lo v a u p o t r e b o m t o ­
č a k a i p o v l a k a , b e z k o d i r a n j a , u č i n i o j e ta j k o d s u v i­
š n im .
S m i t h o v V o c a b u la r y i j e d a n s is t e m š t o g a j e o t p r i l i k e
u t o i s t o v r ij e m e iz m is lio H e n r y R o g e r s * im a li s u k a o
g l a v n u s v r h u ta j n o s t. Ali, i a k o j e t o č n o d a j e b i z n i s m e ­
n im a s ta lo d o ta jn o s ti k o m u n ic ira n ja , is to je ta k o to č n o
d a o n i to m e p re tp o s ta v lja ju b rz in u , to č n o s t i š te d n ju . Ti
s u m o ti v i iz b ili n a p o v r š i n u i ig r a li g l a v n u u l o g u u j a v ­
n i m t e l e g r a f s k i m k o d o v i m a k o ji s u d o š li z a S m it h o v im
i R o g e r s o v im , k a o n a p r i m j e r u k o d u J o h n a W ills a T e ­
le g r a p h ie C o n g r e s s io n a l R e p o r te r i u p r i v a t n i m k o d o v i ­
m a k o j e s u a m e r i č k e f i r m e p o č e l e u v o d i t i v e ć 1848.
K a k o s e u b r z o p o k a z a l o d a j e s la n je n u m e r i č k i h g r u p a
s k u p l j e n e g o s la n j e r ije č i (s lo v a ), i o s im t o g a d a j e o p a s ­
n o s t o d p o s lj e d ic a g r e š k e v e ć a ( s l u č a jn a p r o m j e n a j e d ­

* T h e T e le g r a p h D ic tio n a r y a n d S e a m a n 's S ig n a l B o o k , A d a p te d to
S ig n a ls b y F la g s o r O th e r S e m a p h o r e s , a n d A r r a n g e d fo r S e c r e t C o rres-
p o n d e n c e T h r o u g h M o r se 's E le c tr o -M a g n e tic T e le g r a p h ( T e le g r a f s k i r j e č ­
n ik i k n jig a p o m o r s k i h s ig n a la , p r i l a g o đ e n i s i g n a l i m a p o m o ć u z a s t a ­
v ic a i d r u g i h s e m a f o r s k i h u r e đ a j a i p o d e S e n i z a t a j n o k o m u n i c i r a n j e
p o m o ć u M o r s e o v a e l e k t r o m a g n e t s k o g te l e g r a f a ) . — A u t o r

146
 n e j e d i n e t o č k e ili p o v l a k e u M o r s e o v u k o d u m o g la j e
i m a t i k a o p o s l j e d i c u e m i t i r a n j e č it a v e p o g r e š n e rije č i),
p o č e l a s e s v e v iš e n a p u š t a t i p r i m j e n a n u m e r i č k i h k o d ­
n i h g r u p a i z a k o d o v e u z im a ti rije č i. (N a p r im je r , r ije č
CA T, m a č k a , m o g la j e z n a č i ti p r o d a jte , a r ije č D O G , p a s ,
k u p ite .) U p o t r e b a k o d o v a t a k o s e p o v e ć a l a d a j e 1854.
s v a k i o s m i t e l e g r a m n a lin iji N e w O r l e a n s —N e w Y o r k
b io k o d ira n .
G o d i n e 1866. p o l o ž e n j e p o d m o r s k i k a b e l p r e k o A t­
l a n t ik a . T o j e d a l o s iln o s n a ž a n i m p u l s k o m e r c i j a l n i m
k o d o v i m a k a k o s u s e u t o v r ij e m e p o č e li z v a ti ti n e ta j n i
k o d o v i. S la n je k a b l o g r a m a b ilo j e t a k o s k u p o d a j e s m a ­
n j iv a n je n j ih o v e d u ž in e , k o je s u o m o g u ć i v a li k o d o v i,
d o n o s i l o g o l e m e u š t e d e . V e ć p o s lije s a m o o s a m g o d i n a
iz iš lo j e p r v o iz d a n je j e d n o g a k o d a k o j e m u j e b ilo s u đ e ­
n o d a s e d u g o o d r ž i i t i s k a u b e z b r o j n i m iz d a n jim a . T o
j e b i o A B C C ode, a n je g o v j e s a s t a v lj a č b i o 4 0 -g o d iš n ji
W illia m C la u s e n - T h u e , f u n k c i o n a r j e d n e b r o d a r s k e
k o m p a n i j e , k o ji j e k a s n ij e z b o g t o g a i z a b r a n z a č l a n a
R o y a l G e o g r a p h ic a l S o c ie ty ( K r a l j e v s k o g e o g r a f s k o
d r u š t v o ) , p o s ti g a v š i t a k o č a s t k o j u b i u n e k o j d r u g o j
z e m lji p o s t i g a o d a j e p o s t a o č l a n o m n a c i o n a l n e A k a d e ­
m ij e n a u k a . A B C C o d e d u g o v a o j e s v o j s il a n u s p j e h v je ­
r o ja tn o s v o m e u p r a v o g o le m o m v o k a b u la r u u k o je m u
s u k o d n e r ije č i z a m j e n j i v a l e n e s a m o p o j e d i n e p o s lo v n e
t e r m i n e n e g o č it a v e p o s l o v n e r e č e n ic e . T e le g r a f s k e i
k a b l o g r a f s k e k o m p a n i j e n a p l a ć i v a l e s u k o d n e r ije č i k a o
d a s u o b i č n e rije č i; j e d i n i c a z a p l a ć a n j e b i l a j e rije č , p o d
u v j e t o m d a n e m a v iš e o d o s a m s lo g o v a .
U p o tr e b a k o d o v a d o n o s ila je ta k v e u š te d e u ta rifa m a
d a s e u s k o r o č in i lo k a o d a s v a tk o t k o ž e li t e l e g r a f i r a t i
i m a v l a s t it i k o d . T o j e d o v e lo d o n e k i h g o t o v o k o m i č ­
n i h p o s lj e d ic a . G o d i n e 1874. H e b r e w O r p h a n A s y lu m
P r in tin g E s t a b li s h m e n t ( T is k a r a ž id o v s k o g s i r o t i š t a ) iz­
d a l a j e M r. A b e n h e i m s T e le g r a p h -C o d e fo r E x c lu s i v e U se
W ith H is C o r r e s p o n d e n ts ( T e le g r a f s k i k o d g. A b e n h e i m a
s a m o z a u p o t r e b u u s a o b r a ć a n j u s n je g o v im k o r e s p o n -
d e n t i m a ) . F i r m a D e tw ille r <6 S tr e e t ( p r o i z v o d n ja r a k e t a
z a v a t r o m e t e ) i m a l a j e v la s titi, n a 2 0 s t r a n i c a š ta m p a n ,
T e le g r a p h ie C h a r t s p o t p u n o p r i k l a d n i m k o d n i m r ij e č i ­
m a k a o m a m m o th to rp e d o e s ( m a m u ts k a t o r p e d a ) = F E ­
ST IV A L . U p r a v a z a p r i h o d e i p o l jo p r iv r e d u In d ije im a la
j e ( š t a m p a n n a 325 s tr a n ic a ) W e a th e r a n d F a m in e T e le ­
g r a p h ie W o rd -C o d e (T e le g ra fs k i k o d rije č i u v ezi s v r e m e ­

147
n o m i g la đ u ). U to m d v o d je ln o m k o d u n a tu k n ic a E N ­
V E L O P E z n a č i la j e G r e a t s w a r m s o f lo c u s ts h a v e a p p e a ­
r e d a n d r a v a g e d th e c r o p s (P o ja v ili s u s e v e lik i r o je v i s k a ­
k a v a c a i u n i š t i l i u s je v e ) . I n d u s t r i j a z a p r e r a d u s k u š a
i m a l a j e v l a s t it i k o d , j e d n a k o k a o i k o b a s i č a r s k a i n d u s t ­
r ija . P o s t o ja l i s u p o s e b n i k o d o v i z a t u r i s t e i p o s e b n i z a
n o v i n a r e . R a z u m ije s e d a s u d i v o v s k e k o m p a n i j e i m a le
v l a s t i t e k o d o v e . A m e r i č k a ž e lj e z n i č k a k o m p a n i j a E r ie
R a i lr o a d C o m p a n y ( N e w Y o r k —C h ic a g o ) i m a l a j e k n jig u
k o d o v a o d 2 2 4 s tr a n ic e , S w i f t & C o m p a n y k n jig u k o d o v a
o d 5 5 4 s t r a n i c e , L e h m a n B r o th e r s ( d iv o v s k a n j u j o r š k a
b a n k a s p o d r u ž n ic a m a u n e k o lik o m e tr o p o la ) k o d n u
k n j ig u u d v a s v e s k a . W e lls, F a rg o & C o m p a n y , p r o m u ­
ć u r n o , n ije u n i j e l a u s v o ju k o d n u k n j ig u k o d n i e k v iv a ­
l e n t z a r o b b e d ( o p lja č k a n i) ; v j e r o j a t n o s e t a r ij e č i s p i s i ­
v a la p o s e b n o r a d i ta jn o s ti.*
M e đ u v e lik e t a d a š n j e s a s t a v lj a č e k o d o v a u b r a j a j u se:
J o h n C h a r l e s H a r tf i e l d , k o ji j e 1877. o b j a v i o T h e M e r ­
c h a n ts ' C o d e ( T r g o v a č k i k o d ) s 15.000 n a t u k n i c a , i j o š
d v a k o d a d o 1890. g o d in e ; H e n r y H a r v e y , k o ji j e o b ja v io
21 k o d u r a z d o b l j u o d 1878. d o 1899; B e n j a m i n F r a n k l i n
L i e b e r , s a s t a v lj a č o s a m k o d n i h k n jig a o d k o j ih j e j e d n a
b i l a u v e li k e u p o t r e b l j a v a n a i p r e v e d e n a n a f r a n c u s k i i
n j e m a č k i . U F r a n c u s k o j s e t i m p o s l o m b a v io F. J. S it-
t le r , č iji s e č e t v o r o z n a m e n k a s t i n u m e r i č k i k o d m n o g o
p r o d a v a o ; v e lik i k r i p t o l o z i B a z e r i e s i d e V ia r is t a k o đ e r
s u s a s t a v lj a li i o b ja v ljiv a li k o d n e k n jig e . E v r o p s k i k o d o ­
vi, u g l a v n o m n u m e r i č k o g tip a , l a k o s u s e p r e š i f r i r a l i , i
č in i s e d a im j e s v r h a b i la t a j n o s t k o l i k o i š te d n j a ; a m e ­
r i č k i k o d o v i i n z i s ti r a l i s u n a k o d n i m r i j e č i m a k o je s u
p o s to ja le u n o r m a ln o m g o v o ru i o m o g u ć iv a le v e ć e
u š te d e n a ta rifa m a .
A li u p o t r e b a r ije č i iz r j e č n i k a (tj. r i j e č i k o j e p o s t o j e u
j e z ik u ) , b i r a n i h n a s u m c e , i r a z l ič i te k o n s t r u k c i j e u p o ­
g le d u . p o l o ž a j a s u g l a s n i k a i s a m o g l a s n i k a , k a o i r ije č i
k o j e s u b i le j a k o s lič n e , s t v a r a l a j e m n o g e p o t e š k o ć e .
T a k v e s u r ij e č i b i le p o d l o ž n e f o n e t i č k i m , o r t o g r a f s k i m
i te le g ra fs k im g re š k a m a , k o je se, za r a z lik u o d g re š a k a
u o t v o r e n o m t e k s t u , n i s u m o g le i s p r a v l j a t i n a t e m e l j u
k o n t e k s t a . U t o v r ij e m e v l a d a l a j e p r a k s a d a r a d e u p a ­
r o v i m a p o d v o j ic a te l e g r a f is t a : j e d a n b i iz v ik iv a o r ij e č i
* T a s e k o m p a n i j a , k o ja j e im a la i l a n a c b a n a k a , s p e c i ja l iz i r a la z a
t r a n s p o r t p o š i lj k i n o v c a n a n e k a d a š n j e m D iv lje m z a p a d u . T im s e p o ­
s l o m b a v i i d a n a s . — P re v .

148
k a b lo g r a m a s M o rs e o v e v rp c e , d e š ifrira ju ć i M o rse o v e
z n a k o v e , i n e p r e s t a n o k o n t r o l i r a o k a z a ljk u g a lv a n o m e t-
r a , a d r u g i b i to z a p is iv a o . U ta k v im s e o k o l n o s t i m a
l a k o d o g a đ a l o d a s e z a m ije n e , n a p r im je r , r ije č i AC-
C E P T I E X C E P T ( p r i h v a ć a m i o d b i j a m ) ili S E R IA L i
C E R E A L ( s e r ija i ž ita r ic a ) . U k o d n i m t e k s t o v i m a p i s a ­
n i m r u k o m m ij e š a l e s u s e r ije č i k a o J E E R IN G i P E E -
R IN G ( c e r e k a t i se, z u r i t i) ili M O R N IN G i M O A N IN G
( ju tr o , c v ilje ti) . N a jv iš e g r e š a k a p o ja v ljiv a lo s e u s a m o m
tr a n s m itir a n ju . P o d a c i je d n e ta d a š n je te le g ra fs k e k o m ­
p a n ije p o k a z u ju d a je s v a k a d r u g a g re š k a n a s ta ja la z b o g
g u b i t k a j e d n e M o r s e o v e t o č k e u tr a n s m i s ij i, a s v a k a
č e t v r t a z b o g n e p r o p i s n o s ta v l ja n i h r a z m a k a m e đ u r ij e ­
č im a . T a k o je , n a p r i m j e r , u f r a n c u s k o m b ilo d o v o l jn o
i z o s ta v iti t o č k u k o ja p r e d s t a v l j a E d a b i s e r ije č C I T E ­
R O N S ( n a v e s t ć e m o ) p r e t v o r i l a u C IT R O N S ( lim u n i) .
A k o s u s e u j e d n o j is to j r ije č i n a p r a v i l e d v ije g r e š k e u
s ta v l ja n j u r a z m a k a , r e z u l t a t j e m o g a o b i ti t a k a v d a n ije
i m a o n i k a k v e s li č n o s ti s o r ig i n a lo m . B A N E F U L ( p o g u ­
b a n , š t e t a n ) m o g a o s e p r e t v o r i t i u D U T IF U L ( p o k o r a n ,
d o b a r ) .*
P o n e k a d s u te g r e š k e p r e t v a r a l e j e d n u k o d n u r ije č u
d r u g u , k o ja je , d e k o d i r a n a , n a ž a lo s t i m a l a s m is la . Ili,
b u d u ć i d a s u t e l e g r a m i b ili č e s t o s a m o d j e l o m i č n o k o ­
d i r a n i , m o g l a s e g r e š k o m k o d n a r ij e č p r e t v o r i t i u n e k u
s u v is l u r ije č o t v o r e n o g t e k s t a . A k o b i s e t a k o n a s t a l e
g r e š k e s u v is l o u k l a p a l e u d e š if r a t , a d r e s a t j e m o g a o d o ­
b iti p o g r e š n u i n f o r m a c i j u i z b o g to g a p r e t r p j e t i o z b iljn u
f in a n c ij s k u š t e t u . P o n e k a d b i p o š il j a o c i ili p r i m a o c i t a k ­
v ih t e l e g r a m a tu ž ili t e l e g r a f s k u k o m p a n i j u s u d u t v r d e ć i
d a s u z b o g n je z in e g r e š k e p r e t r p j e l i m a t e r i j a l n u š t e t u i
tr a ž il i o d š t e t u . J e d a n t a k a v k l a s i č a n s lu č a j p r o š a o j e n e ­
k o l ik o i n s t a n c i j a i z a v r š io j e p r e d a m e r i č k i m V r h o v n i m
sudom .
U l i p n j u 1887. F r a n k J. P r i m r o s e , f ila d e lf ijs k i t r g o v a c
v u n o m , p o s l a o j e W il li a m a T o l a n d a , s v o g a a g e n ta , d a z a
n je g a u K a n s a s u i C o l o r a d u k u p i 5 0 .0 0 0 f u n ti (25 t o n a )
v u n e i z a ti m č e k a n a d a lj n je i n s t r u k c i j e . T o l a n d j e t a k o
i p o s t u p i o i z a t o v r ij e m e j e s P r i m r o s e o m iz m ije n io
m n o g e p o r u k e u n j ih o v u t e l e g r a f s k o m k o d u . O n d a j e
16. l ip n j a P r i m r o s e p o s l a o T o l a n d u , k o d o m , o v u p o r u -

* B A N E F U L : (----- - -• ----- —
D U T IF U L : ( - • • - - ----- - ) - A u to r

149
k u : » Y o u r s o f th e 15 ,h re c e iv e d ; a m e x c e e d in g ly b u sy ; I h a v e
b o u g h t a ll k in d s , 5 0 0 .0 0 0 p o u n d s ; p e r h a p s w e h a v e s o ld
h a l f o f it; w i r e w h e n y o u d o a n y th in g ; s e n d s a m p le s i m m e ­
d ia te ly , p r o m p t ly o f p u r c h a s e s (V a š o d 15. d o b i o ; i m a m
p o s l a p r e k o g la v e ; k u p i o s v e v r s te , o k o 5 0 0 .0 0 0 f u n ti;
p r o d a o m o ž d a p o l a o d to g a ; b r z o j a v it e k a d š t o u č in ite ;
o d m a h š a ljite u z o r k e k u p l j e n e r o b e ) . K o d i r a n i t e k s t
P r im r o s e je n a p is a o sa m , v la s tito m ru k o m : D E S P O T
A M E X C E E D IN G L Y B U S Y B A Y A L L K I N D S Q U O
P E R H A P S B R A C K E N H A L F O F IT M IN C E M O M E N T
P R O M P T L Y O F PU R C H A S E S. K o d ira n i te le g ra m p r e ­
d a o j e k o m p a n i ji W e s te rn U n io n , k o ja g a j e u t o č n o m o b ­
l i k u p o s l a l a r e l e jn o j s ta n i c i u B r o o k v i ll e u , a li j e te le g r a -
f is t u B r o o k v i ll e u , k o ji j u j e p r o s l i j e d i o d o E l li s a u K a n -
s a s u ( g d je s e n a la z io T o l a n d ) o m a š k o m d o d a o j e d n u
t o č k u . T a k o s e s lo v o A (.-) u k o d n o j r ij e č i B A Y p r e t v o ­
r i o u U (..-) i t a s e r ije č p r e t v o r i l a u B U Y . U m je s to d a
u t e l e g r a m u k o ji j e p r i m i o n a đ e B A Y ( š to j e t r e b a l o
z n a č i ti » k u p io s a m « ), T o l a n d j e n a š a o r ij e č B U Y ( k u p i,
k u p i te ) , i d o s l o v n o j e s h v a tio . T o j e m o g a o i z a to š t o je
ta j t e l e g r a m i o n a k o b i o k o m b i n a c i j a k o d n i h r ije č i i r i ­
j e č i o t v o r e n o g t e k s t a . P o s t u p iv š i u s k l a d u s tim , k u p i o
j e 3 0 0 .0 0 0 f u n t i (1 5 0 t o n a ) v u n e — u m j e s t o d a n e k u p i
n i š t a n e g o č e k a n a d a lj n je i n s t r u k c i j e . Z b o g t e j e d n e
t o č k e P r i m r o s e j e n a k r a j u iz g u b io v iš e o d 2 0 .0 0 0 d o l a r a
k a d j e i s p l a t i o d u g p r o iz v o đ a č i m a . Z a t o j e p o v e o p a r n i ­
c u p r o t i v W e s te r n U n io n a , k a o k r iv c a z a ta j n e s p o r a z u m ,
z a h ti je v a ju ć i o d š t e t u o d 2 0 .0 0 0 d o l a r a . N je g o v a s e t u ž b a
z a s n iv a la n a tv rd n ji o n e h a tu z b o g k o je g a je p r e tr p io
m a t e r i j a l n u š t e t u . P a r n i c a s e v u k l a iz j e d n e i n s t a n c i j e u
d r u g u i ta k o n a p o s lje tk u d o š la p r e d V rh o v n i su d . O vaj
j e p r e s u d i o ( o b r a z lo ž iv š i s v o ju p r e s u d u n a 33 lis ta ) d a
P rim ro s e , k a k o je to o d r e đ e n o p r a v ilim a n a p o le đ in i
f o r m u la r a za te le g ra m , im a p ra v o s a m o n a p o v r a t ta k s e
z a t e l e g r a m , j e r n ije z a h ti je v a o d a m u s e o t p r e m l j e n i
t e k s t p o r u k e p o n o v i u k o j e m s lu č a j u b i W e s te r n U n io n
m o g a o b i ti o d g o v o r a n .
J o š p rije te za A m e rik u h is to rijs k e p re s u d e , k o jo m je
z a p r a v o s t v o r e n n a jv iš i p r e s e d a n z a t a k v e s lu č a je v e , j e r
o d l u k e V r h o v n o g s u d a i m a ju s n a g u z a k o n a , s a s ta v lja č i
k o d o v a u v id je li s u k a k o j e o p a s n a u p o t r e b a » rje č n i-
č k ih « r ij e č i (tj. r ije č i iz je z ik a , s a s u v is l im z n a č e n j e m ) u
s lu ž b i k o d o v a . Z b o g to g a s u , i z r a đ u j u ć i n o v e k o d n e
k n jig e , u p o š lj a v a li i s k u s n e t e l e g r a f i s t e d a iz b a c u iu s v e

150
r ije č i » te le g r a f s k i« s lič n e ( s lič n o s e k u c a ju ) , a s a m i s u
p o č e l i iz b a c iv a ti o n e r ije č i š t o b i s e m o g le p o g r e š n o
s h v a t i t i u p o s lo v n o j g r a n i k o jo j b i d o t i č n i k o d b io n a ­
m ije n je n . P o č e lo s e p r i m je n j iv a t i n e p i s a n o p r a v i l o d a se
u k o d n o j k n jiz i m o g u n a la z iti s a m o o n e f ije č i k o je s e u
p i s a n o m o b l ik u , u t r a n s k r i p c i j i , r a z l ik u j u j e d n a o d d r u ­
g e z a n a j m a n j e d v a s lo v a . A k o b i, u z m i m o , u n e k i k o d
u š la r ije č M O R N IN G , u n j e m u s e v iš e n ije m o g la u p o ­
t r i j e b i t i r ije č M O A N IN G ( r a z lik a o d s a m o j e d n o g s lo v a ),
a li s e m o g l a u v r s t i t i r ije č L O A N IN G ( r a z li k a o d d v a s lo ­
v a ). T a j j e p r i n c i p d o b i o č a k p o s e b a n n a z iv : tw o - le tte r
d iffe r e n tia l ( d v o s l o v n a r a z lik a ) . O s im to g a , i a k o s u s e u
A m e r i c i p r i m a l i n a o t p r e m u t e l e g r a m i n a o s a m je z ik a ,
iz a m e r i č k i h s u k o d o v a i z b a č e n e s v e s t r a n e rije č i. T o j e
j a k o o s i r o m a š i l o f o n d rije č i, tj. u p o t r e b l j i v i h rije č i, p a
s u s a s t a v lj a č i k o d o v a p o č e li u v o d i ti b i z a r n e k o v a n ic e
k o je s u n a s t a j a l e t a k o d a s u s e n o r m a l n i m e n g le s k i m r i ­
j e č i m a d o d a v a l i e n g le s k i s u f ik s i i p r e f ik s i, č a k i k a d b i
s e t a k o d o b i l e r ije č i b e z i k a k v a s m is la . T a k o j e r ije č i
N I G H T ( n o ć ) j e d a n s a s ta v lja č d o d a o č a k 4 9 s u f ik s a i d o ­
b io t a k o b i z a r n e n e o lo g i z m e k a o N IG H T A N T ( n o ć n i) ,
N I G H T B A K E ( iz r a đ e n n o ć u , u n o ć n o j s m je n i) , N IG H T -
C A S T (iz liv e n n o ć u ) i t a k o d a lje - k o jih u o p ć e n ije b ilo
u je z ik u .
B ile s u to z a p r a v o p r v e u m j e t n e k o d n e r ije č i u k o ­
m e r c i j a l n o j t e l e g r a f s k o j k r ip t o g r a f ij i. D ru g i p o s t u p a k
n j ih o v a s t v a r a n j a s a s t o j a o s e u t o m e d a s u s e k o d n i s lo ­
g o v i ( o d k o j ih j e s v a k i i m a o s a s v im o d r e đ e n o k o d n o
z n a č e n j e ) d o d a v a li n o r m a l n i m r i j e č i m a k a k o b i im s e
i z m ije n ilo z n a č e n je . U j e d n o m t a k v o m k o d u s lo g FT je
z n a č i o y o u ili y o u r s (vi, v a š ), s lo g T I j e z n a č i o it (to , o n o ) .
M l j e z n a č i lo m e , I, m i n e (ja, m o j), Z I j e z n a č ilo
th e y , th e m , th e ir s (o n i, n jih , n jih o v ) . . . i t a k o d a lje . K o d ­
n a r ije č A C C E S A z n a č ila j e W h a t d o - a d v is e — to do?, i
k a d b i s e u p o t p u n i l a s FT i ZI, d o b i l a b i s e k o m p l e t n a
k o d i r a n a r e č e n ic a : W h a t d o y o u a d v is e t h e m to d o ? (S to
im s a v j e t u j e t e d a u r a d e ? ) A li s is t e m s lo g o v a k r š i o je
p r i n c i p d v o s lo v n e r a z l ik e i z a to se , s p r a v o m , s m a t r a o
r i s k a n t n i m . Z b o g to g a s u s a s t a v lj a č i k o d o v a iz m is lili
tzv . » s is te m k o r ije n a - i- z a v r š e tk a « . U m je s to p o m o ć u
d v o s l o v n i h ili t r o s l o v n i h s lo g o v a p o č e l i s u r e č e n i c e iz­
r a ž a v a ti p o m o ć u g r u p a o d č e t i r i ili p e t s lo v a . T a k o je ,
u j e d n o m t a k v o m k o d u , o s n o v n i k o r i j e n A P A R L z n a č io
N a r u č u j e m o 1 5 0 0 p o 2 8 š ilin g a , a z a v r š e t a k A N F R O z n a ­

151
 č io j e 1 4 0 j u ta v r e ć a D u lu th I m p é r ia l, n e tto c. i. f. L o n d o n .*
Č ita v a k o d i r a n a p o r u k a j e g la s ila : A P A R L A N F R O . K a d
b i z a v r š e t a k b io A N E R E , o d r e d i š t e b i b io L iv e r p o o l, a
ne London.
S a s ta v l ja č i k o m e r c i j a l n i h k o d o v a n e p r e s t a n o s u iz­
m iš lja li n o v e p o s t u p k e k o jim a j e b ila s v r h a s m a n jiv a n je
t a k s a z a t e l e g r a m e — š to je , n a r a v n o , b io n jih o v j e d i n i
r a is o n d 'être. Z a to ć e m o n jih o v e in o v a c i je n a jb o l je s h v a ­
titi a k o ih g le d a m o k a o r e z u lta te p o k u š a j a d a s e z a o b iđ u
p r o p i s i M e đ u n a r o d n e t e l e g r a f s k e u n ije , o r g a n i z a c i ­
j e u k o j u s u b ile u č l a n j e n e g o to v o s v e e v r o p s k e z e m lje .
N a k o n f e r e n c i j i U n ije , o d r ž a n o j 1875. u P e t r o g r a d u , o d ­
l u č e n o j e d a s e m a k s i m a l n a d u ž i n a r ije č i u m e đ u n a r o d ­
n o m t e l e g r a f s k o m p r o m e t u , k o je s e i m a ju s m a t r a t i k a o
j e d n a r ije č , s m a n j i s a s e d a m s lo g o v a ( š to j e o m o g u ć i v a ­
lo r a z l i č i t e z lo u p o t r e b e , k a o n a p r i m j e r p i s a n j e r ije č i
C H IN E S I S K S L U T N I N G S D O N , k o j a j e i m a l a 21 s lo v o
a li s a m o 6 s lo g o v a ) n a 10 s lo v a . Č e tir i g o d i n e p o s lije
to g a , 1879, n a k o n f e r e n c ij i u L o n d o n u d o n i j e t a s u d v a
n o v a p r o p i s a k o ja s u o d m a h iz a z v a la s il n e p o l e m i k e i
d o v e la d o s tv a ra n ja s u v re m e n o g a k o m e r c ija ln o g k o d a .
P rv i p r o p i s (C lan 8. K o n v e n c ije ) n a la g a o je d a u iz v a n ­
e v ro p s k o m p r o m e tu k o d ira n i te le g ra m i sm iju s a d rž a ­
v a ti s a m o r ije č i k o je p r i p a d a j u n j e m a č k o m , e n g le s k o m ,
š p a n j o l s k o m , f r a n c u s k o m , t a l ij a n s k o m , n iz o z e m s k o m ,
p o r t u g a l s k o m i l a t i n s k o m je z ik u . D r u g i p r o p i s (C la n 9.
K o n v e n c i je ) o d r e d i o j e š to s e i m a s m a t r a t i k o d i r a n i m
t e l e g r a m o m : » T e l e g r a m i m a p i s a n i m š i f r i r a n i m je z i k o m
m o g u s e s m a t r a t i : (a) t e l e g r a m i k o ji s e s a s t o j e o d t e k s t a
i z r a ž e n o g b r o j k a m a ili t a j n im s lo v im a ; (b ) t e l e g r a m i
k o ji s a d r ž e ili s e r i je ili g r u p e b r o j e v a ili s lo v a č ije z n a ­
č e n j e n ije p o z n a t o u r e d u k o ji ih i m a p o s la ti; ili s a d r ž e
r ij e č i ili i m e n a ili g r u p e s lo v a š to n e p o s t o j e u o b i č n o m
je z ik u .« T a j j e p r o p i s d o v e o d o t o g a d a s u s e u s k u p u
k a t e g o r i j u š i f a r s k i h je z i k a u b a c i l i i s i s t e m i k o ji s u s e t e ­
m e ljili n a u m j e t n i m ili iz m iš lje n im r ij e č i m a . T o s e o d ­
m a h p o č e l o z l o u p o t r e b l j a v a t i j e r s e u p o t r e b o m tih r ij e ­
č i m o g a o z a o b ila z iti p r o p i s o d u ž in i r ije č i.
D a s e s t a n e n a k r a j s v e v e ć im i s v e m n o g o b r o j n i j i m
z l o u p o t r e b a m a , n a k o n f e r e n c ij i U n ije o d r ž a n o j 1890. u
P a r iz u o d l u č e n o j e d a s e s a s t a v i s l u ž b e n i v o k a b u l a r
* c . i. f . — c o s t , I n s u r a n c e , f r e i g h t ( t r o š k o v i , o s i g u r a n j e , v o z a r i n a )
u g o v o r n a k la u z u la p r e m a k o jo j se p r o d a v a č o b v e z u je d a r o b u u k r c a
n a b r o d i d a je o sig u ra . — P rev.

152
 k o d n o g je z ik a , a li j e p r i t o m u č i n j e n a v e lik a g r e š k a . T aj
s e j e z ik i m a o is k lju č iv o i o b v e z n o p r i m j e n j i v a t i s a m o u
e v r o p s k o m p r o m e t u , a li j e n je g o v a u p o t r e b a u p r o m e t u
p r e k o A t l a n t ik a b ila o p c i o n a l n a , tj. o v i s i l a j e o d o b r o j
v o lji k l ij e n a t a . R a z u m ije s e d a t o n ije b ilo m u d r o , j e r s u
se g o to v o sv e z lo u p o tr e b e d o g a đ a le u p r o m e tu p r e k o
A t la n tik a . N e o b a z i r u ć i s e m n o g o n a to , M e đ u n a r o d n i
te le g ra fs k i b iro ( s e k r e ta r ija t M e đ u n a r o d n e te le g ra fs k e
u n i je ) ip a k j e s a s t a v io ta j v o k a b u l a r . S a s to j a o s e o d
2 5 6 .7 4 0 rije č i, k o je s u i m a le p o p e t d o d e s e t s lo v a , a u z e ­
t e s u iz o s a m d o p u š t e n i h je z ik a . V o k a b u l a r j e o b ja v lje n
1894. u n a k l a d i o d 15.000 p r i m j e r a k a . O d m a h s e n a nj
d ig la k u k a i m o ti k a , n a jv iš e z a to š to s u n je g o v im iz d a ­
v a n je m b ili s ta v l je n i iz v a n z a k o n a m n o g i v e ć u v e d e n i
k o d o v i, š t a m p a n i i k u p l j e n i u z v e lik e t r o š k o v e . Z a to j e
k o n f e r e n c i j a , o d r ž a n a u B u d i m p e š t i 1896, o v l a s t il a M e ­
đ u n a r o d n i te le g ra fs k i b ir o d a r e v id ira sv e ta d a š n je k o ­
d o v e p a ili p r i h v a t i ili n e p r i h v a t i n j ih o v e k o d n e rije č i.
N a o d o b r e n j e j e p o s l a n o 218 k o d o v a s u k u p n o o t p r i l i k e
5 ,7 5 0 .0 0 0 k o d n i h rije č i. M o ž d a j e o d s v e g a n a jz a n im lji­
v ije d a j e M T B d o i s t a o b a v io ta j h e r k u l s k i p o s a o . R e z u l­
t a t s u b i l e č e t i r i d iv o v s k e k n j i ž u r i n e ( o b ja v lje n e 1900. i
1901.) s 1,174.864 d o p u š t e n i h k o d n i h r ije č i. O b ja v lje n je
i m a l i d o d a t a k , p a s e t a k o u k u p n i f o n d k o d n i h r ije č i p o ­
p e o n a 1,190.000. N a k r a j u k r a j e v a s a v s e ta j s iln i t r u d
s v e o n a n u l u . N a k o n f e r e n c i j i o d r ž a n o j 1903. u L o n d o ­
n u o d b a č e n a j e č it a v a i d e j a s lu ž b e n o g v o k a b u l a r a . K o n ­
f e r e n c i j a j e p o p u s t i l a p o d p r i t i s c i m a p o s l o v n o g s v ije ta
i i m p e r a t i v i m a z d r a v o g r a z u m a : o d o b r e n a je u p o t r e b a
u m j e t n i h r ije č i z a k o je j e j e d in i u v je t b io d a s e s a s to je o d
» iz g o v o rljiv ih slo g o v a « (iz g o v o rljiv ih u n e k o m o d o n i h
o s a m s lu ž b e n ih je z ik a ) i d a n e m a j u v iš e o d 10 s lo v a . Z a ­
p r a v o s e m is lilo n a r ije č i o d p o 5 d o 10 s lo v a u k o jim a b i
s e n a iz m je n ič n o s m je n jiv a li s u g la s n ic i i s a m o g la s n ic i, p a
b i t a k o b ile n a lik n a p r a v e rije č i, a li s e d o ž iv io — š o k .
U v e lja č i 1904, č e t i r i m j e s e c a p r i j e n e g o š t o s u im a li
s t u p i t i n a s n a g u n o v i p r o p is i , o b j a v l je n a j e u E n g le s k o j
k n j ig a W h ite la w 's T e le g r a p h C ip h e rs: 4 0 0 M illio n s o f P r o ­
n o u n c e a b le W o r d s ( W h i t e l a w o v e t e l e g r a f s k e š ifre : 4 0 0
m i l i j u n a iz g o v o r ljiv ih r ije č i) . K n jig a s e z a p r a v o s a s t o j a l a
o d » s a m o « 2 0 .0 0 0 k o d n i h r ije č i ili » š ifa ra « ( k a k o ih je
a u t o r n a z v a o ) , o d k o jih j e s v a k a i m a l a p o 5 s lo v a
(F R E A N , L U F F A , F O R A B , L O Z O J itd .), a li u z n jih n i s u
b i l e n a v e d e n e n i k a k v e f r a z e k o j im a b i o n e s lu ž ile k a o

153
k o d n i s u p s t i t u t i . A o d a k l e o n o »400 m iliju n a « ? M a k s i­
m a l n a d o p u š t e n a d u ž in a r ije č i p o n o v i m p r o p i s i m a iz­
n o s i l a j e 10 s lo v a ; s v a k a r ije č k o j u j e iz m is lio W h it e la w
i m a l a j e 5 s lo v a i s v a k a j e b i l a iz g o v o r ljiv a , a li s e m o g la
s p o ji t i u j e d n u r ij e č (o d 10 s lo v a ) s b i lo k o j o m d r u g o m
r ij e č i u k n jiz i, a b u d u ć i d a 2 0 .0 0 0 p u t a 2 0 .0 0 0 d a je
4 0 0 ,0 0 0 .0 0 0 — b i o j e t a k o s t v o r e n f o n d o d 4 0 0 m il ij u n a
k o d n i h r ije č i. W h it e la w j e z a p r a v o p r o n a š a o r u p u u
p r o p i s i m a , r u p u k o j u U n ija n i je v i d je la a k o j a j e o m o ­
g u ć il a d a s e p o d v ije r ije č i s p a ja j u u j e d n u i t a k o p r e -
p o l o v lj u ju t a k s e z a t e l e g r a m e . W h it e la w o v g i m m i c k
( » š to s « ) o d m a h s u p r i h v a t i l e m n o g e p r i v a t n e f i r m e i
m n o g i s a s ta v lja č i k o d o v a . G o d i n e 1905. E r n e s t L u n g le y
B e n t le y , k o j e m j e t a d a b i l o 4 5 g o d i n a , a p r i j e t o g a j e
p r e in a č io p riv a tn i k o d je d n e b r o d a r s k e k o m p a n ije u
k o jo j j e r a d i o k a o č in o v n ik , s a s t a v io j e i o b j a v i o k o m ­
p a k t a n , d o b r o k o n s t r u i r a n i r e l a t i v n o j e f t i n B e n t le y ’s
C o m p le te P h r a s e C o d e ( B e n tle y je v k o m p l e t n i k o d f ra z a ),
p r v i m o d e r a n p e t o s l o v n i k o m e r c i j a l n i k o d . B e n t le y j e v a
s e k n j ig a o d l i č n o p r o d a v a l a ( p r o d a n o j e 100.000 p r i m j e ­
r a k a ) , a p o s li j e s u š t a m p a n a j o š b e z b r o j n a n o v a i d o p u ­
n j e n a iz d a n ja . T o j e i d a n a s n a jp o z n a ti j i i n a jv iš e u p o t r e ­
b l ja v a n k o m e r c i j a l n i k o d . B e n t le y , d e b e l j u š k a s t i s i m ­
p a t i č a n č o v je k s r e d n j e g r a s t a , s l ij e p i m b a r i t o n o m , b io
j e s v je d o k i k o r i s n i k s v o g a v e li k o g u s p j e h a , j e r j e ž iv io
s v e d o 1939. S m a n je n je t e l e g r a f s k i h t r o š k o v a , r e z u l t a t
u v o đ e n j a p e t o s l o v n i h k o d o v a , o m o g u ć i l o j e o p e t s il a n
p o r a s t k o r i š t e n j a t e l e g r a f o m i u j e d n o p o t a k n u l o iz d a v a ­
n je m n o g i h d r u g i h k o d o v a , t a k o đ e r p e t o s l o v n i h , k o ji s u
u p o l s t o l j e ć a iz b a c ili iz r i n g a k o d o v e z a s n o v a n e n a
u p o t r e b i i j e č n i č k i h ( s u v is lih ) r ije č i.
N a k r a j u k r a j e v a k o d o v i s u s a s t a v lj a n i z a p o t r e b e d o ­
s lo v n o s v a k e r a d i n o s t i k o j a n ije b i l a s t r o g o lo k a l iz i r a n a .
S a m o d j e l o m i č n i s p is a k t a k v i h s p e c i j a l n i h k o d o v a g o ­
v o ri o n e v je ro ja tn o j r a z n o lik o s ti u r a d u m o d e r n e p r i­
v r e d e . P o s t o je s p e c i j a l n i k o d o v i z a t r g o v c e a u t o m o b i l i ­
m a , b a n k a re , b u rz o v n e m e š e ta re , tv o m ič a r e k o n z e rv i i
t v o m i č a r e o d j e ć e , k o d o v i z a r u d n i k e u g lje n a , t r g o v c e
k a v o m n a v e li k o , k o m i s i o n e t r g o v c e , t r g o v c e p a m u k o m ,
t r g o v c e p a m u k o v i m s je m e n o m , t r g o v c e e l e k t r i č n i m
p r i b o r o m , b r a š n o m , v o ć e m , k r z n i m a , ž ito m , k o l o n ij a l ­
n o m r o b o m , s ije n o m ; k o d o v i z a o s i g u r a v a j u ć a d r u š t v a ,
z a c r n u m e ta lu rg iju , k o ž n u in d u s tr iju , in d u s tr iju ž e s to ­
k i h p ić a , t r g o v c e s t o k o m i g r a đ e v n i m m a t e r i j a l o m , z a ­

154
 tim k o d o v i za r u d a r s k u in d u s triju , b r o d a r s tv o , in d u s tr i­
j u i p r o d a j u š e ć e r a , k o d o v i z a i n d u s t r i j u k o n f e k c i je i i n ­
d u s tr iju tk a n in a , k o d o v i n a m ije n je n i a g e n c ija m a za p r o ­
d a j u k a z a l iš n i h u la z n ic a , k o d o v i z a d u h a n s k u i n d u s t r ij u ,
za tu r is tič k e i a v io n s k e k o m p a n ije , za o tk u p ljiv a č e s ta ­
r o g ž e lje z a i p o s e b n i k o d o v i z a s a k u p l j a č e o t p a d a , k o ­
d o v i z a t r g o v c e p o v r ć e m n a v e lik o , p o s e b n i k o d o v i z a t r ­
g o v c e s i r o m i m a s l a c e m n a v e lik o , k o d o v i z a i n d u s t r i j u
c i p e l a i t r g o v c e v u n o m . O s im to g a , n a s t o t i n e p r i v a t n i h
f ir m i i m a ju v l a s t i t e k o d o v e z a t a k v e a r t i k l e k a o š to s u
m a s l a c i s ir, ž e n s k i s te z n ic i, z u b a r s k i p r i b o r i m a te r ija l,
lije k o v i, e l e k t r i č n a d iz a la (lifto v i), ž iv o tin js k e k o ž e ( s ir o ­
v e i S ta v lje n e ), k i k ir ik i, š t a m p a r s k e t i n t e i b o je , s a p u n ,
z a č in i, p a r n i s tr o je v i, p a r o b r o d i , č a j, t e k s t i l n a v l a k n a . . .
P r o l i s t a t i t e k n jig e k o d o v a p r a v i j e u ž it a k i o m o g u ć u ­
j e č i t a o c u d a o p i p a b i l o b iz n is a . T a k o u p u b l ik a c ij i T h e
W a s te M e r c h a n t ’s S t a n d a r d C o d e m o ž e t e n a ć i d a IQ U A
z n a č i N u d i s e s ta r o že lje zo , ja k o z a rđ a lo . ( D o d a tn i m k o d ­
n i m r i j e č i m a n a z n a č i s e k o l i č i n a i c ije n a .) A k o d o b r o
b a r a t a k o d n o m k n j ig o m T i l t o n s I n c o m e T a x C o d e ( T ih o ­
n o v a k n j ig a p o r e s k i h k o d o v a ) , p o r e s k i o b v e z n ik m o ž e
t e l e g r a f i r a t i » s v o m « p o r e z n i k u : M IR A S O L (N e ž e lim
p l a t it i ) , a o v a j m u m o ž e o d g o v o r i t i N A SA . . . ( G lo b a iz­
n o s i . . . ). P ilo t n e k o g p u t n i č k o g a v io n a , a k o r a s p o l a ž e
k n j ig o m A v ic o A v ia tio n C ode, m o ž e p o s l a t i s v o m e m a t i ­
č n o m a e r o d r o m u ili u p r a v i s v o je k o m p a n i j e t e l e g r a m :
V A O IK ( š to n a g o t o v o s v a k o m j e z i k u z v u č i k a o j a u k a -
n je ) . T o z n a č i: P r is iln o s e s p u š ta m z b o g k v a r a u m o to r u .
S u d a c ć e s t r o g o o d r e d i t i h a b e a s c o r p u s * sa : IY G W G , tj.
k o d n o m r ije č i, iz L e g a l T e le g r a p h ic C o d e a ( Z a k o n s k i t e ­
l e g r a f s k i k o d ) . M i s i o n a r ć e k o d n o m r ij e č i H A U C D s a
7 2 4 . s t r a n i c e T h e M is s io n s C o d e a ( M i s i o n a r s k o g a k o d a )
j a v i t i s v o jo j m a t i č n o j c r k v i d a j e » m is ija u n i š t e n a « , a
m o ž e i o p t i m i s t i č k i d o d a t i j e d a n S W A M K (» M o lite s e s
n a m a z a s r e d s t v a « ) . C in e m a C o d e ( o b ja v lje n 1923) b i o j e
n a m i j e n j e n f ilm s k o j i n d u s t r i j i . U g r u p i » O z n a k e f ilm o ­
v a « i m a m n o g o k o d n i h g r u p a . E P W C Y = d r a ž e s n a lju ­
b a v n a p r ič a ; E P W M I = k l a s i č n i h i s t o r i j s k i s p e k ta k l ; E P -
W S O = d e t e k t i v s k a p r ič a ; E P X O X = d i v n a l ju d s k a d r a ­
m a . U z e ti s u u o b z i r i b r o d o l o m i m n o g i h f ilm o v a : E P -
X I R = v e li k o r a z o č a r a n j e , p r o m a š a j .

* H a b e a s c o r p u s (la t.) s u d s k i n a l o g d a s e p r i t v o r e n i k m o r a iz v e s ti
p r e d s u d (k o ji ć e o d r e d i t i j e li z a k o n i t o p r i t v o r e n ) . — P re v .

155
 ML H . O . P . m U . Y. z .
0 1 2 3 4 5 6 ? « »

fc jiilii. J b m II u.
m4i UV YW
WOW SUc(«>. *c«fa(e). Kaearia/*).
ttu» UVWSUOF Sleedw(e). DMimXr), iHfculia C l t o n t t f ) , « h a B k (i)i
UVWT* *-*“"*
JiiiilBrti*-
UVYB9
UVYCT 8 b M iK Piamd).
vui q VTPU « ! ! > ■<■)■ TriTW M ^i) ( 4 m b i 4« Tih Im^»), 4w»if»»(i) ||a V
m+ OOVYMZ
VTFT Ifa iM »■!»■ Son p 4pt 4 rn u d M O . V š l * v k 4 i m » n ju r tn
lUsheUVK«MNdm(i).
m* UVVUtC
mm
SkM W . C H a itr), |W M > )-
llioir d* didfihtffaft ▼ Alrafc 4a dtoM U iJtu . da so m ć
UVYVH 4 5 «- flhul, k toalk».
,NAI UVYWO
i«s jrvyzp sucbt.
IMM UVZUR dlthlM i.
li|«r, pH lapofteot.
lr (U) wjlwlw.
Ii|«ra, Im.
ba4l»m,kTC.
IHU UVZY3 oo4 (ha *h*hle^L F u b ( b ) p u t ar tr i. a » Id m U U p « » , m in in i.

» M a r c o n ije v m e đ u n a r o d n i k o d « —j e d a n o d tr o j e z i č n i h k o m e r c i j a l n i h
kodova

D v a d e s e ti h g o d i n a e k s p lo z iv n i r a s t m e đ u n a r o d n e t r ­
g o v in e , z a u s t a v lj e n p r v im s v je t s k im r a t o m , o t v o r i o je
z l a t n o r a z d o b l j e k o m e r c i j a l n o g a k o d a . U p e t- š e s t p o s l i ­
j e r a t n i h g o d i n a n a s t a l o j e v iš e n o v i h k o d o v a n e g o u
d v a d e s e t g o d i n a p r ij e r a t a . U t o m s u s e r a z d o b l j u p o j a ­
v ili m n o g i d a n a š n j i n a jb o lji k o d o v i: T h e A B C C o d e (6. iz­
d a n je ) , A c m e C ode, B o e C ode, F a r q u h a r s C ode, T h e L o m ­
b a r d C ode, T h e R u d o l f M o s s e C ode, P e t e r s o n s C ode, T h e
U n ite d T e le g r a p h C ode, T h e W e s te r n U n io n C ode. S v e s u
t o b i le g o l e m e k n j iž u r in e o d n e k o l i k o s t o t i n a i č a k ti­
s u ć u i v iš e s tr a n ic a , a s ta ja le s u t a d a p r o s j e č n o 25 d o ­
la r a , š t o j e u o n o v r ij e m e b ilo v r lo m n o g o .
N e w Y o r k j e b i o s v je ts k i c e n t a r k o r i š t e n j a k o m e r c i ­
j a l n i h k o d o v a , j e r s u s e o n i n a jv iš e u p o t r e b l j a v a l i z a k o ­
d i r a n j e t r a n s a t l a n t s k i h k a b l o g r a m a . J e z ik v e ć in e k o d o ­
v a b i o j e e n g le s k i, n e s a m o z a to š to j e e n g le s k i o d d a v ­
n i n e g la v n i je z ik tr g o v in e , n e g o i z a to š t o j e n a jv e ć i d i o
p o r u k a o d l a z i o u A m e r i k u ili d o l a z i o iz A m e r ik e . D a b i
se ra z b ile je z ič n e b a rije re , n e k i s u k o d o v i, n a p r im je r
L i e b e r o v i B e n tle y je v , b ili p r e v o đ e n i n a d r u g e je z ik e .
N e k i s u b i li i i z v o r n o d v o je z ič n i. N a jv e ć i n a p o r u t o m
s m i s l u u l o ž i la j e M a r c o n i W ir e le s s T e le g r a p h C o m p a n y
(s a s j e d i š t e m u L o n d o n u ) . I z d a l a j e k o d z a d e v e t je z ik a :
e n g le s k i, n iz o z e m s k i, f r a n c u s k i, n j e m a č k i , ta lija n s k i, j a ­
p a n s k i, p o r t u g a l s k i , r u s k i i š p a n jo l s k i. S v a k i o d n je g o v a
č e t i r i d e b e l a s v e s k a s a d r ž a v a o j e k o d n e r ije č i k a o z a ­
m j e n e z a r ije č i t r i j u je z ik a , s t im d a j e j e d a n b i o u v ije k
e n g le s k i. R ije č i o s t a l i h je z i k a b i l e s u i n d e k s i r a n e s o z n a ­
k o m m j e s t a u k o d n o j k n jiz i u k o jo j s u r e d o s l i j e d n a t u k ­
n i c a o d r e đ i v a l e e n g le s k e rije č i, p o r e d a n e a l f a b e t s k i m
r e d o m . T a k o j e t a k n jig a s lu ž ila i k a o n e k a v r s t a a u t o ­

156
m a ts k o g p re v o d io c a te le g ra m a . A m e rik a n a c b i k o d ira o
r ij e č o n e ( je d a n ) k a o A B A B A . a F r a n c u z , k o ji b i p r i m i o
n je g o v t e l e g r a m , d e k o d i r a o b i A B A B A k a o u n ili u n e
( n a f r a n c u s k o m : j e d a n , j e d n a ) . S k o d o v i m a j e to m o g u ­
ć e z a to š t o n e o p e r i r a j u s lo v i m a n e g o je z i č n i m c je l in a ­
m a , k o m p l e t n i m r ij e č i m a . T a j e i d e j a s a s v im u s k l a d u s
n a s t o j a n j i m a d a s e s tv o r i u n i v e r z a l n i je z ik . N e š to s lič n o
n a p r a v i o je j o š 1663. A t h a n a s i u s K i r c h e r , k a d je s a s t a v io
k o d s 1048 n a t u k n i c a o d k o j ih j e s v a k a i m a l a j e d n a k o
z n a č e n j e u p e t r a z l ič i ti h je z ik a , p a j e ta j k o d b ! o z a p r a v o
u n i v e r z a l a n je z ik . ( N a p o m e n i m o d a j e a u t o r M a rc o n ije -
v e k n jig e k o d o v a b io m la d i, p l a v o o k i, s m i r e n i i n e n a ­
m e tljiv i S k o t J a m e s C. H . M a c b e t h , k o ji s e p o č e o z a n i­
m a t i z a k o d o v e d o k j e r a d i o k a o č in o v n i k n e k e e n g le ­
s k e k o m p a n i j e n a M a la j s k o m p o l u o t o k u .)
J e d i n a o d t ih z a m is li k o ja j e p r i h v a ć e n a i k o j a j e ik a ­
d a p r a k t i č k i f u n k c i o n i r a l a j e s t I n te r n a ti o n a l C o d e o f S ig-
n a ls ( M e đ u n a r o d n i s ig n a ln i k o d ) . G o d i n e 1889. u s a v r ­
š e n je n a k o n fe re n c iji u W a s h in g to n u k o d b r ita n s k o g
M i n i s t a r s t v a t r g o v i n e ( k o je m u j e p o t č i n j e n a t r g o v a č k a
m o r n a r i c a ) , i z r a đ e n j o š 1857. O s a m g o d i n a p o s lije va-
š i n g t o n s k e k o n f e r e n c i j e ta j j e k o d p o n u đ e n n a u p o t r e ­
b u d r u g i m p o m o r s k i m z e m lja m a . O n e s u g a p r ih v a tile ,
p a j e t o o m o g u ć i l o d a b r o d b i lo k o je n a c ije , p o d i ž u ć i n a
j a r b o l o d r e đ e n e z a s ta v ic e , e m i t i r a b r o d u b i lo k o je d r u ­
g e n a c ij e p o r u k u k o j u o v a j m o ž e p r o č i t a t i n a v l a s t it o m
j e z i k u . N a M e đ u n a r o d n o j k o n f e r e n c i j i o r a d io - te le g r a f i-
ji, o d r ž a n o j u W a s h i n g t o n u 1927, o d l u č e n o j e d a s e iz­
r a d e d v a m e đ u n a r o d n a k o d a —j e d a n v iz u e ln i, d r u g i ra -
d io - k o d . U r e d n i č k a k o m is i ja s a s t a l a s e u L o n d o n u u li­
s t o p a d u 1928. i o b a v il a ta j p o s a o d o p r o s i n c a 1930. N e ­
k o l i k o z e m a lj a o b j a v i lo j e te k o d o v e u n a c i o n a l n i m v e r ­
z ija m a : e n g le s k o j, f r a n c u s k o j, n j e m a č k o j , ta lija n s k o j, j a ­
p a n s k o j, š p a n jo l s k o j i n o r v e š k o j . (T o s u , n a r a v n o , b ili
p r i j e v o d i k o d a n a t e je z ik e .)
I n t e r n a t i o n a l C o d e o f S i g n a ts u s p i o j e z a t o š t o j e i s p u ­
n i o j e d n u n a s u š n u p o t r e b u : p o s a d a m a b r o d o v a , š to g o ­
v o r e r a z l ič i te je z ik e , p o t r e b n i s u s ig n a li k o j e m o ž e s v a t ­
k o r a z u m je t i. T a j j e k o d , n a r a v n o , u s p i o i z b o g t o g a š to
n ije i m a o k o n k u r e n a t a . S t im u v e z i p o s ta v l ja s e p ita n je :
a k o s e u z m e u o b z i r d a p o s t o j i ili d a j e s t v o r e n a s v a s ila
k o m e r c i j a l n i h k o d o v a o d k o j ih s v a k i, v iš e ili m a n je ,
o m o g u ć u j e š t e d n j u u t a k s a m a z a s la n je t e l e g r a m a , z a š to

157
 n e k i k o d o v i u s p iju , a d r u g i n e ? Č in i s e d a z a t o p o s to j e
d v a r a z lo g a , j e d a n n u t a r n j i, a d r u g i v a n js k i.
V a n js k i f a k t o r o k o j e m u o v is i u s p j e h n e k o g a k o d a
s p o s o b n o s t j e n je g o v a t v o r c a d a g a p r o d a j e , d a g a n a ­
m e ć e , p la s ira , p ra v i m u re k la m u . T o je č e s to o d sv e g a
n a jv a ž n ije . A c m e C o d e p o s ti g a o j e t a k o v e lik i k o m e r c i ­
j a l n i u s p j e h z a to š to j e n je g o v s a s ta v lja č , W illia m M it-
c h e l, b io v je š t p r o d a v a č ; U n iv e r s a l T r a d e C o d e Y a r d le y ja
i M e n d e l s o h n a b io j e is to t a k o d o b a r , a li s e s l a b o p r o ­
d a v a o j e r n je g o v i t v o r c i n a p r o s t o n i s u im a li v r e m e n a
d a g a z a g o v a r a ju . N u t a r n j i f a k t o r , t o j e s t p r a v u k v a li te t u
k o d a , č in i u p r v o m r e d u n je g o v a m o ć k o n d e n z ir a n j a ,
s a ž i m a n j a o t v o r e n o g te k s ta : k o l ik o s e o b i č n i h r ije č i
m o ž e z a m i je n i ti j e d n o m k o d n o m r ij e č j u o d p e t s lo v a .
K v a l it e tn i m k o d o v i m a s m a t r a j u s e o n i k o d k o jih j e f a k ­
t o r k o n d e n z i r a n j a 5 : 1 ili 10 : 1, š t o z n a č i d a o t v o r e n i
t e k s t s m a n j u j u z a p e t ili d e s e t p u t a . T a j o m j e r o v is i, n a ­
ra v n o , o v o k a b u la ru . P a k a k o se o n d a k o n s tr u ir a ju k o ­
m e r c i j a l n i k o d o v i?
» Č ita ju ć i t e l e g r a m e - s t o t i n e t e l e g r a m a , t is u ć e t e l e ­
g r a m a « , r e k a o je M itc h e l, s a s ta v lja č n e s a m o A c m e C odea
n e g o i v e lik o g b r o j a p r i v a t n i h k o d o v a . S a s ta v lja č s v a ­
k o g k o m e rc ija ln o g k o d a m o r a u p rv o m r e d u p r o č ita ti
t is u ć e p o s l o v n i h t e l e g r a m a d a s a z n a k o je s e f r a z e n a j ­
č e š ć e p o ja v lju ju . T e f r a z e i s p i s u je n a p o s e b n e c e d u lje .
O n e p o s t a j u n a t u k n i c e s a m e p o s e b i, a li i s t o t a k o s u g e ­
r i r a j u iz m iš lja n je d r u g i h fra z a , k o j im a s e p o v e ć a v a f o n d .
J e d a n ta k a v p o s tu p a k k o n s tru k c ije k o d a o p is a o je tr i­
d e s e t i h g o d i n a J o h n W . H a r tf i e l d , j e d a n o d n a jv e ć ih s a ­
s ta v l ja č a k o m e r c i j a l n i h k o d o v a :

U t o k u m n o g i h g o d i n a p r i k u p i o s a m v e li k u k o l i ­
č i n u g r a đ e , v e lik b r o j k o d o v a , m n o g e p r i j e d l o g e
o d r a z n i h lju d i, i t a k o d a lje . S v e s a m t o b ilje ž io n a
p o s e b n e c e d u lje . D o k s a m t a k o z a p is iv a o r a z l ič i te
fra z e , p a d a l e s u m i n a u m d r u g e , n a m e ć u ć i s e
s a m e o d s e b e , p a s a m i n jih u b a c i v a o u g r a đ u .
K a s n ije , d o k b i h č i t a o s a v ta j s iln i m a t e r i j a l , p a d a ­
le s u m i n a p a m e t n o v e fra z e , k o je s a m t a k o đ e r
z a p is i v a o n a c e d u lje . S v e s a m t o r a z v r s t a v a o p o
a b e c e d n o m r e d u i d o k s a m to r a d io o p e t su n a ­
v i r a l e n o v e fra z e . T a k o s u s e n e p r e s t a n o p r o š i r i v a ­
le p o j e d i n e t e m e . N e k i s u m i lju d i r e k l i d a t e m a ­

158
 t i k a o b u h v a ć e n a u i z d a n ju o d 1905. g o d i n e n ije
d o v o l jn o š i r o k a i d a ta j n e d o s t a t a k m o r a m i s p r a ­
v iti. P r o š i r i o s a m n e k e t e m e , iz m is lio n o v e . . .

V e ć i k o d o v i o b i č n o p o s j e d u j u v e ć u m o ć s a ž im a n ja
p o r u k a n e g o m a n ji, j e r s e u n jih m o ž e u b a c i t i m n o g o
d r u g i h f ra z a o d k o jih n e k e i m a ju i d o 20 i č a k 30 rije č i.
A li j e o d o p s e g a m n o g o v a ž n ije p o d u d a r a n j e f r a z e o lo g i­
j e s p r a k t i č n o m p o s l o v n o m p r i m j e n o m k o d a , n je g o v a
s p o s o b n o s t d a z a d o v o lja v a p r a k t i č n e p o t r e b e . U p r a v o
z a to W e s te r n U n io n C o d e C y r u s a T ib b a ls a (k o ji j e s a s v o ­
j i h 3 0 0 .0 0 0 e k v i v a l e n a t a b io z a c ije lo n a jv e ć i k o m e r c i j a l ­
n i k o d š t o j e i k a d a s a s t a v lj e n i o b ja v lje n ) n ije p r u ž a o
t a k v e m o g u ć n o s t i š t e d n j e k a o A c m e C ode, k o ji je im a o
s a m o 100.000 k o d n i h rije č i, a li j e n je g o v v o k a b u l a r b i o
b o l je s a s ta v lje n . P o s lo v n e s u f ir m e u s p o r e đ i v a l e p r a k ­
t i č n u v r i j e d n o s t k o d o v a t a k o š t o s u z a p o k u s s a s ta v lja le
t e l e g r a m e d a v id e k o ji ć e , u z is ti o t v o r e n i t e k s t, b i ti n a j ­
k r a ć i; t e k p o s lije t a k v a p o k u s a i n v e s t i r a l e b i n e k o li k o
s t o t i n a ili n e k o l i k o t i s u ć a d o l a r a u k u p o v i n u n e k o li k o
d e s e t a k a k o d o v a z a s v o je p o d r u ž n i c e š i r o m s v ije ta .
M n o g e s u k o m p a n i j e i m a le v l a s t it e k o d o v e , i z r a đ e n e p o
n a r u d ž b i , u k o j im a s u n jih o v i p r o iz v o d i b ili d e ta l jn i je
n a v e d e n i n e g o u o b i č n i m k o d o v i m a . Z a v e lik u f ir m u t o
j e b i o o s je t n i i z d a t a k ( p r ije r a t a o k o 5 0 .0 0 0 d o l a r a ) , a li
se b rz o a m o r tiz ir a o u š te d a m a n a te le g ra fs k im ta k s a m a .
( D o d a t n a d i v i d e n d a b i la j e t a jn o s t, š to j e č e s t o ig r a lo
v a ž n u u lo g u .)
S v e d o s r e d i n e d v a d e s e t i h g o d i n a s a m e k o d n e r ije č i
( to j e s t n j ih o v a u n u t r a š n j a k o n s t r u k c i j a a n e iz b o r n a ­
tu k n ic a ) n is u m n o g o u tje c a le n a k v a lite tu k o d a , j e r su
s e s v e m o r a l e b i r a t i t a k o d a s e p o š ti v a o p r i n c i p d v o -
s lo v n e r a z lik e . Ali, t a d a j e M itc h e l u n i o n o v u m je r u o p r e ­
z a u s v o j A c m e C ode: n i j e d n a k o d n a r ije č n ije s e s m j e ­
la u p o t r i j e b i t i a k o j e b i l a s a s t a v lj e n a t a k o d a s e m o g la
o m a š k o m p r e tv o r iti u n e k u v eć u p o tre b lja v a n u k o d n u
r ij e č t r a n s p o n i r a n j e m ( p r o m j e n o m p o lo ž a ja ) d v a ju s u ­
s j e d n i h s lo v a . A k o s e u k o d u v e ć n a la z ila , u z m im o , k o d ­
n a r ij e č L A B E D , v iš e s e n i s u s m j e le u n j u v r s t i t i r ije č i
A L B E D , LB A ED , L A E B D i L A B D E . B u d u ć i d a ta k v e
s lu č a j n e , n e h o t i č n e t r a n s p o z i c i j e n i s u r i j e t k e u t r a n s m i -
t i r a n j u p o r u k a (i k o d i r a n i h i o n i h e n clair), i b u d u ć i d a
o b ič n o n a s ta ju k a o re z u lta t p s ih o lo š k e a n e te le g ra fs k e
g r e š k e (g re š k e u s a m o m o tk u c a v a n ju , k a d se z a b u n o m

159
 d o d a ili iz o s ta v i n e k a t o č k a ili p o v la k a ) , M i t c h e lo v a j e
i d e j a p r i h v a ć e n a i n je z in a s e p r i m j e n a b r z o p r o š i r i l a .
D a b i m o g li iz m is liti, p o š t u j u ć i s p o m e n u t a p r a v ila ,
š t o v iš e k o d n i h rije č i, s a s ta v lja č i k o d o v a s lu ž e s e s p e c i ­
j a l n i m t a b l i c a m a , p o m o ć u k o jih s e o n e k o n s t r u i r a j u .
K a d s e s t v a r a k a k a v n o v i p e t o s l o v n i k o d , i z r a d e s e tr i
t a b l i c e —j e d n a s i n d i v i d u a l n i m s l o v i m a i d v ije s p a r o ­
v i m a s lo v a ; t e d v ije t a b l ic e s t a v e s e j e d n a i z n a d p r v e
t a b l i c e a d r u g a d e s n o o d n je . P a r o v i s lo v a b i r a j u s e i
a ra n ž ira ju ta k o d a se p a ro v i u o d r e đ e n o m v o d o ra v n o m
r e t k u ili o k o m i t o m s t u p c u m e đ u s o b n o r a z l ik u j u z a j e d ­
n o s lo v o (AA, A B , AC, AD, A E . . .). O p a s n o s t o d k a s n ij e
t r a n s p o z i c i j e s u s j e d n i h s lo v a u k o m p l e t n i m k o d n i m r i ­
j e č i m a s p r e č a v a t a b l i c a ( k v a d r a t) z a i z r a d u k o d o v a t a k o
d a t e t a b l i c e i m a ju v o d o r a v n o i o k o m i t o n e p a r n i b r o j
p o lja . K a k o n o r m a l n i a l f a b e t i m a 2 6 p o l j a ( p a r n i b r o j) ,
n e p a m o s t s e p o s ti ž e ili iz o s t a v lj a n j e m j e d n o g s lo v a ili
d o d a v a n j e m j e d n o g z n a k a ( s i m b o la ) — u t o m s e s lu č a j u
i z b a c u ju s v e k o d n e r ije č i u k o j i m a s e o n , p r i l i k o m k o n ­
s t r u k c i j e , p o ja v i. ( P o to n ji p o s t u p a k d o p u š t a u p o t r e b u
s v ih 2 6 s lo v a , a n e s a m o 25, p a o m o g u ć u j e s t v a r a n j e v e ­
ć e g b r o j a k o d n i h r ije č i.) S a d a ć e m o p r i k a z a t i j e d a n t a ­
k a v p o s tu p a k p o m o ć u m in ija tu rn e ta b lic e z a k o n s tr u k ­
c iju k o d o v a , z a s n o v a n e n a a l f a b e t u o d s a m o 6 s lo v a (A,
B , C, D, E , F i + k a o d o d a t n i z n a k ) .

AA AB AC AD AE AF A t
BB BC BD BE BF Bf BA
CC CD CE CF ct CA CB
DD DE DF D t DA DB DC
EE EF Ef EA EB EC ED
FF Ft FA FB FC FD FE
t t tA +B tc tD +E tF

A B C D E F t AA BB CC DD EE FF t t
B C D E F t A BA CB DC ED FE tF A t
C D E F t A B CA DB EC FD tE AF B t
D E F t A B C DA EB FC 1r> AE BF c t
E F t A B C D EA FB tc AD BE CF D t
F t A B C D E FA tB AC BD CE DF Et
t A B C D E F tA AB BC CD DE EF F t

K o d n e s e r ije č i k o n s t r u i r a j u o v a k o : S a s ta v l ja č k o d a
u z m e j e d a n p a r iz p r v o g r e t k a j e d n e t a b l i c e p a r o v a , a
d r u g i p a r iz d r u g o g s t u p c a d r u g e t a b l i c e (A A A A A),

160
 i z a t i m t a k o b i r a d a lje s t i m d a m u k a o o k o s n i c a s lu ž i
s lo v o n a t im r e c i m a i s t u p c i m a n a o s n o v n o m k v a d r a t u
( k v a d r a t i n d i v i d u a l n i h s lo v a ) . T a k o d o b i v a o v u s e riju :
AAAAA, AAABB, AAACC . . . AAA++, AABBA,
A A B C B . . . AA+F+, A B B A A , A B B B B . . . A B B ++, A B C -
B A . . . A +FF+, A B B A A , A B B B B . . . A B B + + , A B C B A . . .
A +FF+, B B B B A , B B B C B , B B B D C . . . S v e t e k o d n e r ij e ­
č i p o k o r a v a j u s e p r o p i s u o d v o s lo v n o j r a z lic i i t a k o s u
k o n s tr u ira n e d a n e m a o p a s n o s ti o d tra n s p o n ira n ja su s ­
j e d n i h s lo v a . B r o j p e t o s l o v n i h k o d n i h r ije č i, k o je s e
m o g u n a p r a v i t i o d 2 6 - s lo v n o g a lf a b e t a , s t im d a s e p o ­
š t u j e s a m o p r o p i s o d v o s lo v n o j ra z lic i, iz n o s i 2 6 4 ili
4 5 6 .9 7 6 . A k o s e p o š t u j e i p r o p i s o s u s j e d n i m s lo v im a
( d a b i s e s p r i j e č i l a t r a n s p o z ic ij a ) , ta j s e b r o j s m a n j u je n a
4 4 0 .0 5 1 ( a k o s e o p e r i r a 2 7 - s l o v n i m a l f a b e t o m ) ili n a
390. 6 2 5 ( a k o s e o p e r i r a 2 5 - s lo v n im a lf a b e t o m ) . T o su ,
n a r a v n o , t e o r e t s k i m a k s i m u m i . I a k o s u n e k i k r ip to lo z i,
n a r o č ito F rie d m a n , M e n d e ls o h n i S c h a u ffle r, p rim ije n i­
li n e k e m a t e m a t i č k e p o s t u p k e d a p r o n a đ u n a jb o lje n a ­
č in e k o n s t r u i r a n j a f o n d o v a k o d n i h rije č i, » v e ć in a s a ­
s t a v l ja č a k o d o v a « ( p iš e S c h a u f f l e r ) » č is ti s u e m p ir ič a -
ri« , i » m n o g a n e z g r a p n a r je š e n ja « z a p r a v o ih liš a v a ju
v e li k o g b r o j a u p o t r e b l j i v i h k o d n i h r ije č i. A li n a jv e ć a
s m e t n j a b i o j e p r o p i s M e đ u n a r o d n e t e l e g r a f s k e u n ije
d a k o d n e r ije č i m o r a j u b i ti » iz g o v o rljiv e « . T aj j e p r o p i s
t e o r e t s k i s m a n j i o b r o j r ij e č i s a 4 0 0 .0 0 0 n a o t p r i l i k e
100. 000.
P r o p i s k o j im j e n a m e t n u t k r i t e r i j » iz g o v o rljiv o s ti« p o ­
s t a j a o j e d v a d e s e t i h g o d i n a , u r a z d o b l j u b o o m a ( n a jv e ć e
k o n j u n k t u r e ) k o d o v a , iz d a n a u d a n s v e n e p o p u l a r n i j i
i s v e o m r a ž e n i j i, j e r j e o g r a n i č a v a o v e li č in u k o d o v a o d ­
n o s n o b r o j n a t u k n i c a , a o s im t o g a j e iz a z iv a o n e p r e k i d ­
n e s v a đ e i p r e p ir k e n a š a lte rim a te le g ra fs k ih u re d a .
Z a to je n a p a riš k o j k o n fe re n c iji M e đ u n a r o d n e te le g ra f­
s k e u n ije , o d r ž a n o j 1925, o d l u č e n o d a s e č ita v ta j p r o ­
b l e m d a d e n a r a z m a t r a n j e s p e c i j a l n o j k o m is i ji o d 15
č l a n o v a iz 15 z e m a lj a ( d e l e g a t a n a k o n f e r e n c ij i) . K o m i ­
s ija s e 1926. s a s t a l a u t a l i j a n s k o m a l p s k o m l je to v a l iš t u
C o r t i n a d ’A m p e z z o i o n d j e z a s j e d a l a m je s e c d a n a , r a z ­
m a t r a j u ć i o d g o v o r e u u p i t n i c i m a k o je j e b ila p o s la l a
s t o t i n a m a k o r i s n i k a , č it a ju ć i p r i m j e d b e te l e g r a f is t a , s a ­
s ta v l ja č a i k o r i s n i k a k o d o v a . P o s lije d u g e d is k u s i je o d ­
l u č e n o j e ( s u p r o t s t a v i o s e s a m o b r i t a n s k i d e l e g a t) d a s e
n a r e d n o j k o n f e r e n c i j i M T U -a p r e d l o ž i d o n o š e n j e o v o g

11 - S if ra n ti p r o i i v Š pij una IV 161

p r o p i s a : » K o d n e r ije č i s m i j u i m a t i n a jv iš e p e t s lo v a ,
k o j a p o š il j a l a c t e l e g r a m a b i r a p o v la s t it o j ž elji, b e z i k a k ­
v ih o g r a n ič e n ja .« A li n a r e d n a k o n f e r e n c i j a M T U -a, o d r ­
ž a n a 1928. u B r u x e ll e s u , n ije p r i h v a t i l a t u p r e p o r u k u .
K o n f e r e n c i j a j e r a d i j e p o k u š a l a o d r e d i t i iz g o v o r ljiv o s t
z a h t j e v o m d a s v a k a k o d n a r ij e č o d 10 s lo v a i m a n a j m a ­
n je t r i s a m o g l a s n i k a . T a j j e z a h tj e v o d m a h n a i š a o n a
ž e s to k o tp o r. N a p o k o n , n a k o n fe re n c iji u M a d rid u , n a
k o jo j j e M T U p r e t v o r e n a u M e đ u n a r o d n u u n i j u z a t e l e ­
k o m u n i k a c i j e ( I n te r n a tio n a l T e l e c o m m u n i c a t io n s U n io n ),
d e f i n i t i v n o s e o d u s t a l o o d n a s t o j a n j a d a s e b i l o k a k v im
p r o p i s i m a o d r e đ u j e k a r a k t e r k o d n i h r ije č i, i z a p r a v o j e
i p a k p r i h v a ć e n a p r e p o r u k a k o m is i je iz C o r t i n e d ’A m -
p e z z o . J e d n a o d v a ž n ih p o b u d a z a t a k v u o d l u k u b i l o j e
m a s o v n o u v o đ e n j e t e l e p r i n t e r a u t e l e g r a f ij u . I z g o v o r lji­
v o s t k o d n i h r ije č i b i l a j e v a ž n a t e l e g r a f i s t i m a k o ji s u
M o r s e o v e s ig n a le h v a ta li s l u h o m , a li n ije i m a l a n i k a k v e
v a ž n o s t i z a t e l e p r i n t e r s k e d a k t i l o g r a f e . O d s a d j e b i lo j e ­
d i n o v a ž n o d a k o d n e r ij e č i m o r a j u i m a t i p e t s lo v a , a n e
d e s e t ; t e l e g r a f i s t j e m o g a o la k o , j e d n i m p o g l e d o m , p r o ­
č i t a t i i i s t o t a k o la k o u p a m t i t i s v a k u p e t o s l o v n u r ij e č
( p a m a k a k o o n a b i la s a s t a v lj e n a ) , a li t o n e b i b i o m o ­
g a o p o s t i z a t i s d e s e t o s l o v n i m r i j e č i m a ( m a k a k o b i le iz-
g o v o r ljiv e ) . N o v i s u p r o p i s i u b r z a l i e m i t i r a n j e p o r u k a i
s m a n j il i p o s t o t a k g r e š a k a .
T e s u u š t e d e b i l e v r lo v a ž n e u d o b a s v je t s k e e k o n o m ­
s k e k r iz e , k o j a j e iz b ila 1929, p a s u s e k o m e r c i j a l n i k o ­
d o v i t a d a m n o g o u p o t r e b l ja v a li , i a k o je , i s tin a , o p ć a
s t a g n a c i j a p r i v r e d e p o g o d i l a n j ih o v e s a s t a v lj a č e is to
t a k o t e š k o k a o č ita v p o s lo v n i s v ije t. D r u g i s v je ts k i r a t
z a d a o je k o m e rc ija ln im k o d o v im a te ž a k u d a r a c j e r su
d r ž a v n e c e n z u r e o g r a n i č i l e b r o j k o d o v a k o ji s u s e s m j e ­
li u p o t r e b l j a v a t i . P o r a s t n a d n i c a (i t r o š k o v a ) r a d n e s n a ­
g e p o s li j e r a t a z a d a o im j e s m r t n i u d a r a c . T o s e d o g o ­
d i l o z b o g s a s v im p r o z a i č n o g i j e d n o s t a v n o g r a z lo g a :
p la ć e k o d e r a b ile s u v e ć e o d u š te d a n a te le g ra fs k im
t a k s a m a , k o j e s u s e p o s ti z a le p r i m j e n o m k o d o v a . I s t o ­
d o b n o je n a u š tr b k o d o v a b ilo i p o v e ć a n je e la s tič n o s ti
u r a d u i f u n k c io n ira n ju m e đ u n a r o d n ih k o m u n ik a c ija .
P o s l a t i t e l e g r a m ili k a b l o g r a m z n a č i lo j e n e k a d a n a p i ­
s a t i n je g o v t e k s t t e l e g r a f s k i m j e z i k o m n a t e l e g r a f s k i
f o r m u la r i p o s la ti ra z n o s a č a d a g a o d n e s e n a p o š tu , za
t a d a š n j e p o j m o v e i m j e r i l a » d r a m a ti č n o « m je s to , g d je
s e k u c a n e š t o š t o s e č u je » č a k n a d r u g o m k r a j u s v ije ta « .

162
A li k a d s u p o s l o v n e f i r m e n a b a v il e t e l e p r i n t e r e , p o m o ­
ć u k o j i h s u m o g le n e p o s r e d n o k o m u n i c i r a t i j e d n a s
d r u g o m , b e z i k a k v i h p o s r e d n i k a , b i lo je , n a r a v n o , j e d ­
n o s t a v n i j e s je s ti p r e d t e l e p r i n t e r i o t i p k a t i p o r u k u e n
cla ir, n e m u č e ć i s e k o d i r a n j e m . T e l e p r i n t e r , t r a n s a t l a n t -
s k i t e l e f o n , p o š t a k o j u p r e n o s e m la z n i a v io n i i k o ja , p o ­
s l a n a d a n a s iz L o n d o n a , s tiž e s u t r a p r ij e p o d n e u N e w
Y o r k , s il n o s u s m a n jili s lu ž e n je t e l e g r a f o m i u j e d n o p o ­
t r e b u z a k o m e r c i j a l n i m k o d o v im a .*
K a k o b i lo d a b i lo u p o t r e b a k o m e r c i j a l n i h k o d o v a
d r a s tič n o se s m a n jila u ra z d o b lju n a k o n z a v rš e tk a d r u ­
g o g s v je t s k o g r a t a . M n o g e f i r m e k o je s e i p a k i d a n a s
s lu ž e k o d o v i m a , ili s e v r a ć a ju n jih o v o j u p o t r e b i , č in e t o
u g l a v n o m s a m o o n d a k a d ž e le p o s ti ć i k a k v u - ta k v u t a j­
n o s t. T o z n a č i d a s e z a p r a v o u t r e n u t k u k a d j e k o m e r ­
c ija ln i k o d z a p r a v o n a iz d is a ju , p r o d u ž e n j e n je g o v a p o ­
s t o j a n j a o b r a z l a ž e m o t i v o m k o ji j e n e k a d a d o v e o d o
n j e g o v a r a đ a n j a . D a n a s s e r a d i š te d n j e , a n e r a d i p o s t i ­
z a n ja t a j n o s ti , k o d o v i m a s lu ž e s a m o r o b n e b u r z e . S t a r i
s e k o d o v i p r e š t a m p a v a j u i p r o d a j u , a li u d r a s t i č n o s m a ­
n j e n i m n a k l a d a m a . P e d e s e t i h g o d i n a s a s ta v lje n o j e
s a m o n e k o l i k o n o v i h k o m e r c i j a l n i h k o d o v a , a sv i s u
b i li p r i v a t n i ; p o s li j e 1960. n ije s a s t a v lj e n n i j e d a n je d i n i.
D a n a s u S j e d in j e n i m D r ž a v a m a n e m a s a s t a v lj a č a k o d o ­
v a k o ji b i s e t i m e p r o f e s i o n a l n o b a v io ; v j e r o j a t n o s e t o
m o ž e r e ć i i z a č ita v s v ije t.
U s p o n i i p a d o v i n e k i h č o v je k o v i h d j e l a t n o s t i n i s u n i ­
k a k v a n o v o s t ili r i j e t k o s t u p o v i je s ti s v ije ta . K a o p o s lo v ­
n a d j e l a t n o s t , iz r a d a , p r o i z v o d n j a i p r o d a j a n e t a j n i h k o ­
d o v a m r t v a j e j e d n a k o k a o i z r a d a s r e d n j o v j e k o v n i h v i­
t e š k i h o k l o p a ili k o n j s k i h b ič e v a . P o s ta v lja s e p ita n je :
j e s u li n e t a j n i k o d o v i i n j ih o v a p r i m j e n a o s ta v ili b ilo k a ­
k a v t r a g u c iv iliz a c iji n a k o n š t o s u s u d je l o v a li u n je z in u
p r o g r e s u ? J e li o s t a l o i š t a o s i m s t o t i n a k n jig a p r e k r i v e ­
n ih p r a š in o m i is p u n je n ih s ta rin s k im , » d e m o d ira n im « ,
s p o m i n j a n j e m » b r o d o v a š t o k r c a j u u g lje n « i n e s t a l i m
g e o g r a f s k i m n a z iv i m a k a o š t o j e S t. P e t e r s b u r g ( P e tr o -
g r a d , L e n j in g r a d ) ? J e li s e s a č u v a l o b i lo š to o s im n e k o ­
l ik o p o u k a o t o m e k a k o s e k o n s t r u i r a j u k o d n e r ije č i?
J e s t, n e š t o j e i p a k o s ta lo , n e š t o š to se , d o d u š e , m o ž e iz­
v u ć i iz s v a k e l ju d s k e d j e l a t n o s t i j e r j e u n i v e r z a l n o . T o j e

* U n iz u v is o k o r a z v ij e n ih z e m a lja te l e g r a f s k e s u s l u ž b e v e ć g o d i­
n a m a d e f i c i t a r n e j e r b r o j t e l e g r a m a n e p r e s t a n o o p a d a . — P re v .

163
u m j e t n o s t . K o m e r c i ja l n i k o d o v i n a d a h n u l i s u j e d n o o d
n a j b o l j i h h u m o r i s t i č k i h d je la o k r i p t o lo g i ji . T o j e k o z e -
r ij a J a c k a L itt le f ie l d a M e la n c h o ly N o te s o n a C a b le g r a m
C o d e B o o k ( M e l a n k o li č n a m e d i t a c i j a o j e d n o j k n jiz i k a -
b l o g r a m s k i h k o d o v a ) , k o ju je , 28. s r p n j a 1934, o b ja v io
t j e d n i k N e w Y o r k e r . (R ije č j e o A c m e C o d e u ).

K a d g o d m i d o đ e u r u k e k a k a v k o d i r a n i k a b lo -
g r a m , o b u z im a m e u g o d n o u z b u đ e n je . N a s to l u p r e ­
d a m n o m leži p o z n a ta o m o t n i c a s o z n a k o m » K ab -
l o g r a m — H itn o « . G r o z n ič a v o j e d e r e m i iz v la č im iz
n je t e l e g r a m s m is te r io z n o m r ije č ju B IIN C . Z n a m
d a j e p o r u k a d o š la o d n a š e p o d r u ž n i c e u V e n e z u e li
p a u m a š t i n a z ir e m ta jn e d o k u m e n t e , p r e k r a s n e
ž e n e , tip i č n u m r a č n u l a t i n s k o a m e r i ć k u s p le tk u . P o ­
s e ž e m z a k n jig o m k o d o v a i lis ta m p o n jo j tra ž e ć i
B IIN C . T a k o s a z n a je m d a z n a č i: » J a v ite k a k v u i m a te
o p r e m u z a d iz a n je te š k i h s tro je v a .« O d t a k o s u r o v i h
i z n e n a đ e n ja č o v je k la k o p o b le s a v i.
R u k u n a s rc e : s a m a k n jig a k o d o v a n ije t o m e k r i ­
v a . T a d o i s t a p r a k t i č n a s v e s k a p u n a j e z a n im ljiv ih
p o r u k a ; n e z g o d a j e u t o m e š to s e n a š im k o r e s p o n -
d e n t i m a n i k a d n e d o g a đ a n i š t a z b o g č e g a b i ih
m o r a l i p o s la ti. G o d i n a m a č e k a m d a s e p o j a v e b r ­
z o ja v i s p o r u k a m a k a o N A R V O (N e o d v a ja j te s e
o d d o k u m e n a t a ) , O B N Y X ( B je ž ite o d m a h ! ) , AR-
P U K (T a j e o s o b a p u s to l o v , n e u p u š t a j t e s e s n jim )
ili B U K S I ( I z b je g n ite h a p š e n j e a k o i k a k o m o ž e te ! ) .
A li t a k v e p o r u k e n a p r o s t o n e d o la z e , i a k o s u , a k o
m o ž e m o v je r o v a ti k o d n i m k n j ig a m a , p r i l i č n o ti­
p i č n i p r i m j e r i d o g a đ a ja š to s v a k o d n e v n o z u je t e ­
l e g r a f s k i m ž ic a m a . N is u , is t i n a , s v e n a t u k n i c e u
z n a k u t a k o v is o k e r a z i n e p u s t o l o v n o s t i , š to s e
s a m o p o s e b i r a z u m ije . Č in i s e d a j e v r lo š i r o k a l e ­
p e z a b rig a š to m u č e k o r is n ik e n a š ih te le g ra fa .
M o ž d a u p r a v o u o v o m t r e n u t k u n e k i z b u n je n i k o ­
r is n i k , n e g d je u d a l e k o m s v ije tu , š a lje n e k o m t e ­
l e g r a f s k o p ita n je : U R P X O ( Z a š to s t e n a m p o s la l i
m j e š a l i c u z a b e to n ? ) ; m o ž d a u o b l iž n je m g r a d u
k a p e t a n n e k o g b r o d a p o k o r n o ja v lja : E L JA Z (P rije
n e g o š t o k r e n e m o d a lje m o r a t ć e m o p r e g l e d a t i
k o r i t o ) , a s r e t a n n o v o p e č e n i r o d i t e l j iz r a ž a v a s v o ­
j u r a d o s t t e l e g r a f s k i m p o k l ik o m : A R O JD ( Ž e n a j e
r o d i l a d v o jk e !).

164
D o m i n a n t n o o b ilje ž je o v e k o d n e k n jig e , n je z in o
d a ta k o k a ž e m o d o m in a n tn o ra s p o lo ž e n je je s t r e ­
z i g n i r a n a m e l a n k o l i j a . N je z in e s u s t r a n i c e p u n e
t u ž n i h o s j e ć a j a k a o Z U L A R (T o j e n a ž a lo s t p o t p u ­
n o to č n o ! ) i C U L K E ( L o š e d a n e m o ž e b i ti g o re!).
Z a p ra v o je u v r š te n je tih te le g ra fs k ih p o k lik a p o t­
p u n o o p r a v d a n o a k o se u z m e u o b z ir k a k v e s u sve
k a t a s t r o f e p r e d v i d j e l i s a s ta v lja č i k o d o v a z a n je g o ­
v e k o r i s n i k e . T u s e p r e d v i đ a s v e š t o m o ž e z a d e s iti
č o v je k a o d k r v i i m e s a , o d r a z m j e r n o b a n a l n e n e z ­
g o d e k a o A IB U K ( R a s p r s n u o s e p a r n i k o t a o ) d o
d o i s t a k a t a k l i z m i č k o g P Y T U O ( S u d a r i li s m o s e s
le d e n o m s a n to m i to n e m o ). Č ak i in a č e ta k o p o ­
u z d a n o j i n s t i t u c i j i k a o š to s u p o š t a i e k s p r e s n a p o ­
š t a p r i j e t e s v a k a k v e k a t a s t r o f e . N a š im s e p i s m i m a
m o ž e d o g o d i t i d a n a a d r e s u s t i g n u u t a k v u s ta n ju
t e n a m o n a j, k o j e m s m o ih p o s la li, j a v i t e l e g r a f o m
S K K A E ( N e č itljiv o , j e r j e t e k s t i z b r i s a n z b o g d u ­
ž e g s t a j a n j a p i s m a u m o r s k o j v o d i). J a k o tu ž n o .
L j u d im a k o ji s e s p r e m a j u n a p u t o v a n j e m o r e m n e
b i h o v a j k o d p r e p o r u č i o k a o b r o d s k u l e k t ir u . N i
u j e d n o m t r e n u t k u f r iv o la n , o n d o s ti ž e v r h u n a c
t u g a l ji v o s ti d o k o p i s u j e r a z l ič i te n e s r e ć e k o je v a s
m o g u z a d e s iti n a m o ru . K o d n e g r u p e k a o LY A D I
( D o p lo v ili s m o b e z n a t p a l u b l j a , d i m n j a k a i č a m a ­
c a za s p a š a v a n je , s p o r e m e ć e n im te re to m , j e r s m o
p r o š l i k r o z u r a g a n ) d o v o l jn e s u d a p u t n i k a l a g a n o
u z n e m i r e , a li s a m o n e k o l i k o s t r a n i c a d a lje n a ić i
ć e o n n a j o š z lo k o b n i ji U Z S H Y (L e š j e s m j e š te n
u m r t v a č n i c u ) — i n e ć e s e m o ć i o d r v a t i p o m is l i d a
ć e t o m o ž d a b i ti u p r a v o n je g o v le š . O b r a đ e n o j e i
s v e š to s e m o ž e d o g o d i t i s k a p e t a n o m b r o d a , s
t im d o s t o j a n s t v e n i m o d l i č n i k o m k o j e g a s m o n a ­
v ik li s m a t r a t i s n a ž n im , š u tl j iv i m č o v je k o m — č o ­
v j e k o m k o ji u v i je k b d i je n a d s i g u r n o š ć u p u t n i k a i
k o ji u v ije k d r ž i s i t u a c i j u č v r s t o u r u k a m a , k o ji j e
u v ije k n a p o s l u i d u ž n o s ti . K o d n a k n jig a s t v a r a o
n je m u s a s v im d ru k č iji d o ja m , ta k a v d a v a s to
m o ž e p r i l i č n o u z n e m i r i t i . P r o č i t a t e li k o d n e e k v i­
v a le n te z a p o r u k e k a o »N e m o ž e m o p r o n a ć i k a p e ­
t a n a « , » K a p e t a n p ija n « , » P ija n i k a p e t a n o d b i ja d a
n a p u s t i b r o d « , » K a p e t a n p o lu d io « , m o ž d a ć e t e s e
m a l o s m i r i t i t e k k a d n a l e t i t e n a k o d n i e k v iv a l e n t
z a » P o lic ija u h a p s i l a k a p e t a n a « . A li, č a k a k o j e k a -

165
 p e t a n č o v je k n a s v o m m je s tu , i a k o b r o d s r e t n o iz­
m a k n e s v im o l u ja m a , n a n e s r e t n o g ć e p u t n i k a
v re b a ti d ru g e o p a s n o s ti. U s v a k o m tr e n u tk u m o že
s e d o g o d i t i d a b r o d b u d e E N I M P ( Z a r o b l je n o d
g u s a r a ) ili Y B D IG ( O p lja č k a n o d u r o đ e n i k a ) . J e d i ­
n i t r a č a k v e d r i n e d a je p o r u k a E W I X I ( O s je tn o s e
s m a n j i o b r o j o b o l je li h o d k o l e r e ) — a li n i t a s v e u
s v e m u o p t i m i s t i č n a p o r u k a n ije b e z s t a n o v i t i h
m r a č n i h im p lik a c ija .
N e m o ž e s e p o r e ć i d a j e k o d n a k n jig a p u n a k o r i s ­
n i h p o d a t a k a . A k o se , u z m i m o , z a ž e lite k ito v a
s a la , d o v o l jn o j e d a n a p r a v u a d r e s u p o š a l j e t e t e ­
l e g r a m C H O O G . F l a n e l s k e k o š u lj e s u G O L P O .
R ib lje u lje z o v e s e G A H G U , š t o j e v r lo d o b a r t e r ­
m in , k a o u o s t a l o m i F O O L P ( m o r n a r s k i d v o p e k ) .
S t a p z a g o lf s v e li k o m t e š k o m g la v o m je , n a r a v n o ,
G A Z E B , a li k o d n a r ije č z a t e r m o f o r z a n o g e g la s i
F R E IZ .* S v a k i a r t i k l k o ji z a ž e lite n a ć i ć e t e u o v o m
k o d u . U n j e m u j e s p is a k t i s u ć a n a s u š n i h ž iv o tn ih
p o t r e p š t i n a — o d a r s e n a d o n o j e v a p e r ja , o d e k s ­
p lo z iv a d o s u n c o b r a n a z a t e r a s u . A li, č a k s u i ti a r ­
tik li p r o ž e t i is t i m o n i m d u h o m m e l a n k o l i j e k o ji
p r o ž i m a č it a v u k n jig u , o d k o r i c a d o k o r ic a ; r e z u l ­
t a t s u t e t u g a ljiv o s ti o č i t o d e k a d e n t n e k o d n e r ije č i
k a o Z O K IX ( o b o lje lo s t a b l o ) i G N U E K ( k a u č u k ,
la g a n o p lje s n iv ) .
A li, is t o m u u n a k r s n o m i n d e k s u p o j m o v a d o s tiž e
o v a k o d n a k n jig a l o g ič n e g r a n i c e s v o g a p e s i m i ­
z m a . A k o j e s v r h a p o s ti z a n je m a k s i m u m a t u g a l ji ­
v o s ti, t e š k o b i b ilo z a m is liti b o l je g r u p i r a n j e p o j ­
m o v a n e g o » K o lje n a : v id i L o m o v i« i » B u rz a : v id i
K r a h « . U d r u g i m s l u č a j e v i m a e f e k t d j e l u je p o m a l o
r o k o k o : » Ž e n id b a : v id i H o te li« , » N o s: v id i P l a s t i ­
č n a k i r u r g ij a . P r o te z e , M e d i c i n s k e n a p r a v e « .
B e z o b z i r a n a n j e g o v u n e s u m n j i v u k n již e v n u i
p r a k t i č n u v r ij e d n o s t , o v a j j e k o d o č i t o n a m i je n j e n
l j u d i m a k o ji v iš e p u t u j u s v ij e to m i ž iv e a k ti v n ij i m
ž iv o t o m n e g o m o ja m a l e n k o s t . T a k o o č i t o d o b r o ­
n a m j e r n o i z a b r a n e k o d n e r ij e č i k a o D E O B I (O v ­
d j e u p r a v o b je s n i v e lik a b itk a ) . P U M Z I ( M o ž e te li
* K o m i č n o s t o v ih k o d n i h r ije č i d o la z i d o iz r a ž a ja s a m o u e n g l e s ­
k o m - u n ji h o v o j s l ič n o s t i s n e k im p r a v i m r i je č i m a . C H O O G p o d s j e ­
ć a n a » c h e \v « ( g r ic k a ti) , G A G H U n a » g ag « ( z a g r c n u t i se ), F O O L P p o d ­
s je ć a n a » fo o l« ( b u d a l a ) , a F R E IZ n a » fre e z e « ( s m r z a v a t i s e ) . — P re v .

166
p o s l a t i k o n j e i z o b ? ) i E N Z U G ( D o đ ite s m j e s ta u
E l e p h a n t P o i n t d a p r i m i t e d a ljn je i n s t r u k c i je ) za
m e n e i m a ju s a m o a k a d e m s k i i n t e r e s . P a ip a k , s v a ­
k a j e s p o m e n i k č o v je k o v u s m is lu z a k o r i s n o i
p r a k t i č n o , š to p o k a z u je i s li k o v i ta k o d n a r ije č Y B -
TU A , k o ja s e o d n o s i n a t r a n s p o r t h o d o č a s n i k a u
M e k u ( I m a m o h o d o č a s n i k e — j a v i te c ije n u t r a n ­
s p o r t a p o g la v i). M e n i je , n a r a v n o , v r lo ž a o š to
n e ć u d o ć i n i k a d u p r i l i k u d a b r z o j a v im W U M N D
(P o s v e o p r a v d a n o p r e t p o s t a v l j a m d a ć u o t k r i t i n a ­
la z iš te n a f te ) , a li m e tje š i s p o z n a j a d a n e ć u n ik a d ,
p o p u t p t i c e f e n ik s a , u s t a t i iz v l a s t it a p e p e l a i b r ­
z o ja v k i: A H X N O ( D o g o d ila m i s e s m r t n a n e s r e ć a ) .

167
 23

Š IF R E U P E R F E K T U

N is u b a š s v i k r i p t o a n a l i t i č a r i s lu ž ili b o g u M a rs u ; n e k i
o d n a j p l o d n i j i h b i j a h u u s lu ž b i K lio , m u z e p o v ije s ti.
M n o g i o d t i h n e o p j e v a n i h j u n a k a k r i p t o l o g i j e (a to s u
j e d i n i k r i p t o l o z i k o ji s u p r i d o n i j e l i s v je ts k o j k u l t u r i ) b ili
s u n a d j e l u u X I X s to l j e ć u . P o d s il n i m u t je c a j e m L e o -
p o l d a v o n R a n k e a i n j e g o v e š k o le o b j e k t iv n e h i s t o r i o ­
g r a f ije , k o j a s e z a s n iv a la n a p r o u č a v a n j u iz v o r n ih d o k u ­
m e n a t a , h o r d e p o v j e s n i č a r a n a v a li le s u n a a r h i v e d r ž a v ­
n i h i d i p l o m a t s k i h d o k u m e n a t a č ija s u v r a t a b i la z a tv o ­
r e n a s v e d o p r o š l o g s to l j e ć a , a o n d a s u ih o t v o r i li n a ­
c io n a l iz a m i d e m o k r a c i j a .
P r i p a d n i c i te n o v e š k o l e h i s t o r i j s k i h is t r a ž i v a n j a b r z o
s u o t k r i l i d a s u m n o g i o d d o k u m e n a t a , š to s u ih z a n i­
m a li, š i f r ir a n i, p o t p u n o ili d j e l o m i č n o , a g o to v o u s v a ­
k o m p o j e d i n o m s lu č a j u b io j e š i f r i r a n u p r a v o g la v n i,
k l ju č n i d i o p o r u k e k o j a j e b ila z a n im ljiv a k a o h i s t o r ij s k i
d o k u m e n t . O k o s r e d i n e X V s to l j e ć a m l e t a č k i a m b a s a ­
d o r u P a r iz u p o s l a o j e k u ć i iz v je š ta j o r a z g o v o r u š to g a
j e v o d i o s k r a l j e m F r a n j o m I I o o d n o s i m a s E n g le s k o m :
» N je g o v o s e v e li č a n s t v o o d j e d n o m o k r e n u l o p r e m a
m e n i , s l e g n u l o r a m e n i m a i r e k l o z a b r i n u t a lic a d a . . .«
O s t a t a k iz v je š ta ja b io j e š if r ir a n ! H i s t o r i č a r i s u u v id je li
d a s u n a jv a ž n iji d ije lo v i t a k v i h iz v je š ta ja i d r u g i h d o k u ­
m e n a t a o b i č n o s k r i v e n i š if r o m . N e k i, n e z n a ju ć i n i š t a o
k r i p t o a n a l i z i , ili z n a ju ć i o n jo j s a s v im m a lo , s m a t r a l i s u
t a k v e k r i p t o g r a m e č i n o m b o ž je v o lje , t o j e s t n e s a v la d i-

169
v o m z a p r e k o m z b o g k o je im n e p r e o s t a j e d r u g o n e g o
d a se p o m ir e s ta k v o m r u p o m u d o k u m e n tu n iš ta n e
p o d u z im a ju ć i . » K a d b i s m o m o g li d e k r i p t i r a t i š t o s u u
s v o jim p i s m i m a p is a li o p o l it ic i K o n g r e s a R i c h a r d H e n ­
r y L e e i lju d i s k o j im a s e o n d o p i s i v a o . . . s i g u r n o b i ­
s m o o d s t r a n i l i v e lik d i o m a g le iz a k o je s e d a n a s s a k r i ­
v a ju k o n g r e s n e i n tr ig e u t o m k r i t i č n o m r a z d o b lju « , t u ­
g o v a o je 1889. F r a n c i s W h a r t o n u s v o jo j k n jiz i T h e R e ­
v o lu t io n a r y D ip lo m a tic C o r r e s p o n d e n c e o f th e U n ite d S ta ­
te s ( D i p lo m a ts k a k o r e s p o n d e n c i j a S j e d i n j e n i h D r ž a v a
z a v r ij e m e r e v o lu c ije ) .
A li, d r u g i s u u č e n ja c i s m a t r a l i k r i p t o g r a m e iz a z o v o m
k o ji t r e b a p r i h v a t i t i . J e d a n o d p r v i h š t o ć e u ć i u t u k a ­
t e g o r i j u b i o j e » t r a n s p la n t ir a n i« N ije m a c k o ji j e o d i g r a o
i z v a n r e d n o v a ž n u u l o g u u e n g le s k o j h is t o r io g r a f i ji .
G u s t a v e A d o l p h B e r g e n r o t h r o đ e n j e 26. v e lja č e 1813.
u M a rg g ra b o v v i, m j e s t u k o je j e n je g o v b i o g r a f n a z v a o
» b e z n a č a jn i m g r a d i ć e m u n a jz a b it i je m k u t u I s t o č n e
P r u s k e « . S t u d i r a o j e n a S v e u č il iš t u K o n i g s b e r g a . K a o
s t u d e n t b i o j e v e o m a o m ilje n , a u n e k o m d v o b o j u j e z a ­
r a d i o t e š k u r a n u n a z g la v k u d e s n e r u k e . N e k o l ik o g o ­
d in a n a k o n d ip lo m ira n ja r a d io je k a o p o r e s k i p ro c je n i­
te lj u K o l n u i B e r l i n u (i z a t o v r i j e m e p o s j e t i o I t a l ij u p o ­
t a k n u t n a t o n a jv iš e s v o jim l i b e r a l n i m p o l i t i č k i m g le ­
d i š t i m a ) , a z a ti m j e p o d n i o o s t a v k u i 1850. o t p u t o v a o u
K a l if o r n ij u k a o p i o n ir . O d l i č a n i s o č a n s til n j e g o v a p r ­
v o g e n g le s k o g s a s ta v k a , h i s t o r i o g r a f s k o g č l a n k a T h e
F ir s t V ig ila n c e C o m m itte e (P rv i o d b o r v ig ila n a ta ) ,* d o b i o
j e v r lo p o v o l jn e k r i t i k e — p a j e o n o d l u č i o d a s e p o s v e ti
p i s a n j u . N a p is a v š i t a k o n e k o l i k o k n j iž e v n ih d j e l a b a c i o
s e n a p i s a n j e p o v ije s ti E n g l e s k e u d o b a d i n a s t i j e T u d o r .
U s k o r o j e s h v a ti o d a j e g r a đ a o t o m r a z d o b l ju , k o j o m
s e r a s p o l a ž e , s a s v im n e d o v o lj n a , p a j e z a to o t p u t o v a o —
ia k o je ta d a b io u k a s n im č e tr d e s e tim g o d in a m a — u
Š p a n j o ls k u , u n a jv e ć u a r h i v u d o k u m e n a t a iz t o g r a z d o ­
b l ja u k o j e m u j e Š p a n j o ls k a v l a d a l a s v ije to m : g la s o v iti
A r c h iv io G e n e r a l u S im a n c a s u , u s je v e r n o j Š p a n jo ls k o j.
P r v i iz v je š ta ji k o j e j e o d a t l e p o s l a o k u ć i d o n i j e l i s u m u
s tip e n d iju (d a n a s b is m o r e k li s u b v e n c iju ) o d ta d a š n je
b r i t a n s k e v la d e ; d o b i o j u j e d a p r o n a đ e , p o p i š e , p r e p i š e
ili r e z i m i r a s v e d r ž a v n e s p is e u S i m a n c a s u k o ji s u u v e z i
4 V ig ila n ti s u b ili o d r e d i n a s e l j e n i k a d o b r o v o l j a c a , u r a z d o b l ju
» o s v a ja n ja a m e r i č k o g Z a p a d a « , o r g a n i z i r a n i z a b o r b u p r o t i v b a n d i t a .
— P re v .

170
s E n g l e s k o m i n j e z i n o m p o v ije š ć u . U je d n o m u j e p o n u ­
đ e n o d a p r ip r e m i sv e z a k p rije v o d a š p a n jo ls k ih d rž a v ­
n i h p a p i r a z a e n g l e s k u s e r i ju C a le n d a r s o f S ta te P a p e rs
( Z b ir k e d r ž a v n i h d o k u m e n a t a ) . O b u z e t t im p o s lo m ,
p o t p u n o j e z a b o r a v i o n a T u d o r e i ž e lju d a n a p iš e k n jig u
o n jim a .
U S i m a n c a s j e d o p u t o v a o u r u j n u 1860. i s m j e s ti o s e
u P a r a d o r u d e lla L u n a , n e k o j v r s t i h o t e l a , g d je ć e p o s lije
o b a v l j a t i v e lik d io s v o jih k r i p t o a n a l i z a . N e k i E n g le z ,
k o ji g a j e p o s je t io , o p i s u j e k a k o j e o n d j e iz g le d a lo : » S i­
m a n c a s j e h r p a b i j e d n i h s t r a ć a r a i k o lib a , n a p o l a z a t r ­
p a n i h p r a š i n o m i p i je s k o m . U c ij e lo m m j e s t u n e m a n i
j e d n e j e d i n e p r i s t o j n e k u ć e . O n a u k o jo j s t a n u j e g. B e r -
g e n r o t h v la s n i š tv o j e u p r a v i t e l j a n e k o g i m a n ja u o k o l i ­
c i. T o j e d v o k a t n i c a s o k r e č e n i m s o b a m a i p o d o v i m a
o d o p e k e , k o j a n i u j e d n o j s o b i n e m a k a m i n a ili b ilo
k a k v e p e ć i, a k a k o j e o v d je z im i, o d s t u d e n o g a d o v e ­
lja č e , j a k o h l a d n o i o s im t o g a s u z id o v i p u n i p u k o t in a ,
m o r a t e z a k lju č iti d a t a k o t e ž a k ž iv o t m o ž e d o b r o v o l j n o
p o d n i j e t i s a m o č o v je k u k o j e m u g o r i s il n a ž e lja d a s lu ž i
h is to r iji.« B e r g e n r o t h s e o s im t ih n a z o v im o ih f iz ič k ih
t e š k o ć a m o r a o b o r i t i i s n e k i m n e v o l j a m a š to s e s v a k a ­
k o u b r a j a j u m e đ u n a jč u d n i j e n a k o je s e i k a d n a m j e r i o
n e k i k r i p t o a n a l i t i č a r . T r g i s p r e d n je g o v e k u ć e b i o j e o d
z o r e d o m r a k a i s p u n j e n g o n i č i m a m a g a r a c a k o ji s u s e
d e r a l i k a o d a ih n e t k o k o lje , a č e s t o j e t a m o d o la z ila i
j e d n a d u lc ia n a ( v r s t a o r g u lja ) k o ja j e B e r g e n r o t h u iš la
s t r a š n o n a ž iv c e : » P is k a v i, p r o d o r n i to n o v i, k o j im a j e t o
g l a z b a lo s v ir a lo u v ije k j e d n o t e is to , j e d n u m e l o d ij u iz
T r a v ia te i n e k i š p a n jo l s k i n a p je v , t j e r a l i s u m e u lu d ilo .«
B e r g e n r o t h o v a g a z d a r ic a , k o jo j j e o n d a o n a d i m a k
» L a d y d e l l a L u n a « , v o lje la j e s v ir a ti g ita r u , »ali s u t u
m u z i k u m o g li m i r n o p o d n i j e t i s a m o k o č ija š i v o l o v s k ih
ta ljig a « . K u h a r i c a j e i m a l a n e z g o d n u n a v a d u d a » v je š a
m o je r u b lj e , z a je d n o s r u b l j e m č it a v e o b ite lji, n a m o j
b a l k o n , i d a g a z a ti m g la č a n a m o m p i s a ć e m s to lu « .
S r a z l i č i t i m n e v o l j a m a B e r g e n r o t h s e b o r i o i u A rc h i-
v io G e n e r a l. A r h iv a j e b i la s m j e š t e n a u s t a r o m z a m k u
k r a j s e la , s k u l a m a i b e d e m i m a n a k o j im a s u b ile p u š -
k a r n i c e , o k r u ž e n o m d u b o k i m j a r c i m a p r e k o k o jih s e
p re la z ilo p o m ič n im m o s to v im a . U 4 6 s o b a z a m k a b ilo
j e p o s l a g a n o v iš e o d 1 0 0 .000 s v e ž n je v a s p is a , tzv . legajos-,
u s v a k o m s v e ž n ju n a la z il o s e 10 d o 100 d o k u m e n a t a —
ili u k u p n o n e k o l i k o m i l i j u n a s p is a . U t o m e g o l e m o m

171
b r d u p a p i r a B e r g e n r o t h j e m o r a o t r a ž i t i s p is e k o ji s u
im a li b i lo k a k v u v e z u s o n i m š to g a j e z a n im a l o , a li t r e ­
b a n a p o m e n u t i d a s e d o b r o n a m u č i o p r i j e n e g o š to je
s a m o u š a o u a rh iv u . K a d m u se U p ra v a š p a n jo ls k ih a r ­
h iv a ip a k , n a j e d v i t e ja d e , s m i l o v a l a i d a l a m u d o z v o lu
d a s e s lu ž i a r h i v o m , s u o č io s e o n d j e s b r d i m a r e n e s a n ­
s n i h » n a š k r a b a n ih « te k s to v a , g o t o v o n e č it lj iv i h z a m o ­
d e r n a č o v je k a , i t r e b a l o m u j e m n o g o v r e m e n a i p r a k s e
d o k ih j e t o l i k o s a v la d a o d a j e m o g a o o d g o n e t n u t i r u ­
k o p i s e k o j im a s u b ili n a p is a n i . T o p o n e k a d n ije p o la z ilo
z a r u k o m č a k n i u p r a v i t e l j u A r c h iv io G e n e ra l, p a j e p o ­
s ta o ta k o lju b o m o ra n n a B e r g e n ro th a d a m u n a p ro s to
n ije h t i o d a t i n iz š if a r s k i h k l ju č e v a k o j e j e im a o . B e r-
g e n r o t h u n ije t a d a p r e o s t a l o d r u g o n e g o d a ih s â m r e ­
k o n s t r u i r a , i d a r e k o n s t r u i r a i k l ju č e v e k o ji s u s e iz g u ­
b ili.
H is to r ija t B e rg e n ro th o v a h e r k u ls k o g k rip to a n a litič -
k o g p o t h v a t a m o ž e m o p r i k a z a t i p o m o ć u n j e g o v ih v la s ­
titih z a p is a o to m e .

N e b i s e m o g lo r e ć i d a s a m u Š p a n j o l s k u o t i š a o
n e p r i p r e m l j e n . P r ije o d l a s k a p o m n o s a m p r o u č i o
P a lé o g r a p h ie C h r i s t o v a l a R o d r i g u e z a i p o s v e ti o
m n o g o v r e m e n a d e k r ip tir a n ju s ta r ih š p a n jo ls k ih
d o k u m e n a ta u p a riš k im i lo n d o n s k im b ib lio te k a ­
ma ...
P r v o š t o s a m z a k lju č io d o š a v š i u S i m a n c a s b ilo j e
d a m o r a m p r ij e s v e g a n a j p o m n i j e p r o u č i t i n e
s a m o š p a n jo ls k u o rto g ra fiju to g a ra z d o b lja u o p ć e
n e g o i o rto g ra fiju s v a k o g a p o je d in o g d rž a v n ik a za
k o j e g a s e m o ž e s m a t r a t i d a j e n a p i s a o b i lo k o je o d
t i h p i s a m a , a li s e u s k o r o p o k a z a l o d a č a k n i to
n e ć e b i ti d o v o l jn o n e g o d a m o r a m d o b r o p r o s t u -
d i r a t i n a č i n n jih o v a r a z m iš l ja n j a i iz r a ž a v a n ja ,
o t k r i t i k o je s u f rd z e i t e r m i n i b i li n a jd r a ž i s v a k o m
p o j e d i n o m d r ž a v n i k u . S v e s a m t o b ilje ž io n a p o ­
s e b n e c e d u lje , p a s u t a k o n a s t a l i č u d n i p o p i s i k o ji
s u i s p u n j a v a li č it a v a b r d a p a p i r a š to s u s e m je s e ­
c i m a g o m i l a l a n a m o m s t o l u i u z a z id o v e .
N i j e d a n k lju č n i s a m o t k r i o n e k i m m e t o d i č k i m , tj.
z a s v e s lu č a j e v e m a n je - v iš e j e d n a k i m p o s t u p k o m .
D o k b ih p re p is iv a o d o k u m e n te , n e p r e s ta n o s a m
p a z io d a m i n e p r o m a k n e n i j e d n a s l a b a t o č k a u
n j im a . Z n a o s a m d a n e p o s t o j i č o v je k k o ji b i m o ­

172
 g a o d u ž e v r ij e m e s k r i v a ti s v o je p r a v e m is li, d a
n e m a č o v je k a k o ji s e p r i j e ili k a s n ij e n e iz d a k a k ­
v o m o m a š k o m — k o j u o n d a z a p a z i p a ž ljiv i p r o m a ­
t r a č . K a d g o d s e č in i lo d a s a m n a iš a o n a t a k v o
m je s to , n a s t o j a o s a m o d g o n e t n u t i z n a č e n j e z n a k o ­
v a . S t o p u t n i s a m p o s ti g a o n iš ta , a li b i h s to i p r v i
p u t triju m fira o . . .
J e d n o m z g o d o m , p re p is u ju ć i n e k u in s tru k c iju p o ­
s l a n u V o jv o d i [d e E s tr a d a ] , u p a l e s u m i u o č i n e ­
k a k v e t o č k ic e , s li č n e ,o č k i n a k r a j u r e č e n ic e , k o je
s u s e n a la z ile iza d v a ju š if a r s k i h z n a k o v a . K a k o
s a m z n a o d a s e u o v a k v o m t i p u š if r e n i k a d n e
u p o t r e b l j a v a j u z n a k o v i z a i n t e r p u n k c i j u , b ilo m i j e
j a s n o d a p o s t o j a n j e tih t o č k i c a m o ž e z n a č iti s a m o
j e d n o : d a s u i s p r e d n jih n e k a k v e k r a t i c e . A li č a k
i k r a t i c e ( n e š t o š to v je š ti š if r e r i n i k a d n e u p o t r e b ­
lja v a ju ) p r a v e t a k v e p o t e š k o ć e d a ih m o ž e m o d e -
k r i p t i r a t i s a m o a k o s e o d n o s e n a n a j b a n a l n i j e iz­
r a z e , k a o u z m i m o V. A. z a V u e s tr a A lte z a [V a š a v i­
s o s t] ili n.f. z a n u e s tr a fija ili n u e s tr o fijo [ n a š a k ć e r ­
k a , n a š sin ]. U o v o m s lu č a ju , p r o n a š a v š i n a j o š n e ­
k o l ik o m j e s t a te k r a t i c e , p r e t p o s t a v i o s a m d a s e u
š i f r i r a n o m t e k s t u n a la z e k r a t i c e z a V u e s tr a A lte za
i n u e s tr a fija i d a iz a n jih s li j e d e r ije č i p r in c e s a d e
G a le s [ p r i n c e z a o d W a le s a ]. P r o d o r j e t a k o u č in je n
i d o t r i s a t a p o s lije p o n o ć i i d e n t i f i c i r a o s a m o s a m ­
d e s e t i t r i z n a k a k o ja s u s lu ž ila k a o s u p s t i t u t i za
a l f a b e t s k a s lo v a i t r i d e s e t i t r i z n a k a z a o z n a č iv a ­
n je j e d n o s l o ž n i h r ije č i. D o r j e š e n j a k lju č a b ilo je
j o š d a le k o , a li z a p r e k e k o je s u s a d a s ta ja le p r e d a
m n o m n i s u v iš e b ile n e p r e m o s t i v e . . . [O v a š ifra ]
v o jv o d e d e E s t r a d a j e n a jte ž a , a li i s t o d o b n o i n a j­
v a ž n ija , j e r j e n j o m e š i f r i r a n n a jv e ć i d i o n e d e k r i p -
tira n ih p o ru k a .. .

U d e s e t m je s e c i B e r g e n r o t h j e n a d m a š i o p o t h v a t e
m n o g ih p ro fe s io n a ln ih k r ip to a n a litič a r a r e k o n s tru ir a v ­
ši 19 n o m e n k l a t o r a ( p r o s j e č n o j e d a n d v o t j e d n o ) —a t r e ­
b a n a p o m e n u ti d a su se n e k i s a sto ja li o d 2000 d o 3000
e l e m e n a t a . V a lja i m a ti n a u m u i t o d a s e z a t o v r ije m e
n ije b a v io s a m o d e k r i p t i r a n j e m n e g o j e i p r e p i s i v a o d o ­
k u m e n t e , n a d z i r a o j e d n o g p r e p i s iv a č a , t r a g a o z a d o k u ­
m e n t i m a , b o r i o s e s b i r o k r a t i m a i č e s t o p i s a o k u ć i. B e r ­
g e n r o t h n ije v o lio k r i p t o a n a l i z u : » N iš ta o s im k r a jn je

173
O v a k o j e G u s ta v e B e r g e n r o t h r e k o n s t r u i r a o j e d n u š p a n j o l s k u š if r u .

n u ž d e n e b i m e m o g lo n a t j e r a t i d a s e b a c i m n a ta j p o ­
s a o , v j e r o j a t n o n a jte g o b n ij i k o j e g a s e č o v je k m o ž e l a t i ­
ti.« P a ip a k , 23. s r p n j a 1861, s a m o d e s e t m je s e c i p o s lije
d o l a s k a u S im a n c a s , m o g a o j e iz v ije s titi: » S v e s u š i f r i r a ­
n e p o r u k e p r e p i s a n e i d e k r i p t i r a n e o s im d v a m a l a p i s ­
m a ( je d n o j e o d J o h n a S t il e a p o s l a n o H e n r i k u V II) k o ja
ć u p o k u š a t i d e k r i p t i r a t i u B a r c e l o n i ili u L o n d o n u .«
S t il e o v o j e p i s m o d o i s t a d e k r i p t i r a o , a li n ije u s p i o d e ­
k r i p t i r a t i o n o d r u g o , k r a t k u p o r u k u k r a lja F e r d i n a n d a i
k r a l j ic e I z a b e le , d a t i r a n u u S e g o v iji 20. k o l o v o z a 1503.
T o j e b i l o j e d i n o p i s m o š i f r i r a n o t o m š if r o m , j e d i n o m
o d s v ih š p a n j o l s k i h š if a r a u d o b a v l a d a v i n e e n g le s k o g a
k r a l j a H e n r i k a V II (1 4 8 5 —1509) k o ju B e r g e n r o t h n ije u s ­
p io r a z b iti.
J e d n a d u g a p o r u k a , k o ju j e B e r g e n r o t h d e k r i p t i r a o
tje d a n d a n a , tip ič a n je p r im je r a k b la g a k o ja je is k o p a o
u S i m a n c a s u . T o j e p i s m o š to g a j e 25. s r p n j a 1498. p o ­
s la o iz L o n d o n a t a m o š n ji š p a n j o l s k i a m b a s a d o r d o n
P e d r o d e A y a la k r a l j u F e r d i n a n d u i k r a ljic i I z a b e li d a ih
o b a v ij e s ti k a k o E n g le z i p r i p r e m a j u e k s p e d i c i j u n a n e k e
o t o k e u N o v o m s v ije tu k o je j e ( k a k o j e A y a la m is lio )
v e č b i o o t k r i o K o l u m b o , p a z a to p r i p a d a j u Š p a n jo ls k o j.
Č in i s e d a j e r ije č o d r u g o m p u t o v a n j u J o h n a C a b o t a n a
č ijim s u o t k r i ć i m a k a s n ij e E n g le z i z a s n o v a li p r a v o n a
p o s j e d o v a n j e S j e v e r n e A m e r ik e . N e k i n o m e n k l a t o r i ,
k o je j e B e r g e n r o t h d e k r i p t i r a o , p r o n a đ e n i s u p o s li j e u
r a z n i m a r h i v a m a , a li m n o g i d r u g i n i s u n i k a d p r o n a đ e ­
n i, p a j e z a to s a m o n je g o v a d e k r i p t a ž a o m o g u ć i l a d a s e
s a z n a s a d r ž a j p o r u k a k o je s u b ile p o m o ć u n jih š if r ir a n e .
B e r g e n r o t h j e u m r o 1869. o d m a l a r i j e o d k o je j e o b o l io
u S i m a n c a s u . P lo d o v i n je g o v a t r u d a i m u k e b l is t a j u d a ­

174
 n a s n a g u s t o š t a m p a n i m s t r a n i c a m a C a le n d a r s o f L e tte rs,
D e s p a tc h e s , a n d S ta te P a p e r s R e la tin g to th e N e g o tia tio n s
B e t w e e n E n g l a n d a n d S p a i n ( Z b ir k e p is a m a , p o r u k a i d r ­
ž a v n ih p a p i r a š to s e o d n o s e n a p r e g o v o r e iz m e đ u E n ­
g l e s k e i Š p a n jo ls k e ) . T u s u r e z i m i r a n e s t o t i n e d o k u ­
m e n a t a k o j im a s e p o v j e s n i č a r i i d a n a s s lu ž e s a z a h v a l­
nošću.
B e r g e n r o th u je u n je g o v u k r ip to lo š k o m r a d u p o m a ­
g a o P a u l F r i e d m a n n , k o ji je , k a k o s e č in i, b io n e k a v r s t a
» p u t u j u ć e g a r h iv is ta « . F r i e d m a n n j e z a f r a n c u s k u B i­
b lio th è q u e N a tio n a le s a s t a v io z b ir k u š if a r a k o je s u f r a n ­
c u s k i p o l i t i č k i k o r e s p o n d e n t i p r im je n j iv a l i u X V I s t o ­
lje ć u . G o d i n e 1868. n je g o v o s u z a n im a n j e p o b u d i l e š if­
r i r a n e p o r u k e G i o v a n n ij a M ic h ie la , m l e t a č k o g a m b a s a ­
d o r a n a d v o r u e n g le s k e k r a l j ic e M a rije , s t a r ij e s e s tr e ,
z a p r a v o p o l u s e s t r e , i p r e t h o d n i c e E l iz a b e te I*. U V e n e ­
c iji i h n i t k o n ije z n a o p r o č i t a t i , p a s u n jih o v i f a k s im ili
p o s l a n i u E n g le s k u , d a ih o n d j e p o k u š a j u d e k r i p t i r a t i ,
a li j e i ta j p o k u š a j p r o p a o . D o š a v š i u V e n e c iju , F r i e d ­
m a n n j e d o b r o p r o u č i o M ic h ie lo v u k o r e s p o n d e n c i j u .
» U s k o r o s a m z a k lju č io d a t a š if r a z a p r a v o n ije iz u z e tn o
t e š k a , d a s e n ije u v ije k u p o t r e b l j a v a l a d o v o l jn o p a ž ljiv o
i d a b i s e u z m a l o t r u d a m o g a o o t k r i t i s m i s a o p is a m a .«
Š i f r a j e i m a l a o t p r i l i k e 2 0 0 z n a k o v a . P o s lije n e k o li k o
m j e s e c i F r i e d m a n n j u j e r a z b io , p a j e ta k o , n a p r im je r ,
o t k r i o d a d 11 = bo, d 12 = g, t 25 = S u a M a e s ta (N je z in o ili
n j e g o v o v e li č a n s t v o ) i t a k o d a lje .
» K o r e s p o n d e n c i j a k o ju j e v o d i o M ic h ie l i m a v e lik u
v r ij e d n o s t « , p i s a o j e F r i e d m a n n . » O n a ć e p o v j e s n i č a r i ­
m a o m o g u ć iti d a is p ra v e m n o g e g re š k e , d a is p u n e
m n o g e p r a z n i n e . . . « B ila j e t o t o č n a p r i m j e d b a . P o ­
v je s n ič a ri su, n a p rim je r, d o ta d s m a tra li d a je b u d u ć a
k r a l j i c a E l i z a b e t a p r e b a č e n a iz W o o d s t o c k a u H a m p t o n
C o u r t u lip n ju 1554, i d a j e o n a t a k o z a p r a v o b ila p u š te n a
iz i n t e r n a c i j e j e r j e k r a l j ic a M a r ija iz g u b ila n a d u d a
ć e r o d i t i , p a j e s m a t r a l a d a v iš e n e m o r a d r ž a t i p o d
k o n t r o l o m p r o t e s t a n t s k u p r e t e n d e n t k i n j u . A li p i s m a
k o j a j e M ic h ie l d e k r i p t i r a o p o k a z a l a s u d a j e ta t e z a u
p o t p u n o j s u p r o t n o s t i s i s t i n o m . E l iz a b e ta n ije b i la p r e ­
b a č e n a u l ip n j u n e g o u t r a v n j u , u p r a v o u t r e n u t k u k a d
j e M a r i ja i m a l a r o d it i; o s im to g a , n ije t o b ilo n i k a k v o
* O ta c im j e b io H e n r i k V III. M a r ija j e b ila k ć e r k a K a t a r i n e A ra-
g o n s k e . s e s t r e š p a n j o l s k o g a k r a l ja F ilip a II, a E li z a b e ta j e b ila k ć e r k a
H e n r i k o v e d r u g e ž e n e , A n n e B o le v n , s m a k n u t e u T o w e r u . — P re v .

175
 p u š t a n j e iz i n t e r n a c i j e n e g o u v o đ e n j e j o š s tr o ž e g n a d z o ­
r a n a d E l iz a b e to m , iz a z v a n o s v e v e ć im g u n đ a n j e m u n a ­
r o d u d a ć e d i je te k o je je M a r ija i m a la r o d it i, k a to l ič k i
p o t o m a k š p a n jo l s k o g a k a t o l i č k o g k r a l j a F ilip a , d o ć i
j e d n o m n a e n g le s k o p r ije s to lje . K a o š to z n a m o , M a r ija
n ije r o d i l a d i je te i E liz a b e ta j e p o s lije ip a k d o š l a n a p r i ­
j e s t o lj e , n a r a d o s t i s r e ć u č ita v o g n a r o d a . T a k o j e k r ip -
t o a n a l i z a p o m o g la d a s e r a z ja s n i t a o p a s n a e p iz o d a u ž i­
v o t u j e d n e o d n a jv e ć ih e n g le s k i h v l a d a r ic a .
T a lija n s k i s v e ć e n ik - a r h iv is t D o m e n i c o P i e t r o G a b -
b r i e l l i b i o j e u p r a v o s t r a š n o r a d i n i p r o d u k t i v a n k r ip -
t o a n a l i t i č a r . N a p o č e t k u 1854, k a d m u j e b i lo 30 g o d in a ,
z a p o s l i o s e k a o a r h iv is t- v je ž b e n ik u A r c h iv io d i S ta to
( D r ž a v n i a r h iv ) F ire n z e . D e s e t g o d i n a p o s li j e t o g a z a p o ­
č e o je sv o j h is to rijs k o -d e k rip te rs k i m a r a to n i p o s ta o za­
c ije lo n a j s p o s o b n i j i i n a jis k u s n iji r je š a v a č n o m e n k l a t o -
r a k o ji j e i k a d a ž iv io . U p r v ih s e d a m g o d i n a r a d a r a z b io
j e 4 0 0 n o m e n k l a t o r a , p r o s j e č n o v iš e n e g o j e d a n tje d n o .
N e v j e r o j a t n a l a k o ć a k o jo m j e G a b b r ie l li r a z b i ja o n o -
m e n k l a t o r e b ija š e p o s lj e d ic a n iz a o k o l n o s t i : š t o j e s v o ju
k r i p t o a n a l i t i č a r s k u k a r i j e r u z a p o č e o j e d n o s t a v n i m š if­
r a m a iz X V s to l j e ć a i z a tim p o s t u p n o p r e l a z i o n a s v e
t e ž e s is t e m e , d o t je r a v š i n a p o k o n d o s iln o t e š k i h i k o m ­
p l e t n i h n o m e n k l a t o r a iz X V III s to lje ć a ; š to j e n a t o m
p o s lu o d lič n o u p o z n a o sv e h iro v e i te n d e n c ije i sv u fra ­
z e o lo g iju f i r e n t i n s k e k r ip t o g r a f ij e ; š to s u m n o g i n o m e n -
k l a t o r i b ili j e d a n d r u g o m s lič n i; š t o j e u v ije k r a s p o l a g a o
g o l e m o m k o l i č i n o m ( k r i p t o g r a m a ) — a li je , n a r a v n o , o d ­
l u č n u u l o g u ig r a la n je g o v a i z u z e tn a s p o s o b n o s t i d a r o ­
v ito s t.
G a b b r i e l l i j e r ije š io ili r e k o n s t r u i r a o 1755 n o m e n k l a ­
t o r a k o ji s u s e p r im je n jiv a li u r a z d o b l j u o d 1414. d o
1742. N je g o v a r j e š e n ja z a p r e m a j u 16 s v e z a k a , r a s p o r e ­
đ e n i h ili p o a d m i n i s t r a t i v n o m k l ju č u ( n p r . »Sv. III: 130
k lju č e v a u p o t r e b l j a v a n i h u k o r e s p o n d e n c i j i C o s im a I
M e d ic ija , v la d a r a F ire n z e o d 1536. d o 1574«) ili p o g e o ­
g r a f s k o m k lju č u (n p r. »Sv. X V I: 142 k lju č a u p o t r e b l ja v a n a
u k o r e s p o n d e n c ij i iz F r a n c u s k e o d 1542. d o 1735«), U
r a d u g a j e p r e k i n u l a s m r t, 26. s tu d e n o g 1873, u č a s u k a d
j e p r i p r e m a o X V II s v e z a k ( š p a n jo ls k e šifre ).
U S j e d in j e n i m D r ž a v a m a j e E d m u n d C. B u r n e t t d e -
k r i p t i r a o m n o g a p i s m a k o ja n ije u s p i o d e k r i p t i r a t i
W h a r t o n d o k j e p r i p r e m a o s v o ju v e li k u z b i r k u L e tte r s

176
 o f M e m b e r s o f th e C o n tin e n ta l C o n g r e s s ( P is m a č la n o v a
K o n tin e n ta ln o g k o n g re s a ). U N je m a č k o j je m n o g o k a s ­
n ije ( p e d e s e t i h g o d i n a n a š e g s to l j e ć a ) B e r n a r d B is c h o f f
r e k o n s t r u i r a o š if r e p o m o ć u k o j ih j e b i l o š i f r i r a n o n e k o ­
lik o t u c e t a s r e d n j o v j e k o v n i h r u k o p i s a ; n e k i s u im a li
s a m o j e d n u ili d v ije r e č e n i c e . G u i l l e r m o L o h m a n n V il-
l e n a , p e r u a n s k i d i p l o m a t , r ij e š i o j e v e lik b r o j š if a r s k i h
s i s t e m a k o j i m a s e s lu ž ila Š p a n j o l s k a p r i l i k o m k o l o n iz a ­
c ije N o v o g s v ije ta .
Z a sv e h is to r ijs k e k r ip to a n a litič a r e k o je s m o u p ra v o
s p o m e n u l i m o g lo b i s e r e ć i d a s u m a s o v n o d e k r i p t i r a l i .
A li p o s to j i s k u p i n a h i s t o r i j s k i h k r i p t o a n a l i t i č a r a k o ji su ,
r a d e ć i k a o h i s t o r i č a r i , n a le t je l i s a m o n a j e d n u ili d v ije
š if r e — i r ij e š i li ih . P o t k r a j t r i d e s e t i h g o d i n a H o v v a rd
P e c k m a n , u p r a v i t e l j W illia m C le m e n s L ib r a r y n a S v e u č i­
l iš t u M ic h ig a n a , d e k r i p t i r a o j e d ije lo v e k o r e s p o n d e n c i ­
j e k r i p t o g r a f i r a n e tzv . r j e č n i č k i m k o d o m , k o jim s e s lu ­
ž io iz d a jic a B e n e d i c t A m o l d . » R a z lo g z b o g k o je g a s a m
u s p i o d e k o d i r a t i P i s m o b r . 31«, o b j a s n i o j e P e c k h a m ,
» je s t u t o m e š t o p o s t o j i P i s m o b r . 3 0 i u k o d i r a n o j i u
d e k o d i r a n o j v e rz iji, a p o s lu ž i o s a m s e i W a s h i n g t o n o -
v o m p ro k la m a c ijo m , k o ju je C a ri V a n D o re n s p o m e n u o
u s v o jo j k n jiz i T h e S e c r e t H is to r y o f T h e A m e r ic a n R e v o -
lu tio n , a li j e n ije š t a m p a o ; o n a p o s to j i i u k o d i r a n o j v e r ­
z iji i u o t v o r e n o m t e k s t u . Iz t a d v a d o k u m e n t a i z v u k a o
s a m p r i l i č n o b o g a t v o k a b u l a r k o ji m i j e p o s lu ž i o k a o t e ­
m e lj z a d e k r i p t a ž u , i a k o n i s a m i m a o r j e č n i k n a k o j e m u
s e t e m e l j i o k o d « . D e r e k J. P r ič e , p r o f e s o r p o v ije s ti p r i ­
r o d n i h z n a n o s t i n a S v e u č il iš t u Y a le , r a z b i o j e m o n o a l-
f a b e ts k u s u p s titu c iju k o jo m je b io š ifrira n je d a n r u k o ­
p i s G e o f f r e y ja C h a u c e r a o a s t r o n o m i j i — p a j e t a k o p r o ­
č i t a o š i f r i r a n u p o r u k u j e d n o g a o d n a jv e ć ih p i s a c a u p o ­
v ije s ti e n g l e s k e k n již e v n o s ti.
Z b o g g o le m o g o p s e g a š p a n jo ls k e k o re s p o n d e n c ije u
r a n o m r a z d o b l j u m o d e m e p o v i je s ti n j e z i n a k r i p t o a n a l i -
z a č in i z a s e b n u p o d v r s t u h i s t o r i j s k e k r i p t o a n a l i z e . B e l­
g i ja n a c J. P . D e v o s , k o ji j e 1950. o b j a v i o v e li k u z b i r k u
š p a n jo ls k ih n o m e n k la to r a , m o r a o je d e k r ip tir a ti m n o ­
g o š if r ir a n ih p o r u k a d a b i ih r e k o n s tr u ir a o . O tp rilik e u
t o i s t o v r i j e m e M ig u e l G ó m e z d e l C a m p il lo d e k r i p t i r a o
j e p o r u k e T o m á s a P e r r e n o t a , k o je j e ta j d i p l o m a t s la o
k r a l j u F ilip u I I i v o jv o d i o d A lb e . M la d i m e k s i č k i h i s t o ­
r ič a r F ra n c is c o M o n te r d e G a rc ia -Ic a z b a lta d o b io je n a ­
g r a d u o d 200 z la tn ih p e s o s a , k o ju je b io o b e ć a o n e k i t r ­

12 - S i f r a n t i p r o t i v ¿ p i j u n a IV 177
g o v a c z a p r v o r je š e n je j e d n o g a š i f r i r a n o g p i s m a C o r té -
za, o s v a ja č a M e k s ik a ; t o j e p i s m o n a j s t a r i j i s a č u v a n i p r i ­
m j e r a k k r i p t o g r a f i j e N o v o g a s v ije ta . K r a t k o v r ij e m e p r i ­
j e s m r t i, 1934, N ije m a c R o b e r t F u c h s u s p i o j e d e k r i p t i -
r a t i p i s m o o d 15 s t r a n i c a u k o j e m u j e c a r K a r l o V iz n io
i n s t r u k c i j e n e k o m k a r d i n a l u š to s e s p r e m a o n a p u t o v a ­
n je u R im . N a p o č e t k u n a š e g s t o l j e ć a H e n r y B i a u d e t,
z a b o r a v iv š i k o d k u ć e p r i m j e r a k k lju č a d o n J u a n a d e
Z ü n ig a y R e q u e s e n s a , k a d j e o t p u t o v a o u Z e n e v u d a o n ­
d je p r o u č i k o r e s p o n d e n c i j u to g a r e n e s a n s n o g d i p l o m a ­
ta , » r e k o n s t r u i r a o g a j e [u Ž e n e v i] l a k o i o d p r v e « .
R a o u l B r u n o n ( d a n a v e d e m o j e d a n n o v iji p r i m j e r ) r i ­
j e š i o j e n e k o l i k o n o m e n k l a t o r a iz X V I s t o l j e ć a z a e d i c i ­
j u L e s F r a n ç a is e n I ta lie s o u s H e n r i I I ( F r a n c u z i u I ta liji
u d o b a H e n r i k a II), o b j a v l je n u 1952. s v e li k im b r o j e m
f a k s i m i l a š i f r i r a n i h p i s a m a u p r il o g u . D r R e b e c a R o s e ll
P l a n a s r e k o n s t r u i r a l a j e k lju č e v e k o j i m a s e k u b a n s k i
r e v o l u c i o n a r J o s é M a r ti s lu ž io u s v o jo j k o r e s p o n d e n c i j i
p r i j e d i z a n j a u s t a n k a n a K u b i; u j e d n o j e p r o č i t a l a n e k e
d o t a d n e d e k r i p t i r a n e d ije lo v e n j e g o v ih p i s a m a . U p r o ­
š lo m j e s t o l j e ć u N ije m a c D i e tr i c h C. v o n R o m m e l o b j a ­
v io k lju č n o m e n k l a t o r a k o j im s e f r a n c u s k i k r a lj H e n r i k
IV s lu ž io u k o r e s p o n d e n c i j i s M a u r i c e o m M u d r im . B a b -
b a g e o v e i W h e a t s to n e o v e d e k r i p t a ž e p i s a m a e n g le s k ih
v l a d a r a iz X V II s to lje ć a u la z e u is tu k a te g o r iju . T o s u
s a m o n e k i o d m n o g ih p r i m j e r a k o je b i s m o m o g li n a v e s ti.
N e m a s u m n j e d a j e p o m i s a o n a s k i d a n j e v e la , k o je
s t o t i n a m a g o d i n a k r ije n e k u p o r u k u , m a m a c k o j e m u
m o ž e m a l o t k o o d o lje ti. N a t o n i s u i m u n i č a k n i p r o f e ­
s i o n a l n i k r ip t o lo z i , lju d i k o ji n e p r e s t a n o r je š a v a j u k r ip -
to g r a m e i k o jim a je to s v a k o d n e v n i p o s a o . E tie n n e B a-
z e r i e s j e j e d a n o d o n i h k o ji n i s u m o g li o d o l je ti . R ije š io
j e m n o g e n o m e n k l a t o r e F r a n je I, F r a n je II, H e n r i k a IV,
M i r a b e a u a i N a p o l e o n a , a li j e n a jv e ć i n a p o r u l o ž io u
r j e š a v a n j e k r i p t o g r a m a z a k o ji j e s m a t r a o d a s a d r ž i r j e ­
š e n je j e d n e o d n a jz a m a m n ij ih h i s t o r i j s k i h e n ig m i —
i d e n t i t e t a » Č o v je k a s a ž e lje z n o m m a s k o m « .

G o d i n e 1891. m a j o r G e n d r o n iz f r a n c u s k o g g e n e r a l ­
š t a b a z a p e o j e u iz u č a v a n ju v o jn i m a r š a l a N ic o la s a d e
C a t in a t a , j e d n o g a v o j s k o v o đ e L u ja X IV . Z a p e o j e n a
d v j e m a š i f r i r a n i m p o r u k a m a k o je j e C a t i n a t u b i o u p u ­
t io k r a lj, i n a d v j e m a k o je m u j e p o s l a o L o u v o is , m i n i s ­
t a r r a t a . V id je v š i d a n e m o ž e d a lje , G e n d r o n j e z a tr a ž i o

178
p o m o ć o d B a z e r ie s a , k o ji j e p o g l e d a o te k r i p t o g r a m e i
z a ti m s m i o n o u s t v r d i o d a ć e ih r ije š iti — š to j e G e n d r o -
n a j a k o z a č u d i lo j e r s u ih b e z u s p j e h a b ili p o k u š a l i r i ­
j e š i t i n e k i d r u g i k r ip t o lo z i . O d a k l e B a z e r i e s u t a n a o k o
l u d a s a m o u v j e r e n o s t ? O n j e o p a z io d a š if a r s k i b r o je v i
i d u o d 1 d o 5 0 0 i d a u k r i p t o g r a m i m a i m a s v a s ila p o ­
n a v lja n ja , p a j e z a k lju č io d a s u ti š if a r s k i b r o je v i u g la v ­
n o m s u p s t i t u t i z a s lo g o v e o t v o r e n o g te k s t a . U t o v r ije ­
m e ( to j e s t, k a d s e G e n d r o n o b r a t i o B a z e r i e s u ) r je š a v a ­
n ja n o m e n k l a t o r a b ilo j e p r il ič n o r ije tk o , j e r je te le g r a f iz­
b a c io iz ig re s v e n o m e n k l a t o r s k e s is te m e . M o ž d a j e u p r a ­
v o t o b i o g la v n i r a z lo g n e u s p je h a o n i h d r u g ih k r ip to lo g a .
B a z e r i e s j e n a j p r i j e iz r a d io t a b e l u f r e k v e n c ij a 12.125
g r u p a k o je s u s e n a la z ile u k r i p t o g r a m i m a . T a k o j e u s ­
t a n o v i o d a j e g r u p a s n a jv e ć o m f r e k v e n c ij o m 22 ( b ila j e
u p o t r i j e b l j e n a 187 p u t a ) , d a iz a n je d o la z i g r u p a 124
( u p o t r i j e b l j e n a 185 p u t a ) , p a g r u p a 4 2 (1 8 4 p u ta ) , g r u p a
311 (1 4 5 p u t a ) , g r u p a 125 (127 p u t a ) . . . i t a k o d a lje .
K a k o B a z e r ie s , n a r a v n o , n ije r a s p o l a g a o n i k a k v o m t a b ­
l ic o m f r e k v e n c i j a s lo g o v a u f r a n c u s k o m je z ik u , n ije m u
p r e o s ta lo d ru g o n e g o d a p o g a đ a . P re tp o s ta v io je d a su
s lo g o v i s n a jv e ć o m f r e k v e n c ij o m n e k e j e d n o s l o ž n e r i j e ­
č i, k o je j e p o r e d a o p o p r e t p o s t a v l j e n o m r e d u f r e k v e n ­
c ije . T o s u b i le o v e rije č i: le, la, les, de, d es, d u , a u , il, et,
v o u s , q u e . . . ( im e n ič k i č la n o v i, p r ij e d lo z i k o ji d o la z e
i s p r e d p o s v o jn o g g e n itiv a , p r i j e d l o g i s p r e d d a tiv a , lič n a
z a m j e n i c a u t r e ć e m lic u j e d n i n e , v e z n ik »i«, lič n a z a m je ­
n i c a u d r u g o m lic u m n o ž in e , i i z r ič n i v e z n ik »da« ili z a ­
m j e n i c a » k o ji« , » k o ja « . . . ). P o š a v š i z a ti m o d s i g u r n e č i­
n j e n i c e d a s e r ije č le s e n n e m i s ( n e p r ija te lji, p r o ti v n ic i )
č e s t o p o j a v l ju j e u v o jn im p o r u k a m a , B a z e r i e s j e t u r ije č
r a z b i o n a s lo g o v e , a o n d a s n j o m p o v e z a o n e k o l i k o b r o ­
j e v a š t o s u s e p o ja v ili u k r i p t o g r a m i m a n e k o l i k o p u t a
u s a m o n e z n a t n o iz m ij e n je n i m v a r i j a n t a m a . P r e t p o s t a ­
v io j e d a t e v a r i j a n t e p r e d s t a v l j a j u h o m o f o n e . ( O tk r iti
h o m o f o n e p r v i j e k o r a k u r a z b i ja n j u n o m e n k l a t o r a .)
B a z e r i e s j e z a ti m p r e t p o s t a v i o d a s v e d a lj n je s e k v e n c i je
( j e d a n r e d a k = j e d n a s e k v e n c i ja ) z n a č e le s e n n e m is .

124 22 146 46 469

124 22 125 46 574
124 22 125 46 120
124 22 125 46 584
124 22 125 46 345
les en ne mi s
179
 Z a tim j e u b a c i o s v e te v r ij e d n o s t i ( h i p o t e t i č n a z n a č e ­
n ja ) n a s v a m je s ta u k r i p t o g r a m u g d je s u s e te b r o j k e
p o ja v ljiv a le . N a j e d n o m j e m j e s t u n a š a o o v o :
52 124 22 88 374 46 284
les en mi
O d m a h m u j e b ilo j a s n o d a j e t u d r u g i s lo g r ije č i les
e n n e m i s r a z b i je n n a s lo v a ; g r u p a 2 8 4 j e d n a je o d z a m j e ­
n a z a 5 ( n a s t a v a k z a m n o ž i n u im e n ic a ) , a 52 j e p o s v o j
p r i l i c i z a m j e n a z a q u e (» k o ji« ). I d u ć i t a k o k o r a k p o k o ­
r a k , B a z e r i e s j e p o t p u n o r a z b i o ta j d v o d j e l n i n o m e n k l a -
t o r , k o j e m u j e m o ž d a t v o r a c b io v e lik i B o n a v e n t u r e
R o s s ig n o l. T a k o j e o t k r i o d a s e s a s t o j i o d 587 s u p s t i t u t a
z a s lo v a , s lo g o v e , r ije č i i » n u le « , s t im d a s u » n u le « u j e d ­
n o s lu ž ile k a o i n t e r p u n k c i j s k i z n a k o v i. ( J e d a n j e z n a k
i m a o v r lo z a n im ljiv u f u n k c iju : b r i s a o j e z n a k k o ji b i m u
p r e t h o d i o .)
U p o r u c i o d 8. s r p n j a 1691, k o j u j e B a z e r i e s t a k o p r o ­
č ita o , L u j X IV d a o j e o d u š k a b ije s u š t o g a j e u h v a t i o j e r
j e j e d a n o d C a t in a t o v ih k o m a n d a n a t a , V iv ie n L a b b é
s e ig n e u r d u B u l o n d e , u n a t o č C a t in a t o v o j iz r ič ito j z a p o ­
v ije d i, p r e k i n u o o p s a d u C o n ija , g r a d a u s je v e r p o j I ta liji,
p a j e f r a n c u s k a v o js k a z b o g t o g a i z g u b ila v o jn u u Pie-
m o n t u , a t o je , n a r a v n o , g r d n o u z d r m a l o p o n o s o h o l o g a
K r a lj a S u n c a . U s v o jo j p o r u c i L u j j e n a r e d i o C a t i n a t u
d a o d m a h u h a p s i B u l o n d e a i » s p r o v e d e g a u P ig n e r o l,
g d je ć e , p o ž e lji N je g o v a v e lič a n s tv a , b i ti n o ć u d r ž a n u
ć e liji, a p o d a n u ć e s m j e ti š e t a t i n a b e d e m i m a s j e d n i m
3 3 0 30 9 « . T e d v ije b r o j k e n i s u s e p o j a v i le n i n a j e d n o m
d r u g o m m j e s t u u t im k r i p t o g r a m i m a . B a z e r ie s , k o ji j e
z n a o d a j e t a j a n s t v e n i m a s k i r a n i z a t v o r e n i k B a s t il je b io
u t a j z a t v o r d o v e d e n iz P ig n e r o la , i d a s e u B a s tilji s
n j im p o s t u p a l o k a o s v a ž n o m i u g l e d n o m o s o b o m , z a ­
k lju č io je d a g r u p a 330 o z n a č u je m a lo k a d u p o tre b lja v a ­
n u r ij e č m a s q u e ( m a s k a ) , a d a j e 3 0 9 z n a k z a t o č k u n a
k r a j u r e č e n i c e . Z a to j e o b j a v i o s v ij e tu d a j e u s p i o i d e n ­
t i f i c i r a t i » Č o v je k a s a ž e lje z n o m m a s k o m « : ta j t a j a n s t v e ­
n i z a tv o re n ik b io je B u lo n d e .
N a B a z e r i e s o v z a k lj u č a k o d m a h s e s r u č i l a b u j i c a p r i ­
g o v o r a z a s n o v a n i h n a p s i h o l o š k i m , l in g v i s ti č k i m i k r ip -
t o l o š k i m a r g u m e n t i m a . J e d a n o d a r g u m e n a t a z a s n iv a o
s e n a t o m e š t o j e B u l o n d e b i o o f i c i r r a z m j e r n o n iž e g
č in a , s v a k a k o n e č o v je k k o j e m u b i s e u z a t v o r u is k a z i­
v a li t o l i k a p a ž n j a i r e s p e k t d a s e k a s n ij e r o d i l a l e g e n d a

180
k a k o j e » Č o v je k s a ž e lje z n o m m a s k o m « z a p r a v o n e z a ­
k o n i t i s in L u ja X IV . O s im to g a (to j e b io lin g v is tič k i a r ­
g u m e n t ) , t e k s t u o b l i k u u k o j e m u g a j e d e k r i p t i r a o B a-
z e r i e s z n a č i o b i d a j e L u j n a p i s a o »s m a s k i r a n i m č o v je ­
k o m « , tj. d a j e b i la r ije č o d v j e m a o s o b a m a ( B u l o n d e u
i n e k o m č o v je k u s m a s k o m ) . U d e k r i p t i r a n o m t e k s t u
s ta j a lo j e a v e c u n m a s q u e ( z a p r a v o : a v e c u n m a s q u é , »s
m a s k i r a n i m č o v je k o m « , j e r s e u k r i p t o g r a m i m a a k c e n t i
n i s u p is a li) , a n e e n m a s q u e (s m a s k o m ) . B a z e r ie s o v a
d e k r i p t a ž a iz a z v a la j e v e li k u i p o m n u p o t r a g u za g r u ­
p o m 3 3 0 u m n o g o v e ć im n o m e n k l a t o r i m a k a s n ij ih
f r a n c u s k i h v l a d a r a , a li o n a n ije n ig d je p r o n a đ e n a .
G la v n i j e a r g u m e n t p r o t i v t e o r i j e d a j e B u l o n d e
» Č o v je k s a ž e lje z n o m m a s k o m « t o Š to j e o n 1708, tj. p e t
g o d i n a p o s li j e s m r t i t a j a n s t v e n o g a m a s k i r a n o g z a t v o r e ­
n i k a P i g n e r o l a i B a s tilje , j o š b io živ.
N e k e d r u g e d e k r i p t a ž e , m a n j e b r z o p l e t e o d B a z e r ie -
s o v e , p o s ta v l ja j u n a g la v u o d a v n a p r i h v a ć e n a i d u g o p o ­
š t i v a n a g l e d i š t a o n e k i m p o v i je s n im d o g a đ a ji m a . J e d n a
o d t i h d e k r i p t a ž a d a l a j e n e o č e k i v a n u p o d r š k u m u tn o j,
a li n i k a d k o n k r e t n o d o k a z a n o j t e o r i j i d a j e a t e n t a t n a
A b r a h a m a L i n c o ln a o r g a n i z i r a o n je g o v m i n i s t a r r a ta ,
a m b i c i o z n i i b a h a t i E d w in S t a n t o n . P o to j te o r i ji a t e n t a t
n a L i n c o ln a b io j e s a s t a v n i d i o z a v j e r e n i č k o g p l a n a d a
s e S t a n t o n i n je g o v i i s t o m iš lj e n ic i d o m o g n u v la s ti i
J u g u n a m e t n u te ž a k i s u r o v m ir .
R a y A. N eff, a p o t e k a r u N e w J e r s e y u i p a s i o n i r a n i
p r o u č a v a te lj a m e r ič k o g a g ra đ a n s k o g ra ta , k u p io je
1962. u n e k o m a n t i k v a r i j a t u , z a 5 0 c e n ti, u v e z a n i k o m ­
p l e t č a s o p i s a C o l b u r n ’s U n ite d S e r v ic e M a g a z in e z a d r u g u
p o l o v ic u 1864. L is ta ju ć i p o n j e m u p r i m i j e t i o j e d a s e n a
u n u t r a š n j i m m a r g i n a m a n e k i h s t r a n i c a n a la z e , n a p i s a n i
o l o v k o m , n e k a k v i z n a k o v i n a l i k n a š if r u . T a k o j e t e k s t
š to g a j e n a š a o n a 183. s t r a n i z a p o č i n ja o o v im z n a k o v i ­
m a: J 0 5 0 F X 2 S P N F 6 U I F S F 8 X B M L F
E . . . N eff se o b r a tio L e o n a rd u F o u s c h é u , s a m o z v a n o m
p r o f e s i o n a l n o m k r i p t o l o g u iz C o l l in g s w o o d a u N e w
J e r s e y u , k o ji j e b r z o u s ta n o v i o d a j e rije č o n a jje d n o ­
s ta v n ijo j i n a jla k š o j š ifri š to s e m o ž e z a m is liti, to je s t šifri
u k o jo j s v a k o s lo v o a l f a b e t a i m a k a o š if a r s k i s u p s t i t u t
s lo v o š t o d o la z i o d m a h iz a n j e g a u n o r m a l n o m a l f a b e ­
tu , s t im d a o n i b r o je v i o z n a č u j u r a z m a k e i z m e đ u rije č i.
D e k r i p t a t k r i p t o g r a m a n a 183. s t r a n i c i b i l a j e p r i l i č n o

181
 d u g a a l e g o r i č n a p j e s m a k o j a j e z a p o č i n j a l a o v i m r ij e č i ­
m a : »U n o v o m R i m u t r i č o v je k a , J u d a , B r u t i š p iju n , ž iv ­
je la , a p o s t a t i k r a l j e m k a d A b r a h a m u m r e s v a t r o j i c a
k a n i l a . . . « N e f f j e p r o n a š a o i n iz m n o g o d u ž i h p o r u k a ,
» š if r ir a n ih « t a k o d a s u s e n a p o j e d i n i m s t r a n i c a m a č a ­
s o p i s a s ta v l ja l e t o č k e i s p o d ž e lj e n i h s lo v a k o j a s u s e
o n d a č i t a l a r e d o m s lije v a n a d e s n o i o d o z d o p r e m a
g o r e . S a m a p r i č a z a p o č i n ja l a j e n a 106. s t r a n i c i k o m p l e ­
ta : » B io j e d e s e t i t r a v n j a š e z d e s e t p e t e k a d s a m s a z n a o
d a j e p l a n s t u p i o u a k c iju . . . « N a s t a v a k s e m o g a o n a ć i
n a 107. s tr a n ic i : » E c e r t j e o b a v i o s v e k o n t a k t e , d o g o v o ­
r e n o j e d a d j e l o b u d e iz v r š e n o č e t r n a e s t o g [ d a t u m a t e n ­
t a t a n a L in c o ln a ] . N is a m z n a o i d e n t i t e t u b o j ic e , a li s a m
z n a o g o to v o sv e d ru g o u č a su k a d s a m o to m e ra z g o ­
v a r a o s E . S.« N a 120. s t r a n i c i s to ji p o d a t a k d a j e »u z a ­
v je ru b ilo u p le te n o n a jm a n je je d a n a e s t č la n o v a K o n ­
g r e s a « . N a 245. s t r a n i c i n a la z i s e z l o k o b n i z a p is : » B o jim
s e z a s v o j ž iv o t. L. C. B .«
T k o j e b i o L. C . B .? N a v a n js k o j m a r g i n i j e d n e s t r a ­
n i c e k o m p l e t a N e f f j e u s p i o r a z v iti n e v id l ji v o m t i n t o m
n a p i s a n p o t p i s L a f a y e t te a C. B a k e r a , š e f a L i n c o ln o v e
t a j n e p o lic ije . N e f f s m a t r a d a s u E . S . u o n o m t e k s t u , n a ­
p i s a n o m s lo v i m a o z n a č e n i m t o č k i c a m a , in ic ija li E dvvi-
n a S t a n t o n a , i d a j e z a p r a v o o n b io » J u d a « u o n o j p j e s ­
m i. Z a š to u p r a v o » J u d a « ? I z a š t o u p r a v o S t a n t o n , a n e
n e t k o d r u g i ? T e z a d a j e r ij e č o S t a n t o n u t e m e lj i s e n a
S t a n t o n o v u d o k a z a n o m h i m b e n o m d r ž a n j u p r e m a L in -
c o ln u , n a to m e d a se o n p o ta jn o o d u p ir a o m n o g im
p r e d s j e d n i k o v i m p o t e z i m a u K o n g r e s u . » B r u tu s « ? T o
b i l a k o m o g a o b iti L i n c o ln o v u b o j ic a , J o h n W ilk e s
B o o t h , k o ji j e b i o p o z n a t i g l u m a c i s p e c i j a l i s t z a u l o g e
u S h a k e s p e a re o v im k o m a d im a , p a ta k o i za u lo g u B ru -
t a u » J u liju C e z a ru « . A t k o j e b io » š p iju n « ? N a t o p i t a n j e
o d g o v a ra je d a n o d k r ip to g ra m a : »D a s e k a s n ije n e p ita ­
te š to se d o g o d ilo s a š p iju n o m , re ć i ć u v a m d a je to b io
I. L a f a y e t te C. B a k e r . 2—5—68.« N e f f s m a t r a d a j e » E c e rt«
z a p r a v o b i o T h o m a s T. E c k e r t , š e f v o j n ih t e l e g r a f a ; B a ­
k e r j e n je g o v o i m e n e t o č n o t r a n s k r i b i r a o s a m o z a to š to
n a 107. s t r a n i c i k o m p l e t a n e m a s lo v a k s v e d o v r h a s t r a ­
n ic e , a o n n ije h t i o n a p r a v i t i t a k o v e lik i r a z m a k u šif­
rira n ju p o ru k e . D ok se s p re m a o d a o d e u F o rd o v o k a ­
z a li š te (F o r d ’s T h e a tre ), u k o j e m u ć e b i t i u b i je n , L i n c o ln
j e p o z v a o v is o k o g a i s n a ž n o g m a j o r a E c k e r t a d a o d e s
n j im k a o n je g o v t j e l o h r a n i t e l j ; E c k e r t j e t o o d b i o r e k a v ­

182
ši d a i m a v a ž n o g i n e o d g o d i v o g p o s l a u u r e d u , a li to
v e č e n ije u o p ć e o t i š a o u u r e d n e g o j e u t r e n u t k u a t e n ­
ta ta b io k o d k u ć e .
L a k o je m o g u ć e d a je B a k e r (n o to r n i š a rla ta n , lu p e ž
i la ž ljiv a c ) o s t a v i o t u p o r u k u k a k o b i n a p a k o s t i o S ta n -
t o n u i E c k e r t u . A li N eFfa n ije z a d o v o ljilo t o p r e v i š e j e d ­
n o s t a v n o r j e š e n j e i i š č e p r k a o j e i n d i r e k t n e d o k a z e d a je
n e tk o o tro v a o B a k e ra a rs e n o m , v je ro ja tn o d a ga ta k o
u š u t k a . T r e b a n a p o m e n u t i j o š n e š to . B a k e r j e u o n o m
k o m p l e t u i s p i s a o t o č k i c a m a p o r u k u k o j a g la si: » I m e n a
z a v j e r e n i k a n a la z e s e u p r v o m s v e s k u o v o g a g o d iš ta .«
M o ž d a ć e s v ije t s a z n a ti p r a v u i s t i n u o a t e n t a t u n a L in -
c o l n a —a li s a m o a k o n e k o m p o đ e z a r u k o m d a p r o n a đ e
n e s t a l i p r i m j e r a k k o m p l e t a p r v o g p o l u g o d i š t a C o l­
b u r n ’s U n ite d S e r v ic e M a g a z in e a z a 1864, k o ji j e p r i p a d a o
B ak eru .

183
P A R A K R IP T O L O G IJA
 24
G LASO V I PREDA K A

S v a k e g o d i n e u j e s e n o z b ilja n i s ta l o ž e n i č a s o p i s
J o u r n a l o f H e lle n ic S t u d ie s o b ja v lju je s v o j j e d i n i b r o j z a
t u g o d i n u . U n je g o v im s e č l a n c i m a i z v a n r e d n o i s c r p n o ,
d o n a j m a n j i h p o j e d i n o s t i , iz la ž u n e k a m a n j a o t k r i ć a i
s p o z n a j e d o k o j ih s e u p r a v o d o š l o u p r o u č a v a n j u g r č k e
f ilo lo g ije ili k n již e v n o s ti, o p e k e o d k o j ih s e m a lo - p o m a -
lo g r a d i z g r a d a č o v je k o v i h z n a n ja . S til j e s u h i h la d a n ,
b e z t r u n k a e m o c ije , n a s lo v i č l a n a k a s u z d rž ljiv i.
U b r o j u z a 1953. o b ja v lje n j e j e d a n n a p i s k o ji s e p o
v a n js k o j f o r m i n ije r a z l ik o v a o o d s t a n d a r d n i h . T e k s t j e
s a č i n j a v a l a » g u š ta r a « g r č k i h g l a g o l s k ih n a s t a v a k a i g r a ­
m a t i č k i h o b lik a ; n a s lo v j e b io j e d n a k o s u z d r ž ljiv k a o sv i
d r u g i n a s lo v i; » T ra g o v i g r č k o g d i j a l e k t a u m i k e n s k i m
a r h i v a m a .« A li u m a š t i č i t a l a c a J o u m a l a e v o c i r a o j e
b u č n u r a v n i c u o k o v j e t r o v i t e T r o je , z a r đ a l e k a c ig e s u k ­
r a s i m a o d k o n j s k e g r iv e H o m e r o v i h j u n a k a , b e d e m e i
t o r n j e v e I liju m a , d r e v n u K r e t u i n je z in e f r e s k e p l e s a č a
s b i k o m , z l o k o b n i l a b i r in t , M i n o t a u r a , T e z e ja , K u ć u
D v o s je k le s je k ir e .
Z a š to t e e v o k a c ije ? Z a p r a v o j e ta j č l a n a k b i o iz v je š ta j
o d e k r i p t i r a n j u j e d n o g a n e s t a l o g p i s m a , t a k o z v a n o g L i­
n e a r n o g B p ism a , š to se u re z iv a lo u g lin e n e p lo č ic e jo š
u v r i j e m e k a d s u p o s v ije tu h o d a l i A h il i A g a m e m n o n ,
H e l e n a i M e n e la j. T a d e k r i p t a ž a b i la j e n a jn o v i ja u d u ­
g o m n iz u d e k r ip ta ž a k o je su o m o g u ć ile d a p ro g o v o ri
n ije m o k a m e n je , k o je s u u č in ile d a p r e d n a š im o č im a

187
 o ž iv e f a r a o n i i N in iv a , z a je d n o s g o l e m o m p a n o r a m o m
d r e v n i h c iv iliz a c ija , o m o g u ć i l e g l a s o v i m a n a š i h p r a d a v ­
n i h p r e d a k a , š to s u š u tj e li t i s u ć a m a g o d i n a , d a n a m s e
ja v e — d a p ro g o v o re . N e k e o d tih d e k rip ta ž a m o ž e m o
s lo b o d n o u v rs titi m e đ u n a jp le m e n itija d o s tig n u ć a lju d ­
s k o g d u h a . B e z n jih n e b i s m o b ili m o g li p r o č i t a t i t a j a n ­
s t v e n e n a p i s e o n i h k o ji s u u m r l i u d a v n in i.
N a č in k a k o s e r je š a v a o ta j p r o b l e m i m a n e k a z a je d ­
n i č k a o b ilje ž ja i z a j e d n ič k e p o s t u p k e s k r i p t o a n a l i z o m .
Z a p r a v o j e o v d je lin g v is tič k i p r o b l e m d o n e k l e la k š i, j e r
n ije b i lo ž e lje d a s e p r ik r ij e , d a s e š i f r i r a z n a č e n j e t e k ­
s ta ; a li, i s t o d o b n o j e te ž i, j e r , d a b i s e d e k r i p t i r a o n e k i
p r a d a v n i t e k s t , m o r a s e p o n e k a d r e k o n s t r u i r a t i č ita v j e ­
d a n n a m a n e p o z n a t je z ik . L in g v is tič k i s e p r o b l e m z a ­
p ra v o s u k o b lja v a s d v a p r o b le m a — p r o b le m o m p is m a
i p r o b l e m o m je z ik a ; s v a k i o d n jih — p i s m o i je z ik —
m o g u b i ti ili p o z n a ti ili n e p o z n a t i. M o g u ć a s u č e t i r i s l u ­
č a ja , č e t i r i s itu a c ije .
U S l u č a j u O p o z n a ti s u n a m i p i s m o i je z ik . T u p r o ­
b l e m a z a p r a v o n e m a . ( S v a k i p i s m e n i E n g le z m o ž e p r o ­
č i t a t i s v a k i e n g le s k i te k s t, a k o j e n a p i s a n s t a n d a r d n i m
a l f a b e t o m .) U S l u č a ju I j e z ik j e p o z n a t, a li n ije p o z n a t o
p i s m o . T o j e n a j j e d n o s t a v n i j a s itu a c ija , i s t o v j e t n a s a s i­
t u a c i j o m u k o j u n a s d o v o d i k a k v a s u p s t i t u c i j s k a š if r a .
A k o j e p i s m o a l f a b e t s k o , p o s t u p a k d e k r i p t a ž e s lič a n je
o n o m e p ri d e k rip tir a n ju n e k e m o n o a lfa b e ts k e s u p s titu ­
c ije ; a k o j e p i s m o s lo g o v n o ( k a o n a p r i m j e r j a p a n s k o
p i s m o k a n a ), d e k r i p t i r a s e s lič n o k a o n o m e n k l a t o r s k i
s is t e m ; a k o j e p i s m o l o g o g r a f s k o ( n a p r i m j e r k in e s k o ) ,
k r i p t o g r a m s e r je š a v a k a o k o d . U S l u č a j u I I p o z n a t o
n a m j e p i s m o , a li n e p o z n a j e m o je z ik . A m e r i k a n a c k o ji
n e z n a t a l ij a n s k i m o ž e č it a ti n a g la s n o v i n s k i č l a n a k n a ­
p i s a n n a t a l ij a n s k o m , m o ž e g a č a k p r i l i č n o t o č n o č it a ti
— a li n e r a z u m i j e s m i s a o o n o g a š t o č ita . P r o b l e m s k o ­
j i m s e h i s t o r i j s k i d e k r i p t e r s u o č a v a u S l u č a j u I I s lič a n
j e z a p r a v o p r o b l e m u p r e d k o jim b i s e n a š a o n e k i A m e ­
r i k a n a c k o ji b i p o k u š a o n a u č i t i t a l i j a n s k i — b e z u č ite lja ,
b e z r j e č n i k a i b e z g r a m a t i k e t a l i j a n s k o g je z ik a , p o m a ž u ­
ći se s a m o p o n e k o m ilu s tra c ijo m u z te k s t, p o n e k im e n ­
g l e s k i m p r i j e v o d o m t a l i j a n s k i h t e k s t o v a ili p o z n a v a ­
n j e m t a l i j a n s k o m s r o d n i h je z i k a k a o š t o s u f r a n c u s k i,
š p a n jo l s k i, p o r t u g a l s k i i l a t in s k i . U S l u č a j u I I I n e z n a m o
n i j e z ik n i p i s m o . A k o s u je z ik i p i s m o n a s t a l i u n e k o j
k u l t u r n o j iz o la c iji, a k o j e iz o la c ija b i l a p o t p u n a p a n ije

188
b i lo n i k a k v i h k o n t a k a t a s d r u g i m k u l t u r a m a , d e k r i p t a -
ž a j e n e m o g u ć a . P a ip a k , s i t u a c i j a n ije u v ije k t a k o c r n a .
U p o č e t k u p r o u č a v a n j a m o g u t a k a v je z ik i t a k v o p i s m o
b i ti p o t p u n o n e p o z n a t i, a li s e o n d a , n a t e m e lj u v a n js k ih
o b a v j e š t e n j a ( o b i č n o v l a s t i t i h i m e n a k o ja p o z n a je m o iz
n e k e d r u g e k u l t u r e ) , u t v r đ u j e z v u k o v n a v r ije d n o s t, iz­
g o v o r , z n a k o v a to g a p i s m a , a z a ti m se , u z p o m o ć s r o d ­
n i h j e z i k a ili k a k v a p r ij e v o d a , r e k o n s t r u i r a s a m je z ik .
Z a p ra v o se ta k a v p r o b le m n a k o n s ta n o v ite to č k e sv o d i
n a p r o b l e m e p r e d k o je d e k r i p t e r e p o s ta v l ja j u S l u č a j I i
S l u č a j II.

D e k r i p t a ž e S lu č a ja I n a li k s u p o n e k a d n a » š k o ls k e « ,
u d ž b e n i č k e p o s t u p k e e l e m e n t a r n e k r ip t o a n a l iz e .
U l je to 1946. E d o u a r d D h o r m e , u g l e d n i o r ij e n ta li s t,
d e k a n V is o k e š k o l e z a p o s t d i p l o m s k i s tu d i j n a p a r i š k o j
S o rb o n n i, p o č e o je p r o u č a v a ti n e k e n a tp is e n a đ e n e u
r u š e v i n a m a B ib lo s a , u S iriji, d r e v n o g f e n i č a n s k o g a g r a ­
d a p o k o j e m u j e d o b i l a i m e B ib lija . P is m o k o jim s u b ili
n a p i s a n i ti n a t p i s i p o d s j e ć a l o j e n a h ije r o g lif e , a li a k o b i
s e č i t a l o k a o h ije r o g lif i, d o b i v a o s e p o t p u n o b e s m i s l e n
t e k s t . P o d a c i o lo k a c iji g d je s u n a đ e n i ti n a t p i s i i o nji-

rfi T t & t < + 3 * 3^ , 7 v

t * A r . ¡71
* X ^ A
y & ^ %y x y &

V A S J n ” ') 7 ? ~l r ) ^ 4 5_
i v * 171 * & ^ pj

•Ht |W ^
%

P lo č ic e n a đ e n e u B i b l o s u p o m o ć u k o jih j e E d o u a r d D h o r m e z a p o č e o
o d g o n e t a n j e la ž n ih h ij e r o g l if a

189
 h o v o j p r ib l iž n o j s t a r o s t i p o t a k n u l i s u D h o r m e a n a z a ­
k l ju č a k d a j e j e z i k n a n j im a ( b ilo j e u p o t r i j e b l j e n o o k o
100 s lik a - z n a k o v a ) g o to v o s a s v i m s i g u r n o f e n i č a n s k i .
B r o j z n a k o v a u k a z iv a o j e n a t o d a j e t o p o s v o j p r il ic i
n e k a k v o s l o g o v n o p is m o , tj. d a s v a k i z n a k p r e d s t a v l j a
n e k i s lo g , n a p r i m j e r ta. A li, n e v o lj a j e b i la u t o m e š to
s e u o b i č a j e n o f e n i č a n s k o p i s m o s lu ž ilo s e m i t s k i m s i s t e ­
m o m p is a n ja , k o ji s e te m e lj i n a p i s a n j u s a m o s u g la s n ič -
k i h k o s t u r a r ije č i. ( E n g le s k e r ij e č i m is te r , m a s te r , m u s te r ,
m y s te r y i m a s te r y b ile b i p o t o m p o s t u p k u s v e n a p i s a n e
j e d n a k o : m s tr .) B u d u ć i d a n i t k o n ije z n a o k a k o z a p r a v o
z v u č e (tj. k a k o s e iz g o v a r a ju ) r ije č i, D h o r m e s e n ije m o ­
g a o n a d a t i d a ć e o t k r i t i s a m o g l a s n i k e t o g a s lo g o v n o g
p i s m a . A li, k a k o s u F e n ič a n i, n a r o d k o ji j e n a p i s a o te
te k s t o v e , p o z n a v a l i s a m o g l a s n i k e , p a s e m o g lo p r e t p o s ­
ta v i ti d a s u s e o v d je p o s lu ž ili r a z l i č i t i m z n a k o v i m a z a
r a z l ič i te s lo g o v e k a o š t o s u ta, ti i tu , D h o r m e j e m o g a o
o č e k i v a t i d a ć e u t im t e k s t o v i m a p r o n a ć i r a z l ič i te z n a ­
k o v e z a o n o š t o j e z a n je g a ( z b o g n e p o z n a v a n j a s a m o g ­
l a s n i k a ) m o g lo b i ti s a m o t
T e p o t e š k o ć e i z a p r e k e n i s u o b e s h r a b r i l e 6 5 -g o d iš -
n je g u č e n j a k a , k o ji j e b i o d o b i o o r d e n L e g ije č a s t i (L é­
g io n d 'H o n n e u r ) z a z a s lu g e š t o i h j e u p r v o m e s v je t s k o m
r a t u s t e k a o k a o k r i p t o a n a l i t i č a r , i k o ji je , z a j e d n o s t r o ­
j i c o m k o le g a , p r i j e to g a , 1929, v e ć d e k r i p t i r a o j e d n o n e ­
p o z n a to p ism o . Z a to s e s a d a s m io n o b a c io n a b ib lo s k e
p s e u d o h i j e r o g l i f e . D e k r ip t a ž u j e z a p o č e o s p r e t p o s t a v ­
k o m d a s e d a m v e r t i k a l n i h o z n a k a u l ije v o m k u t u j e d n e
p l o č i c e p r e d s t a v l j a d a t u m n e č ije v la d a v in e .

Z a to s a m b e z u s tr u č a v a n ja p r e tp o s ta v io d a č e tiri
z n a k a i s p r e d z n a k o v a z a b r o j e v e z n a č e b ’š n t (u g o ­
d in i, u g o d i n a m a ) . P r e d n o s t t e h i p o t e z e b i l a j e u
to m e š to m i je d o p u š ta la d a se, u tv rđ u ju ć i z v u k o v ­
n u v r i j e d n o s t n e k o g z n a k a , n e o b a z i r e m n a n je g o v
iz g le d . T a č e t i r i s lo v a (b, š, n, t) u b a c i o s a m z a ti m
n a s v a m j e s t a u t e k s t u g d je s u s e n a la z ili o d g o v a ­
r a j u ć i z n a k o v i, a o n d a s a m p r a z n a m j e s t a n a s t o j a o
p o p u n i t i g r a d e ć i v j e r o j a t n e r ije č i, k o j è m i j e s u g e ­
r i r a l o m o je p o z n a v a n j e f e n i č a n s k o g je z i k a . U p r ­
v o m r e t k u P lo č ic e C p r o n a š a o s a m t a k o g r u p u n-š.
K a k o j e t o b i l a b a k r e n a t a b l ic a , r e k o n s t r u i r a o
s a m č i t a v u t u r ij e č u b a c iv š i n a o n o p r a z n o m j e s t o
h d a d o b i j e m r ije č n h š ( b a k a r , b r o n c a ) . Z n a k h

190
 ( p o i s t o v j e ć e n t a k o s a z n a k o m n a t a b l i c a m a k o ji j e
p r i k a z i v a o p t ic u ) o m o g u ć i o m i j e d a u 6. i 10. r e t ­
k u k o m p l e t i r a m g r u p u —b h , d o k u č iv š i d a j e p o s r i ­
j e d i r ije č m z b h ( o lta r ) . S lo v o m , d o k o je g a s a m
t a k o d o š a o , u p o t r i j e b i o s a m u 14. r e t k u , u b a c iv š i
g a k a o n je g o v o p r e t p o s l j e d n j e s lo v o . T a k o s a m
d o b i o r ije č b ’tm -, k o ja j e m o g la b i ti s a m o o z n a k a
z a m je s e c , tj. »u T a m m u z u « (b ’tmzJ. D o b io s a m
d a k l e j o š j e d a n z, k o ji s a m o z n a č i o k a o M o ja
d a lj n ja p r e t p o s t a v k a b i l a j e d a i s p r e d n a z n a k e
m j e s e c a s i g u r n o s to ji o z n a k a d a n a . K a k o u č i t a ­
v o m 14. r e t k u n ije b i lo n i k a k v e b r o jk e , i k a k o s a m
u n j e m u n a š a o g r u p u š-š, p r e t p o s t a v i o s a m d a u
k o m p l e t n o m o b l i k u t a g r u p a g la s i š lš (tri). Ali, n a ­
k o n n iz a j a l o v i h p o k u š a j a d a t a k o i d e n t i f i c i r a n i I
u b a c i m n a d r u g a m j e s t a u t e k s t u i d o b i j e m s u v is le
r ije č i, s h v a ti o s a m d a o n a r ije č i p a k n ije š lš ( tr i)
n e g o š d š (š e s t), p i s a n o u p r i m i t i v n o m o b l ik u . Iz a
g r u p e š d š ( š e s t) m o g la j e d o ć i s a m o r ije č z a » d a n «
u p l u r a l u , k a o » g o d in e « u 15. r e t k u . Z a to s a m tu
g r u p u (iz a š d š ) p r o č i t a o k a o y m m (ya m im ). T im e
s a m i d e n t i f i c i r a o y i j o š d v a m . S v e z n a k o v e k o je
s a m ta k o o tk riv a o p r e n o s io s a m n a sve d ru g e ta b ­
lic e n e p r e s t a n o i d e n t i f i c i r a j u ć i n o v e v r i j e d n o s t i
( z n a č e n ja ) z a z n a k o v e , n e p r e s t a n o i g n o r i r a j u ć i
f o rm u z n a k o v a , ru k o v o d e ć i se s a m o k o n te k s to m .
S v a t k o t k o s e b a v i t i m o b l i k o m k r ip t o g r a f ij e , u
k o j e m u s u o l o v k a i b r i s a l o v je č n o u a k c iji, t k o s e
b a v i o v im p o s l o m u k o j e m u č o v je k n e p r e s t a n o
s tv a ra i o b a r a h ip o te z e sv e d o k n e o tk rije k o n a č ­
n e v rije d n o s ti — s h v a tit ć e k a k o s a m o p s je d n u to
ra d io , d a n ju i n o ć u , sv e d o k n a p o k o n n is a m u s p io
r e k o n s t r u i r a t i ta j s lo g o v n i a lf a b e t , r a z o t k r i t i fe n i-
č a n s k e r ije č i k o j e s u s e iz a n j e g a s k r i v a le i t a k o
p r o č i t a t i t e k s t z a k o ji s u s t r u č n j a c i b ili r e k l i d a s e
n e m o ž e d e k r ip tir a ti a k o se n e ra s p o la ž e n e k im
d v o je z ič n im te k s to m .

B ilo j e i d r u g i h d e k r i p t a ž a n a t p i s a iz k a te g o r ij e S l u ­
č a ja I k o j e s u j u r i l e t a k o b r z i m t e m p o m . G o d i n e 1928.
p l u g n e k o g s e lj a k a k o ji j e o r a o j e d n o p o lje n e d a l e k o o d
o b a l e S ir ije z a p e o j e o n e k a k v u p l o č u z a t r p a n u t a n k i m
s lo j e m z e m lje . S e lja k j e d i g a o p l o č u i i s p o d n je o t k r i o
g r o b n i c u . A r h e o lo z i s u n a r e d n e g o d i n e u s t a n o v i l i d a s e

191
 i s p o d o b l iž n je g a 20 m e t a r a v i s o k o g h u m k a , n a z v a n o g
R a s Š a m r a , k r ij u o s ta c i d r e v n o g a g r a d a U g a r ita . U j e d ­
n o j z a t r p a n o j k o m o r i p r o n a š l i s u p e d e s e t a k g l in e n ih
p l o č i c a s t e k s t o v i m a p i s a n i m n e p o z n a t i m k u n e if o r -
m n i m ( k lin o v im ) p i s m o m . T a j p r v i n a la z ( s lije d ili s u
d r u g i ) o b j a v i o j e j e d a n o d a r h e o l o g a , d r C h a r l e s V iro l-
le a u d .
O n j e u p o p r a t n o j r a s p r a v i u p o z o r i o d a j e 26 o d 27
z n a k o v a n a u g a r i t s k i m p l o č i c a m a s li č n o z n a k o v im a
a k a d i j s k o g k u n e i f o r m n o g p is m a , a li n e m a j u j e d n a k o
z v u k o v n o z n a č e n je . Č ita o c i č l a n k a - k o ji je , n a r a v n o ,
b i o n a m i j e n j e n s t r u č n j a c i m a - z n a li s u d a a k a d i j s k a v a ­
r i j a n t a k u n e i f o r m n o g p i s m a ( k o jo m s u s e s lu ž ili a s ir s k i
i b a b i l o n s k i je z ik ) im a n e k o l i k o s t o t i n a z n a k o v a i d a j e
u g l a v n o m s lo g o v n a . U g a r its k e r ije č i n a u g a r i t s k i m p l o ­
č i c a m a b i le s u p o d i j e l j e n e k r a t k i m o k o m i t i m z n a k o m .
N e k e s u r ije č i b ile n a p i s a n e s a m o j e d n i m z n a k o m , n e k e
s u i m a l e d v a ili t r i z n a k a , n e k e č e t i r i , a v e o m a j e m a l o
b i lo r ije č i s v iš e o d č e ti r i z n a k a . V i r o l l e a u d j e iz to g a z a ­
k l ju č io d a j e t u p o sv o j p r i l i c i p o s r i j e d i k o n s o n a n t s k o
p i s m o ( p is m o k o je s a d r ž i s a m o s u g la s n i k e ) ; n a t o j e
u k a z iv a la i o k o l n o s t d a s u p l o č i c e n a đ e n e u k r a j u u k o ­
j e m s u u v ije k d o m i n i r a l i s e m i t s k i je z ic i.
V i r o l l e a u d j e n a p o m e n u o j o š n e š to : n a j k r a ć i te k s t,
n a t p i s n a č e t i r i b r o n č a n e d r š k e z a s je k i r e , d u g š e s t z n a ­
k o v a , v j e r o j a t n o p r e d s t a v l j a i m e n j i h o v a v la s n ik a . N a
p e t o j d r š c i n a la z il a s e i s p r e d t i h š e s t z n a k o v a n e k a k v a
r ij e č o d č e t i r i s lo v a ; V i r o l l e a u d j e p r e t p o s t a v i o d a o n a
v j e r o j a t n o z n a č i » s je k ira « , » s je k iric a « ili » m o tik a « . O p a ­
z io je , t a k o đ e r , d a s e z n a k o d t r i v e r t i k a l n a k lin a , k o ji
s to ji i s p r e d v j e r o j a t n i h v l a s t i t i h i m e n a , p o ja v lju je i u p r ­
v o m r e t k u j e d n e p lo č ic e , p a j e u o n o j r a s p r a v i iz n io
p r e t p o s t a v k u d a ta j z n a k m o ž d a z a m j e n j u j e s e m i t s k o
s lo v o l, i d a z n a č i p r i j e d l o g »k«, » k a« ili »u«.
V i r o l l e a u d o v a r a s p r a v a d o š l a j e 22. t r a v n j a 1930. u
r u k e d r a H a n s a B a u e r a , f ilo lo g a s a S v e u č il iš t a H a lle a ,
u N je m a č k o j. V is o k , s n a ž a n m u š k a r a c , p r a v a l ju d e s k a -
r a , B a u e r j e u t o v r ij e m e i m a o 52 g o d i n e , a b io j e o d ­
l ič a n p o z n a v a l a c n e s a m o z a p a d n o e v r o p s k i h i b l i s k o i s ­
t o č n i h , n e g o i d a l e k o i s t o č n i h je z i k a . O d m a h j e o d l u č i o
d a p o k u š a d e k r i p t i r a t i t e p l o č i c e . I m a o j e s ta n o v i to ,
k r i p t o a n a l i t i č a r s k o i s k u s t v o k o je j e s t e k a o u p r v o m
s v j e t s k o m r a t u , s lič n o k a o D h o r m e u F r a n c u s k o j . N je ­

192
g o v a t e h n i k a d e k r i p t i r a n j a t e m e lj il a s e u p r v o m r e d u
n a s t a t i s t i c i ( k a o s v a o p ć a r j e š e n j a u k r ip t o a n a l iz i ) , a
t e k u d r u g o m r e d u n a p o g a đ a n j u v j e r o j a t n i h r ije č i r a d i
k o m p l e t i r a n j a r ije č i t e k s t a . (T o j e j e d n a o d m a l o b r o j n i h
a r h e o l o š k i h d e k r i p t a ž a k o ja s e d r ž a l a t o g a r a n g a p r i o r i ­
te ta .)
Z a p o č e o j e o d p o z n a t i h r e z u l t a t a p r o u č a v a n j a s lo v a
k o ja s e u z a p a d n o s e m i t s k i m j e z i c i m a p o ja v lju ju k a o in i­
c ija li, n a s t a v c i ili j e d n o s l o v n e rije č i. I z m e đ u o s ta lo g , t a
s u i s t r a ž i v a n j a p o k a z a l a d a s lo v a m , k i p o b a v lja ju s v e
t e tr i s lu ž b e . N a o r u ž a v š i s e t o m s p o z n a jo m , B a u e r je
k o l a c i o n i r a o ta j s p i s a k s a s lič n im , š t o g a j e n a č in i o o d
z n a k o v a p i s m a k o jim s u b ili p i s a n i t e k s t o v i n a u g a r it-
s k im p l o č i c a m a .
U s p o r e đ u j u ć i z a ti m t e d v ije lis te B a u e r j e z a k lju č io
d a d v a z n a k a n a p l o č i c a m a p r e d s t a v l j a j u ili rt ili t. Z a tim
je , p r i h v a t i v š i o n u V i r o l l e a u d o v u p r e t p o s t a v k u o z n a k u
/ i u z e v š i j e d a n o d » sv o jih « z n a k o v a (m ), p o č e o u t e k s t o ­
v i m a p l o č i c a t r a g a t i z a v j e r o j a t n o m r ije č ju m l k (k ra lj,
v l a d a r ) . P r o n a š a o j u je , i t a k o i d e n t i f i c i r a o z n a k z a k. Z a ­
t i m j e p o t r a ž i o s v e r ije č i n a p l o č i c a m a u k o jim a s e n a ­
la z io n e k i o d t ih z n a k o v a ( s a m ili s d r u g im a ) , p a je , o t ­
k r iv a j u ć i t a k v e r ije č i i s lu ž e ć i s e p o s t u p k o m v j e r o j a t n ih
rije č i, i d e n t i f i c i r a o d a lj n je z n a k o v e . Z a p e t d a n a i d e n t i ­
f ic i r a o j e 2 0 z n a k o v a . K a d j e t o t e s t i r a o n a o n o j č e tv o -
r o s l o v n o j r ij e č i n a d r š c i s je k i r e , z a k o ju j e V i r o ll e a u d
p r e t p o s t a v i o d a z n a č i » s je k ira « , d o b i o j e g rzn , a to j e se-
m i t s k a r ij e č k o ja z n a č i u p r a v o — » s je k ira « . D v a d e s e t o s ­
m o g t r a v n j a ( š e s t d a n a n a k o n š to j e p r o č i t a o V i r o ll e a u ­
d o v u r a s p r a v u ) B a u e r j e o s v o m o t k r i ć u o b a v ij e s ti o
f r a n c u s k e a r h e o l o g e , a 4. l ip n j a o b j a v i o j e p r e l i m i n a r n i
iz v je š ta j u n o v i n a m a V o s s is c h e Z e itu n g . U t o m j e iz v je š ­
t a j u iz n io i d e n t i f i c i r a n e v r i j e d n o s t i z a t, r, n i a le f ( je d a n
g u t u r a l n i g la s ) i d e k r i p t a ž e i m e n a b o g o v a B a 'a la , A s ta r-
t e ( I š ta r e ) , A š e r a i E la .
U i s t o v r ij e m e i D h o r m e j e r a d i o n a d e k r i p t a ž i tih
t e k s t o v a . (N a la z io s e u J e r u z a l e m u i n ije u p o č e t k u z n a o
z a B a u e r o v a is tr a ž iv a n ja .) I o n j e p o č e o o d V i r o ll e a u d o -
v e s u g e s t i je u v e z i s a s lo v o m l. »T aj m i j e s u g la s n i k
o m o g u ć i o d a d o đ e m d o r ije č i b 1 (B a 'a l, im e b o g a ), k o j a
s e p o n a v lj a u s v im r e c i m a P lo č ic e b r . 14«, n a p i s a o je
D h o r m e 15. k o lo v o z a . »Ali o n d a s a m , n a s v o ju n e s r e ć u ,
p o š a v š i o d s u g la s n i k a b, š t o j e b ilo i s p r a v n o , p r o č i t a o

13 - S i l r a n t i p r o t i v ¿ p i j u n a IV 193
 n a n e k o l i k o m j e s t a b n (s in ) m j e s t o d a p r o č i t a m b i
{bath, k ć e r k a , ili bayt, k u ć a ) i o b r a t n o — š to j e b i lo p o ­
g re šn o . T a k o sa m p o g re š n o p ro tu m a č io d v a č e s to u p o ­
t r e b l j a v a n a s lo v a , n i t, i z a to s u s v i m o ji d a ljn ji p o k u š a j i
m o r a l i o s t a t i b e z u s p je š n i. N a t r a g n a p r a v i p u t v r a t i o m e
j e d a n č l a n a k š to m i g a j e [u J e r u z a le m ] o k o s r e d i n e lip ­
n ja p o s l a o [iz L o n d o n a ] p r o f e s o r W . F. A lb r ig h t . . . T o
j e b io č l a n a k u k o j e m u j e p r o f e s o r H a n s B a u e r , s a
S v e u č il iš t a H a lle a , o b ja v io d a j e o t k r i o k lju č t e k s t o v a iz
R a s S a m r e . . . N is a m d o d u š e d o b i o B a u e r o v a lf a b e t , a li
p o d a c i k o ji s u s e iz n o s ili u s p o m e n u t o m č l a n k u n a v e li
s u m e n a z a k lj u č a k d a s e B a u e r o v a l f a b e t s la ž e , o s im u
p o g l e d u n a jv iš e d v iju - tr iju z n a k o v a , s a l f a b e t o m k o ji
s a m s a s t a v io n a t e m e l j u p o d a t a k a u n je g o v u č l a n k u i n a
t e m e l j u v l a s t i t i h is tr a ž iv a n ja .«
Z a t o j e v r ij e m e i V i r o ll e a u d d e k r i p t i r a o u g a r i t s k e
p lo č ic e . Z a p o č e o j e p r e t p o s t a v k o m o z n a k u / i p o t r a ž i o
n a p l o č i c a m a r ije č k o ja im a l u s r e d i n i i k o ja b i m o g la
z n a č i ti m l k ( k ra lj) . P r o n a š a o j u je , z a ti m j e p r o n a š a o r i ­
j e č B a ’al, a n a k r a j u i s p is a k u k o j e m u s u s e n a la z ili s l o ­
v i m a s r o č e n i b r o je v i. T a k o j e k o m p l e t i r a o a l f a b e t i u p ­
r a v o s e s p r e m a o d a t o o b ja v i, k a d g a j e B a u e r u t o m e
p r e t e k a o . J e d n a k o k a o D h o r m e , n i V i r o l l e a u d s e n ije
s lo ž io s a s v im B a u e r o v i m v r i j e d n o s t i m a . B a u e r , k o ji j e
k o r e s p o n d i r a o s D h o r m e o m i u s p o r e đ i v a o s v o je r e z u l ­
t a t e s n je g o v im a , u s k o r o j e o t k r i o d a g a j e g r e š k a n e k o ­
g a u g a r i t s k o g p i s a r a , k o ji j e z a b o r a v i o s ta v i ti j e d n u o z ­
n a k u z a o d v a ja n j e rije č i, o d v e la n a p o g r e š a n p u t i d a s u
z a to n j e g o v e p r v e i d e n t if i k a c i je s lo v a k i m , k a o i k a s ­
n ije i d e n t i f i k a c i j e s lo v a p, q, s i š, b i le z a p r a v o n e i s p r a v ­
n e. T o je »sa s a v rš e n im s m is lo m za p o š tiv a n je n a u č n e
is tin e « o t v o r e n o p r i z n a o u p i s m u k o je j e 3. l i s t o p a d a
p o s l a o D h o r m e u . Ali, d r u g e n je g o v e i d e n t i f i k a c i j e b i le
s u d o v o l jn o t o č n e d a d o đ e d o k l ju č e v a z a d e k r i p t i r a n j e
te k s t o v a . T a k o s u t r o j i c a u č e n j a k a rije š ili, š to s a m o s t a l ­
n o š t o z a je d n ič k i , a l f a b e t k o jim j e b i o n a p i s a n , k a k o j e
r e k a o g l a s o v i ti a r h e o l o g C y r u s G o r d o n , » n a jv a ž n iji k o r ­
p u s a n t i k n e l i t e r a t u r e o t k r i v e n d o s a d u X X s to lje ć u « .
O d a k l e t a g r a n d i o z n a o c je n a ? P o s to ji, n a im e , b e z b r o j
p a r a l e l a , i s t o v j e t n o s ti , i z m e đ u u g a r i t s k e l i t e r a t u r e i B i b ­
lije . N a j e d n o j u g a r i t s k o j p lo č ic i m o ž e m o p r o č i t a t i : » D o ­
is ta , d u š m a n e s v o je , B a 'a le , d u š m a n e s v o je ć e š s m r v iti,
p o b i t ć e š s v o je p r o tiv n ik e .« U P s a lm u 92 s to ji: » D o is ta ,
d u š m a n i tv o ji, o J a h v e , tv o ji ć e d u š m a n i p r o p a s t i : r a s -

194
p r š i t ć e s e s v i š t o č in e z lo .« * N a d r u g o j j e d n o j p lo č ic i
s p o m i n j u s e » r o s a s n e b a , r o d n o s t z e m lje « , a u K n jiz i
P o s ta n k a i m a m o to is to , i t o o d r ije č i d o rije č i: » N e k a
ti B o g d a j e r o s u s n e b a i r o d n o s t z e m lje . . . « N a j e d n o j
u g a r i t s k o j p l o č i c i k a ž e s e z a B a ’a lo v o k r a lje v s tv o : » T v o ­
j e j e k r a l j e v s t v o v je č n o , v l a d a v i n a ć e tv o ja p o t r a j a t i z a
s v a p o k o l je n ja « , d o k s e u P s a l m u 145 k a ž e o J a h v e u :
» K r a lje v s tv o tv o je k r a l j e v s t v o j e v je č n o , t v o ja j e v l a d a ­
v i n a z a s v a p o k o lje n ja .« C a k i J o b o v a d ir ljiv a e k s p r e s i j a
v je r e : » Ja d o b r o z n a d e m : m o j I z b a v ite lj ž iv i i p o s lje d n ji
ć e o n n a d z e m l jo m u s ta ti!« k o j u j e H ä n d e l u g la z b io u
M e siji, m o ž d a j e s a m o e h o j e d n e u g a r i t s k e p lo č ic e :
» Z n a m d a A le in - B a ’a l živi!«
P o m o ć u ta k v ih u s p o re d b i m o g u se p ro tu m a č iti m n o ­
g e b e z t o g a n e r a z u m l j iv e r ije č i u B ib liji, a m o g u s e o b ­
ja s n iti i n e k i č u d n i p o s tu p c i, o b ič a ji i z a b ra n e . N a p r i­
m je r , u č e n j a c i m a n ije b i o j a s a n p r a v i r a z lo g j e d n e z a ­
b r a n e k o j a s e n a v o d i u K n jiz i I z la s k a , a g la s i: » N e k u h a j
k o z l e t a u m l i j e k u n j e g o v e m a jk e !« — i k o j a j e t e m e lj ko-
še ra , ž id o v s k e z a b r a n e d a s e m e s o m ij e š a s m li je č n im
n a m i r n i c a m a . M e đ u ti m , j e d n a u g a r its k a * p l o č i c a n a k o ­
jo j s to ji: » K u h a j k o z lić a u m li je k u , a j a n j e u k i s e l u m li­
je k u !« n a g o v ij e š ta v a d a s u s e m o ž d a s t a r i Z id o v i iz p r ­
k o s a d ig li p r o t i v t o g o b i č a j a k a n a a n s k i h n a r o d a , n e b i
li s e i t a k o o d n j ih o d v o jili. I m e E l ( im e u g a r i t s k o g
b o g a , k o je j e B a u e r p r o n a š a o u s v o m e p r v o m r je š e n ju )
i d e n t i č n o j e s i m e n o m ž id o v s k o g b o g a J a h v e u K n jiz i
P o sta n k a , (s t im d a s e č e š ć e p o ja v lju je u u z v iš e n o m p l u ­
r a l n o m o b l i k u E l o h im ) . N a u g a r i t s k i m p l o č i c a m a č a k
s e p o j a v l ju j e i m e Ivv (iz k o je g j e m o ž d a n a s t a l o i m e J a h ­
v e ), a s â m B a ’al, k a o b o ž ji s in , b iv a s m a k n u t i u s k r s a v a !
R j e š e n j a S lu č a ja I I ( p is m o j e p o z n a to , a je z ik n e p o z ­
n a t ) z a p r a v o n i s u k r i p t o l o š k e d e k r i p t a ž e n e g o lin g v is ­
t i č k e r e k o n s t r u k c i j e n e p o z n a t a je z ik a . O b a v lje n o i h j e
m n o g o , p o g o t o v o u r a z d o b l j u n a g lo g r a z v o ja lin g v is tik e
u X I X s to l j e ć u .
G o ts k i, n a js t a r i ji p o z n a ti g e r m a n s k i je z ik , i z u m r o j e
n e g d j e u X s to l j e ć u . P r e ž iv io j e s a m o u t a k v i m r u k o p i ­
s im a s la tin s k im a lf a b e to m k a o š to je p re d iv n i C odex
A r g e n tin s , p r i j e v o d č e t i r i j u e v a n đ e l ja . P r a v a v o js k a n j e ­
m a č k ih z n a n s tv e n ik a r e k o n s tr u ir a la je n je g o v u g r a m a ­

* S v i c i t a t i iz B ib lije : » B ib lija - S t a r i i N o v i z a v je t« , » S tv a r n o s t« , Z a ­
g r e b 1968. — P re v .

195
 tik u , z n a č e n j e rije č i, n j ih o v i z g o v o r - i u s p u t r a s v i je t li la
e v o lu c i ju d a n a š n j i h je z ik a . D r e v n i p e r z ijs k i, je z ik k o jim
s u n a p i s a n a Z e n d —A v e s ta ( s v e te k n jig e s t a r i h P e r z ija n a -
c a ), r e k o n s t r u i r a n j e n a p o r i m a A n q u e t i l a d u P e r r o n a ,
R a s m u s a R a s k a , E u g e n e a B o u r n o u f a , N ie ls a L u d v ig a
W e s t e r g a a r d a i A. V. V V illiam sa J a c k s o n a . P r a s la v e n s k i,
d o n e k l e r e k o n s t r u i r a n p r a j e z i k iz k o je g a s u s e ra z v ili
s v i s la v e n s k i je z ic i, r e k o n s t r u i r a n j e s lič n o , a i s t o t a k o
i s ta r o s l a v e n s k i , č iji s u r a z b a c a n i f r a g m e n t i n a đ e n i u c r ­
k v e n im r u k o p is im a .
M o ž d a j e n a jz a n im ljiv iji p r i m j e r S lu č a ja I I r e k o n ­
s t r u k c i j a tzv. t o h a r s k o g je z ik a . Z n a n s t v e n e e k s p e d i c ij e ,
k o je s u d e v e d e s e t i h g o d i n a p r o š l o g s t o l j e ć a is t r a ž i v a l e
ru š e v in e n e k a d a š n jih g ra d o v a u is to č n o m T u r k e s ta n u
( n a j z a p a d n i j e m d ije lu K in e ), p r o n a š l e s u o n d j e s v e ž n je -
v e n e k a k v i h g o to v o s a v r š e n o s a č u v a n i h m a n u s k r i p a t a ;
t a k o s u s e o d l i č n o k o n z e r v i r a l i z a h v a l ju j u ć i » p o p u t b a ­
r u t a « s u h o j k lim i i č in j e n ic i d a ih j e z a t r p a o p ije s a k . U s­
ta n o v lje n o je d a je je d n a s k u p in a m a n u s k r ip a ta p is a n a
b r a h m i n s k i m p i s m o m (B r a h m i), k o j e s e u p o t r e b l j a v a l o
u d r e v n o j I n d iji i o d k o je g a s u p o t e k l a s v a k a s n ij a i n ­
d i j s k a p i s m a . A li — je z ik j e b i o p o t p u n o n e p o z n a t . P o ­
m n o m a n a li z o m F. W . K . M ü l l e r j e u s t a n o v i o d a j e z a ­
p r a v o r ij e č o d v a je z i k a k o ji p r i p a d a j u v e lik o j i n d o e v ­
r o p s k o j p o r o d i c i je z ik a . N a z v a o ih j e » t o h a r s k i A« i »to-
h a r s k i B « . Isfjihova j e r e k o n s t r u k c i j a d o n i j e l a u č e n j a c i ­
m a z n a č a j n o iz n e n a đ e n je : p r e m d a s u t o b ili n a jis to č n i ji
j e z ic i i n d o e v r o p s k e p o r o d i c e je z ik a , b ili s u v iš e n a li k n a
z a p a d n e n e g o n a i s t o č n e je z i k e t e s k u p i n e . A t o je , n a ­
r a v n o , o b a s j a l o n o v i m s v je t lo m p r e t h i s t o r i j s k e m i g r a c i ­
j e u C e n t r a l n o j A ziji.
U t a k v i m r e k o n s t r u k c i j a m a f ilo lo z i s e k o r i s t e p r i j e v o ­
d i m a ( o b i č n o u o b l ik u d v o j e z i č n i h n a tp i s a ) , g l o s a m a
( z a b i lj e š k a m a n a m a r g i n a m a m a n u s k r i p a t a , u k o j i m a s e
o b j a š n j a v a j u z n a č e n j a n e ja s n i h , n e p o z n a t i h ili s t r a n i h
r ije č i) i r a z n i m n a p o m e n a m a u t e k s t o v i m a n a d r u g i m
j e z i c i m a o z n a č e n j u n e k i h r ij e č i j e z i k a k o ji s e r e k o n ­
s t r u i r a . F ilo lo z i r a s p o l a ž u s d o v o l j n o p o d a t a k a o t o m e
k a k o s e je z ic i i n t e r n o ra z v ija ju , e v o lu i r a j u , d a m o g u
la k o p r e p o z n a ti n e k o lik o n o r m a ln ih tip o v a je z ič n e m i­
j e n e , a k o s e n a n jih n e g d je n a m j e r e . J e d a n p r i m j e r t a k ­
v e n o r m a l n e m i j e n e j e s t e n g le s k i p a r » m a n , m e n « (č o v ­
j e k , lju d i); t a k v a j e m i j e n a p o z n a t a p o d s t r u č n i m n a z i­
v o m u m l a u t ( p rije g la s ) , a s a s t o j i s e u t o m e d a s e j e d a n

196
 s a m o g la s n ik p r o m ij e n i u d r u g i p o d u tj e c a je m g la s a k o ji
d o la z i iz a n j e g a . U p r i m i t i v n o m g e r m a n s k o m p lu r a l o d
m a n b i o j e m a n n i; a l i i z g o v a r a j u ć i t u r i j e č G e r m a n i s u ,
a n t ic ip ir a j u ć i i p lu r a la , p o m ic a li a u u s t im a p r e m a n a ­
p r i j e d , p a s e o n p r e t v o r i o u e, k o j i s e z a d r ž a o i n a k o n
š t o j e o t p a o i p lu r a la . P o s t o j e i d r u g i o b lic i g la s o v n e m i­
j e n e ( a s i m i l a c i j a , d i š i m i l i z a c i j a , d i f t o n g i z a c i j a it d .) , š t o
s v e o m o g u ć u j e d a r e k o n s tr u ir a m o e v o lu c iju z v u k o v a
u n a t r a g , k a o d a u n a t r a g v r t im o film , i d a t a k o s t iž e m o
d o p o č e t k a e v o lu c ij e n e k o g je z ik a . T i p r in c ip i p o m a ž u
i u u tv r đ iv a n j u r a z lik a m e đ u j e z ic im a k o ji p o tj e č u o d
z a j e d n ič k o g j e z ič n o g p r e tk a , p a s e t a k o V o k a b u la r i s in ­
t a k s a p o z n a t o g je z ik a m o g u p o s t u p k o m a n a lo g ije is k o ­
r is titi d a s e r e k o n s t r u ir a j u i o d g o n e t n u V o k a b u la r i s in ­
t a k s a n e p o z n a t a je z ik a .
Ti s e p o s tu p c i p rim je n ju ju z a je d n o s p o s tu p c im a za
S l u č a j I u d e k r i p t i r a n j u S lu č a ja I I I . S v a k a k o j e n a j r o ­
m a n t i č n i j i p r i m j e r t a k v e d e k r i p t a ž e b i l a d e k r i p t a ž a e g i­
p a t s k i h h ije r o g lif a .

H ije r o g lif i, z a c ije lo n a j l je p š e p i s m o k o j e j e ik a d p o ­

s to ja lo , s t v o r e n i s u s a s v im i z n e n a d a n e p o s r e d n o p r ij e
u j e d i n j e n j a G o r n j e g i D o n je g E g i p ta u j e d i n s t v e n o k r a ­
l je v s tv o o k o 3 2 0 0 . g o d i n e p r ij e n a š e e r e . N a jp r ije s e p o ­
ja v l ju j u u r u d i m e n t a r n o m o b l i k u n a m a l i m p e č a t i m a i
d e k o r a t i v n i m p a l e t a m a , a li n a k o n to g a n j ih o v ra z v o j
id e b rz o . V eć u d o b a v la d a v in e Č e tv rte d in a s tije e g ip a t­
s k i s l i k a r i s li k a ju s t u p c e h i je r o g li f a n a z id o v i m a g r o b n i ­
c a u d i v o v s k i m p i r a m i d a m a ; o k o n jih s u c r v e n k a s t i lju ­
d i č u d n i h o č ij u i t ij e l a u p o k r e t u , k o ji v je č n o m a r š ir a ju ,
lo v e i j e d r e — lik o v i s u p u t n i k a u m r l o g v l a d a r a . F a r a o n i
k a o A m e n h o t e p , T u tm o z , R a m z e s , d a li s u d a s e u k l e š u
m o n u m e n t a l n i h i je r o g li f s k i n a t p i s i n a s ti j e n e d iv o v s k ih
h r a m o v a u K a m a k u i L u k s o r u . C r te ž i h i je r o g li f a lju p k i
s u c r t e ž i p tic a , z m ija , p r a v o k u t n i k a , p t ič ji h p e r a , p a s t i r ­
s k i h š t a p o v a , s to lic a , l j u d s k i h r u k u , z a s t a v a — i s t o t i n a
d ru g ih p r e d m e ta .
E g i p a t j e n e k a d a b i o u o č i m a s t r a n a c a z e m lja p u n a
ta jn i. N i t k o n ije z n a o g d je iz v ir e N il, n ije s e z n a lo z a š to
ta rije k a s v a k e g o d in e d o n o s i n o v e n a n o s e p lo d n o g m u ­
lja. G r c i s u s e č u d i l i to j v e ć u n j ih o v o d o b a p r a s t a r o j c i­
v iliz a c iji, z a k o j u j e b i l o s i g u r n o d a s e r a z v ila n e z a v is n o
o d n j ih o v e i k o j a s e v r lo s l a b o p o k l a p a l a s n jih o v im
p r e d o d ž b a m a o b a r b a r s t v u s v ih i n o z e m a c a , p a j e u z n e ­

197
m i r i v a l a n j ih o v s a m o d o p a d l ji v i o s je ć a j v l a s t i t e s u p e ­
r io r n o s ti. G o le m i n e p re m o s tiv ja z iz m e đ u is to č n ja č k ih
i z a p a d n j a č k i h g l e d a n j a n a s v ije t i ž iv o t ( p r v a s u b ila
m is t ič n a , d r u g a r a c i o n a l n a ) n ije d o p u š t a o d a d o đ e d o
p o t p u n a r a z u m ije v a n ja ; G r c i s u j a s n o o s je ć a li d a n j im a
t u n e š t o iz m ič e , d a j e p o n e š t o z a n jih n e d o k u č i v o , d a s e
iz a t e n e p r o z i r n e z a v je s e k r ij u n e k a k v a t a j a n s t v e n a z n a ­
n ja . Z a to s u p o č e li g le d a ti n a E g ip a t k a o n a iz v o r n e iz ­
re c iv e i n e d o k u č iv e m u d ro s ti Is to k a . T o š to s u se z b o g
t o g a d iv ili o n o m e š to j e P i t a g o r a n a z v a o » s im b o lič k im
i o k u l t n i m u č e n ji m a « E g ip ta j o š j e v iš e i z o b lič ilo n j i h o ­
v e i o n a k o p o g r e š n e p r e d o d ž b e o h ije r o g lif im a .
N a im e , G r c i n i s u n i k a d a u s p je l i d o i s t a s h v a t i t i b i t s l o ­
ž e n o g s i s t e m a e g ip a t s k o g p is m a . E g i p ć a n i s u im o b j a s ­
n ili z n a č e n j e n e k o l i k o h ije r o g lif a , a li o n i n i s u n i k a d a
d o k u č i l i o d n o s i z m e đ u z v u k a ( g la s a ) i s lik e , p o g r e š n o
s m a t r a j u ć i d a j e o n a le g o r ič k i . T a k o j e j e d a n g r č k i p is a c
z n a o d a E g i p ć a n i m a lik g u s k e s lu ž i z a p i s a n j e r ije č i k o j a
z n a č i » sin « , a li j e s m a t r a o d a E g i p ć a n i t a k o p o s t u p a j u
z a to š t o v j e r u j u k a k o t a ž iv o tin ja v o li s v o ju m l a d u n č a d
v iš e n e g o d r u g e ž iv o tin je . T o p o g r e š n o t u m a č e n j e h i j e ­
r o g li f a b i lo j e s a s v im u s k l a d u s p l a t o n s k o m t e o r i j o m
o b l i k a - t e o r i j o m p o k o jo j k o n k r e t n i o b j e k t i z b iljs k o g
s v ije ta o d r a ž a v a j u a p s t r a k t n e p r e d o d ž b e i d e a ln o g .
K a k o s u k r š ć a n s t v u k a s n ije o d g o v a r a l e n e k e P l a to n o v e
id e je , ta j j e p o g r e š n i d o j a m u č v r š ć e n , p a j e m o r a l o p r o ­
ć i m n o g o v r e m e n a p r i j e n e g o š t o s u h ije r o g lif i s h v a ć e n i
k a o s is t e m . N e o p l a t o n s k i f ilo z o f P l o t i n ( P lo tin u s ) , k o ji
j e r o đ e n i o d r a s t a o u E g ip tu , f o r m u l i r a o j e j e d n u t e z u
o h i je r o g lif im a ; o n a j e z a tim u n i v e r z a l n o p r i h v a ć e n a ; u
s v o jo j s u p e r i o r n o j m u d r o s t i E g i p ć a n i s u u t e s li k e ( k o je
s u v iš e o d o b i č n o g p i s m a ) u n o s i l i s t a n o v i t e s i m b o l i č k e
k v a l i t e t e p o m o ć u k o j ih s u u p u ć e n i ( p o s v e ć e n i) i n t u i t i v ­
n o o t k r i v a l i b i t s tv a r i. N e š to o d t o g s h v a ć a n j a P l o ti n j e
p r e u z e o o d s a m i h E g ip ć a n a , k o ji s u s p o s o b n o s t p i s a n j a
s m a t r a l i m a g i č n o m , a č o v je k a k o ji j e z n a o p i s a t i — p o ­
s j e d n i k o m m a g i č n i h m o ć i. P l o ti n o v j e s ta v o b a v i o h ije -
r o g li f e f a s c i n a n t n o m a u r o m e z o te r i č n o g , a u r o m t a j n i h
z n a n ja i v j e č n i h is tin a ; o n a i h i d a n a s o k r u ž u j e .
H ije r o g lif i s u u d r e v n o m E g i p tu p r e n o s i l i u z v iš e n e
p o r u k e k r a l j a - b o g a i n je g o v ih s v e ć e n i č k i h v e z ir a b o g o ­
v i m a i k r a l j e v i m p o d a n i c i m a ; r ij e č » h ije r o g lifi« z n a č i
» s v e ta p i s m e n a « . A li v l a d a v i n a s t r a n a c a , k o j a j e z a p o č e ­
la p e r z i js k o m o k u p a c i j o m g o d i n e 52 5 . p r i j e n a š e e r e i

198
k o ju s u p o s lije n a s ta v ili G r c i A l e k s a n d r a M a k e d o n s k o g
( p t o l o m e j s k a d in a s tija ) , p r e s j e k l a je v e z u i z m e đ u p is m a
i n j e g o v i h p o l i t i č k i h k o r ij e n a . P is m o j e p o s t a l o p r o f e ­
s i o n a l n a t a j n a s v e ć e n s tv a , a n a r o d j e p o č e o p is a ti sv o j
je z ik g r č k i m a l f a b e t o m š to s u g a d o n i je li n o v i v la d a r i.
H ije r o g lif s k i s e v o k a b u l a r s m a n jio , n a t p i s i s u s e sv e
v iš e s t e r e o t i p i z i r a l i . P o s lije n a d o l a s k a i p o b j e d e k r ­
š ć a n s t v a i s l o m a p o g a n s k e r e lig ije , h ije r o g li f s k a s e t r a ­
d i c i ja p o ja v ljiv a la s a m o p o n e g d j e i s a m o p o n e k a d , p r ije
n e g o š to s e p o t p u n o u g a s ila . N a jd u ž e s e o d u p i r a l a n a
o t o k u P h ila e n e d a l e k o o d p r v o g k a t a r a k t a N ila , g d je j e
f a n a t i č n o n u b i j s k o s v e ć e n s t v o b r a n i l o k u l t I z id e u ru -
š e v n im h r a m o v i m a o k r u ž e n i m s je ć a n ji m a n a n e k a d a š ­
n ju s la v u . U p r a v o j e t u n a p i s a n p o s lj e d n ji h ije r o g lif s k i
n a t p i s 394. g o d i n e n a š e e r e , a v j e r o j a t n o j e k r a t k o v r i­
j e m e p o s li j e t o g a u m r o p o s lj e d n ji č o v je k k o ji j e to p i s ­
m o u p o z n a o k a o ž iv u t r a d i c i ju . T a k o s u b o g o v i n a p u s ­
tili E g ip a t; I z id a i O z iris , R a i T o t š u tj e t ć e v iš e o d t is u ć u
g o d in a .
I p a k , o d r ž a l a s u s e s je ć a n ja n a n jih . P i r a m i d e s u s t a ­
j a l e o d o l ij e v a j u ć i v r e m e n u ; k r a j n jih s e s m i j e š i la S fin g a .
P o p u t s a b la s ti , E v r o p u je p r o g o n i l a m u t n a p r e d o d ž b a o
n a v o d n o m e g i p a t s k o m s v e z n a n ju , a o n d a s u to k o v i,
k o j e j e p o k r e n u l a r e n e s a n s a , o ž iv ili n i k a d s a s v im u g a ­
š e n u r a d o z n a l o s t š t o s u je iz a z iv a li h ije r o g lif i. L e o n Đ a t-
t i s t a A lb e r ti, v e lik i r e n e s a n s n i k r ip t o lo g , p o k u š a o
ih j e r e k o n s t r u i r a t i p o s lu ž iv š i s e o p i s o m n e k i h n a t p i s a
i p r e d la g a o je d a se u p o tre b lja v a ju za p is a n je n e u n iš ti­
v ih , n e iz b r is i v ih n a t p i s a n a s p o m e n i c i m a . D iv n a k n jig a
H y p n e r o to m a c h ia P o lip h ili, z a is t a v e l e b n o iz d a n je š to g a
j e 1499. u V e n e c iji š t a m p a o A ld u s M a n u ti u s (A ld o M a-
n u z io ) , i m a la j e n a s v o jim p r e k r a s n i m d r v o r e z i m a h ije -
r o g li f s k e a m b l e m e . V e lik d io te a k t i v n o s t i p r o iz i š a o j e
iz o t k r i ć a , 1419, j e d i n o g a a n t i k n o g m a n u s k r i p t a o h ije -
r o g lif im a ; to s u H ije r o g lifi, k n jig a a u t o r a iz IV s to lje ć a
o k o j e m u s e z n a lo s a m o d a s e z v a o H o r a p o l l o , a li je
ip a k o d m a h p r ih v a ć e n k a o a p s o lu tn o p o u z d a n a u to r i­
t e t z a ta j p r e d m e t , p a j e n j e g o v a k n jig a o d r e d i l a t o k is ­
t r a ž i v a n j a z a n e k o l i k o s t o l j e ć a u n a p r i j e d . H o r a p o l l o v je
n a p i s u p o č e t k u k r u ž i o iz r u k e u i u k u k a o r u k o p i s , a li
g a j e 1505. i z d a o k a o k n jig u A ld u s M a n u ti u s , is ti o n a j
A ld o M a n u z i o k o ji j e n e k o l i k o g o d i n a p r i j e t o g a b i o iz­
d a o H y p n e r o to m a c h ia P o lip h ili. H o r a p o l l o j e s v a k a k o
z n a o z n a č e n j e n e k i h h ije r o g li f s k i h z n a k o v a , v j e r o j a t n o

199
j e r s u m u g a o b j a s n i li s a m i E g ip ć a n i, a li n a č i n n a k o ji
j e p o v e z iv a o z n a k o v e i n jih o v s m i s a o b ija š e p o t p u n o
p o g r e š a n , i z a to n je g o v a o b j a š n j e n j a n i s u m o g la p o s l u ­
ž iti z a i n t e r p r e t i r a n j e n a tp i s a . H o r a p o l l o v e i d e j e u g la v ­
n o m s u s lije d ile id e je P l o ti n u s a , k o ji j e ž iv io s t o g o d i n a
p r ij e n je g a , u t r e ć e m s to lje ć u ; o n j e n a p r i m j e r s m a t r a o
d a h i je r o g li f k o ji p r ik a z u je lik p t i c e r e p r e z e n t i r a u p r a v o
t u p t i c u ili n e k i p o j a m š to s e s n j o m m o ž e a s o c i r a t i (n a
p r i m j e r » b rz in a « , » let«, » ja to « ). H o r a p o l l o j e b io t a k o
n a iv a n d a je , n a p r im je r , m is lio d a s e lik o r l a s t r v i n a r a
u p o t r e b l j a v a z a r ije č » m a jk a « ( š to j e i b i lo t o č n o ) z a to
š t o n e m a m u ž j a k a s tr v in a r a !
H o r a p o llo v a le g o r ič k i p r is t u p z a p r a v o je u p r o p a s t i o
m n o g a k a s n ija n a s to ja n ja d a s e o tk r ije z n a č e n je h ije ro g li-
fa. J e d a n o d o n i h k o ji s u s e u to u p u s tili, p o s ta o j e p r v i
» m o d e r n i « a u t o r i t e t z a ta j p r e d m e t . R ije č j e o P i e r i u s u
V a l e r i a n u s u , g l a s o v i tu z n a n s t v e n i k u č ije j e s v je to v n o
i m e b ilo G io v a n P i e tr o d e l l a F o s s e , i n s t r u k t o r u b u d u ć e ­
g a p a p e L e o n a X , k o ji ć e p o s li j e p o s t a t i p a p i n o s o b n i
ta jn ik . V a l e r i a n u s a j e f a s c i n ir a l o s v e š to j e b ilo u v e z i s
h ije r o g lif im a , p a j e u r a z n i m r a z d o b l j i m a n a p i s a o 58
k n jig a ; o n e s u 1556. o b j a v l je n e p o d z a j e d n i č k i m n a s l o ­
v o m H ie r o g ly p h ic a , iz u z e tn o s k l a d n o o b r a đ e n o d je lo .
S v a k a o d 58 » k n jig a « ( s v e z a k a ) o b r a đ u j e s i m b o l i č k o
z n a č e n je j e d n o g a ili v iše h ije ro g lifa ; o b ja š n je n ja s u u z e ­
t a o d H o r a p o l l a i d r u g i h k l a s i k a to g a ž a n r a . Z a to h ije -
r o g lif s k i lik s l o n a s im b o l iz ir a t j e l e s n u ili d u h o v n u » č is­
to ć u « —j e r s e s lo n o v i k u p a j u u r i j e k a m a z a p u n o g m je ­
s e c a . L ik la v a , a k o s to ji s a m , o z n a č u j e » d u h o v n u p l e m e ­
n ito s t« , a k o s to ji s lik o m v e p r a , o n d a » s n a g u d u h a i ti­
je la « ; a k o j e s a m , a li r ič e , la v o z n a č u j e » b e s ti ja l n u o k r u t ­
n o s t« , a k o j e s lik o m p ije v c a , o n d a » b o g o b o ja z n u
s k r o m n o s t « ( je r s e lav , n a v o d n o , b o ji p e r a d i ) . V a le ria -
n u s o v a k n jig a i m a l a j e n a j m a n j e j e d a n a e s t iz d a n ja i p r e ­
v e d e n a j e n a t r i s t r a n a je z ik a .
K r o z č i t a v u p o v ije s t t o g a r a z d o b l j a p r o v l a č i s e k a o
c r v e n a n i t s il n o z a n im a n j e z a h ije r o g lif e , k o je d o la z i d o
iz r a ž a ja u m n o g i m k n j ig a m a n a s t a l i m n a n a jr a z lič itijim
m j e s t i m a i u n a jr a z l i č i t ij e v r ij e m e . A li, d o k s u m n o g i a u ­
t o r i p o k u š a l i iz v u ć i iz h i j e r o g li f a o n u d u b o k u m u d r o s t
z a k o j u s e p r e t p o s t a v l j a l o d a s e k r ij e iz a n jih , n i t k o ih
n ije o z b il jn o p o k u š a o d e k r i p t i r a t i s v e d o X V II s to lje ć a ,
n a k o n š t o j e o b j a v l je n a p r v a v e ć a z b i r k a a u t e n t i č n i h hi-

200
 j e r o g l i f s k i h n a tp i s a , k n jig a J. F. H e r w a t h a v o n H o h e n -
b u r g a T h e s a u r u s H ie r o g ly p h ic o r u m .
N a jo z b iljn iji ta d a š n j i p o k u š a j d a s e o t k r i j e z n a č e n je
e g i p a t s k o g p i s m a u č i n i o j e i s u s o v a c A th a n a s i u s K irc -
h e r , n a js la v n iji i n a jp l o d n ij i e r u d i t s v o g a v r e m e n a , a u ­
t o r j e d n e k n jig e o k r i p t o lo g i ji i u n i v e r z a l n o m je z ik u i v i­
š e g o d iš n j i s v e u č iliš n i p r o f e s o r m a t e m a t i k e . A k o j e m a ­
t e m a t i č a r L e ib n iz b io d o i s t a p o s lj e d n ji s v e z n a d a r , K ir-
c h e r j e m o ž d a b io p r e t p o s l j e d n j i . Č ita v ž iv o t p o k u š a v a o
j e p o v e z a t i s v e t a d a š n j e z n a n je u n e k u v r s t u u n i v e r z a l n e
k o z m o l o g ij e u k o jo j u n i v e r z u m o m u p r a v l j a b o ž ja is tin a .
S m a t r a o j e d a k r š ć a n s t v o s a v r š e n o o d r a ž a v a t u is tin u ,
a d a j e o n a s v o j n a jv iš i p r e t k r š ć a n s k i o b l ik d o b i la u e g i­
p a t s k i m f ilo z o f s k im i m a g i js k i m t r a k t a t i m a , z a k o je se
t a d a v j e r o v a lo d a ih j e n a p i s a o H e r m e s T r is m e g is tu s ,
e g i p a t s k i s v e ć e n i k š to j e ž iv io u n a jd r e v n ij o j d a v n in i. T o
n ije b i lo t o č n o . T r i s m e g is tu s o v e t r a k t a t e z a p r a v o s u n a ­
p i s a l i r a n i k r š ć a n s k i p is c i, p a s u s e u p r a v o z a to , i a k o j e
u n j i m a b ilo m n o g o p o g a n s k i h i g n o s t i č k i h e le m e n a t a ,
u te o lo š k o m p o g le d u p o k la p a li s k rš ć a n s tv o m . K ir c h e r
je b io s ig u ra n d a, g o v o re ć i o p ć e n ito , z n a š to z a p ra v o s a ­
d r ž e h i je r o g li f s k i te k s t o v i. T o s u o n a e z o t e r i č n a z n a n ja
o k r a j n j o j r e a l n o s t i , š to s u ih p o P l o ti n u s u , to b o ž e , p o ­
s je d o v a l i s t a r i E g ip ć a n i. N a d a d a ć e , a k o u s p ij e p r o č i t a ­
ti t e t e k s t o v e , n a ć i u n j im a p o t v r d u i s p r a v n o s t i s v o je
k o z m o lo g ije , b ila j e g la v n i m o ti v n je g o v ih g o to v o n a d ­
l j u d s k i h n a p o r a d a d e k r i p t i r a h i je r o g li f s k o p is m o .
G o d i n e 1636. K i r c h e r j e o b j a v i o s v o j t r a k t a t P ro d ro -
m u s c o p tu s s iv e a e g y p tic u s . T u j e iz n io o r i g i n a l n u t e z u d a
j e k o p t s k i (je z ik n e k a d a š n j e g E g ip ta , š t o g a j e k a s n ije is ­
t i s n u o a r a p s k i , a li se, p i s a n g r č k i m a lf a b e t o m , i d a lje
u p o t r e b l j a v a o u litu r g iji k o p t s k e k r š ć a n s k e c r k v e ) » b io
n e k a d a je z ik f a r a o n a « . D r u g i m r ije č im a , p o K i r c h e r u je
k o p t s k i b io k a s n i o b l ik o n o g a is to g e g ip a t s k o g je z ik a
k o j im s u p i s a n i h i je r o g li f s k i t e k s t o v i . K i r c h e r j e t o t o č ­
n o p o g o d io , a b ila je t o č n a i n je g o v a te z a d a j e z a d e k r i p -
t i r a n j e h i je r o g li f a p r i j e k o p o t r e b n o p o z n a v a n j e k o p t-
s k o g je z ik a . N je g o v t r a k t a t L in g u a a e g y p tia c a r e s titu ía
( R e k o n s t r u k c i j a e g i p a t s k o g je z ik a , 1644) p o lo ž io j e t e ­
m e l je p r o u č a v a n j a k o p t s k o g je z ik a , k n již e v n o s ti i k u l t u ­
r e . A li, u s v o m e v e li k o m d je lu , u k o j e m u j e p o k u š a o
p r o t u m a č i t i h ije r o g lif e , K i r c h e r j e i g n o r i r a o v la s titi s a ­
v je t; u t o m d je lu , O e d ip u s a e g y p tia c u s (1 6 5 2 -1 6 5 5 ), s v a k i
s e h i je r o g li f p o i s t o v j e ć u j e s n e k i m f ilo z o f s k im p o j m o m

201
u s k l a d u s a s t a r i m a le g o r ij s k im p r i s t u p o m h ije r o g lifi-
m a, i z a p ra v o se u p o tre b lja v a k a o a rg u m e n t za to č n o s t
K i r c h e r o v e k o z m o lo g ije . K i r c h e r j e u t o m e n e v j e r o j a t ­
n o i u p r a v o s m i j e š n o z a b r a z d io . T a k o j e j e d n u g r u p u ,
k o j a j e o z n a č iv a la im e f a r a o n a A p r ie s a , » p r o tu m a č i o «
k a o : » D o b r o č in s t v a b o ž a n s k o g O z ir is a p o s t i ž u s e p o m o ­
ć u s v e t i h o b r e d a i l a n c a d o b r i h d u h o v a (G enii); s a m o s e
t a k o d o l a z i d o b l a g o d a t i k o je d a je N il.« U d r u g o m j e d ­
n o m d j e l u o h ije r o g lif im a , S p h y n x m y s ta g o g ic a , j e d n o s ­
t a v n u f r a z u » O z iris k a ž e « p r o t u m a č i o j e k a o : » Ž iv o t
s t v a r i n a k o n T r y p h o n o v a p o r a z a , v la g a P r i r o d e , k o j a s e
p o s t i ž e z a h v a lju ju ć i b u d n o s t i [b o ž ic e ] A n u b is .« N e k a
z n a č e n j a h i je r o g li f a p o g o d i o j e t o č n o , n a p r i m j e r d a tr i
v a l o v i te c r t e n e z n a č e s a m o » v o d a « n e g o i g la s m — i to
z a to š t o s e » v o d a « n a k o p t s k o m k a ž e » m u « , a li j e t i h n e ­
k o l i k o z r n a i s t i n e b ilo z a t r p a n o i s p o d b r d a p o t p u n o g
b e s m i s la . T o s u b r z o u v id je li d r u g i u č e n ja c i, p o g o t o v o
u d o b a ra c io n a liz m a š to je n a s tu p ilo n a k o n ra z d o b lja u
k o j e m u j e ž iv io K i r c h e r .
Z b o g K i r c h e r o v a n e u s p j e h a d a lj n ji h s t o i p e d e s e t g o ­
d i n a n ije u č i n j e n n i j e d a n j e d i n i z n a č a j n ij i i o z b iljn iji p o ­
k u š a j d a s e o d g o n e t n e z n a č e n j e h ije r o g lif a , i a k o j e z a n i­
m a n j e z a ta j p r o b l e m b i lo i d a lj e v e lik o , n a š t o j e s v a ­
k a k o u t j e c a l o t o š to s u s e p r o n a l a z i l i s v e n o v i h ije r o g -
lif s k i n a t p i s i . N a tzv. V e l ik o m p e č a t u (G r a n d S e a l) S je d i­
n j e n i h D r ž a v a , k o ji j e d i z a j n i r a n 1790, n a la z i s e c r t e ž e g i­
p a t s k e p i r a m i d e i lju d s k o g o k a ; r ij e č j e o r e p r o d u k c i j i
h i j e r o g li f s k o g z n a k a z a k o ji s e u t o v r i j e m e s m a t r a l o d a
o z n a č u j e b o ž a n s k u p r a v d u . ( Is ti ta j z n a k m o ž e m o d a n a s
v id je ti n a p o l e đ i n i s v a k e d o l a r s k e n o v č a n ic e .) A m b i je n t
r a d n j e M o z a r t o v e Č a r o b n e fr u le j e s t h r a m I z id e i O z iri­
sa , a m e đ u l ik o v i m a t e o p e r e s u e g i p a t s k i p r i n c i v e lik i
s v e ć e n i k . O p e r a j e b i l a i z v e d e n a p r v i p u t 1791, u v r ij e ­
m e k a d j e Z a p a d z n a o o č i t a n j u h i j e r o g li f a i s t o t o li k o
k a o t i s u ć u g o d i n a p r ij e to g a . S a m o š e s t g o d i n a k a s n ije ,
1797, G e o r g Z o e g a o b ja v lju je u v e lik o j k n jiz i o d 7 0 0
s t r a n i c a r e z i m e s v e g a š t o j e z n a l a t a d a š n j a e g ip t o lo g i j a
i iz n o s i t v r d n j u d a j e p r o b l e m h i je r o g li f a — n e r je š iv .
D v ije g o d i n e p o s li j e t o g a e g i p a t s k i n a p o l i č a r D a u t p u l
s u d je lu je k a o je d a n o d r a d n ik a u g r a d n ji tv rđ a v e š to je
t a d a š n j i f r a n c u s k i o s v a ja č i E g i p t a p o d i ž u n e d a l e k o o d
g r a d a u d e l t i N ila k o j e m u j e d o m a ć e i m e R a š id . U j e d ­
n o m tr e n u tk u D a u tp u lu p a d a p o g le d n a n e k a k v u p lo č u
n e p r a v i l n a o b l i k a o d g l a t k o g a c r n o g b a z a l ta . P o s lije s e

202
u n e k i m iz v je š ta jim a o t o m o t k r i ć u t v r d i lo d a j e p l o č a
le ž a la n a z e m lji, d o k j e p r e m a d r u g i m iz v je š ta jim a b ila
u g r a đ e n a u n e k a k a v s t a r i z id k o ji s u D a u t p u l i n je g o v i
d r u g o v i r u š ili. T e k s t u r e z a n u p l o č u b i o j e p o d i je lj e n n a
t r i t e k s t a o d k o j ih j e s v a k i b i o p i s a n d r u k č i j i m p is m o m :
h i je r o g li f i m a , g r č k i m p i s m o m , i n e k a k v i m p i s m o m z a
k o je s e p r e t p o s t a v l j a l o d a je s ir ijs k o . P i e r r e - F r a n ç o is
B o u c h a r d , v e o m a b i s t a r f r a n c u s k i o f ic i r k o ji j e n a d z i­
r a o g r a d n j u , p o m i s l i o j e d a j e m o ž d a r ije č o t r i m a r a z ­
lič it i m v a r i j a n t a m a i s to g t e k s t a i d a b i z a to g r č k i t e k s t
m o g a o p o s lu ž i ti k a o k lju č z a r j e š e n j e t a j n e h ije r o g lifa .
B o u c h a r d j e z n a o d a j e N a p o l é o n p o v e o u E g i p a t v e lik u
s k u p in u u č e n ja k a r a d i s a k u p lja n ja i p ro u č a v a n ja s ta r i­
n a , p a j e z a to p o s l a o t u k a m e n u p l o č u s v o m k o m a n d a n ­
t u s n a p o m e n o m d a j e n a đ e n a u b liz in i g r a d a š to g a E v ­
r o p l j a n i z o v u R o s e t ta .
U č e n ja c i s u v e ć n a p r v i p o g l e d u o č ili v a ž n o s t p lo č e .
U K a i r u s u o d m a h n a p r a v l j e n e k o p ije , a k a d s u s e u
p r o l j e ć e 1801. f r a n c u s k e s n a g e u E g i p tu p r e d a l e B r i t a n ­
c im a , 16. č la n u g o v o r a o k a p i t u l a c i j i o d r e d i o j e d a » K a ­
m e n iz R o s e t te « (R o s e tta S to n ë ) p r i p a d n e B r i ta n c im a .
Z a v r š io j e u B r i t a n s k o m m u z e j u u L o n d o n u , g d je s e n a ­
la z i i d a n a s , n a j u ž n o m k r a j u G a l e r i je e g i p a t s k e s k u l p ­
t u r e , k a o v j e r o j a t n o n a js la v n iji a r h e o l o š k i n a la z k o ji je
i k a d a p r o n a đ e n . P lo č a j e v i s o k a o k o 110 c m , š i r o k a o k o
7 0 c m i d e b e l a o k o 25 c m . D v a s u g o r n j a u g l a i d o n ji
d e s n i o t k r h n u t i . G r č k i t e k s t i m a 5 4 r e t k a . H i je r o g lif a s e
s a č u v a l o s a m o 14, i o d g o v a r a im p o s lj e d n ji h 28 z n a k o v a
n e k a d a š n j e g a g r č k o g t e k s t a , a li s u o d t i h 28 z n a k o v a
n e s t a l i sv i o s im d v a ju . T e k s t u s r e d n j e m d i je lu p l o č e p i­
s a n j e tzv . d e m o t s k i m p i s m o m , v r lo p o j e d n o s t a v l j e n i m
o b l i k o m h ije r o g li f s k o g p i s m a k o ji s e u p o t r e b l j a v a o u
p o s lo v n o j k o r e s p o n d e n c i j i . ( D e m o t s k o p i s m o r a z v ilo s e
iz tzv . h i j e r a t s k o g p is m a , k o je j e o p e t p o j e d n o s t a v l j e n i
o b l i k h i j e r o g li f s k o g p is m a , s t v o r e n z a t e k s t o v e p i s a n e
n a p a p i r u s u z a r a z l ik u o d t e k s t o v a n a h r a m s k i m i d r u ­
g im m o n u m e n t a l n i m n a t p i s i m a , k o ji s u p i s a n i p r a v i m
h ije r o g lif im a .) U n e k i m r a z d o b l j i m a e g i p a t s k e p o v ije s ti
t a s u s e t r i p i s m a u p o t r e b l j a v a l a z a je d n o , n a r a v n o z a
r a z l ič i te s v r h e ; t e m e lj il a s u s e n a u b i ti i s t o m p r i n c i p u
iz r a ž a v a n j a g la s o v a p o m o ć u p i s m a , a li, n a r a v n o , n a r a z ­
lič it n a č in .
G rč k i je te k s t n e k o lik o p u ta p re v e d e n . T a k o je u s ta ­
n o v l je n o d a j e d a t i r a n č e t v r t o g d a n a g r č k o g m je s e c a

203
 X a n d i k o s a ( tr a v a n j) d e v e te g o d i n e v l a d a v i n e P t o lo m e ja
V E p i f a n i ja — to j e s t 196. p r . n . e r e . S t o s e j o š s a z n a je iz
t e k s t a ? S k u p i n a e g ip a t s k ih s v e ć e n i k a , o k u p l j e n i h u n e ­
k o j v r s t i s a b o r a , iz la ž e d o b r o č i n s t v a k o ja j e v l a d a r u č i ­
n io n j i m a i E g ip tu : d a r o v e u n o v c u i ž itu h r a m o v i m a ,
o p r o s t o d n e k i h p o r e z a , o s v a ja n je g r a d a S h e k a n a , i t a k o
d a lje ; d a m u s e o d u ž e , s v e ć e n ic i o d r e đ u j u d a s e d a n n je ­
g o v a r o đ e n j a u b u d u ć e s la v i p o s e b n i m s v e č a n o s t im a , d a
s e u s v im e g i p a t s k i m h r a m o v i m a p o s t a v e n je g o v i z la tn i
k ip o v i, i d a s e t e k s t t e n j ih o v e o d l u k e , n a e g i p a t s k o m
i g r č k o m je z ik u , u k le š e , n a t r i p is m a , n a b a z a l t n e p l o č e
k o j e ć e b i ti p o s ta v l je n e u h r a m o v e u n e p o s r e d n o j b l i ­
z in i v l a d a r e v i h z la t n ih k ip o v a . U p r a v o ta j p o s lj e d n ji
p o d a t a k u g r č k o m t e k s t u p o t v r d i o j e o n o š to s e d o t o g
t r e n u tk a s m a tr a lo s a m o v je ro ja tn im — d a s u tri te k s ta
n a p l o č i t r i v e r z ije is to g te k s t a , p a ih z a to z n a n s t v e n ic i
m o g u s lo b o d n o u s p o re đ iv a ti.
A li s a m a o k o l n o s t d a j e p r o n a đ e n » K a m e n iz R o s e t ­
te « n ije , n a r a v n o , b ila d o v o l jn a d a s e s a m o d s e b e r ije š i
p r o b l e m h ije r o g li f s k o g p is m a . S y l v e s t r e d e S a c y , u t o
v rije m e n a je m in e n tn iji o rije n ta lis t, p r o f e s o r a ra p s k o g
j e z i k a n a p a r i š k o j S o r b o n n i , p o k u š a o je , v r lo r a z b o r i t o ,
p r o n a ć i u d e m o t s k o m t e k s t u o n a v l a s t it a i m e n a k o ja s u
s e s p o m i n j a l a u g r č k o m t e k s t u ; ta j j e p r i s t u p i z a b r a o
z a to š to je s m a tr a o d a je d e m o ts k o p is m o a lfa b e ts k o .
T e k s t p i s a n h ije r o g li f i m a p l a š i o j e d e k r i p t e r e z a to š to
s u u t o v r i j e m e m n o g i j o š v je r o v a li d a i m a t a j n o s i m b o ­
lič k o z n a č e n j e , i n a r a v n o z b o g s v o je o š t e ć e n o s t i . D e
S a c y j e p r o n a š a o g r u p e z a k o je s e m o g lo p r e t p o s t a v i t i
d a z n a č e » P to lo m e j« i » A le k s a n d a r « , a li v r i j e d n o s t i 15
s lo v a (u g r č k o j t r a n s k r i p c i j i t ih i m e n a ) k o j e j e t a k o r e ­
k o n s t r u i r a o , n i s u — k a d ih j e u b a c i o u d e m o t s k i t e k s t —
d a l e r ij e č i š t o b i z v u č ile k a o d a p r i p a d a j u k o p t s k o m j e ­
z ik u ili b a r e m s lič n o . D e S a c y j e z a to i s k r e n o - i o t v o r e n o
p r iz n a o d a je p o ra ž e n , i p r e d a o je sav m a te rija l š v e d ­
s k o m d i p l o m a t u , u č e n j a k u i e r u d i t u J o h a n u D a v id u
A k e r b l a d u , n a d a r e n o m l in g v i s tu i p r o u č a v a t e l j u k o p t -
s k o g je z ik a . A k e r b la d j e u d v a m j e s e c a r ij e š i o m n o g e
p r o b l e m e k o j e d e S a c y n ije u s p i o r ij e š i ti . P r im ije n iv š i
isti o p ć i p r is tu p p ro b le m u , r e k o n s tr u ir a o je d e m o ts k i
a l f a b e t o d 2 9 s lo v a ( o d k o j ih j e o k o p e d e s e t p o s t o t o č n o
r e k o n s t r u i r a o ) , a z a ti m j e p o m o ć u t o g a l f a b e t a p r o n a ­
š a o u t o m t e k s t u r ije č i k o je s u b i le v iš e - m a n je i s t o v j e t ­
n e s k o p t s k i m r ije č im a . T a k o j e d o k a z a o d a j e j e z ik s ta -

204
 l ih E g i p ć a n a b io d o i s t a u s r o d s t v u s k o p t s k i m . Ali t v r ­
d o g l a v o i n z i s ti r a n j e n a te z i d a je d e m o t s k o p i s m o p o t ­
p u n o a l f a b e t s k o ( š to n ije b ilo t o č n o ) s p r e č a v a l o j e s v a k i
d a ljn ji n a p r e d a k u r je š a v a n j u p r o b l e m a .
T r e b a n a p o m e n u t i d a A k e r b la d n ije n i t a k n u o h ije -
r o g life . N e k i lju d i, k o ji s u to p o k u š a li , p o la z ili s u o d is te
p r e t p o s t a v k e k a o n e k a d a K i r c h e r ( d a h ije r o g lif i im a ju
a l e g o r i č n o z n a č e n je ) i p o s ti g l i s u is ti u s p j e h k a o K i r c ­
h e r — to j e s t n i k a k a v . J e d a n o d n jih , š v e d s k i d i p l o m a t
g r o f P a lin , o t i š a o j e d a lje i o d s a m o g a K i r c h e r a i o d s v ih
k o ji s u p r i j e n je g a p o k u š a l i r ije š iti ta j p r o b l e m : o n j e
s e b i z a b io u g la v u d a D a v id o v i p s a lm i n i s u z a p r a v o n i š ­
t a d r u g o n e g o h e b r e j s k i p r ij e v o d e g i p a t s k i h te k s to v a .
P o š a v š i o d te te z e , P a lin j e l a n s i r a o d r u g u , j o š f a n ta s tič -
n iju : a k o b i s e h e b r e j s k i t e k s t o v i p r e v e l i n a k in e s k i,
p r o n a š a o b i s e u k i n e s k o m t e k s t u k lju č z a d e k r i p t i r a n j e
h ije r o g lifa !
G o d i n e 1814. p l o č a iz R o s e t t e p r i v u k l a j e p a ž n ju T h o -
m a s a Y o u n g a , e n g le s k o g lije č n ik a , 4 1 - g o d iš n ja k a , k o ji
s e n a u k o m b a v io k a o h o b i je m a li s i z v a n r e d n o v e lik im
u s p j e h o m : o t k r i o j e p o j a v u i n t e r f e r e n c i j e i n a t e m e lj u
to g a o ž iv io t e o r i j u o v a ln o m k a r a k t e r u s v je tlo s ti, o b j a ­
v io t e o r i j u d a o k o r a z a b i r e b o je p o s e b n i m v l a k n i m a
k o j a r e a g i r a j u ili n a c r v e n u ili n a z e l e n u ili n a l j u b i č a s t u
s v je tlo s t, m e d i c i n s k i je o p i s a o d e f e k t o s je t il a v id a p o ­
z n a t p o d n a z iv o m a s ti g m a t iz a m , d a o j e z n a č a j n e p r il o g e
t e o r i j i p l i m e i o s e k e , d e f i n i r a o tzv . k o e f i c ij e n t e la s t ič ­
n o s t i ( Y o u n g o v m o d u l) , is t r a ž i v a o tzv . e p ic i k l o i d a l n e
k r iv u lje , p a u k e , k r v n e k a p i l a r e , b o l e s t i g r u d n o g k o š a —
i p r o b l e m i m a li M je s e c a t m o s f e r u . O d l i č n o j e p o z n a ­
v a o m n o g e s u v r e m e n e je z ik e ( u k lj u č u ju ć i a r a p s k i , e tio -
p ijs k i i t u r s k i ) i n e k e d r e v n e ( h e b r e js k i , p e r z ijs k i i k o p t-
s k i). Z a h v a lju ju ć i u p r a v o p o z n a v a n j u t ih j e z i k a n a jp r i je
j e p o s t i g a o s ta n o v i t n a p r e d a k u d e k r i p t a ž i d e m o t s k o g
t e k s t a n a » K a m e n u iz R o s e tte « a z a ti m s e b a c io n a hi-
j e r o g l if e .
N je g o v a p r v a p r e t p o s t a v k a b i la j e d a o n i h ije r o g lif i
k o ji s u s m j e š te n i u n u t a r o v a l n i h » o k v ira « s r a v n o m
o k o m i t o m c r t o m n a k r a j u —š t o s e z o v u k a r t u š e —p r e d ­
s ta v lja ju i m e n a v l a d a r a i k r a l j e v s k i h lič n o s ti. Z a tim
je , u s p o r e đ u j u ć i d e m o t s k e , h i j e r a t s k e i h ije r o g lif s k e
t e k s t o v e , d o š a o d o z a k lj u č k a d a s e d e m o t s k o p i s m o
r a z v ilo iz h i je r a t s k o g , a o n o s e r a z v i lo iz h ije r o g lif s k o g
p is m a . Z n a k o v i d e m o ts k o g p is m a d o im a li s u se k a o s lo ­

205
v a k o j i m a s e o z n a č u j u g la s o v i, p a s e z a to Y o u n g u n a ­
m e t n u l o p i t a n j e m o ž e li s e p r e t p o s t a v i t i d a z n a k o v i s t a ­
r ij ih p i s a m a ( h ij e r a ts k o g i m o ž d a č a k h ije r o g lif s k o g )
n i s u z a p r a v o n i š t a d r u g o n e g o k o m p l i c i r a n i j i o b l ic i d e -
m o t s k i h s lo v a . A k o j e t o t o č n o , z a k lju č io je , m o ž e s e
p r e t p o s t a v i t i d a s u ih p i s a r i u p o k o r e n o m E g ip tu , z e m ­
lji p o d v l a š ć u s t r a n a c a , u p o t r e b l j a v a l i z a t r a n s k r i b i r a n j e
i m e n a s t r a n a c a , k o j a s e b e z t o g a n e b i m o g la t r a n s k r i -
b i r a t i u d o m a ć e p is m o . Y o u n g j e o d l u č i o t e s t i r a t i t u h i ­
p o t e z u t a k o d a p o k u š a p r o n a ć i u » k a r t u š a m a « v l a s t it o
i m e » P to lo m e j« ( k o je s e s p o m i n j a l o u g r č k o m te k s t u ) .
U p e t » k a r tu š a « d e m o t s k o g t e k s t a n a la z il a s u s e s a m o
d v a n iz a h ije r o g lif a . O s a m z n a k o v a u k r a ć o j » k a r tu š i«
p o ja v ljiv a lo s e p o n o v n o k a o p r v i h o s a m z n a k o v a u d u ­
ž o j » k a r tu š i« , u k o jo j j e b i lo 16 z n a k o v a . Y o u n g j e v id io
d a u g r č k o m t e k s t u d u ž i o b l i k » P to lo m e ja « s a d r ž i n j e ­
g o v e t i t u le , p a s e z a to k o n c e n t r i r a o n a j e d n o s t a v n i j u ,
k r a ć u v e r z iju i p o i s t o v j e t io n j e z i n ih o s a m z n a k o v a s d e ­
s e t s lo v a g r č k e t r a n s k r i p c i j e P t o l o m e j e v a i m e n a — P to-
le m a io s . T o j e u r a d i o p o d ije liv š i g r č k a s lo v a u š e s t p r i ­
lič n o p r o iz v o l jn o s a s t a v lj e n ih s lo g o v a (p, t, ole, m a , i, o s),
p r e t p o s t a v i v š i d a j e d v o s t r u k i z n a k ( d v a p e r a s t a v l je n a
o k o m ito je d n o p o k ra j d ru g o g ) je d a n z n a k , i is to ta k o d a
j e d r u g i j e d a n z n a k ( p e tlja ) n e k a v r s t a n e č u j n o g s lo v a .
T a k o j e d o b i o e g i p a t s k e e k v i v a l e n t e z a š e s t g la s o v a ,
k o je j e u b a c i o u s li č n u » k a r tu š u « p r e p i s a n u iz j e d n o g
n a tp is a n a đ e n o g n a s tr o p u h r a m a u K a m a k u . U b a c u ju ­
ć i i d e n t i f i c i r a n e v r ij e d n o s t i g la s o v a i p o g a đ a ju ć i n o v e ,
id e n tif ic ir a o je im e f a r a o n a P to lo m e ja I S o te ra , a o n d a
i s t o t a k o p r o č i t a o im e n je g o v e ž e n e B e r e n i c e .
D a lje n ije iš a o . I a k o j e t o č n o p r o t u m a č i o š e s t o d 13
i d e n t i f i c i r a n i h g la s o v a , a 3 g la s a p r o t u m a č i o d j e l o m i č ­
n o t o č n o , k o n s t a t i r a o j e d a m u n ije u s p j e l o p r o n a ć i n i
j e d a n j e d i n i s lu č a j u k o j e m u j e a l f a b e t s k i m z n a k o v im a
n a p i s a n a b i l o k a k v a d o m o r o d a č k a ( e g ip a ts k a ) r ij e č ili
v l a s t it o im e , p a z a to n e m a s m i s la p o k u š a t i d e k r i p t i r a t i
» č is te « h i je r o g li f e p o m o ć u t i h z n a k o v a . T o j e b i o p o g r e ­
š a n z a k lju č a k . T a k o s u , n a p r i m j e r , n je g o v e t o č n e i d e n ­
tif ik a c ije d o v e le d o o t k r i v a n j a n e k i h p r a v i h e g i p a t s k i h
i m e n a , n a p r i m j e r i m e n a P ta h ; o n ih je , t a k o t r a n s k r i -
b i r a n a , č a k u n i o u s v o j v o k a b u l a r , a li n ije s h v a ti o d a s u
t o e g i p a t s k e rije č i, p a j e d i g a o r u k e o d č ita v o g p o t h v a t a
i k a p i t u l i r a o . Ali, n je g o v j e d o p r i n o s b i o i z v a n r e d n o
z n a č a ja n . T o š to j e p o s ti g a o b io j e k l j u č n o v a ž a n p r o b o j,

206
j e r j e o n p r v i s h v a ti o (i d o k a z a o ) d a p o s to j e a lf a b e t s k i
e l e m e n t i u p i s m u z a k o je s e d o t a d v je r o v a lo d a j e is ­
k lju č iv o lo g o g r a f s k o i s im b o l ič k o .
O n o š to j e z a p o č e o Y o u n g , n a s t a v i o j e m la d i c m o m a -
n j a s t č o v je k p r o d o r n e g e n ija ln o s ti, s v o j e d o b n o » č u d o
o d d j e t e ta « , k o ji j e s e b i b io p o s t a v i o k a o ž iv o tn i z a d a t a k
d a o t k r i j e t a j n u h ije r o g lif a . J e a n - F r a n ç o i s C h a m p o ll io n
r o đ e n j e 23. p r o s i n c a 1790. u L o tu u F r a n c u s k o j . K a o
p e t o g o d i š n j e d i j e t e iz v e o j e s v o ju p r v u d e k r i p t a ž u : n a ­
u č io j e s â m , b e z ič ije p o m o ć i, č ita ti. S je m e n je g o v e s u d ­
b i n e p o s i j a n o j e k a d j e b io d j e č a k o d d e s e t g o d in a , k a d
m u je fra n c u s k i m a te m a tič a r J e a n -B a p tis te F o u r ie r p o ­
k a z a o u G r e n o b l e u s v o ju z b i r k u e g i p a t s k i h s ta r in a .
C h a m p o l l i o n a s e t a z b i r k a t a k o d o j m i l a d a j e » n a lic u
m je s ta « r e k a o F o u r i e r u k a k o ć e , » k a d b u d e v e lik « , p r o ­
č i t a t i š to p i š e n a t im s t a r i n a m a . O d t o g t r e n u t k a n je g o v
j e ž iv o t b io d u g a p r i p r e m a z a ta j p o t h v a t . K a d j e C h a m -
p o l l i o n u b i lo 17 g o d i n a , p r o č i t a o j e n a s t a v n i c i m a g im ­
n a z ije u G r e n o b l e u s v o j s a s t a v a k » E g ip a t u d o b a f a r a o ­
n a « ; b ili s u t a k o i m p r e s i o n i r a n i d a s u m l a d i ć a o d m a h
p r i m i l i u n a s t a v n i č k i z b o r . N a s ta v io j e s tu d i j u P a riz u ,
p a j e n a u č i o s a n s k r t , a r a p s k i , p e r z ijs k i, h e b r e j s k i i, š to
j e b i lo o d s v e g a n a jv a ž n ije , k o p t s k i . Č v r s to j e o d l u č i o d a
n e z a p o č n e s v o j ž iv o tn i p o t h v a t p r i j e n e g o š to s e z a to
p o tp u n o p rip re m i.
D e k r i p t i r a n j e h ije r o g lif a z a p o č e o j e p o m n i m u s p o r e ­
đ i v a n j e m o b ilje ž ja t r i ju p i s a m a . U p o č e t k u j e p o g r e š n o
v j e r o v a o d a j e d e m o t s k o p is m o , k o je j e z a p r a v o m la đ e ,
n a s t a l o p r i j e h ije r a t s k o g ; o s im t o g a j e t a d a j o š u p o r n o
v j e r o v a o u s i m b o l i s t i č k i z n a č a j h ije r o g lif a . I p a k , t o g a
n ije s m e t a l o d a p o t v r d i t o č n o s t j e d n e p r o n i c a v e A k e r-
b l a d o v e o p s e r v a c ij e , z a s n o v a n e n a k o p t s k o m je z i k u —
d a lik r o g a t e v i p e r e ( p o z n a t e e g i p a t s k e o t r o v n e z m ije )
p r e d s t a v l j a /, i d a ta j z n a k z n a č i » o n « ( lič n a z a m j e n i c a
m u š k o g r o d a ) k a d g o d s e n a la z i n a z a v r š e t k u n e k i h r i ­
je č i. T u j e o p s e r v a c i j u p r o š i r i o n a n e k e d r u g e z a v r š e tk e
r ije č i k o ji s u s lu ž ili k a o d r u g e lič n e z a m j e n i c e . T o j e s v a ­
k a k o b i o p r i l i č n o v e lik u s p j e h z a C h a m p o ll io n a , a li s u
g a o k o 1819. n e k e o s o b n e i p o l i t i č k e n e p r i l i k e , u k o j im a
se n a š a o , ta k o d e p r im ir a le d a je p o č e o s u m n ja ti č a k u
n a jb o l je r e z u l t a t e k o je j e p o s ti z a o . Z a t o j e p o č e o k o j e š t a
f a n t a z i r a t i , n a p r i m j e r d a lik la v a u s r e d i n i P t o lo m e je v e
» k a r tu š e « p r e d s t a v l j a v l a d a r e v o i m e u z n a č e n j u s i m b o ­
la r a t a . N a o k o t o n ije b ilo s a s v im b e z r a z lo ž n o . » R at« s e

207
 n a g r č k o m k a ž e p o le m o s , a u p r a v o j e o d t e r ije č i p o t e k ­
lo P t o lo m e je v o i m e ( k o je n a g r č k o m z n a č i » m o ć a n u
r a tu « ) .
D a s a m o g a s e b e d i s c i p li n ir a , C h a m p o l l i o n j e p o m n o
u s p o r e d i o z n a k o v e s v ih t a d a p o z n a t i h e g i p a t s k i h t e k ­
s to v a ; z a h v a lju ju ć i t o m e i s p r a v io j e o n u p o g r e š n u k r o ­
n o l o g ij u p o s t a n k a t r i j u e g i p a t s k i h s i s t e m a p is a n ja , a u s ­
p i o j e r e k o n s t r u i r a t i i e v o lu c iju j e d n o g a z n a k a iz h ije -
r o g li f s k o g p r e k o h i j e r a t s k o g u d e m o t s k o p i s m o . U p r o ­
s i n c u 1821. s t a t i s t i č k a p r e b r o j a v a n j a , k o j a j e t a d a o b a ­
v io , p o k a z a l a s u m u d a s e h i je r o g li f s k i t e k s t n a p lo č i iz
R o s e t t e s a s t o j i o d 1419 z n a k o v a , d o k g r č k i t e k s t im a
s a m o 4 8 6 rije č i. T a k o j e p o s t a l a a p s o l u t n o n e o d r ž i v a
s t a r a t e o r i j a p r e m a k o jo j j e s v a k i z n a k p r e d s t a v l j a o p o
j e d n u k o m p l e t n u r ije č . P o t a k n u t t o m s p o z n a j o m C h a m ­
p o l l i o n j e o d l u č i o t e s t i r a t i » j e d n o m z a u v ije k « h i p o t e z u
k a k o b a r e m n e k i h ije r o g lif i p r e d s t a v l j a j u g la s o v e (s lo ­
v a ). I z a b r a o j e i m e » P to lo m e j« (a li t a k o d a g a je , n a t e ­
m e l ju l in g v i s ti č k i h s p o z n a ja , t r a n s k r i b i r a o k a o P tole-
m is ). P o č e o j e o d n je g o v e d e m o t s k e v a r i j a n t e ( n a đ e n e
n a p l o č i iz R o s e t t e i s m a t r a n e a l f a b e t s k o m ) , p r e š a o z a ­
t i m n a h i j e r a t s k u v a r i j a n t u , i s n je n a h ije r o g lif s k u .
T r a n s k r i p c i j a k o j u j e t a k o d o b i o b i l a j e i s t o v j e t n a s hi-
j e r o g l i f s k o m t r a n s k r i p c i j o m n a p l o č i iz R o s e t te . B io je
t o d o k a z d a h ije r o g lif i d o i s t a p r e d s t a v l j a j u g la s o v e , p a
j e t i m e z a u v ije k s a h r a n j e n a t e o r i j a k a k o j e t o b o ž e s v a k i
h i j e r o g l i f s im b o l ič k a , z n a k o v n a e k s p r e s i j a n e k o g p o j ­
m a.
M je s e c d a n a p o s lije to g a , u s ij e č n ju 1822, C h a m p o l ­
l io n j e d o b i o o d n e k o g p r i j a t e l j a n o v u l it o g r a f ij u j e d n o ­
g a d v o j e z i č n o g n a tp i s a , p r o n a đ e n a n e k o l i k o g o d i n a p r i ­
j e to g a , 1815, n a g r a n i t n o m o b e l i s k u u P h i la e a m a . Iz g r ­
č k o g t e k s t a n a t p i s a s a z n a lo s e d a j e t o s v e ć e n i č k i a p e l
u p u ć e n d je c i f a r a o n a P to lo m e ja , i s t o g a o n o g P t o l e m e j a
k o j e g a j e v e li č a l a p l o č a iz R o s e t te ; d j e c a s u s e z v a la P t o ­
l o m e j i K l e o p a t r a . C h a m p o l l i o n j e l a k o p r e p o z n a o » k a r-
t u š u « s i m e n o m P to lo m e ja : i s t a t a k v a » k a r tu š a « s i s tim
i m e n o m n a la z il a s e i n a p l o č i iz R o s e t t e . Z a p a z io j e j o š
n e š to : d a s e n e k o l i k o h ije r o g lif a iz t e » k a r tu š e « p o n a ­
v lja u » k a r tu š i« u k o j u j e u p i s a n o i m e K l e o p a t r e — i to
n a t a k v i m p o l o ž a j im a d a j e b i l o j a s n o k a k o p r e d s t a v l j a ­
j u g la s o v e k o ji s u z a je d n ič k i t im i m e n i m a . T a k o j e p r v i
z n a k i m e n a P to le m is , č e t v o r i n a , b i o p e t i z n a k i m e n a
C le o p a tr a — t o j e s t, u o b a s lu č a j a z n a k z a p. T r e ć i z n a k

208
 i m e n a P t o l e m i s ( z n a k u o b l i k u p e tlje ) b i o j e č e tv r ti
z n a k u i m e n u C le o p a tr a : o. Č e t v r t i z n a k u i m e n u P to le ­
m is (la v ) b io j e d r u g i z n a k i m e n a C le o p a tra : l. H i je r o g lif
u o b l i k u o r la , š e s t i z n a k u i m e n u C le o p a tra , p o n a v lj a o
s e i n a d e v e t o m m j e s t u u t r i rije č i, p a j e t o z n a č ilo d a
j e t o z n a k z a a. J e d i n a n e p r a v i l n o s t s a s t o j a l a s e u t o m e
š to s u s e u d v a i m e n a u p o t r e b l ja v a la d v a r a z lič ita z n a k a za
t; C h a m p o ll io n je z a k lju č io d a j e p o s r ije d i h o m o fo n ija . J e d ­
n a k o k a o Y o u n g p r ije n je g a , p r e t p o s ta v i o je d a d v o s tr u k o
p e r o u rije č i P to le m is p r e d s t a v lj a s a m o j e d a n glas: L
K a o š t o s m o r e k li, C h a m p o l l i o n j e s v e t o u t v r d i o u s i­
j e č n j u 1822. P o s lije n e k o l i k o m je s e c i g r o z n i č a v a r a d a ,
o n j e p r e v e o h i je r o g li f s k a i m e n a g o t o v o s v ih v l a d a r a
E g ip ta o d r a z d o b lja A le k s a n d ra M a k e d o n s k o g d o ra z ­
d o b l j a v l a d a v i n e r i m s k o g a c a r a A n t o n i n a P ija . G la s o v n e
v r i j e d n o s t i ( z n a č e n ja ) d r u g i h f o n e t s k i p i s a n i h h ije r o g li-
fa o t k r i o j e k r i p t o a n a l i t i č k i m p o s t u p c i m a — s u p s t i t u c i ­
j o m u t v r đ e n i h v r i j e d n o s t i , p o g a đ a n j e m i m e n a ( s is te m
u p o t r e b e v j e r o j a t n i h r ije č i) , t e s t i r a n j e m t a k o d o b i v e n i h
h i p o t e t i č n i h v r ij e d n o s t i d r u g d j e u t e k s t o v i m a . A li n je ­
g o v a d e k rip ta ž a , n e s u m n jiv o to č n a , im a la b i s a m o d ru -
g o s t e p e n u n a u č n u v r i j e d n o s t d a s u s e z n a k o v i, k o je je
ta k o id e n tific ira o , u p o tre b lja v a li s a m o u p is a n ju s tr a n ih
v l a s t i t i h i m e n a i d a n i s u ig r a li n i k a k v u u l o g u u p i s a n j u
t e k s t o v a n a d o m o r o d a č k o m , e g i p a t s k o m je z ik u . C h a m ­
p o l l i o n j e j a s n o u v i đ a o t u d i l e m u i p o č e o s e p i t a t i j e li
d o š a o ta k o d a le k o s a m o d a g a z a u sta v i is ta b a rije r a n a
k o j u j e b io n a l e t i o Y o u n g .
Č e t r n a e s t o g r u j n a 1822. d o b i o j e r e p r o d u k c i j e n e k i h
n a tp is a n a đ e n ih u k o lo s a ln o m h r a m u k o d A b u S im b e la
n a N ilu , u k l e s a n i h u ž iv u s ti j e n u . B ilo je , n a r a v n o , j a s n o
d a j e t a j h r a m n a s t a o p r i j e g r č k o - r i m s k o g r a z d o b lja . U
j e d n o m n a t p i s u p r o n a š a o j e » k a r tu š u « s a č e t i r i z n a k a :
k r u ž n i c a s t o č k o m u s r e d i n i ( k o ja j e p r e d s t a v l j a l a S u n ­
c e ), n e k a k a v z n a k s t r i š iljk a , č ije m u j e z n a č e n j e b ilo
n e p o z n a t o , i d v a p u t p o n o v l j e n h i j e r o g l i f n a li k n a p a s t i r ­
s k i š t a p z a k o ji j e z n a o d a p r e d s t a v l j a s ( je r s e n a la z io
i u r ij e č i P to le m is ) . Iz k o p t s k o g j e z i k a C h a m p o l l i o n je
z n a o d a s e S u n c e k a ž e ra ili re; o n a j z n a k s t r i š iljk a n a ­
la z io s e u h i j e r o g l i f s k o m t e k s t u p l o č e iz R o s e t te , a č i n i ­
lo s e d a z a p r a v o p r e d s t a v l j a s lo ž e n i c u n a s t a l u o d g r č k i h
r ij e č i k o j e z n a č e » r o đ e n « ili » iz r o d iti« , p a s e m o g lo z a ­
k l ju č it i d a t a s lo ž e n i c a z n a č i » r o đ e n d a n « , » d a n r o đ e ­
n ja « . N a k o p t s k o m j e t a r ij e č g la s ila m is e , p a s u z a to o n a

14 - S i f r a n t i p r o t i v ¿ p i j u n a IV 209
 o /

« p

E v o k a k o je C h a m p o l l i o n d o š a o d o z v u č n ih v r i j e d n o s t i h ij e r o g l if a u
i m e n i m a v la d a r a .

č e t i r i h i j e r o g li f s k a z n a k a m o g l a z n a č i ti R a -m is e -s s .
C h a m p o l l i o n u j e u t o m č a s u s i n u l o d a č i t a h i je r o g li f s k u
v a r i j a n t u j e d n o g a o d n a js l a v n ij ih f a r a o n s k i h im e n a ,
i m e n a R a m s e s , i d a i m e t o g v l a d a r a z a p r a v o z n a č i » d i­
je te S u n c a « . U n a re d n o m tr e n u tk u p a o m u je p o g le d n a
d r u g u j e d n u » k a r tu š u « u k o jo j s u s e n a la z ili h i je r o g li f s
l i k o m ib is a , s v e te p t i ć e š t o j e b i la p o z n a t a k a o p t i c a
b o g a T o th a , z a ti m o n a j z n a k s t r i š iljk a , i z n a k u o b l i k u
p a s t i r s k o g š t a p a (s); s h v a ti o j e o d m a h , u b l j e s k u n a d a h ­
n u ć a , d a j e u to j » k a r tu š i« n a p i s a n o i m e » T h u tm o s e «
( T u tm o z ) t o j e s t i m e d r u g o g a j e d n o g s la v n o g e g i p a t ­
s k o g f a r a o n a , i d a o n o z a p r a v o z n a č i » s in T o th a « .

210
 T a jn a , k o ja j e o b a v ija la h ije r o g lif e , t a k o je r a z b ije n a .
R ije š e n j e p r o b l e m k o ji j e lju d e s to l j e ć i m a m u č io . O b u ­
zet g ro z n ič a v im u z b u đ e n je m , C h a m p o llio n je o d ju rio u
u r e d s v o g a b r a t a u s u s je d s tv u , b a c io n a n je g o v s to l
h r p u z a b ilje š k i, u s k li k n u o : »Je tie n s l'affaire!« (» U s p io
s a m !« ) — i p a o u n e s v ije s t.
T o š t o j e t a k o r ije š io p r o b l e m p i s m a o m o g u ć i lo je
C h a m p o l l i o n u d a s e p r o b i j e i u e g ip a t s k i je z ik . P o z n a ­
v a n je k o p t s k o g a o l a k š a l o m u j e d a p o g a đ a , o t k r i v a p r i ­
b liž n a z n a č e n j a p r o č i t a n i h e g i p a t s k i h rije č i. P o s lije to g a
o n j e p o m o ć u p i s m a r a z o t k r i v a o je z ik , a p o m o ć u je z ik a
p i s m o . Z a s a m o g o d i n u d a n a t o li k o j e u t o m e n a p r e d o ­
v a o d a j e m o g a o t o č n o p r e v e s t i j e d a n r a n i e g ip a t s k i
n a t p i s f a r a o n a A m e n o f is a III. O t k r io j e d a j e h ije ro g lif-
s k i s i s t e m u b iti s is t e m r e b u s a , ia k o , n a r a v n o , u v r lo
u s a v r š e n o m i d o t j e r a n o m o b l ik u . U s i s t e m u r e b u s a r i ­
j e č p r e d s t a v l j a n e k i p r e d m e t č iji s e n a z iv iz g o v a r a j e d ­
n a k o ili s li č n o k a o ta rije č . E g i p ć a n i bi, n a p r im je r , n a ­
c r t a l i la s ta v ic u , k o j a s e n a e g i p a t s k o m z o v e w r ( n e z n a ­
m o k a k o s e to iz g o v a r a lo , j e r s e n e z n a k a k o s u g la s ili
e g i p a t s k i s a m o g la s n ic i, k o ji s e n i s u p is a li) ; h ije r o g lif
k o ji b i t a k o d o b i li i k o ji j e p r ik a z iv a o » la s ta v ic u « z n a č io
j e » v e lik « , j e r j e r ije č » v e lik « t a k o đ e r w r. I s to s u t a k o
E g i p ć a n i im a li h i je r o g li f k o ji j e p r ik a z iv a o k u k c a (hpr),
a z n a č i o j e » p o s ta ti« (hpr) . . . i t a k o d a lje . H ije r o g lif k o ji
j e p r i k a z iv a o g u s k u (o n j e m u s m o v e ć g o v o r ili) z n a č io
je » sin « , j e r s u s e r ije č » g u s k a « i r ije č » sin « j e d n a k o iz­
g o v a r a le ; t o j e v r ije d ilo i z a h i je r o g li f k o ji j e p r ik a z iv a o
s t r v i n a r a a z n a č i o j e » m a jk a « .
R a z u m ije s e d a j e h ije r o g lif s k i s is t e m s a m p o s e b i iz­
v a n r e d n o la k o iz a z iv a o z a b u n u , p o g o t o v o j o š n e p o s t o ­
j a n j e m s a m o g l a s n i k a ; d a b i to s p r e č a v a li k o l ik o s e m o g ­
lo , E g i p ć a n i s u s ta v lja li iz a r ije č i n i je m e z n a k o v e z a o b ­
ja š n j a v a n j e , t a k o z v a n e d e t e r m i n a t i v e . T a k o s e h ije r o g lif
k o ji j e p r ik a z iv a o č o v je k a u s je d e ć e m p o lo ž a ju u v ije k
d o d a v a o v l a s t it im i m e n i m a m u š k a r a c a ili n a z iv im a z a ­
n i m a n ja ; d e t e r m i n a t i v k o ji j e p r ik a z iv a o ž iv o tin js k u
k o ž u s r e p o m d o d a v a o s e i m e n i c a m a k o je s u o z n a č i v a ­
le s is a v c e ; lik p o s u d e d o d a v a o s e n a z iv im a t e k u ć i n a , c r ­
te ž p a r a l ju d s k i h n o g u s lu ž io j e k a o d e t e r m i n a t i v r ij e č i ­
m a k o je s u o z n a č iv a le k r e t a n j e , g ib a n je ; i m e n i m a g r a ­
d o v a d o d a v a o s e p o l u k r u g s k r iž e m ( p r e d s ta v l ja o j e
g r a d s b e d e m i m a i u lic a m a ) , s v a k o j r ije č s a p s t r a k t n i m

211
 ili d u h o v n i m z n a č e n j e m d o d a v a o s e h i je r o g li f s k i d e t e r ­
m i n a t i v k o ji j e p r ik a z iv a o s v ita k p a p i r u s a .
C h a m p o l l i o n j e u o č io r a z l ik u i z m e đ u t o g s i s t e m a i
s i s t e m a p r a v i h l o g o g r a m a , k o ji s u E g i p ć a n i t a k o đ e r
u p o t r e b l j a v a l i . T a k o j e h i je r o g li f k o ji j e p r i k a z iv a o o k o
z n a č i o » o k o « , lu k j e z n a č io » lu k « , s t i l iz ir a n i c r t e ž h l je b a
z n a č i o j e » k r u h « , c r t e ž k u t a z n a č i o j e » u g a o « . E g ip ć a n i
s u s e s lu ž ili l o g o g r a m i m a n a j o š j e d a n n a č in : lo g o g r a m i
s u z a m je n jiv a li s t a n o v i t e g la g o le i p r ilo g e , š t o s e p o s t i ­
z a lo t a k o d a j e p r e d o d ž b a k o j u j e d a v a o t a k a v h ije r o g lif
p r e d s t a v l j a l a s ta n o v i ti p o j a m p o v e z a n s t o m p r e d o ­
d ž b o m . L ik č o v je k a s p r u t o m u r u c i z n a č i o j e g la g o l
» tu ć i« ; n o g a j e p r e d s t a v l j a l a g la g o l »ići«; lik p o g r b l j e n a
č o v je k a k o ji s e n a s l a n j a n a š t a p z n a č i o j e » s ta r o s t« , c r ­
te ž ljilja n a , c v ije ta k a r a k t e r i s t i č n o g z a G o r n j i E g ip a t,
»ju g « . P r im j e n j iv a l e s u s e n a s t o t i n e t a k v i h z n a k o v a . Z a ­
p r a v o s u d o n e k l e u p r a v o ti z n a k o v i d a li s t a n o v i t o o p ­
r a v d a n j e n e k a d a š n j o j s i m b o l i s t i č k o j te z i o z n a č e n j u hi-
j e r o g l if a .
N e t k o t k o b i n a g la s č i t a o h i je r o g li f e m o r a o j e z n a ti
p r e d s t a v l j a li n e k i h i je r o g li f g la s k a o d i o rije č i, p o j a m
k o ji n e m a n i k a k v u v e z u s o n i m š t o p r i k a z u j e ( k a o š to
» ljilja n « n ije i m a o n i k a k v u v e z u s » ju g o m « ) , ili j e t o n e k i
d e t e r m i n a t i v k o ji s e u o p ć e n e i z g o v a r a . H i j e r o g l if s k o
p i s m o n ije b i l o s a m o z b o g t o g a t a k o s il n o k o m p l i c i r a ­
n o . P o la z e ć i o d s p o z n a j e k a k o u p o t r e b a d e t e r m i n a t i v a
n ije s a m a p o s e b i d o v o l jn a d a p r a v o z n a č e n j e n e k e r i ­
je č i s a sv im s ig u rn o b u d e ja s n o , E g ip ć a n i s u m n o g im r i­
je č im a d o d a v a li jo š i p o s e b n e f o n e tič k e z n a k o v e . I a k o
j e lik l a s t a v ic e b i o z a p r a v o s a s v im d o v o l j a n z a r ije č w r,
E g i p ć a n i s u m u d o d a v a l i i h i je r o g li f k o ji j e p r i k a z iv a o
u s ta , a z n a č i o j e r. G la g o l » č u ti« s a s v im j e d o v o l jn o
p r e d s t a v l j a o h i je r o g li f k o ji j e p r ik a z i v a o u h o , a li m u s e
i p a k d o d a v a o c r t e ž s o v e k o ji j e z n a č i o m , tj. p o s lj e d n ji
g la s r ij e č i s d m (č u ti), p r e m d a j e v e ć i s a m o » u h o « b i lo
z a t o d o v o l jn o , j e r j e r ij e č z a u h o g la s ila s d m . Č e s to s e
d o b i v a o d o j a m d a E g i p ć a n i m a n ije n i k a d d o s t a g o m il a ­
n j a t i h p l e o n a z m i č k i h s im b o l a . N jih o v i s u i h d e š if r e r i,
n a r a v n o , u z im a li k a o » n u le « .
P o s t o ja l o j e j o š n e š t o š t o j e k o m p l i c i r a l o e g ip a t s k i
s is t e m p is a n ja . T o s u b i li h o m o f o n i — r a z l ič i ti z n a k o v i z a
i s t e g la s o v e . U p r v o m C h a m p o l l i o n o v u d e k r i p t a t u h i je ­
r o g l i f u o b l i k u p o l u k r u g a s lu ž io j e k a o t u r ij e č i P to le-
m is , a li u r ij e č i C le o p a tr a k a o z n a k z a t s lu ž ila j e » r u k a « .

212
 C h a m p o llio n je p r o n a š a o m n o g o h o m o fo n a , ta k o m n o ­
g o d a j e z b o g n jih t r e b a l o d u g o v r e m e n a d a u č e n ja c i
p r i h v a t e n j e g o v u d e k r i p t a ž u k a o t o č n u . Z a p r a v o j e t a s i­
t u a c i j a p o t r a j a l a s v e d o k n j e m a č k i u č e n ja k R i c h a r d
L e p s iu s n ije d o k a z a o k a k o m n o g i o d tih f o n e t i č k i h z n a ­
k o v a s lu ž e k a o z a m j e n a z a d v o s lo v n e ili t r o s l o v n e su -
g l a s n i č k e s k u p i n e . T a k o j e o n a j z n a k s tr i š iljk a , k o ji s e
p o ja v ljiv a o u r ij e č i m a R a m s e s i T h u tm o s e , z a m je n jiv a o
n e s a m o m ( k a k o j e m is lio C h a m p o l l i o n ) n e g o m s — s
d o d a t n i m 5 (za k o ji j e C h a m p o l l i o n s m a t r a o d a j e o b i ­
č a n p l e o n a z a m ) . L e p s iu s o v a d e k r i p t a ž a j e d n o g a p r il ič ­
n o d u g a č k o g a d v o j e z i č n o g t e k s t a , tzv. » C a n o p u s o v a
d e k r e t a « , p r o n a đ e n a 1866, r a š č i s t i l a j e m n o g e n e ja s n o -
ć e k o je C h a m p o l l i o n n ije u s p i o r ije š iti.
C h a m p o l l i o n j e u m r o 1832, n i d e s e t g o d i n a p o s lije
s v o je e p o h a l n e d e k r i p t a ž e . I m a o j e s a m o 41 g o d in u , a li
je , d a t a k o k a ž e m o , m o g a o u m r i j e t i z a d o v o lja n s p o z n a ­
j o m d a j e r ije š io z a g o n e t k u k o j u j e n i j e m a S f in g a č u v a la
o d p r a d a v n i h v r e m e n a . Z a h v a lju ju ć i b l i s t a v o s t i C h a m -
p o l l i o n o v a u m a p r o g o v o r i l e s u s t a t u e i n a t p i s i n ije m i t i ­
s u ć a m a g o d i n a . C h a m p o l l i o n j e z a p r a v o o ž iv io č ita v u
j e d n u g o l e m u c iv iliz a c iju p o z n a t u d o t a d s a m o p o n je z i­
n im k a m e n im o s ta c im a . R u š e v n i h ra m o v i, g ro b n ic e u k ­
l e s a n e u s ti j e n a m a , p i r a m i d e — s v e s e t o p r e t v o r i l o u v e ­
l e b n u h i s t o r i j s k u p o z o r n i c u n a k o jo j s u p lo v ili n ils k i
b r o d o v i , k r e t a l i s e r o b o v i i v e lik a š i, j e d n a s e e k s p e d i c ij a
v r a ć a l a s P u n t a d o n o s e ć i s a n d a l o v i n u , m a j m u n e i s lo ­
n o v a č u ; t o j e b ila p o z o r n i c a č u d n i h v je r o v a n ja , v l a d a r a
k o ji s u s e o d a v a li i n c e s t u , b o r b e z a m o n o te iz a m , u n a ­
p r i j e d o s u đ e n e n a p o r a z i p r o p a s t ; n a to j s e p o z o r n i c i
k r e t a o m la d i k r a l j - r a t n i k R a m z e s II k o ji j e n a z id in e
h r a m a u L u k s o r u u k l e s a o m is li š to s u m u s e v r tj e le g la ­
v o m k a d j e u s p io o d b iti n e p r i j a t e lj s k u v o js k u k o ja u m a lo
d a g a n ije p o r a z ila k r a j n e d a le k o g K a d e š a . H ije ro g lifi
s u d a n a š n jim lju d im a is p rič a li d r a m u lju d s k ih r a d o s ti i
p a t n j i š t o s e z b iv a la u n a jd r e v n ij o j d a v n in i . C h a m p o l ­
lio n j e m o ž d a v iš e n e g o i t k o o m o g u ć i o d a n a š n j e m č o v ­
j e k u d a g l e d a u s v o ju d a l e k u p r o š l o s t . B io j e t o p o t h v a t
n a k o j e m m u j e s v a tk o m o g a o z a v id je ti.

N e p r i p o v i j e d a j u n a m o s e b i s a m o m r t v a c i E g ip ta .
D e k r i p t e r i s u u s p je l i p r o č i t a t i i a n a l e d r e v n e B a b ilo n i-
je . D e k r i p t a ž a k lin o v o g p i s m a f a n t a s ti č n i j i j e p o t h v a t o d
d e k r i p t a ž e h ije r o g lif a , j e r j e o s t v a r e n a b e z p o m o ć i i k a k ­

213
v a d v o je z ič n o g te k s t a . T e k n a k o n š to s u u č e n ja c i u s p je li
d e k r i p t i r a t i j e d n o s t a v n o k l in o v o ( k u n e i f o r m n o ) p i s m o
k o je s e u p o t r e b l j a v a l o z a p i s a n j e j e d n o g p o z n a t o g je z i­
k a , m o g lo s e p r ij e ć i n a d e k r i p t i r a n j e n je g o v a s lo ž e n o g
o b l i k a i n a d e k r i p t i r a n j e n e p o z n a t a j e z i k a k o ji s e p i s a o
t i m p i s m o m . B io j e t o je z ik N in iv e i B a b i lo n a .
D e k rip ta ž u je z a p o č e o G e o rg F r ie d r ic h G ro te fe n d ,
2 7 - g o d iš n ja k , u č ite lj iz G ö t t in g e n a , k o ji j e p r i j e t o g a b i o
n a p i s a o k n jig u o u n i v e r z a l n o m j e z i k u i b a v io se, k a o
h o b i je m , r j e š a v a n j e m š if a r a i z a g o n e t k i z a s n o v a n i h n a
r ij e č i m a . G r o t e f e n d j e p o i s t o v j e t io j e d a n n iz z n a k o v a
š t o s e č e s t o p o n a v lj a o n a n a t p i s i m a p i s a n i m k lin o v i m
p is m o m , sa č e s to m i m n o g o p o n a v lja n o m fo rm u lo m
» k r a lj k r a lje v a « i » s in k r a l j a X « p o z n a t o m iz g r č k i h v e r ­
z ija k a s n i j i h p e r z i js k i h n a tp i s a . G r o t e f e n d j e p r o n i c a v o
u s p o r e d io te f o rm u le u d v a n a tp is a i ta k o u s ta n o v io d a
s e o d n o s e n a s lije d o ta c - s in - u n u k , u k o j e m u s u s in i
u n u k b ili k r a lje v i, a li o t a c ( d je d ) n ije . Iz n e k i h h i s t o r i j ­
s k i h p o d a t a k a m o g lo s e p r i b l i ž n o u t v r d i t i r a z d o b l j e u
k o j e m j e t a d i n a s t i j a v la d a la ; o s im to g a , z a h v a lju ju ć i s t a ­
r o g r č k i m h i s t o r i č a r i m a , b ili s u p o z n a t i s v i p e r z i js k i v la ­
d a r i . G r o t e f e n d j e p r o u č i o te p o d a t k e i z a k lju č io d a u
o v o m s l u č a j u t o m o g u b i ti s a m o H i s ta p , D a r ije i
K s e r k s . Iz Z e n đ -A v e s ta , s v e tih p e r z i js k i h k n jig a , s a z n a o
j e s u v r e m e n e o b l i k e i m e n a t e t r o j ic e , p a j e t a k o d o b i o
g l a s o v n e v r i j e d n o s t i z n a k o v a , k o je j e u b a c i o u o n a d v a
n a t p i s a p i s a n a k lin o v im p i s m o m . D o b i o j e 13 t o č n i h
v r i j e d n o s t i i 4 n e t o č n e v r i j e d n o s t i z a a l f a b e t k o ji s e s a ­
s to j a o o d 4 2 z n a k a . T o j e b i o p r a v i p r a v c a t i p r o b o j , a li
i p a k s a m o p o č e tn i . V e lik d io k a s n ij e g p o s l a n a r e k o n -
s t r u i r a n j u s t a r o p e r z i j s k o g j e z i k a o b a v i o j e d a n s k i f ilo ­
lo g R a s m u s R a s k .
N e z a v is n o o d G r o t e f e n d a j e d a n s e E n g le z t a k o đ e r b a ­
c io n a d e k r i p t i r a n j e s t a r o p e r z i j s k o g a k l in o v o g p i s m a
p o š t o je , p r il ij e p lj e n k a o m u h a n a j e d n u v i s o k u o k o m i ­
t u l i t i c u u B e h i s t u n u , p r e p i s a o s n je , z n a k p o z n a k , d i ­
v o v s k i n a t p i s k o ji j e b i o u n ju u k l e s a n . H e n r y C. R a w -
l i n s o n ( k a k o s e z v a o ta j E n g le z ) t a k o đ e r j e p r o n a š a o n e ­
k o lik o s e rija z n a k o v a k o je je p r e p o z n a o k a o im e n a k r a ­
lje v a , i d e n t i f i c i r a o ih i t a k o s e p r o b i o u p i s m o k o j e m u
s u p r i p a d a l i . R a w li n s o n j e i d e n t i f i c i r a o v e ć i p o s t o t a k
z n a k o v a t o g a a l f a b e t a n e g o G r o t e f e n d . U č e n ja c i s u t a k o
d o b i l i k lju č z a d a ljn ji, m n o g o v a ž n iji k o r a k : z a d e k r i p -

214
t a ž u s lo g o v n o g a k l in o v a p i s m a k o jim s e p i s a o a k a d ijs k i,
j e z ik B a b i l o n a i A s irije .
P o b r o j u z n a k o v a t o j e p i s m o b ilo n a js lo ž e n ije o d o n a
t r i n a đ e n a u B e h i s t u n u i n a n e k i m d r u g i m tr o j e z i č n im
n a t p i s i m a . R a w li n s o n i n e k i d r u g i z n a n s t v e n ic i u s p je li
s u p r o n a ć i u n j im a o n e p o n a v l j a n e s h e m e k o je s u o z n a ­
č iv a le i m e n a v l a d a r a . U s p o r e d b a t ih s e k v e n c i ja s n j ih o ­
v im g l a s o v i m a i z n a č e n j i m a ( p o z n a t im z a h v a lju ju ć i o n o j
d e k r i p t a ž i s t a r o p e r z i j s k o g ) p o k a z a l a j e d a j e a k a d ij s k o
p i s m o d j e l o m i č n o s lo g o v n o , a d j e l o m i č n o lo g o g r a f s k o .
T a k o j e r ije č » k ra lj« p r e d s t a v l j a o j e d a n j e d i n i z n a k , a li
s e z a p i s a n j e i m e n a k r a l j e v a u z im a lo p o n e k o li k o z n a ­
k o v a . O s im t o g a j e u t v r đ e n o d a b r o j z n a k o v a u p o t r i j e b ­
l je n ih u p i s a n j u t i h i m e n a o d g o v a r a b r o j u s u g la s n i k a u
n j im a . T o j e Š v e đ a n i n a I s i d o r a L ô w e n s t e r n a n a v e lo n a
z a k l j u č a k d a j e p o s r i j e d i s e m i t s k i je z ik , t o j e s t p r i p a d ­
n i k j e d n e j e z i č n e p o r o d i c e k o j a je , b a r e m u k a s n ijim f a ­
z a m a s v o je e v o lu c ije , p i s a l a u o b l i k u s lo v a s a m o s u g la s ­
n ik e , d o k j e s a m o g l a s n i k e o b ilje ž a v a la t o č k a m a i c r t i c a ­
m a . A li L o v v e n s te r n j e o t k r i o i n e š t o š to g a j e z b u n ilo :
d a n e n o r m a l n o v e lik b r o j z n a k o v a s lu ž i z a o z n a č iv a n je
i s t o g s u g la s n i k a . I r s k i s v e ć e n i k E d w a r d H i n c k s r ije š io
j e t a j p r o b l e m d o k a z a v š i d a ti z n a k o v i z a p r a v o n e p r e d ­
s ta v lja ju s a m e s u g l a s n i k e n e g o r a z n e s lo g o v e u k o j im a
s e p o j a v l ju j u n a p r i m j e r ra, ri, ru, ar, er, ir, ur. V e le č a s n i
H i n c k s u s t a n o v i o j e o s im to g a d a n e k i z n a k o v i z a m je ­
n j u ju č i t a v e r ije č i, s lo g o v e i d e t e r m i n a t i v e ( s lič n o k a o
z n a k o v i z a h ije r o g li f s k e d e t e r m i n a t i v e ) .
Z a t o j e v r i j e m e R a w li n s o n m a r l ji v o u b a c iv a o i d e n t i ­
f i c i r a n e f o n e t s k e ( z v u č n e , g la s o v n e ) v r i j e d n o s t i u t e k ­
s t o v e p i s a n e k l in o v i m p i s m o m n a s v im m j e s t i m a g d je
b i n a la z io n j ih o v e z n a k o v e . P o n e k a d s u te h i p o t e t i č n e
v r ije d n o s ti s tr š ile k a o d a n e p r ip a d a ju tim m je s tim a u
t e k s t o v i m a . N a k o n š to j e n a i š a o n a m n o g o s lu č a je v a u
k o j i m a s e č in i lo d a n e k i z n a k n e p r i p a d a r ije č i k o j a j e
p o k o n t e k s t u s i g u r n o b i l a t o č n a , R a w li n s o n j e s h v a ti o
d a t u z a p r a v o n ije p o s r i j e d i g r e š k a n e g o n e š t o d r u g o —
i d a u t o m e p o s t o j i v e o m a j a k a p r a v i l n o s t . P o s lije m m >
g o l u t a n j a z a k lj u č i o j e d a is ti z n a k m o ž e i m a t i p o n e k o ­
l ik o g l a s o v n i h v r i j e d n o s t i, o t p r i l i k e o n a k o k a o š t o u e n ­
g l e s k o m s lo v o c m o ž e z n a č i ti s ili k ( p r e m a t o m e s to ji
li i s p r e d e, i, y ili i s p r e d a, o, u, o d n o s n o i s p r e d s u g la s ­
n ik a ) . O t k r i o j e d a u a k a d i j s k o m z n a k k o ji o b i č n o p r e d ­
s ta v l ja u d m o ž e p r e d s t a v l j a t i i ta m , p a r, la h ili his. D o

215
 1851. g o d i n e t a k o je i d e n t i f i c i r a o 2 4 6 p o l if o n ih z n a k o v a ,
č ija j e t o č n o s t k a s n ije g o to v o p o t p u n o p o t v r đ e n a .
K a k o ? K a d je p r o n a đ e n a A s u rb a n ip a lo v a b ib lio te k a s
2 0 .0 0 0 g l in e n ih p lo č ic a , p r o n a đ e n o j e i o t p r i l i k e 100
p l o č i c a k o je s u s lu ž ile đ a c i m a p r i u č e n j u to g a k o m p l i ­
c ir a n o g je z ik a i n je g o v a p is m a , p a s u o n i n a tim p lo č ic a ­
m a z a p is a li m n o g o z n a k o v a za p o j e d i n a s lo v a , za slo g o v -
n e p o l i f o n e i z a lo g o g r a m e . T e k t a d a s u u č e n ja c i m o g li
o b j a s n i t i z a š to s e im e N a b u - k u đ u r r i - u s u r ( N a b u k a d o n o -
z o r) , k o je je z n a č i lo »O, N a b u , č u v a j m o j m e đ a š !« , p is a lo
k a o d a g la s i A N —A G —ŠA—D U —$1 $ . (A N —A G b io j e lo g o -
g r a f s k i z n a k z a im e b o g a N a - b i- u m a , SA —D U j e p r e d s t a v ­
lja lo r ij e č k u d u r r u [ m e đ a š ] , a SlS j e z n a č i lo n a s a r u [š ti­
titi, č u v a ti] , s t im d a j e i m p e r a t i v to g a g la g o la g la s io
u s u r .)
A k o s e u z m e u o b z ir s lo ž e n o s t k l in o v a p i s m a i n je g o ­
v e d e k r i p t a ž e , n e m o ž e n a s p r e v i š e i z n e n a d it i d a s u s e
m n o g i u č e n ja c i p o d s m j e h iv a l i t o m r j e š e n j u k a o p r o ­
d u k t u b u j n e m a š t e . D a j e d n o m z a u v ije k r ije š i ta j p r o ­
b l e m , R o y a l A s ia tic S o c ie ty p o s l a l a j e 1857. j e d a n n e p o s ­
r e d n o p r ij e to g a o t k r i v e n n a t p i s n a k l in o v u p i s m u č e t ­
v o r ic i e k s p e r a t a (R av v lin so n u , H in c k s u , W illia m u H e n -
r y ju F o x u T a l b e r tu i J u le s u O p p e r tu ) s a z a h tje v o m d a g a
d e k r i p t i r a j u t a k o d a s v a k i r a d i n e z a v is n o o d d r u g ih . A
o n d a s u n a s lu ž b e n o m s a s t a n k u d r u š t v a o t v o r e n e č e tir i
z a p e č a ć e n e o m o tn i c e s n jih o v im r je š e n jim a ; č e tir i d e k r i p ­
ta ž e s la g a le s u s e u s v im b i tn i m p o je d in o s tim a .
S a m o p e t n a e s t g o d i n a p o s li j e to g a s v ije t — k o ji j e u t o
v r i j e m e j o š v j e r o v a o u j e d i n s t v e n o s t B ib lije i o n o g a o
č e m u s e u n jo j p r i p o v i j e d a — p r o č i t a o j e s a z a p r e p a š t e ­
n j e m e p o G ilg a m e š u u k o j e m u s e o p i s u j e n e k a k a v
d r e v n i p o t o p , a ta j s e o p i s t a k o p o k l a p a s b i b li js k o m
p r ič o m o p o to p u d a se č a k s p o m in je p u š ta n je je d n e p ti­
c e k a k o b i s e s a z n a l o j e s u li s e v o d e p o č e l e p o v la č iti.
N e k o l ik o d e s e t l j e ć a k a s n ije , n a p r i j e l o m u s to lje c â , u s t a ­
n o v l je n o j e d a j e j e d n a r a z b i j e n a s t e l a o d c r n o g a d io r it-
s k o g k a m e n a s 3 6 0 0 r e d a k a t e k s t a p i s a n o g k l in o v i m
p is m o m z a p ra v o H a m u ra b ije v z a k o n ik — i d a se u to m
z a k o n i k u n a v o d e is ti z lo č in i i is te k a z n e , p a č a k u p o t ­
r e b l j a v a i s t a t e r m in o l o g ij a , k a o u M o js ije v u z a k o n u , n a -
s t a l o m m n o g o k a s n ije , k o ji s e t a k o p o k a z a o o č ig l e d ­
n o m k o p i j o m H a m u r a b i j e v a z a k o n a . D e k r i p t i r a n j e k li­
n o v a p is m a p o k a z a lo je d a je m n o g o o d o n o g a š to je Z a­
p a d s to lje ć im a s m a tra o is tin a m a d a n im a o d B o g a za­

216
 p r a v o n a s t a l o u lju d s k i m m o z g o v im a , i t o m o z g o v im a
p r i p a d n i k a j e d n e p o g a n s k e c iv iliz a c ije . O z e m l ja m a zi-
g u r a ta , A s ir u i B a b ilo n iji, s n jih o v im k r i l a t i m b ik o v im a ,
b r a d a t i m v l a d a r i m a i k r a l j e v s k i m lo v o v im a n a la v o v e ,
o n jih o v o j a s t r o n o m i j i i n jih o v im b o g o v i m a i b o ž a n s t v i ­
m a , k a o š t o s u b ili M a r d u k i I š t a r a , o t k r i l o s e to lik o , d a
d a n a š n j i č o v je k z n a o n jim a v iš e o d n a ju č e n ije g p u t o ­
p i s c a a n t i k n e G r č k e k o ji im j e b io za d v ije tis u ć e g o d i n a
b liž e n e g o m i.
U č e n ja c i s u d e k r i p t i r a l i i m n o g e d r u g e n e s t a l e je z ik e .
Z a p r a v o s v a k i je z ik k o ji j e iz u m r o , k o ji j e p o s lije z a b o ­
r a v l j e n i k o je g a j e o n d a n e t k o r e k o n s t r u i r a o , u la z i u t u
k a te g o r ij u . U m n o g im s lu č a j e v i m a r ije č j e o d i j a l e k t i m a
g o t o v o s a s v im z a b o r a v l j e n i h n a r o d a z a k o je s e j e d v a
z n a d a s u u o p ć e p o s to ja li. D e k r i p t i r a n j e tih je z i k a
n e m a , n a r a v n o , t a k o v e li k u h i s t o r i j s k u v a ž n o s t i u č in a k
k a o d e k r i p t a ž a h i je r o g li f a i k l in o v a p i s m a d v iju v e lik ih
n e s t a l i h c iv iliz a c ija — e g i p a t s k e i m e z o p o t a m s k e . P o m a ­
lo i z n e n a đ u j e p o d a t a k d a j e u g o to v o s v a k o m t a k v o m
s lu č a j u o s n o v n a d e k r i p t a ž a b ila d j e l o p o j e d i n c a , j e d n o g
j e d i n o g z n a n s t v e n i k a , a li d a s u p r o b o j p r o š i r i l i i p o ­
t v r d i l i r e d o v n o d r u g i u č e n j a c i , n a j č e š ć e f ilo lo z i.
O d tih d r u g i h d e k r i p t a ž a m o ž d a j e n a jv a ž n ija b ila
d e k r i p t a ž a h e t i t s k o g k l in o v a p i s m a k o ju j e 1916. o b a v io
B e d f ic h H ro z n y , č e šk i a rh e o lo g i o rije n ta lis t, a s iro lo g i
h e t i t o l o g . H r o z n y , ž iv a h a n i p l e m e n i t u č e n ja k , k o j e m u
j e u t o v r i j e m e b i lo 37 g o d i n a , p o k u š a o j e d e k r i p t i r a t i
h e t i t s k e t e k s t o v e , p i s a n e k l in o v i m p i s m o m , p o m o ć u
g l a s o v n i h v r i j e d n o s t i i p o n e k i h l o g o g r a m a a k a d ij s k o g a
k l in o v o g p is m a , a li d e k r i p t a t i , k o je j e t a k o d o b i o , b ili s u
p o t p u n o b e s m i s le n i. P o s lije d u g i h is t r a ž i v a n j a H r o z n y
j e u t im t e k s t o v i m a p r o n a š a o j e d n u r e č e n i c u u k o jo j se
n a la z io lo g o g r a m z a » k ru h « . O s ta ta k te r e č e n ic e tra n s lite -
r i r a o j e o v a k o : » N u - K R U H - a n e z z a t e n i w a d a r - m a e k u te -
ni. T o m u j e z a z v u č a lo p o z n a to , i o d j e d n o m j e s h v a tio
d a s e t u z a p r a v o g o v o r i o j e d e n j u k r u h a i p ije n ju v o d e :
w a d a r g a j e p o d s j e t i o n a g e r m a n s k u r ije č w a ta r (v o d a )
— o d k o je s u n a s t a l e e n g l e s k a r ije č w a te r i n j e m a č k a r i ­
j e č W a s s e r — d o k j e r ije č e z z a te n i b i l a o č i t o u s r o d s t v u
s n j e m a č k o m r ij e č j u e s s e n (je s ti). T a k o s e o t k r i l o d a j e
h e t i t s k i je z ik z a p r a v o i n d o e v r o p s k i . B ila j e t o g o l e m a
n a u č n a s e n z a c ija , j e r s u d o t a d sv i u č e n j a c i p r e t p o s t a v ­
lja li o h e t i t s k o m s v e p r i j e n e g o d a p r i p a d a i n d o e v r o p ­
s k o j je z ič n o j p o r o d ic i. T a k o s u s tv o r e n i te m e lji z a r e k o n ­

217
s t r u k c i j u t o g j e z i k a (u z p o m o ć d r u g i h s t a r i h i m l a đ i h j e ­
z ik a t e s k u p i n e ) — i u d v a d e s e t n a r e d n i h g o d i n a u t o m e
s e t o l i k o p o s ti g l o d a s u s e h e t i t s k i t e k s t o v i m o g li s a ­
s v im lij e p o p r e v o d i t i . T o j e p o m o g l o d a s e r i j e š e n e k e
z b u n j u j u ć e t a j n e u p o v ije s ti t o g a n a r o d a k o ji s e s p o m i ­
n je u B ib liji i u k r o n i k a m a d r u g i h a n t i k n i h n a r o d a . (H e -
t it i s u s e s lu ž ili i j e d n i m t i p o m v l a s t i t i h h ije r o g lif a . N iz
u č e n j a k a j o š i d a n a s r a d i n a n jih o v o j d e k r i p t a ž i .)
V e ć i n a d e k r i p t a ž a o d n o s i s e n a j e z i k e n a r o d a k o ji s u
ž iv je li o k o S r e d o z e m lj a , k o lije v k e c iv iliz a c ije . K a d g a j e
d v a d e s e t i h g o d i n a d e k r i p t i r a o F r a n c i s L le w e lly n G r if ­
f ith , p o k a z a l o s e d a j e m e r o e s k i , j e z i k » e tio p ijs k o g « (z a ­
p r a v o n u b i js k o g ) k r a l j e v s t v a M o r o e , k o j e j e p o s t o j a l o
o d o k o 100. g o d i n e p r i j e n a š e e r e d o o t p r i l i k e 300. g o ­
d i n e n a š e e r e , o g r a n a k e g ip a t s k o g je z ik a . L ik ijs k i, j e z ik
k o j im s e g o v o r il o u j u g o z a p a d n o m d i je lu M a le A zije,
d e k r ip tir a n je u g la v n o m p o m o ć u e p ita fa (n a d g r o b n ih
n a tp i s a ) , č ije s u k r u t e f o r m u l a c i j e u t v r đ e n e z a h v a lju ju ć i
o b l iž n ji m e p i t a f i m a p i s a n i m n a g r č k o m . L id ijs k i, j e z ik
k o j im j e g o v o r io K re z , b a s n o s l o v n o b o g a t i k r a l j L id ije ,
p r o č ita n je p o m o ć u d v o je z ič n ih n a tp is a n a lid ijs k o m i
g r č k o m , i n a l id i js k o m i a r a m e j s k o m . U č e n ja c i u p o č e t ­
k u n i s u n i k a k o m o g li d e k r i p t i r a t i s id ijs k i, j e z i k g r a d a
S i d a n a j u ž n o j o b a l i M a le A zije, j e r s u d v o j e z i č n i t e k s t o ­
vi n a s id i j s k o m i g r č k o m b i li p r e k r a t k i . G o d i n e 1949.
p r o n a đ e n j e j e d a n d u ž i d v o je z ič n i t e k s t , š t o j e o m o g u -
š ilo H e l m u t h u T . B o s s e r t u d a o d e p r i l i č n o d a l e k o u
d e k r i p t a ž i t o g a je z ik a . G o d i n e 1843. F . C. d e S a u l c y u s ­
p i o j e d e k r i p t i r a t i lib ijs k i ( n a z v a n i n u m i d i j s k i ) j e z i k k o ­
j i m s e g o v o r il o u s j e v e r o z a p a d n o j A f r ic i u d o b a p o s t o ­
j a n j a K a r t a g e . T a j je z ik i m a o j e p i s m o k o j e je , k a k o s e
č in i, b i l o s t v o r e n o s a m o z a n j. D e S a u l c y j u s u p o m o g l i
d v o je z ič n i t e k s t o v i n a l a t i n s k o m i p u n s k o m ( k a r ta ž a n -
s k o m ) i n e k e p r i m j e s e lib ijs k o g , s a č u v a n e u n je g o v u d a ­
n a š n je m p o to m k u , je z ik u B e r b e r a . I b e r ijs k o p ism o ,
u p o t r i j e b l j e n o n a 150 n a t p i s a n a đ e n i h u Š p a n j o ls k o j
( o d k o j i h n a jd u ž i i m a s a m o 3 4 2 s lo v a ) , d e k r i p t i r a o j e
o k o s re d in e d v a d e s e tih g o d in a p r o f e s o r M a n u e l G 6 m e z
M o r e n o , a li n e k i d e t a l j i n i s u n i d o d a n a s r a z j a š n j e n i. J o š
se d e k r ip tir a ju n e k a p is m a k o ja s u s e n e k a d u p o tr e b lja ­
v a la u j u ž n o j A r a b iji, k a o n a p r i m j e r l j u p k i s a b e j s k i a l ­
f a b e t; n j ih o v o n a m d e k r i p t i r a n j e o m o g u ć u j e d a d o l a z i ­
m o d o p o d a t a k a o n a j s t a r i j i m a r a p s k i m d i ja le k t im a .
S je v e m o a r a p s k e n a tp is e p is a n e s a fa its k im p is m o m , u k ­

218
l e s a n e z a p r v i h d v a ju s to l j e ć a n a š e e r e u v u l k a n s k e s t i ­
j e n e n e d a l e k o o d d a n a š n j e e s -S a fe , j u g o i s t o č n o o d D a ­
m a s k a , d e k r i p t i r a o j e N ije m a c E. L i tt m a n n .
J a m e s P r in s e p , p r o f e s o r s a n s k r t a u O x f o r d u , k o ji j e
u m r o 1840. u s v o jo j 41. g o d in i, d e k r i p t i r a o je n e j e d n o
n e g o č a k d v a v a ž n a a n t i k n a p i s m a . N a jp r ije j e d e k r i p ­
t i r a o p i s m o je z i k a p a h la v i, s r e d n j e g s ta d i ja u r a z v o ju
p e r z i js k o g je z ik a . D e k r i p t i r a o g a j e n a k o n š to j e p r o n a ­
š a o m e ta ln e n o v c e s d v o je z ič n im n a tp is im a , n a to m je ­
z ik u i n a g r č k o m ; ta j j e n o v a c p o t j e c a o iz b a k t r i j s k e k r a ­
l je v in e ( g r č k o - b a k t r ij s k e d r ž a v e ) , k o ja s e u B a k t r i ji f o r ­
m ira la n a k o n r a s p a d a c a rs tv a A le k s a n d ra M a k e d o n ­
s k o g . G r č k a v l a s t it a i m e n a o p s k r b i l a s u P r i n s e p a g la ­
s o v n im v r i j e d n o s t i m a s lo v a p a h la v i js k o g p is m a , p a je
o n t a k o o t k r i o d a j e p o s r i j e d i p e r z i js k i je z ik p i s a n j e d ­
n i m s e r h i t s k i m a l f a b e t o m . P r i n s e p s e z a ti m b a c io n a
n a t p i s e b u d i s t i č k o g a k r a l j a k r a l j e v i n e A s o k e , k o ji j e u
III s to lje ć u p rije n a š e e r e v la d a o n a jv e ć im c a rs tv o m k o je je
ik a d a s tv o r e n o u Indiji. Ti s u n a tp is i b ili p is a n i t a d a n e p o ­
z n a tim a lf a b e t o m b r a h m i; n jih o v je z ik b io je ta d a š n ji p u č ­
k i j e z i k p r a k r i t , k o ji s e r a z l ik o v a o o d k n již e v n o g je z ik a ,
s a n s k r t a . G o d in e 1837. P r in s e p u je p a o u o č i s ta n o v it b r o j
k r a t k i h n a tp i s a n a n e k im p r e d m e t i m a n a đ e n im u n e k o m
h r a m u n e d a le k o o d B h o p a l a u s r e d n jo j In d iji. Z a k lju č io
je d a je rije č o n e č ijim » d a ro v n ic a m a « h r a m u . U zevši p o ­
z n a te g la s o v e o d k o jih j e s a z d a n a p r a k r i t s k a rije č » d a r« ,
i g la s o v e k o ji tv o r e p r a k r i t s k a v la s tita im e n a , p a u b a c iv š i
z a tim t a k o i d e n tif ic ir a n a s lo v a u o n e te k s to v e , d e k r i p t i ­
r a o j e n a js ta r ije in d ijs k o p is m o . T a j e d e k r i p t a ž a o m o g u ­
ć ila d a se s a z n a ju m n o g i p o d a c i o r a n o j p o v ije s ti I n d ije i
d a s e u j e d n o o t k r i ju n e k i p o d a c i o e v o lu c iji in d ijs k o g j e ­
z ik a i p is m a , š to je p o s lije im a lo v e lik ih p o s lje d ic a n a p o ­
lju p r o u č a v a n ja d r u g ih i n d o e v r o p s k ih je z ik a . (T o je u t r l o
p u t M ü lle r o v o j r e k o n s t r u k c i ji t o h a r s k o g je z ik a , o k o jo j
s m o v e ć g o v o rili, j e r s e i taj je z ik s lu ž io b r a h m i p is m o m .)
M ü l l e r j e o d i g r a o z n a č a j n u u l o g u i u d e k r i p t a ž i so g -
d i js k o g j e z i k a k o ji j e s lu ž io k a o lin g u a fr a n c a C e n t r a l n e
A zije u p r v o m tis u ć lj e ć u n a š e e r e , k a d j e t o p o d r u č j e ,
d a n a s r i j e t k o n a s e l j e n p u s t i n j s k i k r a j, b ilo b o g a ti r e g i o n
s r e tn ih g ra d o v a k a o š to je b io S a m a r k a n d i k a d s u p r e ­
k o n j e g a p r o la z il e b e z b r o j n e k a r a v a n e n o s e ć i u E v r o p u
z a č i n e i s m a r a g d e . K a o p a h la v i, s o g d ijs k i j e je z ik b i o is ­
t o č n o n a r j e č j e s r e d n j o p e r z i j s k o g a , a n je g o v j e a lf a b e t
b io p o t o m a k a r a m e j s k o g .

219
 L in g v is tič k im k r i p t o a n a l i z a m a n i s u o d o l j e l a n i m n o ­
g a d r u g a n a p u š t e n a i z a b o r a v lj e n a p i s m a k o j a s u s e u
d a v n i n i u p o t r e b l j a v a l a u n a j z a b a č e n i ji m z a k u c i m a O ri-
j e n t a . M o n , p i s m o k o jim s e p i s a l o u B u r m i u X I s to l j e ­
ć u , d e k r i p t i r a o j e C. O . B la g d e n ; n je g o v o g la v n o o r u ž j e
b i o j e j e d a n č e tv o r o je z ič n i t e k s t n a m o n u , p a liju , p ” 'iu
i b u r m a n s k o m . G. C o e d e s j e d v a d e s e t i h g o d i n a d e k r i p ­
t i r a o n e k e n a t p i s e n a k m e r u , je z i k u k o jim s e u V s t o ­
lje ć u g o v o r il o u K a m b o d ž i. G r u p a j e u č e n j a k a t im s k i m
r a d o m , p o s lu ž iv š i s e d v o je z ič n im t e k s t o v i m a o d k o jih je
j e d a n j e z ik b io s a n s k r t , d e k r i p t i r a l a p r a s t a r i in d ijs k i j e ­
z ik p i s a n t a k o z v a n i m c e n t r a l n o a z i j s k i m k o s im g u p t a
p i s m o m . ( G u p t a j e b io n a z iv d i n a s t i j e k o ja j e o d IV d o
V II s t o l j e ć a v l a d a l a u s je v e r n o j I n d iji.)
J e d n o m d e k r i p t a ž o m , k o ja s e p o n e k a d iz n o s i k a o n aj-
tip ič n iji p r im je r k a b in e ts k e d e k rip ta ž e , o d g o n e tn u to je
j o š j e d n o p i s m o iz S r e d n j e A zije. G o d i n e 1889. n e k i s u
i s t r a ž i v a č i p r o n a š l i d v a v e lik a k a m e n a s u k l e s a n i m n a t ­
p i s i m a n e d a l e k o o d r ij e k e O r k o n a o k o 7 0 k m s je v e r n o
o d K a r a k o ru m a . K ra ta k te k s t n a p rv o m k a m e n u b io je
n a k i n e s k o m ; u n j e m u s e d e k l a r i r a l o d a j e ta j s p o m e n i k
p o d i g n u t u z n a k s je ć a n ja n a n e k o g a t u r s k o g p r i n c a . N a ­
v e d e n j e i d a t u m , k o ji je o d g o v a r a o g o d i n i 732. u n a š e m
k a le n d a r u . N a is to m je k a m e n u b io u k le s a n jo š je d a n ,
d u ž i n a t p i s , p i s a n n e k a k v im u g l a s t im p i s m o m k o je j e
p o d s j e ć a l o n a g e r m a n s k e r u n e . O b a n a t p i s a o b j a v l je n a
s u 1892. g o d i n e . D a n s k i u č e n j a k V ilh e lm T h o m s e n p o ­
k u š a o je u s p o re d iti k in e s k u tra n s k rip c iju p rin č e v a im e ­
n a (K ’w e - te - k in ) s a s lo v im a n a li k n a r u n e š to s u g a p r e d ­
s ta v l ja l a n a o n o m d r u g o m n a t p i s u , a li n ije d o b i o n iš ta .
A li k a d j e s a z n a o d a j e t u r s k i o b l ik i m e n a to g a p r i n c a
g la s io K iil- tig in p o s lu ž i o s e t i m e z a d o b i v a n j e n o v i h v r i ­
j e d n o s t i z a n a v o d n e r u n s k e z n a k o v e , a z a ti m j e p r o n a ­
š a o t u r s k u r ij e č td n g r i ( » n e b o « ) u s k u p i n i r ije č i z a k o ju
s e m o g lo , n a t e m e l j u k i n e s k o g t e k s t a , p r e t p o s t a v i t i d a
s e u n jo j n a la z i p r i n č e v a t i t u l a » n e b e s k i« . T a k o i d e n t i ­
f i c i r a n e d v ije r ije č i s a d r ž a v a le s u d o v o l jn o s lo v a d a s e
p r o č i t a j e d n a r ije č k o ja s e u t o m t e k s t u m n o g o s p o m i ­
n j a l a — r ije č tiirk, i m e n a r o d a k o j im j e v l a d a o K iil-tig in .
K a s n i j a s u is t r a ž i v a n j a p o k a z a l a d a j e r ije č o n a jč i š ć e m
i n a j i z v o m i j e m t u r s k o m d i j a l e k t u z a k o ji s e z n a , d i j a l e k ­
t u k o jim s u T u r c i g o v o rili p r ije n e g o š to je n a n jih o v je z ik
d je lo v a o is la m . D r u g a s u is tr a ž iv a n ja p o k a z a la d a je p is ­
m o k o jim j e b io p i s a n ta j t e k s t ( d a n a s n a z iv a n o k o k - tu r -

220
k ijs k o r u n s k o p i s m o ) a u t o h t o n o n a c i o n a l n o t u r s k o p i s ­
m o , k o je s u p o s lije T u r c i o d b a c i l i i z a b o r a v ili.

B ilo b i ip a k p o g r e š n o s m a t r a t i d a s u s v a s t a r a i n e s ­
t a la p i s m a d e k r i p t i r a n a . M n o g a z a n a s o s t a j u » k n jig a s a
s e d a m p e č a ta « . J e d a n o d i z u m r l i h je z i k a k o ji n a s n a r o ­
č it o u z b u đ u j e i z a d a je n a m n a jv e ć e t e š k o ć e j e s t e tr u š -
č a n s k i, je z ik p i s a n l a t in s k i m p i s m o m , s u v r e m e n i k r a ­
n o g r a z d o b l j a r a z v o ja l a t i n s k e k u l t u r e . O v d je i m a m o
S l u č a j II, p r o b l e m k o ji j e s a m o d j e l o m i č n o r ije š e n . N e ­
k o l ik o r ije č i e t r u š č a n s k o g i d e n t i f i c i r a n o j e s p r il ič n i m
s t u p n j e m v je r o j a t n o s ti , a li o k o 8 0 0 0 e t r u š č a n s k i h t e k ­
s to v a o d v i š e j e s t e r e o t i p i z i r a n o ( v e ć in o m j e r ije č o n a d ­
g r o b n im n a tp is im a ) i p r e k r a tk o (m n o g i su s a m o fra g ­
m e n t i) d a b i s m o p o m o ć u n jih m o g li m n o g o p o s ti ć i u
r e k o n s t r u i r a n j u je z ik a . N e k o l ik o d v o j e z i č n i h t e k s t o v a
( l a t i n s k i h i e t r u š č a n s k i h ) o b i č n i s u e p ita f i. K a k v a j e s i­
tu a c ija , n a jb o l je n a m g o v o r i d r a m a t i č n i p o d a t a k d a s e
u č e n j a c i n e m o g u s lo ž iti č a k n i o z n a č e n j i m a b r o je v a is ­
p i s a n i h s lo v i m a n a j e d n o j v a r i j a n t i k o c k i z a ig ru .
H i j e r o g l if s k o p i s m o c iv iliz a c ije d o l i n e I n d a , k o ja je
p r o c v a l a u s je v e r o z a p a d n o m k u t u I n d ij e p r ije v iš e o d
4 0 0 0 g o d i n a , o s ta j e d o d a n a s n e d e k r i p t i r a n o . Z a d r u g o ­
g a s v je t s k o g r a t a B e d r i c h H r o z n y , u t o v r ij e m e v e ć p o -
d j e t in j i o o d s ta r o s ti , p o la z i u o f e n z iv u n a s v a d o t a d n e -
d e k r i p t i r a n a p i s m a i u s k o r o o b j a v l ju j e d a j e u s p io d e k -
r i p t i r a t i o t p r i l i k e 2 5 0 z n a k o v a p i s m a d o l i n e I n d a . A li
d r u g i s u u č e n ja c i o b o r i l i t u n je g o v u t v r d n j u . N e k im s e
i s t r a ž i v a č i m a č in i d a v id e s t a n o v i t u s l i č n o s t i z m e đ u to g
p i s m a i p i s m a n a » p lo č ic a m a š to g o v o r e « s U s k r š n je g
o t o k a ( R a p a N u i). N e k i s u z n a k o v i d o i s t a f r a p a n t n o
s lič n i, a li g o l e m a r a z d a ljin a , p r o s t o r n a i v r e m e n s k a , č in i
v iš e n e g o n e v j e r o j a t n o m m o g u ć n o s t d a i z m e đ u tih d v a ­
j u p i s a m a p o s to j i i k a k v a v e z a . D o m o r o c i U s k r š n je g o t o ­
k a n a z iv a ju t o p i s m o r o n g o -r o n g o ; p o n jih o v o j p r e d a j i
n jih o v i s u s e b a r d i s lu ž ili t im s i t n i m z n a k o v im a , n a li k
n a f ig u r e lju d i i b ilja k a , k a o » š la g v o r tim a « u p r i p o v i j e ­
d a n j u p r ič a . N ije d a n d o m o r o d a c n ije m o g a o o b j a s n i ti
z n a č e n j e n i j e d n o g a o d t ih z n a k o v a k a d s u o n i o t k r i v e n i
1870. g o d i n e . ( N e d a v n o j e T h o m a s S. B a r t h e l iz n io t v r d ­
n ju d a j e d e k r i p t i r a o t o p is m o .)
M n o g i s a m o z v a n i d e k r i p t e r i » p o lo m ili s u z u b e « n a
tzv. D is k u iz P h a is to s a , o k r u g l o j p l o č i c i p r o m j e r a o k o
15 c m , k o ja j e 1902. p r o n a đ e n a k o d P h a i s t o s a n a K r e ti.

221
N a n jo j j e n e k a k a v t e k s t o d 241 z n a k a š t o s u u n ju b ili
» u š ta n c a n i« p o m o ć u p e č a ta ; t e k s t z a p o č i n je n a s r e d i n i
s v a k e s t r a n e p l o č i c e i id e u p e t s p ir a la . I n v e n t a r z n a k o ­
v a t v o r i 4 5 o č i t o p i k t o g r a f s k i h z n a k o v a , k o ji p r ik a z u ju
l ju d s k e i ž iv o tin js k e lik o v e , o r u đ a i d i je lo v e lju d s k o g t i ­
je la . I z r a đ e n a j e s t a t i s t i k a iz k o je p r o iz la z i d a j e r ije č o
p i s m u o d o k o 50 d o 6 0 p i k t o g r a m a . Č in i s e d a j e t a p l o ­
č a n a s t a l a o k o 1700. p r ije n a š e e r e . O b ja v lje n a s u m n o ­
g a » r je š e n ja « , a li n i je d n o n ije z a d o v o ljilo .
J e d a n o d p r o b l e m a iz k a t e g o r i j e S lu č a ja I I I j e s t p r o ­
b l e m h i je r o g li f s k o g p i s m a M a ja . O n o s ta j e n e r i j e š e n
i a k o j e u n a jn o v ije v r ij e m e p r i m i j e n j e n o n a jn o v ije m o ­
d e r n o o r u ž j e k o j e m u i n a č e n i š t a n e o d o l ij e v a —d i g it a l n i
e l e k t r o n s k i r a č u n a r ( k o m p j u to r ) . T r i m l a d a s o v je t s k a
m a t e m a t i č a r a iz M a te m a t ič k o g i n s t i t u t a S o v je ts k e a k a ­
d e m i j e n a u k a u N o v o s i b ir s k u (E . V. J e v r e i n o v , J. G. K o -
z a r e v i V. A. U s tin o v ), p r v i u č e n j a c i k o ji s u s e p o s lu ž ili
k o m p j u t o r o m u j e d n o j t a k v o j d e k r i p t a ž i , p o š li s u o d
p r e t p o s t a v k e d a n a jv iš e u p o t r e b l j a v a n i m a j a n s k i g lifo v i
( h ije r o g lif i) p r e d s t a v lj a j u n a jv iš e u p o t r e b l j a v a n e g l a s o ­
v e m a j a n s k o g je z ik a . M a ja n s k i je z ik (i n je g o v i g la s o v i)
p o z n a t i s u iz t r i j u iz v o ra . T i s u iz v o r i m a j a n s k i t e k s t o v i
k o je s u s v e ć e n ic i M a ja p is a li a l f a b e t o m š p a n jo l s k ih
k o n k v i s t a d o r a , d v a m a j a n s k o - š p a n j o l s k a r je č n ik a , s a ­
s ta v l je n a u t o m r a z d o b lju , i i z r o đ e n i o b l ik m a j a n s k o g
k o jim i d a n a s g o v o r e I n d ij a n c i n a p o l u o t o k u Y u c a ta n u .
T r o ji c a s o v je t s k ih m a t e m a t i č a r a k o d i f i c i r a l a s u 6 0 .0 0 0
r ije č i t i h t e k s t o v a i p r e n i j e l a ih n a p e r f o r i r a n e k a r t i c e
i n a m a g n e t s k e v r p c e , š to s lu ž e k a o » m e m o r ija « k o m ­
p j u t o r a . P o k a z a lo s e d a 7 0 p a r o v a s lo v a u tim t e k s t o v i ­
m a s lu ž e k a o p o č e c i ( o s n o v e ) p e d e s e t p o s t o r ije č i u p o ­
t r i j e b l j e n i h u n jim a , i d a 73 p o s t o h i je r o g li f a i m a ju i s t u
s lu ž b u . Z a to s u is tr a ž iv a č i p r e t p o s t a v i l i i d e n t i č n o s t tih
d v iju g r u p a , a z a tim su , u z e v š i u o b z i r r a z n e d r u g e o d ­
n o s e i z m e đ u s r e d n j i h d ije lo v a i z a v r š e t a k a r ije č i ( to je
o b a v i o k o m p j u t o r ) , iz v e li s a m u » d e k r ip ta ž u « i z a k lju č ili
d a s u r ije š ili p r o b l e m m a j. i s k o g p is m a . N e k a » r je š e ­
n ja « k o ja s u t a k o d o b i li g la s e ; » M la d i b o g k u k u r u z a d o ­
b iv a [ p o m o ć u ] v a t r e g l in e n e p r e d m e t e o d b ije le g lin e « ;
» B o g r a t a j e b r e m e ž e n a « . A li k r i t i č k e p r i m j e d b e d r u g i h
u č e n ja k a , u v e z i s p r i m i j e n j e n i m p o s t u p k o m i u v e z i s
d o b i v e n i m r e z u l ta t im a , o b o r i l e s u v j e r o d o s t o j n o s t te
d e k rip ta ž e .

222
 O d s v ih h i s t o r i j s k i h d e k r i p t a ž a š to s u ik a d o b a v lje n e
s v a k a k o n a jlje p š a , r a c i o n a l n o n a jtr e z u ija , n a j p o t p u n i j a
a i p a k i n a jn e o č e k iv a n i ja , i z v e d e n a je 1952. g o d in e . N je ­
z in h i s t o r i j a t z a p o č i n je s T r o jo m , k a k o p r ilič i s v e m u š to
j e u v e z i s a z e m l ja m a o k o E g e js k o g m o r a .
S e d a m d e s e t i h g o d i n a p r o š l o g s to l j e ć a b o g a to m n j e ­
m a č k o m p o s l o v n o m č o v je k u H e i n r i c h u S c h l ie m a n n u ,
k o ji j e t v r d o g l a v o o d b i j a o d a p r ih v a t i o p ć e m iš lje n je
k a k o s u Ilija d a i O d is e ja s a m o m ito v i, p o la z i za r u k o m
d a d o k a ž e k a k o im a p r a v o , k a k o ta d j e l a d o i s t a s a d r ž e
z r n o is tin e : o t k r i v a o s t a t k e T r o je i s p o d h u m k a H is a rli-
k a u T u r s k o j, o t p r i l i k e p e t k i l o m e t a r a o d m o r s k e o b a le .
S c h l i e m a n n i s k o p a v a d e b e l e b e d e m e o k o k o jih j e A hil
v u k a o H e k t o r o v le š, o n e is te b e d e m e š to s u ih G rc i
s v la d a l i t e k p o m o ć u t r i k a s d r v e n i m » tr o ja n s k im k o ­
n je m « , i p r o n a l a z i s t a n o v i t b r o j z la t n ih č a š a z a k o je
s m a t r a d a s u p r i p a d a l e b l a g u k r a l j a P r ija m a . M je s to š to
g a j e S c h l i e m a n n o t k r i o d o i s t a je T r o ja , a li n e H o m e r o ­
v a . U d a t i r a n j u s v o g a n a la z a S c h l i e m a n n g r ije š i z a o k o
t i s u ć u g o d i n a . O n m is li d a je u t o m n e k o l i k o p u t a g r a ­
đ e n o m e g r a d u d r u g a r a z i n a H o m e r o v a T r o ja , a li j e d n a
a m e r i č k a a r h e o l o š k a e k s p e d i c ij a , p o d v o d s v o m d r a
C a r la W . B le g e n a , k o ju j e o r g a n i z i r a l o S v e u č iliš te C in-
c in n a t ij a , u s t a n o v l j u j e d a j e m n o g o k a s n ija , s e d m a ra z i­
n a T r o je z a p r a v o Iliju m , g r a d š to g a je o p je v a o H o m e r .
H o m e r j e s p o m i n j a o i » z la to m b o g a t u M ik e n u « . P o-
v je r o v a v š i p o n o v o p j e s n i k u , S c h l i e m a n n is k o p a v a k o d
M ik e n e u k o n t i n e n t a l n o j G r č k o j k r a l j e v s k e g r o b o v e u
k o j im a le ž e v l a d a r i s a z la t n im k r u n a m a i z la tn im p o ­
s m r t n i m m a s k a m a . S i g u r a n j e d a s u to g r o b o v i A ga-
m e m n o n a , v l a d a r a M ik e n e , v r h o v n o g a g r č k o g z a p o ­
v j e d n i k a u t r o j a n s k o m r a t u , i n je g o v e t r o j a n s k e z a r o b ­
l je n ic e K a s a n d r e , k o je s u , k r a t k o v r ij e m e n a k o n n je g o ­
v a p o v r a t k a iz r a t a , u m o r i l i n j e g o v a ž e n a K l i t e m n e s t r a
i n je z in l ju b a v n ik E g is t. S c h l i e m a n n j e i n a to p o p r i š t e
d o š a o p r e r a n o , k a o i u s l u č a j u T r o je . P o g r ije š io j e z a s to
g o d i n a , a li j e p o k a z a o d a i m a i z v a n r e d a n in s t i n k t.
M la d i b r i t a n s k i a r h e o l o g A r t h u r E v a n s p o č in j e s e z a ­
n i m a t i z a j e d n o n e p o z n a t o p i s m o z a k o je b i s ta v io r u k u
u v a t r u d a s u s e n j im e s lu ž ili b o g a ti i k u l t u r n o r a z v ije n i
lju d i t o g a r a z d o b l ja . E v a n s je , n a im e , p r o n a š a o n e k o li k o
k o m a d a g r a v ira n o g d ra g o g k a m e n ja , s n e k a k v im z n a k o ­
v i m a k o ji s e d o i m a j u k a o p i s m o , u s t a n o v i o d a p o t je č u

223
 s K r e t e i p o č e o k o p a t i k o d K n o s o s a . O n d je d o i s t a o t ­
k r i v a j e d n o n e p o z n a t o p is m o , j e d n a k o o n i m z n a k o v im a
n a d r a g o m k a m e n j u , a li g a d r u g a n je g o v a f a n t a s t i č n a
o t k r i ć a v e ć z a k r a t k o v r ij e m e t je r a j u d a z a b o r a v i s v o ju
p r v u o d l u k u i d a d e k r i p t a ž u to g p i s m a o s ta v i z a k a s n ije .
Š t o s e z a p r a v o d o g o d ilo ? E v a n s j e i s k o p a o s p e k t a k u ­
l a r n e o s t a t k e j e d n e v i s o k o r a z v ij e n e d r e v n e c iv iliz a c ije .
N a š a o j e g o l e m u p a la č u l e g e n d a r n o g a k r a l j a M in o s a ,
k o j a j e i m a l a t a k o z b r k a n t l o c r t t e n ije b ilo i s k l j u č e n o
d a j e n a d a h n u l a n a s t a n a k m i t a p r e m a k o j e m j e M in o s
s a g r a d i o l a b i r i n t g d je j e d r ž a o M i n o t a u r a , n e m a n n a s ta -
lu v e z o m i z m e đ u n je g o v e ž e n e i b ik a . U p a la č i s u p r o ­
n a đ e n e f r e s k e n a k o j im a s e v id je lo k a k o m la d ić i h v a t a ­
j u b i k o v e z a r o g o v e i k a k o ih b i k o v i o d b a c u j u u z r a k —
š t o j e u p u ć i v a l o n a z a k lju č a k d a s u n e k i e l e m e n t i m i t a
o M in o ta u ru , filtrira n i k ro z ta m n e le ć e le g e n d e , z a p ra ­
v o u s p o m e n e n a is tin s k a , z b il js k a z b iv a n j a u p r o š l o s ti .
P o s v u d a u p a l a č i v id je li s u s e l ik o v n i p r ik a z i k r a l j e v ­
s k o g s im b o l a , d v o s je k le s je k ir e ; b i lo ih j e t a k o m n o g o
d a j e E v a n s t u p a l a č u n a z v a o » K u ć o m d v o s je k l e s je k i­
r e « . C iv iliz a c iji k o j u j e o t k r i o d a o j e n a z iv m in o js k a , p o
n j e z i n u l e g e n d a r n o m o s n iv a č u .
E v a n s j e z a p o č e o is k o p a v a t i u o ž u jk u 1900. N a d a n
31. o ž u j k a i s k o p a o j e p r v u g l i n e n u p l o č i c u s p i s m o m z a
k o j im j e t r a g a o i r a d i k o je g a s e u p u s t i o u ta j p o t h v a t .
N e k o l i k o d a n a p o s lije to g a , 6. tr a v n j a , i s k o p a o j e c ije lu
h r p u g l i n e n i h p l o č i c a i s p u n j e n i h t e k s t o m . N e k e s u b ile
u k l i j e š t e n e u n a p o l a s a g o r j e lo d r v o , v j e r o j a t n o o s t a t a k
d r v e n i h š k r i n j a u k o j im a s u b ile d r ž a n e . T e z a g a s ito s iv e
p l o č i c e i m a l e s u d v a o b lik a : d u g a č a k i u s k i o b l ik p a l m i ­
n a lis ta , i o b l i k » s tr a n ic e k n jig e « f o r m a t a 7,5 c m x 25
c m . S t a n o v n i c i s t a r e K r e t e n i s u s v o je g l i n e n e p l o č i c e
p e k l i n e g o b i ih s a m o o s u š il i n a s u n c u ; k a d s u s e z b o g
p r o k i š n j a v a n j a k r o v a n e k e p l o č i c e s m o č i le , p r e t v o r i l e
s u s e u h r p u b e z li č n e g lin e . N a p l o č i c a m a s u o s ta l i v j e r ­
n o s a č u v a n i č a k i o t is c i p r s t i j u p i s a r a k o ji s u i h d l a n o ­
v i m a iz g la d ili. N a jv e ć i d io p l o č i c a b i ja š e p o l u p a n , a li n e
t a k o d a s e o n e n e b i m o g le s p o jiti.
E v a n s j e n a K r e t i p r o n a š a o č e t i r i t i p a p i s m a . N a js ta ­
r ij e s e j a v l ja l o u o b l i k u t r o d i m e n z i o n a l n i h u r e z o t i n a n a
d r a g o m k a m e n j u ( n a lik n a o n o d r a g o k a m e n j e k o j e j e
E v a n s a p o t a k l o n a ta j p o t h v a t ) ili n a p e č a t i m a p r o m j e ­
r a o k o 2,5 c m . T o j e p i s m o b i lo i z r a z ito p i k to g r a f s k o .

224
E v a n s g a j e n a z v a o H ije r o g lifs k o p i s m o A, p r e m d a n ije
i m a lo n i k a k v e v e z e s e g i p a t s k i m h ije r o g lif im a . P r o n a ­
š a o j e i n j e g o v u s t i l i z i r a n u v a r i j a n t u , k o ja s e u p o t r e b l j a ­
v a la n a g l i n e n i m p l o č i c a m a , i n a z v a o j u j e H ije r o g lifs k o
p i s m o B. D a ljn ja p o j e d n o s t a v n j e n j a to g a p is m a , k o ja je
E v a n s t a k o đ e r o t k r i o , i s t o s u s e t a k o n a la z ila n a p l o č i ­
c a m a . T o s u b i la d v a t i p a k u r z i v n o g p is m a , l in e a r n i je g
o d h ije r o g lif s k o g . E v a n s j e j e d n o n a z v a o L in e a r n o p is m o
A, a d r u g o , n a j m l a đ e o d č e t i r i j u k r e t s k i h p i s a m a . L i­
n e a r n o p i s m o B. P r im j e r c i L i n e a r n o g p i s m a A p r o n a đ e n i
s u n a č ita v o j K r e ti, a p r i m j e r c i L in e a r n o g p is m a B s a m o
u K n o s o s u . P o s lije j e u s t a n o v l j e n o d a n i s u k o e g z is tir a la ,
tj. d a s e n i s u u p o t r e b l j a v a l a i s t o d o b n o , n e g o j e L in e a r n o
B, m la đ e , z a m i je n i lo L i n e a r n o A. O d n o s i v e z a i z m e đ u
č e t i r i j u p i s a m a n i s u b ili s a s v im j a s n i. N e k i e l e m e n t i b ili
s u r e z u l t a t p r o g r e s i v n o g p o j e d n o s t a v n ji v a n j a , k o je j e z a ­
p o č e l o o d H i j e r o g l if s k o g p i s m a A, n a s ta v i lo s e n a H ije -
r o g l i f s k o m p i s m u B , a o d a t l e i s t o n a L i n e a r n o A i L i­
n e a r n o B p i s m o . A li, u L i n e a r n o m p i s m u B i m a z n a k o ­
v a k o ji n e p o s t o j e u L i n e a r n o m A, a n e k i s u z n a k o v i u
L i n e a r n o m p i s m u B m n o g o , k o m p l i c i r a n i j i o d s v o jih
p a n d a n a u L i n e a r n o m A. ( O b a l i n e a r n a p i s m a č it a ju s e
s lije v a n a d e s n o .)
T i p ič n i z n a k o v i L i n e a r n o g p i s m a B d i z a j n ir a n i s u p r i ­
l ič n o m a š t o v it o , a n a li k s u n a r a z n e p r e d m e t e : n a g o ts k i
lu k š t o g a z a t v a r a o k o m i t o p o v u č e n a c r t a , n a lje s tv e , n a
s rc e p r o b o d e n o c rto m , n a s v in u ti tro z u b , n a tro n o g o g
d i n o s a u r a k o ji s e o g le d a v a , n a s lo v o A, s d v ije u m j e s t o
s a m o j e d n o m v o d o r a v n o m » p r e č k o m « (A), n a n a o p a k o
n a p i s a n o S, n a v i s o k u č a š u z a p iv o , p u n u d o p o lo v ic e ,
n a l u k s t e t iv o m ; n e k o l i k o d e s e t a k a z n a k o v a n i s u n a lik
n i n a š ta . E v a n s j e i d e n t i f i c i r a o 7 0 z n a k o v a k o ji s u s e
č e s t o p o ja v ljiv a li ( u k u p n o i h i m a o k o 90). N a o s n o v i t e
s t a t i s t i k e f r e k v e n c ij a i p o d a t k a o p r o s j e č n o m b r o j u z n a ­
k o v a u n u t a r o k o m i t i h c r t a z a o b ilj e ž a v a n je r a z m a k a iz­
m e đ u r ij e č i z a k lj u č i o j e k a k o j e » v j e r o j a t n o d a ti z n a k o ­
v i o z n a č u j u s lo g o v e « .
T e k s to v i n a p l o č i c a m a p i s a n i m L i n e a r n i m p i s m o m B
d o im a li s u s e u g la v n o m k a o p o p isi, trg o v a č k i d o k u ­
m e n t i . O s im s p o m e n u t i h z n a k o v a n a n j im a s u s e n a l a ­
z ili p i k t o g r a m i k o ji s u p r ik a z iv a l i k o n je , ta ljig e , k o t a č e ,
m u š k a rc e , žen e, m a č e v e , r a z n e v rs te ž ita ric a i ta k o d a ­
lje . U z a s v a k i t a k a v p i k t o g r a m b i le s u c r t e k o je s u o z ­
n a č iv a le b r o j k o m a d a d o t i č n o g p r e d m e t a ili a r t i k la ; s is ­

15 - S i f r a n l i p r u t i v š p i j u n a \V 22 5
t e m b r o j e n j a b io j e d e c i m a l n i . N a d n u n e k o l i k o p l o č i c a
b i o j e z a b ilje ž e n u k u p a n z b r o j p r e d m e t a n a n jo j. N e k e
s u p l o č i c e i m a le n a r u b u i n d e k s n e o z n a k e ; z a h v a lju ju ć i
t o m e v l a s n i k n ije m o r a o iz v la č iti č i t a v u h r p u d a p r o n a ­
đ e p l o č i c u k o ja b i m u u d a n o m č a s u t r e b a l a .
E v a n s j e k l a s i f i c ir a o p l o č i c e u g r u p e p o p i k t o g r a m i ­
m a k o ji s u s e n a n j im a n a la z ili ( to j e s t p o te m a ti c i) ; u z ­
g a ja n je i p r o d a j a m a s l in a , u z g a ja n je i p r o d a j a š a f r a n a ,
u z g a ja n je ž it a r i c a , p e r a d i , s to k e , p r o i z v o d n j a i p r o d a j a
ta ljig a i t a k o d a lje . S a m e z n a k o v e p o d i j e l i o j e u č e t i r i
s k u p i n e p r e m a n jih o v im f o n e t i č k i m , i d e o g r a f s k i m , n u ­
m e r i č k i m i a g r i k u l t u m i m a s o c i j a c i ja m a . I z r a d i o j e p o ­
p i s m u š k i h i ž e n s k i h v l a s t it ih i m e n a ( o d n o s n o r ije č i
k o j e s u m u s e č in i le d a p r e d s t a v l j a j u v l a s t i t a i m e n a ) , iz­
r a č u n a o j e f r e k v e n c ij e z n a k o v a u m u š k o j s k u p i n i i iz n io
h ip o te z u d a s u n e k e re g u la rn e p r o m je n e u ž e n sk o j s k u ­
p i n i » ja k o s v je d o č a n s tv o o p o s t o j a n j u d e k lin a c ije « .
I d e n tific ira o je (k a k o je s m a tra o ) d e te r m in a tiv e za k r a ­
lje v s k e n a z iv e , z a t it u le , z a v l a s t i t a i m e n a , i d e t e r m i n a ­
tiv e z a r e l i g ij s k e t e r m i n e . U p o z o r io j e d a j e d a n z n a k
i m a j e d n a k o b l i k k a o j e d n o s e m i t s k o s lo v o , a li s e r a z ­
b o r i t o s u z d r ž a o o d z a k lj u č k a d a t a d v a z n a k a ( k r e t s k i
z n a k i s e m i t s k o s lo v o ) p r e d s t a v l j a j u is t i g la s .
N ije d e k r i p t i r a o p i s m o . B a z a z a d e k r i p t a ž u —je z ik p i ­
s a n t i m p i s m o m —o s t a l a j e n e p o z n a t a . A li, s t a n o v i t e h i s ­
t o r i j s k e o k o l n o s t i v u k le s u u v r lo o d r e đ e n o m s m j e r u .
E v a n s j e v j e r o v a o d a j e m i n o j s k a c iv iliz a c ija , k o j u j e
o tk rio , d o m in ira la k o n tin e n ta ln o m G rč k o m o d sv o g a
p o s t a n k a p a s v e d o s v o g a p a d a . K a o d o k a z z a t o iz n io
j e n e k a r a n a o b ilje ž ja t e c iv iliz a c ije , k o j a s u b i la o č i t o iz ­
v o rn a , a u to h to n a u K n o s o s u , a d e riv a tiv n a , iz v e d e n a u
s u v r e m e n o j m ik e n s k o j c iv iliz a c iji, o n o j k o j u j e b i o o t ­
k r i o S c h l i e m a n n . (T u j e u p r v o m r e d u r ij e č o s t a n o v i ­
t i m s l i č n o s t i m a u a r h i t e k t u r i i o tz v . p a l a č i n o m s t i l u
l o n č a r s t v a .) A k o s e k a o p o l a z n a t o č k a u z i m a l a t a » k n o -
s o s c e n t r i č n a « p r e m i s a , n a m e t a o s e z a k l j u č a k d a j e je z ik
L i n e a r n o g p i s m a B u s r o d s t v u ili s a s e m i t s k i m , ili s e t-
r u š č a n s k i m , ili s h e t i t s k i m , ili s n e k a k v i m je z i k o m , v je ­
r o j a t n o n e i n d o e v r o p s k i m , k o ji j e p r v i d o m i n i r a o u G r ­
č k o j. D a j e j e z ik L i n e a r n o g p i s m a B b i o o n a j g r č k i j e z ik
k o j im s u v j e r o j a t n o g o v o r il i M i k e n j a n i (a li t o j e b i lo
m a lo v je ro ja tn o , j e r b i u to m s lu č a ju b ilo la k o d e k rip -
t i r a t i t o p i s m o , k o je b i u la z ilo u s k u p i n u S lu č a ja I),

226
E v a n s o v a b i s e t e z a s r u š i la . A li, j e d a n p r i v i d n i d o k a z d a
ta j j e z i k n ije b i o g r č k i p o b u đ i v a o j e d o j a m d a j e m in o j-
s k a h e g e m o n i j a d o i s t a p o s to j a la .
L i n e a r n o p i s m o B b i l o je , n a im e , u p a d l j i v o n a lik n a
p i s m o k o j e s e n e k o l i k o s t o l j e ć a k a s n ij e u p o t r e b l j a v a l o
n a o b l iž n je m o t o k u C ip r u . O p ć a k o n f i g u r a c i j a z n a k o v a
t ih d v a ju p i s a m a p o d u d a r a l a se , a n e k i s u s e z n a k o v i
u p r a v o s a v r š e n o s la g a li. U č e n ja c i s u m o g li č it a ti c i p a r ­
s k o p i s m o ( k o je s e u p o t r e b l j a v a l o o d 700. d o 100. p r ije
n a š e e r e ) z a h v a l ju j u ć i t o m e š to g a j e s e d a m d e s e t i h g o ­
d i n a p r o š l o g s t o l j e ć a d e k r i p t i r a o e n g le s k i a s ir o lo g
G e o r g e S m it h . B r o j z n a k o v a t o g a p i s m a (55) p o s lu ž io j e
S m i t h u k a o d o k a z d a o n i p r e d s t a v l j a j u s lo g o v e , a z a tim
j e n a j e d n o m d v o j e z i č k o m n a t p i s u — c i p a r s k o m i fe n i-
č a n s k o m — p r o n a š a o d v ije c i p a r s k e r ije č i k o je s u o d g o ­
v a r a l e f e n i č a n s k o j i m e n i c i » k ra lj« . I z m e đ u t i h d v iju r i ­
j e č i b i l a j e n a o k o s a s v im m a l a r a z lik a : n i s u i m a le is to
p r e t p o s l j e d n j e s lo v o . N a t e m e l j u n j ih o v a p o l o ž a j a u t e k ­
s tu , S m i t h j e z a k lj u č i o d a j e t a r a z l i k a p r o iz i š l a iz d e k -
lin a c ije : u p r v o m j e s l u č a j u p o s r i j e d i i m e n i c a u n o m i n a ­
t i v u (k ra lj) , a u d r u g o m i m e n i c a u p o s v o j n o m g e n itiv u
( k r a lja ) . S m i t h j e z a ti m p o k u š a o p r o n a ć i k a k a v s u s je d n i
j e z ik u k o j e m u s e p r e t p o s l j e d n j e s lo v o r ije č i » k ra lj« m i ­
j e n j a l o iz n o m i n a t i v a u g e n itiv . P r o n a š a o j e i ta j je z ik i
t a k v u r ije č . J e z ik j e b i o g r č k i, a r ij e č j e b i la b a s ile u s
( k o ja s e u g e n it iv u p r e t v a r a u b a s ile o s ). Z a h v a lju ju ć i
to m e i p o m o ć u v la s titih im e n a S m ith je (k a k o je sa m
n a p i s a o ) » d o b io m a n je - v iš e s i g u r n e f o n e t s k e v r ij e d n o s t i
o s a m n a e s t s lo v a c i p a r s k o g p is m a « , a z a ti m j e » p o m o ć u
n jih p o k u š a o d e k r i p t i r a t i p r e o s t a l i d i o n a tp i s a « . N ije
i m a o s r e ć e : » N a ž a lo s t s u u p r a v o o n i d ije lo v i c i p a r s k o g
n a t p i s a , n a k o j i m a s u s e n a la z il a o s t a l a v l a s t i t a im e n a ,
b ili j a k o o š t e ć e n i . . . « I p a k , p o l a z e ć i o d b a s ile u s a i n e ­
k i h d r u g i h s l i č n o s t i s g r č k i m , z a k lj u č i o je : » O v a j j e je z ik
s r o d a n g r č k o m , a li i p a k n ije g rč k i.« D o š a v š i d o to g z a ­
k l j u č k a d i g a o j e r u k e o d č it a v o g p r o b l e m a . T a k o j e p o ­
s t u p i o d i j e l o m z a t o š t o j e s m a t r a o d a s e d a lj e n e m o ž e
ići, a d i j e l o m z a to š t o s e u p r a v o s p r e m a o d a k r e n e u e k ­
s p e d i c i j u n a k o jo j ć e o t k r i t i b a b i l o n s k e p l o č i c e o P o to ­
p u i e p o G ilg a m e š u .
N je g o v r a d n a s t a v i l i s u d r u g i u č e n ja c i, u p r v o m r e d u
S a m u e l B i r c h , J o h a n n e s B r a n d i s i M o r itz S c h m id t . N a-
k r a j u j e p o s t a l o j a s n o d a j e j e z ik L i n e a r n o g p i s m a B d o ­
i s t a g r č k i, a li d a s e t o p i s m o t o l i k o r a z l ik u j e o d p o z n a ­

227
 t o g a g r č k o g a lf a b e t s k o g s i s t e m a d a je , č a k a k o j e p o s r i ­
j e d i ta j s is t e m , o n n a p r o s t o n e p r e p o z n a t l j i v . N e š to k o n ­
k r e t n o i p a k j e p o s t i g n u t o . U s ta n o v ilo s e d a s u z n a k o v i
t o g a p i s m a ili č is ti s a m o g l a s n i c i ili s lo g o v i t i p a s u g la s -
n ik ^ s a m o g la s n ik ; s a m i s u g la s n ic i, g r u p e s a m o g l a s n i k -
- s u g l a s n ik i g r u p e s u g l a s n i k - s a m o g l a s n ik - s u g la s n ik n is u
p o s to j a li . J o š j e d n o u t v r đ e n o o b ilje ž je t o g a p i s m a s a s t o ­
j a l o s e u t o m e d a s e u n j e m u n is u r a z l ik o v a l e g la s o v n e
s k u p i n e ta, da, th a n e g o s u s e s v e t r i o z n a č i v a le is tim
z n a k o m . N a z a ln i g la s o v i, a k o b i s ta ja li i s p r e d s u g la s n i ­
k a , j e d n o s t a v n o b i s e i g n o r ir a li, p a s e z a to p a n ta (sv i) p i ­
s a lo p a -ta . S u g l a s n i c im a k o ji b i s e n a š li n a z a v r š e t k u r i ­
j e č i d o d a v a o s e n ije m i ( n e iz g o v a r a n i) p o m o ć n i s a m o ­
g la s n ik ; z a to s e th e o is ( b o g o v im a ) p i s a l o te-o -i-se. S lo g
k o ji b i z a p o č i n j a o s d v a s u g la s n i k a m o r a o s e p i s a t i k a o
d a s u t o d v a s lo g a . S v e j e t o p i s a n i j e z ik c i p a r s k i h G r k a
u č i n i l o b a r b a r s k i n e z g r a p n im , a t r e b a i m a t i n a u m u d a
se to p is m o o n d je u p o tre b lja v a lo u z la tn o d o b a g rč k e
k o n t i n e n t a l n e k u l t u r e , i d a j e je z ik b i o s li č a n o n o m e k o ­
j i m s e g o v o r il o n a k o n t i n e n t u , p a s e n a p r i m j e r r ije č an -
th r o p o s ( č o v je k ) p o ja v ljiv a la u c i p a r s k o m j e z i k u k a o a-
to -r o -p o -s e .
E v a n s j e u p o z o r i o n a s l i č n o s t i z m e đ u o v o g a i k r e t-
s k i h p i s a m a . M o ž d a j e č a k , p o s lu ž iv š i s e v r i j e d n o s t i m a
c ip a r s k o g p ism a , p o k u š a o d e k r ip tir a ti k r e ts k o L in e a r­
n o A i L i n e a r n o B p is m o . A k o j e p o k u š a o , u s p i o n ije , a
i s t o t a k o n i s u u s p je l i n i d r u g i u č e n j a c i k o ji s u t o k a s n ije
p o k u š a l i u č in i ti . J e d n a n e o b i č n a o k o l n o s t k a o d a j e
o p r a v d a v a la te n e u s p je h e . U g r č k o m je n a jč e š ć i s u g la s n ik
n a z a v r š e t k u r ije č i s (k o ji s e u c i p a r s k o m p i s m u p i s a o
k a o se ). C i p a r s k i z n a k z a s e i d e n t i č a n j e p o o b l i k u s j e d ­
n i m o d z n a k o v a L i n e a r n o g p i s m a B , a li j e n e z g o d a u
t o m e š t o s e u L i n e a r n o m p i s m u B ta j z n a k m a l o k a d p o ­
j a v l ju j e n a z a v r š e t k u rije č i. T a j f e n o m e n g o v o r io j e o z ­
b i lj n o p r o t i v h i p o t e z e d a j e je z ik p i s a n L i n e a r n i m p i s ­
m o m B - g r č k i. N e u s p j e h k o jim s u z a v r š ili p o k u š a ji
d e k r i p t a ž e i u p r a v o s p o m e n u t o l in g v i s ti č k o s v j e d o č a n ­
s tv o v e o m a s u p o j a č a li E v a n s o v e a r h e o l o š k e a r g u m e n ­
te za n je g o v u » k n o s s o s c e n trič n u « te z u o d o m in a c iji
K r e t e n a d G r č k o m , a n je g o v z a i s t a v e l e b n i n a u č n i a u ­
t o r i te t iz d ig a o je tu te z u n a r a z in u n e o b o r iv a p r a v o ­
v je r ja .
P r a v o v j e r n a j e b ila , a li s u s e p r o t i v n je i p a k d iz a li
n e k i h r a b r i h e r e t i c i . Z a to im j e b i la d o i s t a p o t r e b n a v e ­

228
lik a h r a b r o s t . J e d a n o d n jih , A la n J. B . W a c e , p l a t i o je
s v o ju n e o p r e z n o s t t a k o S t o j e 1923. m o r a o p o d n i j e t i o s ­
t a v k u n a m j e s t o p r o f e s o r a B r i t a n s k e š k o le u A te n i i š t o
z a ti m n e k o l i k o g o d i n a n ije i m a o p r i s t u p a n a j e d n o m i-
n o j s k o a r h e o l o š k o i s k o p a v a l iš te . H e r e t i c i n i s u b ili p o t ­
p u n o p r o t i v E v a n s o v e h i p o te z e ; o n i s e s n j o m n i s u s la ­
g a li s a m o u v e z i s r a z d o b l j e m o d 1450. p r ij e n a š e e r e d o
z a v r š e t k a b r o n č a n o g d o b a , 1125. p r i j e n a š e e r e , u k o je
u la z e h e r o j s k o d o b a G r č k e i t r o j a n s k i r a t ( o k o 1240.
p r i j e n a š e e r e ) , p a z a to t o r a z d o b l j e i m a g o le m o , n a jv e ­
ć e z n a č e n j e . O s im t o g a s u u p r a v o t a d a b ile n a p i s a n e
p l o č i c e s L i n e a r n i m p i s m o m B . O b je a r h e o l o š k e š k o le
s la g a le s u s e u m iš l je n ju d a j e u p o č e t k u b r o n č a n o g
d o b a , p r i j e 1450, e g e js k i m p o d r u č j e m v l a d a l a K r e ta . G r ­
č k a l e g e n d a o p o t č i n j e n o s t i A te n e k r a l j u M in o s u i o o b ­
v e z i A te n e d a s v a k e g o d i n e p o š a lj e s e d a m m l a d i ć a i s e ­
d a m d j e v o j a k a k a k o b i b i li ž r t v o v a n i M i n o t a u r u ( k o je g a
n a k r a j u u b i j a a t e n s k i j u n a k T e z e j) m o ž d a s e o d n o s i n a
t o r a z d o b l j e k a o l i t e r a r n i a r t e f a k t . T o p r v o r a z d o b lje , u
k o j e m u s e u p o t r e b l j a v a l o L i n e a r n o p i s m o A, z a v r š ilo j e
u n i š t e n j e m p r v o b i t n e p a l a č e M in o s a o d p o ž a r a , p o t r e ­
sa , v u l k a n s k e e r u p c i j e ili t s u n a m ij a * .
W a c e i n je g o v i i s t o m iš lj e n ic i s m a t r a l i s u d a j e E v a n s
n a p r o s t o i g n o r i r a o n e k a v a ž n a s v je d o č a n s t v a o t im p r o ­
b l e m a t i č n i m g o d i n a m a . A r h e o l o š k a s v je d o č a n s tv a , k a o
n a p r i m j e r v e li č in a p a la č a , j a s n o g o v o r e d a s u u t im g o ­
d i n a m a i n e p o s r e d n o p r i j e n j ih n e p r e s t a n o r a s li m o ć i
u t je c a j k o n t i n e n t a l n e G r č k e , d o k s u u t je c a j i m o ć K r e t e
i s t o d o b n o s la b je li. Z b o g s v e g a to g a W a c e j e z a k lju č io
k a k o j e v j e r o j a t n ij e d a j e k o n t i n e n t a l n a G r č k a z a v la d a la
K re to m n e g o o b ra tn o .
J e d n o o t k r i ć e iz 1939. d a l o j e to j t e o r i j i s il a n z a m a h .
D o v r š iv š i i s k o p a v a n j a u T r o ji, C a r l B l e g e n b a c i o s e n a
i s k o p a v a n j a u P y lo s u u G r č k o j, i i s k o p a o 'j e o s t a t k e p a ­
la č e N e s to ra , n a js ta rije g a g rč k o g v o đ e u tro ja n s k o m
r a t u , m u d r o g a i e l o k v e n t n o g v l a d a r a k o ji j e p r ij e t o g a
b i o j e d a n o d s u d i o n i k a J a s o n o v e e k s p e d i c i j e š to j e t r a ­
ž ila Z l a tn o r u n o . B l e g e n j e v e ć n a s a m o m p o č e t k u r a ­
d o v a i s k o p a o N e s t o r o v u a r h i v u i u n jo j p r o n a š a o 6 0 0
k r h o t i n a g l i n e n i h p l o č i c a s t e k s t o v i m a n a p i s a n i m L i­
n e a r n i m p i s m o m B . P o s t a v i l o s e o v o p ita n je : a k o j e L i­
* P o n a jn o v ijo j te o r iji, u z r o k j e b i l a e k s p l o z ij a v u l k a n s k o g o t o k a
S a n t o r i n a , k o ja j e iz a z v a la k a t a k l i z m i č k i p o t r e s i d iv o v s k i v a l ts u n a m i,
p a j e t a k o r a z o r e n K n o s o s . - P re v .

229
n e a r n o p i s m o B s lu ž ilo z a p i s a n j e j e z i k a m i n o j s k e k u l ­
t u r e , z a š t o j e p r o n a đ e n o s a m o u K n o s o s u , a s a d a se,
e to , v id i d a g a je , z a v o đ e n je s v o jih p o s l o v n i h k n jig a ,
u p o t r e b l j a v a o j e d a n g r č k i k r a lj č a k u k o n t i n e n t a l n o j
G r č k o j, d a l e k o o d K r e te ? W a c e j e n a t o p i t a n j e o d g o v o ­
r io t e z o m d a j e L i n e a r n o p i s m o B n a s t a l o u P y lo s u (a
n e n a K r e ti) , i d a s u g a o d a t l e p r e n i j e l i u K n o s o s G r c i
k a d s u o s v o jili K r e tu . Ali, t a j e te z a i m a l a j e d a n o z b ilja n
n e d o s t a t a k : d a b u d e t o č n a , t r e b a l o j e d a j e z i k k o ji s e p i ­
s a o L i n e a r n i m p i s m o m B b u d e g r č k i, a s v e j e u k a z iv a lo
p r o t i v to g a . Z a to j e E v a n s m o g a o s l a v o d o b i t n o z a g r m je ­
ti: « . . . n i u M ik e n i n i u T e b i n e m a p a l a č e k o j a b i b ila
p r i p a d a l a d i n a s t i m a š t o s u g o v o r ili g r č k i . . . k u l t u r a je ,
k a o u o s t a l o m i je z ik , j o š b i l a s v e d o s a m e j e z g r e — m i-
n o js k a .«
U n a to č E v a n s o v o j s i g u r n o s t i d a i m a p r a v o , u n a t o č
n je g o v u s a m o p o u z d a n j u , j e d n o j e b ilo s a s v i m ja s n o : d a
n je g o v u te z u m o ž e d o k a z a t i ili o b o r i t i s a m o d e k r i p t a ž a
je z ik a , a o n a je , k a k o s e t a d a č in ilo , b i l a d a l e k o . E v a n s
j e 1909. o b ja v io u S c r ip ia M in o a I s v e t a d a p o z n a t e hi-
j e r o g l i f s k e n a t p i s e i d v ije - tr i p l o č i c e s L i n e a r n i m p i s ­
m o m A k o je s u b ile n a đ e n e u K n o s o s u , a li j e p u b l i c i r a o
s a m o 14 o d o k o 1600 p l o č i c a s L i n e a r n i m p i s m o m B,
k o j e s u t a k o đ e r b ile i s k o p a n e . G o d i n e 1935. o b j a v i o ih
j e j o š 160, s v r lo s u g e s t i v n o p i s a n o m r a s p r a v o m o n ji­
m a ; u v r s t i o ih j e u d r u g i d io č e t v r t o g a ( p o s lje d n je g )
s v e s k a s v o g a m a g n u m o p u s a — T h e P a la č e o f M in o s ( P a ­
l a č a k r a l j a M in o s a ) . A li E v a n s n ije n i k a d iz v r š io s v o ju
n a ja v l je n u o d l u k u d a o b ja v i g o t o v o s v e o s t a l e p l o č i c e u
d a lj n ji m s v e s c i m a s e r i je S c r ip ta M in o a ( M in o js k a p i s ­
m a ). K a d j e 1941. u m r o , u s v o jo j 90. g o d i n i, n je g o v a
z b i r k a b i la j e j o š z a t v o r e n a z a d r u g e u č e n j a k e . U a r h e o ­
lo g iji v l a d a o b i č a j d a o n a j k o ji n e š t o o t k r i j e i m a p r a v o
d a to p r v i o b ja v i, a li j e n a li č je to g a p r iv i le g i ja o b v e z a d a
t o u č i n i š to p r ije . E v a n s j e d a k l e u s k r a t i o z a p r a v o d v j e ­
m a g e n e ra c ija m a u č e n ja k a m o g u ć n o s t d a r a d e n a de-
k r i p t i r a n j u L in e a r n o g p i s m a B . J e d in i t e k s t o v i p is a n i tim
p i s m o m , k o je s u m o g li v id je ti d r u g i u č e n ja c i, b i lo j e 38
p l o č i c a n a đ e n i h u K n o s o s u . O b ja v io ih j e f in s k i p r o f e ­
s o r J o h a n n e s S u n d v v a ll i g r d n o s e z a m j e r i o E v a n s u
z b o g to g a s itn o g k r š e n ja a r h e o lo š k o g b o n -to n a . D ru g i
s v je ts k i r a t p r is i li o j e B le g e r ta d a s v o je p l o č i c e p o h r a n i
u t r e z o r e G r č k e d r ž a v n e b a n k e u A te n i, p a ih n ije m o ­
g a o o b ja v iti.

230
 G r a đ e je , d a k le , b i lo p r e m a l o , a li t o i p a k n ije s p r i j e ­
č ilo m n o g e s a m o z v a n e d e k r i p t e r e d a p o k u š a j u r ije š iti
z a g o n e t k u . T a k o j e 1931. F. G. G o r d o n n a p i s a o k n jig u
T h r o u g h B a s q u e to M in o a n ( P r e k o b a s k ij s k o g d o m in o j-
s k o g [je z ik a ]). U n jo j j e o b j a v l je n a n e v j e r o ja t n a , f a n t a s ­
t i č n a i l u d a t e o r i j a d a s u k n o s o s k i i n v e n t a r i — e le g ijs k e
p j e s m e . G o s p o đ i c a F l o r e n c e M e lia n S ta v v ell d r z n u l a s e
d a u s t a n e p r o t i v E v a n s a t v r d e ć i d a j e je z ik m in o j s k ih
t e k s t o v a — g r č k i. O n a j e s a s v im p r o i z v o l jn o p r i p i s a l a
s l o g o v n e ili a l f a b e t s k e v r i j e d n o s t i s v a k o m o d h ije ro g lif-
s k ih z n a k o v a i s v a k o m z n a k u L i n e a r n o g p i s m a A. O d ­
r e d i l a ih j e p r e m a g r č k o j r ije č i z a p r e d m e t p r ik a z a n n a
p lo č ic i, a d a č ita v p o s a o b u d e j e d n o s t a v n i j i , n a p r o s t o j e
z a s v a k u r ij e č k o ja jo j n e b i o d g o v a r a l a iz m is lila d a j e
» i z u m r la p r i j e H o m e r a « . Z a p r e k e n a k o je j e n a le t je l a
k a d je istim p o s tu p k o m p o k u š a la d e k r ip tir a ti L in e a rn o
p is m o B p ris ilile s u je d a sv a k i z n a k p r o tu m a č i k a o
z n a k z a č i t a v u r ije č . Iz t o g a j e p r o i z i š a o a p s u r d a n z a ­
k l j u č a k d a j e s v a k a r ije č u n u t a r v e r t i k a l n i h c r t a t o b o ž e
— k o m p le tn a re č e n ic a .
Z a b l u d e g o s p o đ i c e M e lia n S ta v v ell r a z o t k r i v e n e s u u
č l a n k u š t o g a j e 1940. o b j a v i o A m e r ic a n J o u r n a l o f A r c ­
h e o lo g y , n a ju g l e d n ij i a m e r i č k i a r h e o l o š k i č a s o p is . A u ­
t o r č l a n k a b i o j e n e k i M . G . F. V e n tr is , k o ji o č it o n ije
b i o p r o f e s i o n a l n i a r h e o l o g . T o j e b i lo j a s n o v e ć n a p r v i
p o g l e d . N a im e , d o k j e v e ć i n a s u r a d n i k a č a s o p i s a o b i č a ­
v a la n a v e s t i s v o je f u n k c i j e n a p o j e d i n i m s v e u č iliš tim a ,
V e n t r i s s e p o t p i s a o s a m o : »M . G. F. V e n tr is , L o n d o n « .
P a ip a k , ia k o g a je n a p is a o n e p ro fe s io n a la c , č la n a k je
b i o d o v o l j n o d o b a r d a g a o b ja v i ta j t a k o u g l e d a n s t r u č ­
n i č a s o p i s . V e n t r i s j e n a j p r i j e o b r a č u n a o s a s v o jim p o ­
t e n c i j a l n i m p r o t i v n i c i m a : » T e o r ija p r e m a k o jo j j e m i-
n o j s k i t o b o ž e g r č k i t e m e lj i s e n a s v je s n o m , h o t i m i č n o m
i g n o r i r a n j u o n o g a š t o j e h i s t o r i j s k i u v je r ljiv o i p r i h v a t ­
ljiv o . Z a p r a v o b i s m o s e m o r a l i p i t a t i k a k o s e m o g lo d o ­
g o d i t i d a t e o r i j e o t o b o ž n j e m g r č k o m k a r a k t e r u m in o j-
s k o g b u d u n a p i s a n e u o b l i k u p r i h v a t l j i v o m z a o b ja v lji­
v a n je . . . « S r e d iv š i t a k o ta j p r o b l e m , V e n t r i s j e iz n io
a r g u m e n t e z b o g k o j ih s m a t r a d a j e m in o j s k i s lič a n — e t-
r u š č a n s k o m . A r g u m e n t i s u s e t e m e lj il i n a d v j e m a o k o l ­
n o s tim a : n a to m e š to n i u e tr u š č a n s k o m n i u c ip a r s k o m
i n v e n t a r u s lo g o v a n e p o s t o j e z n a k o v i z a g la s o v e b, g, đ
i n a t o m e š t o s e c i p a r s k i je z ik , k a k o s e č in i, r a z v io iz m i-
n o j s k o g a . P o m o ć u i n v e n t a r a s lo g o v a ( s i l a b a r a ) V e n t r i s

231
je d e k r ip tir a o n e k a v la s tita im e n a u L in e a r n o m p is m u
B i u j e d n o d o b i o n e k e » k o r ij e n e v l a s t i t i h im e n a « , a li j e
ta k o z a p ra v o s a m o p o v e ć a o z b rk u . N a k ra ju sv o g a č la n ­
k a s m i o n o j e z a k lju č io : » T o j e [ d e k r i p t i r a n j e ] p o t p u n o
o s tv a r iv o .«
O t p r i l i k e u t o is to v r ij e m e B e d r i c h H r o z n y (k o ji j e
p r i j e to g a , b a r e m k a k o s e n j e m u č in i lo , r ije š io p r o b l e m
h i je r o g li f a d o l i n e I n d a ) j u r i o j e k r o z L i n e a r n o p i s m o B
t a k o l a k o i b r z o d a s u s e sv i, k o je s u z a u s t a v il e t e š k o ć e
š t o ih p o s t a v l j a p r o b l e m d e k r i p t a ž e t o g a p i s m a , č in ili
s a m i m a s e b i k a o o b i č n e b e n e . H r o z n y je , n a p r i m j e r ,
o d r e d io je d n o m z n a k u L in e a rn o g p is m a B fo n e tič k u
v r i j e d n o s t h a s a m o z a to š t o m u s e č in i lo d a p o s t o j i s lič ­
n o s t i z m e đ u t o g z n a k a i h e t i t s k o g z n a k a z a h a , s a b e j-
s k o g z n a k a z a h, k a r i j s k o g i e t r u š č a n s k o g z n a k a z a k h
i f r i g ij s k o g z n a k a z a :x . D r u g o m z n a k u p r i p i s a o j e v r i ­
j e d n o s t k o j u j e d e d u c i r a o iz s v o je ( s u m n j iv e ) d e k r i p t a ž e
p i s m a d o l i n e I n d a . Z a p r a v o j e H r o z n y s v o jo m » d e k r ip -
t a ž o m « s t v o r i o m iš - m a š r ij e č i u z e t i h iz k o k t e l a r a z l ič i ti h
je z ik a , o r i g i n a l n i h i d e r i v i r a n i h . K r i t i č a r i s u n a n j o d ­
m a h s a s u l i p l o t u n s k u p a lj b u p o z iv a ju ć i s e n a m e t o d o -
lo g ijs k e i f il o lo š k e a r g u m e n t e k a o i n a h i s t o r i j s k e f a k te .
» K a d a n e k i d e k r i p t e r p o z n a je t a k o t e m e l j i t o t a k o v e lik
b r o j je z ik a k a o H ro z n y « , n a p o m e n u o je b la g o je d a n k r i­
t i č a r , » le p e z a m o g u ć i h i p r i h v a t l j i v i h k o m b i n a c i j a g la ­
s o v a i s m i s l a p o s t a j e z a is t a š i r o k a i m a l o j e n a p i s a k o ji
s e č i n e p o s v e b e s m i s le n im .« N a jv a ž n iji n e d o s t a t a k t e k ­
s t o v a š t o i h j e H r o z n y » p r o č ita o « b i o j e u t o m e š to s e
n i s u p o k l a p a l i s o n i m z a š to j e b ilo g o t o v o s i g u r n o d a
p i š e n a p l o č i c a m a , s n j ih o v o m t e m a t i k o m .
O t p r i l i k e u i s t o v r ij e m e V l a d i m i r G e o r g ije v , p r o f e s o r
S v e u č i l i š t a u S o fiji, o b j a v i o j e s v o ju d e k r i p t a ž u L i n e a r ­
n o g p i s m a B u r a s p r a v i o d 81 s t r a n i c e . T v r d io j e d a j e
p r o u č a v a n j e m e g e js k ih n a z iv a m j e s t a i g r č k o g v o k a b u -
l a r a u s t a n o v i o k a k o j e j e z ik p i s a n L i n e a r n i m p i s m o m B
n e p o z n a t i i n d o e v r o p s k i je z ik , i d a o m u j e n a z iv p e la g ij-
s k i ili e t e o k r e t s k i . A li n je g o v a s e d e k r i p t a ž a d o i m a l a
n e u v j e r l j i v o i n ije p r i h v a ć e n a .
O d v r e m e n a d o v r e m e n a o b ja v ljiv a n i s u i s k r o m n i j i
e s e j i o t o m e . G o d i n e 1950. n j e m a č k i u č e n j a k E m s t S it-
tig , k o ji j e o d 1919. d o 1924. s lu ž io u k r i p t o l o š k o j s e k c iji
n j e m a č k o g M i n i s t a r s t v a v a n js k i h p o s lo v a , d o š a o j e d o
z a k lju č k a d a je je z ik n e k ih n e g rč k ih n a tp is a , p is a n ih c i­
p a r s k i m s lo g o v n i m p i s m o m , u s r o d s t v u s m i n o j s k im .

232
 Z n a k o v e d o k o j ih j e t a k o d o š a o p o i s t o v j e t i o j e z a tim s a
z n a k o v i m a L i n e a r n o g p i s m a B ( u z im a ju ć i k a o m je r ilo
n j ih o v e o b l i k e i f r e k v e n c iju ) , a z a tim o b ja v io d a j e u s ­
p io i d e n t i f i c i r a t i 14 z n a k o v a to g a p i s m a . U z e v ši t o k a o
p o l a z n u t o č k u b a c io s e n a d e k r i p t i r a n j e m i n o j s k o g j e ­
z ik a .
N a j v r e d n i ja o d t ih s t u d i j a b i la j e s e r i j a č l a n a k a d r A li­
c e B . K o b e r , a s i s t e n t i c e n a k a t e d r i k l a s i č n ih je z ik a n a
B r o o k ly n C o lle g e u u N e w Y o r k u . G o d i n e 1944. o n a j e
o b j a v i la t e k s t u a l n u a n a li z u p l o č i c a p i s a n i h L i n e a r n im
p i s m o m B n a k o j im a j e b io i d e o g r a m u o b l i k u s je k ir ic e .
N a r e d n e j e g o d i n e o b j a v i la r a s p r a v u u k o jo j j e u p o z o ­
r i l a k a k o p o s lj e d n ji z n a k o v i u n e k i m r i j e č i m a n a d e s e t
p l o č i c a , o z n a č e n i h i d e o g r a m o r n » ta ljig e « , n i s u j e d n a k i ,
p a s e s t i m u v e z i s lo ž ila s h i p o t e z o m k o j u j e 10 g o d i n a
p r i j e to g a b i o iz n io E v a n s ; o » v e lik o j v j e r o j a t n o s t i d a j e ­
z ik p i s a n L i n e a r n i m p i s m o m B p o d l ij e ž e in fle k s iji« .*
U i n f l e k t i r a n o m s e j e z i k u p r o m j e n a m a o b l i k a r ije č i —
o b i č n o p r o m j e n a m a n j ih o v a z a v r š e t k a — n a z n a č u j u r a z ­
lik e u p o g l e d u v r e m e n a r a d n j e , r o d a , b r o ja , p a d e ž a i
t a k o d a lje . I n f l e k s i j e ( k a k o s e z a j e d n o z o v u t e p r o m j e ­
n e ) m n o g o s u č e š ć e k a d j e j e z i k m l a d n e g o k a s n ij e u
n je g o v o j e v o lu c iji.
» K a d n e k i j e z i k p o s j e d u j e in f le k s iju « , n a p i s a l a j e d r
K o b e r, » n e k i s e z n a k o v i u n je g o v u p is a n o m o b lik u sv a ­
k a k o m o r a j u n e p r e s t a n o p o n a v l j a t i n a i s t i m p o l o ž a j im a
u n j e g o v i m r ije č im a .« U s p je la j e p r o n a ć i t a k v a p o n a v lj a ­
n ja , a li j e p r i z n a l a d a s u » tip o v i i n f le k s ije i n j ih o v o z n a ­
č e n j e j o š n e p o z n a t i« .
A li, n a r e d n e g o d i n e i d e n t i f i c i r a l a j e z n a k o v e k o ji s u
o z n a č i v a li in f le k s iju . P o š la j e o d p r e t p o s t a v k e d a s u v je ­
r o j a t n o s v e r ije č i n a p l o č i c i o z n a č e n o j i d e o g r a m o r n
» žen a« im e n ic e (p o sv o j p rilic i v la s tita im e n a ) i d a su
s v e t e i m e n i c e u i s t o m p a d e ž u . Z a tim j e iz n ije la tv r d n ju :
» A k o s e n e k i z n a k ili n e k a s k u p i n a z n a k o v a p o ja v lju ju
r e d o v n o ili č e s t o k a o z a v r š e c i r ij e č i u n e k o m n a t p i ­
s u . . . m o ž e s e p r e t p o s t a v i t i d a s u p o s r i j e d i n a s ta v c i z a
o d r e đ e n e p a d e ž e .« (U l a t i n s k o m s e n a s t a v a k -ae, n a s t a ­
v a k z a g e n it iv j e d n i n e i m e n i c a ž e n s k o g r o d a , p o ja v lju je
u s v im t a k v i m i m e n ic a m a : terra e, fo ssa e , b a r b a e . . . i
t a k o d a lje .) D r K o b e r u s p j e l a j e p r o n a ć i j e d a n t a k a v

* I n f le k s i ja = f le k s ija - p r o m j e n a o b l i k a r ije č i, z a je d n ič k i n a z iv za
d e k l i n a c i j u i k o n ju g a c i ju t e n e k e d r u g e o b l i k e p r o m j e n e r ije č i. - P re v .

233
T'&riS B

I m e n i c e p i s a n e L i n e a r n i m p i s m o m B k o je j e A lic e K o b e r u p o t r i j e b i l a
u s v o jo j a n a liz i

z n a k , k o ji s e č e s t o p o ja v ljiv a o n a k r a j u r ije č i. B io j e n a ­
lik n a lje s tv e , i o n a g a j e n a z n a č i la k a o 7 ( š to n ije i m a lo
n ik a k v e veze s b ro je m 7 n e g o je b ilo iz a b ra n o z b o g n je ­
g o v e t i p o g r a f s k e p r i k l a d n o s t i ) . O k v a l if i c i r a l a g a j e k a o
n a s t a v a k z a P a d e ž I. (T o n ije b ilo i s t o š to i 1. p a d e ž , n o ­
m in a ti v . D r K o b e r , n a r a v n o , n ije m o g l a z n a ti j e li t o n a ­
s ta v a k z a n o m in a ti v , a k u z a tiv , g e n it iv ili b ilo k o ji d r u g i
p a d e ž .) P o s lije to g a j e p o t r a ž i l a i n a d r u g i m p l o č i c a m a
is te rije č i, a li s d r u k č i j i m z a v r š e tk o m . K a k o j e z n a la d a
s u r ije č i » iste « ? Z n a la j e p o t o m e š t o s u i m a l e is ti k o ­
r ije n , tj. o n a j d i o r ije č i k o ji s e n e m ij e n j a u d e k li n a c i j i
i k o n ju g a c iji. T a k o j e i d e n t i f i c i r a l a j o š j e d a n n a s ta v a k ,
d o n e k l e n a li k n a n a š u b r o j k u 5. N a z v a la g a j e 40, tj.
z n a k b r . 40, i k l a s i f i c ir a la k a o n a s t a v a k z a P a d e ž II.
U r a d il a j e to s a s v im č e s t i m n a s t a v c i m a ( is tim z a v r ­
š e c i m a r ije č i i d e n t i f i c i r a l a j e n e k o l i k o i m e n i c a d e k lin i-
r a n i h u t r i p a d e ž a ) , a z a ti m j e z a s v o ju a n a li z u i z a b r a l a
j e d a n p a r s n e k i m n e o b ja š n j iv i m č u d n i m k a r a k t e r i s t i ­
k a m a ; k o n c e n t r i r a l a s e n a te k a r a k t e r i s t i k e j e r s e n a d a ­
la d a ć e jo j n j ih o v o o b j a š n j e n je p o m o ć i p r i d e k r i p t i r a -
n ju L i n e a r n o g p i s m a B . D v ije i m e n ic e , k o j e j e t a k o iz a ­
b r a l a , m o g le s u s e » e tik e tir a ti« n a o s n o v i p r e t p o s t a v k e
d a s u J K s lo v a k o ja o z n a č u j u k o r i j e n p r v e i m e n ic e , a
L M s lo v a k o ja t v o r e k o r ij e n d r u g e i m e n i c e . R a s p o r e d i l a
i h j e u d v ije p a r a d i g m e ,* i u s v a k o j j e n a v e la s v e o b l i k e
k o je j e u t e k s t u i m a la s v a k a o d t i h d v iju rije č i:
padež I j k 2 7 l m 36 7
padež II j k 2 40 l m 36 40
padež III j k 59 L M 20
" P a r a d i g m a j e u g r a m a t i c i r ije č k o jo j s u n a v e d e n i s v i d e k li n a c ij s k i
i k o n ju g a c i js k i o b li c i d a b i m o g l a s l u ž it i k a o o b r a z a c z a d e k l i n a c i j u
i k o n ju g a c i ju d r u g i h rije č i. - P re v .

234
 Z a tim j e iz lo ž ila p r e t p o s t a v k u z a o b j a š n j e n j e t i h v a r i ­
j a c i ja . U z m im o d a z n a k o v i L i n e a r n o g B s i l a b a r a m o g u
p r e d s t a v l j a t i s a m o ili č i s t e s a m o g l a s n i k e ili s lo g o v e su g -
l a s n i k - s a m o g la s n ik . (T a s e p r e t p o s t a v k a z a s n iv a la n a
s l i č n o s t i s i l a b a r a L i n e a r n o g p i s m a B , i c i p a r s k o g s il a b a ­
r a , k o ji j e m o g a o iz r a ž a v a ti g la s o v e s a m o t a k o — t o je s t,
b i li s u n a p r i m j e r d o p u š t e n i s lo g o v i k a o a ili da, a li n i s u
b ili d o p u š t e n i s lo g o v i k a o a d ili d a p , ili s a m i s u g la s n ic i
k a o , n a p r i m j e r , d .)
P r e t p o s t a v i m o d a lj e — b i l a j e t e z a d r K o b e r - d a i k o ­
r i j e n J K i k o r i j e n L M z a v r š a v a ju s u g la s n i k o m . (I t a je
p r e t p o s t a v k a b i la u m j e s n a i o p r a v d a n a . U v e ć in i je z ik a
v e ć i n a k o r i j e n a r ij e č i z a v r š a v a s u g l a s n i k o m — n a p r i ­
m j e r k o r i j e n h o m l a t i n s k e r ije č i h o m o [č o v je k ].) N a k o n
k o r i j e n a d o l a z i p o č e t a k in f le k s ije . U s i l a b a r u k o ji j e s li­
č a n c i p a r s k o m , iz a s u g l a s n i k a n a z a v r š e t k u k o r i j e n a
m o ž e s t a j a ti i s k lju č iv o s a m o g l a s n i k , p a s e u t a k v o m slo -
g o v n o m s i s t e m u p o v e z u ju u j e d a n z n a k s u g la s n i k k o jim
z a v r š a v a k o r i j e n i s a m o g l a s n i k k o jim z a p o č i n je in fle k -
s ijs k i n a s t a v a k . (D a se, u z m i m o , l a t in s k i p i s a o ta k v im
s l o g o v n i m s i s t e m o m , m i o u r ije č i h o m o s p o jili b i s e u
m o , tj. horrt\-o = h o - m o .) T a k a v z n a k s lu ž i k a o m o s t p r e ­
k o p r i r o d n o g j a z a i z m e đ u k o r i j e n a i n a s ta v k a . O n s to ji
j e d n o m n o g o m u k o r i j e n u , a d r u g o m u n a s ta v k u ; p r v a
n o g a j e s u g la s n i k , a d r u g a s a m o g l a s n i k . Z a to s e ta k a v
z n a k m o ž e n a z v a ti » z n a k -m o s t« .
T re b a s a d a n a p o m e n u ti d a u p a ra d ig m a m a p rv i sa ­
m o g l a s n i k n a s t a v a k a z a p a d e ž e n ije isti; t a j e r a z lik a , n a ­
r a v n o , p o t r e b n a d a b i s e p a d e ž i m o g li r a z l ik o v a t i j e d a n
o d d r u g o g a . T a k o u l a t i n s k o j p a r a d i g m i d o m in u s , d o m i-
n i, d o m i n o ta j p r v i s a m o g l a s n i k j e u, i i o. U c i p a r s k o m
s i l a b a r u , o d n o s n o s i l a b a r u k o ji b i b i o s li č a n c i p a r s k o m ,
» z n a k o v i- m o s to v i« , u k o j i m a b i b i o u t j e lo v l j e n ta j s a ­
m o g l a s n i k , i s a m i b i s e m i j e n j a li i b ili b i p r i k a z a n i r a z ­
lič itim z n a k o v im a u p is m u (k a o š to b i u la tin s k o m nu,
ni, n o b ili p i s a n i r a z l ič i ti m z n a k o v i m a k a d b i l a t i n s k o
p i s m o b i l o s lo g o v n o ) . G o s p o đ i c a K o b e r z a p a z ila j e t u
p o j a v u u r a z lic i i z m e đ u z n a k o v a 2 i 59 u i m e n ic i s k o ­
r i j e n o m J K , i i z m e đ u z n a k o v a 36 i 2 0 u i m e n i c i s k o r i ­
j e n o m L M , p a j e z a k lj u č i l a d a s u t o » z n a k o v i- m o s to v i« .
U i m e n i c i s k o r i j e n o m J K z n a k o v i 2 i 5 9 s to j e j e d n o m
n o g o m n a n e p ro m je n ljiv o m p o s lje d n je m s u g la s n ik u k o ­
r i j e n a t e r ije č i. T o z n a č i d a ti z n a k o v i ( p o n o v o u p o z o ­
r a v a m o d a j e r ij e č o z n a k o v i m a z a s lo g o v e ) p o č in j u is ­

235
tim s u g la s n ik o m . G o s p o đ ic a K o b e r ilu s tr ir a la je to j e d ­
n i m p r i m j e r o m u z e ti m iz a k a d i j s k o g je z ik a , i m e n i c o m
s a d a n u . K o r i je n j e t e i m e n i c e sa d -, a n a s t a v c i s u z a p a ­
d e ž e -a n u , - a n i i -u:

padež I j K 2 7
sa da nu
p a d e ž II J K 2 40
sa d a ni
p a d e ž III J K 59
sa du

A li, o n a n ije s u g e r i r a l a d a s u t o p r a v a z n a č e n j a z n a ­
k o v a L in e a rn o g p is m a B . H tje la je s a m o p o k a z a ti d a
z n a k o v i 2 i 59 d i je le n e p r o m j e n l j i v i s u g la s n i k s k o r i j e ­
n o m . P r e m a i s t o m r e z o n i r a n j u z n a k o v i 3 6 i 2 0 u i m e n ic i
L M z a p o č i n ja l i s u i s t i m s u g l a s n i k o m . N i u j e d n o m o d
t ih s lu č a j e v a d r K o b e r n ije z n a la k o ji j e t o z a p r a v o s u g ­
la s n ik , n i t i j e p r e t p o s t a v l j a l a k o ji b i t o s u g l a s n i k m o g a o
b iti. (T u j o j n e b i p o m o g l a n i k a k v a a n a l o g i j a n a o s n o v i
k o j e b i z a k lj u č i l a š t o z n a č e z n a k o v i 7 i 4 0; j e r i a k o o n i
u a k a d i j s k o m , k o ji j e t o b o ž e i m a o p o s l u ž i t i k a o p r i m j e r
z a a n a lo g i ju , i m a ju is ti s u g la s n ik , u L i n e a r n o m p i s m u B
n i s u g a m o r a l i i m a ti . Z a to j e P a d e ž II m o g a o u a k a d ij-
s k o j a n a lo g i ji i s t o t a k o g la s iti i s a d a lo ).
K a k o b ilo d a b ilo d r K o b e r je u s ta n o v ila d a n e k i z n a ­
k o v i d i je le i s t e s u g la s n ik e . Z a p r a v o j e t a k o s t v o r i l a
m a lu n a p u k lin u u d o ta d n e p ro b o jn o j fa s a d i L in e a rn o g
p i s m a B . D a ljn jim p o t e z o m p r o š i r i l a j e t u n a p u k l i n u u
š ir o k u p u k o tin u .
K a k o ? T zv. u n a k r s n o m u s p o r e d b o m i m e n i c a J K i
L M . S j e ti la s e n e č e g a š t o j e b i la p r i j e o t k r i l a i z a k lju č ila :
d a J K i L M i m a ju is t e z n a k o v e n a k r a ju , p a s e iz t o g a
m o ž e z a k lj u č i t i d a i m a ju is t e p a d e ž n e n a s t a v k e . K o n ­
c e n t r i r a l a s e n a P a d e ž I. K a k o o b j e r ij e č i i m a ju is ti p a -
d e ž n i n a s t a v a k , o b j e » p r e d a ju « is ti s a m o g l a s n i k » z n a k u -
- m o s tu « — 2 u i m e n i c i J K , 3 6 u i m e n i c i L M . A li, a k o s u
d o i s t a p o s r i j e d i is ti s a m o g l a s n i c i, z a š t o s e o n d a » z n a k o -
v i- m o s to v i« r a z l ik u j u ? Z a to š t o J K n ije i s t a r ij e č k a o
L M , a r a z l i č i t e r ije č i im a ju , n a r a v n o , i r a z l i č i t e k o r ij e n e ,
k o ji » p r e d a j u « r a z l ič i te f i n a l n e s u g l a s n i k e » z n a k o v im a -
- m o s t o v im a « . S a m o g la s n ic i s e , m e đ u t i m , n e m ije n ja ju .
O n i o s t a j u is ti u o b a » z n a k a - m o s ta « . D r u g i m r ije č im a ,

236
d r K o b e r j e i d e n t i f i c i r a l a d v a z n a k a ( s lo g o v n a z n a k a )
k o ja s u i m a l a z a j e d n i č k e s a m o g l a s n i k e .
T a s e s i t u a c i j a m o ž e i l u s t r i r a t i n a p r i m j e r u s iz m iš lje ­
n o m r ij e č j u p e ta n u . T a b i r ije č i m a l a i s t u d e k li n a c i j u
k a o s a d a n u , p a is te p a d e ž n e n a s ta v k e : -a n u , -ani, -u.

padež I J K 2 7 L M 36 7
sa da nu pe ta nu
padež II 3 K 2 40 L M 36 40
sa da ni pe ta ni
padež III 3 K 59 L M 20
sa du Pe tu

P r e m d a s e z n a k o v i 2 i 3 6 r a z l ik u j u ( je r s u n a le t je l i n a
r a z l ič i te s u g l a s n i k e n a k r a j u k o r i j e n a s v o jih rije č i), i m a ­
j u i s t e s a m o g l a s n i k e u p a d e ž n i m n a s ta v c im a . T o v r ije d i
i z a z n a k o v e 59 i 20.
T a k o j e g o s p o đ i c a K o b e r o t k r i l a n e k o l i k o s lo g o v n ih
z n a k o v a L i n e a r n o g p i s m a B k o ji s u im a li z a j e d n ič k e s a ­
m o g la s n ik e , i o t k r i l a j e n e k o l i k o z n a k o v a k o ji s u im a li
z a j e d n i č k e s u g la s n i k e . N e k i s u z n a k o v i u la z ili u o b j e k a ­
t e g o r i j e ( k a t e g o r i ju s a z a j e d n ič k i m s u g la s n i k o m , k a t e ­
g o r iju s a z a je d n ič k i m s a m o g l a s n i k o m ) . D r K o b e r ih j e
p o s la g a l a u k v a d r a t u k o j e m u s u s e n a i s t o m v o d o r a v ­
n o m r e t k u n a la z ili z n a k o v i s i s tim s a m o g l a s n i k o m , a u
i s t o m o k o m i t o m s t u p c u z n a k o v i s i s t i m s u g la s n i k o m .
C, C 2

2 36 Ci = S u g la s n ik 1
C2 = S u g la s n ik 2
Vi - S a m o g la sn ik 1
59 20 V2 = S a m o g la sn ik 2

B i l a j e t o k r a j n j e in g e n i o z n a , r i g o r o z n a i s n a ž n a m e ­
to d a , k o jo m se u n a p r ije d s p re č a v a lo sv a k o isp ra z n o ,
p r o iz v o l jn o n a g a đ a n j e o f o n e t s k i m z n a č e n j i m a z n a k o ­
va, j e r se s v a k a f o n e ts k a h ip o te z a m o g la la k o te s tir a ti
u s p o re đ iv a n je m sa s u g la s n ic im a n a sv o m re tk u , o d n o s ­
n o s a m o g l a s n i c i m a n a s v o m s t u p c u . D r u g i m r ije č im a ,
a k o j e g l a s o v n a v r i j e d n o s t d u i z g le d a la k a o p r i k l a d n o
o b j a š n j e n j e z a 59, d j e m o r a o b i t i s u g l a s n i k s v u g d je g d je
b i s e p o j a v i o z n a k 2, a u s a m o g l a s n i k s v u g d je g d je b i s e
p o j a v i o 20. T a k o s e u is ti m a h m o g lo d o l a z i ti d o n o v i h

237
v r i j e d n o s t i . A k o j e d u = 59 ( o d n o s n o 59 = d u ) , u b a c i v a ­
n je d ? n a s v a k o m j e s t o g d je b i s e p o j a v i o 2 ( n a p r i m j e r
u ??-d?-nu) s u g e r i r a l o b i d a j e 2 = da, p a b i s e t a k o d o ­
b i l a v r i j e d n o s t z a j o š j e d a n s a m o g l a s n i k . Iz t o g a b i p r o ­
iz iš lo d a j e 36 = ?a, a iz to g a b i s e o p e t z a k lj u č i l o d a j e
m o ž d a 36 = ta, p a b i s e t a k o d o b i l o ??-ta-nu.
D r K o b e r s e s u z d r ž a la o d p o d u z i m a n j a k r i t i č n o g k o ­
r a k a , t o j e s t o d p r i d a v a n j a f o n e t i č k i h ( g la s o v n ih ) v r i j e d ­
n o s t i z n a k o v im a ; s m a t r a l a j e d a j e k o l i č i n a g r a đ e k o j o m
ra s p o la ž e a p s o lu tn o p r e m a le n a d a o p r a v d a ta k a v k o ­
r a k . A li iz t a b l i c a k o j im a j e r a s p o l a g a l a i s k o j i m a j e
m o g la r a d i t i i p a k j e iz v u k la j o š n e k o l i k o d e ta l ja . T a k o
je , n a p r i m j e r , u s p j e l a d o k a z a t i d a d v a o b l i k a j e d n e r i ­
j e č i o d d v a z n a k a , k o ja s u s e n a la z il a p r i d n u n e k o l i k o
lis ta , p r e d s t a v l j a j u m u š k i i ž e n s k i o b l i k r i j e č i » u k u p n o «
( u k u p a n , u k u p n a ) . N e š t o j o š v a ž n ije u č i n i l a j e 1948. k a d
j e p r o š i r i l a s v o je s u g la s n i č k e i s a m o g l a s n i č k e e k v iv a ­
le n te s d o ta d id e n tific ira n a č e tiri z n a k a n a d e s e t; te je
z n a k o v e p o r e d a la u » h ip o te tič n i fo n e ts k i p ra v o k u tn ik «
k o j e m j e š i r i n a ( s u g la s n ic i) i z n o s i la p e t m je s ta , a v is in a
( s a m o g la s n i c i ) d v a m je s ta . D v ije g o d i n e p o s li j e t o g a d r
K o b e r je u m r la o d ra k a . Im a la je s a m o 43 g o d in e .
N e k o l i k o m je s e c i p r i j e s m r t i, u s v ib n j u 1950, p r i m i l a
j e u p i t n i k o p r o b l e m u L i n e a r n o g p i s m a B . Č o v je k k o ji
g a jo j j e p o s l a o z v a o s e M ic h a e l V e n t r i s . T o j e b i o o n a j
is ti V e n t r i s k o ji j e u č a s o p i s u A m e r ic a n J o u r n a l o f A r c ­
h a e o lo g y , d e s e t g o d i n a p r ij e to g a , o b j a v i o t e o r i j u o e t-
r u š č a n s k o m k a r a k te r u je z ik a L in e a r n o g p is m a B . K a k o
j e d o š l o d o t e p a u z e o d d e s e t g o d i n a ? P r v o , z b o g s v je t­
s k o g a r a t a u k o j e m u j e V e n t r i s s lu ž io k a o n a v i g a t o r u
b o m b a r d e r s k o j f lo ti R A F -a, a z a ti m z b o g n j e g o v a s t u d i ­
j a n a A r h i t e k t o n s k o m f a k u l t e t u u L o n d o n u , g d je j e
1948. d i p l o m i r a o s o d l i č n i m u s p j e h o m . V e n t r i s je , d r u ­
g im r ij e č i m a , b i o a r h i t e k t , a n e p r o f e s i o n a l n i a r h e o l o g
ili f ilo lo g , a o s im t o g a u t o v r i j e m e j o š n ije i m a o n i 30
g o d i n a . O n u r a s p r a v u , k o j u m u j e o b j a v i o A m e r ic a n
J o u r n a l o f A r c h a e o lo g y , n a p i s a o j e s a s a m o 18 g o d i n a ,
š to je n a r a v n o z rta jio p r e d u r e d n ic im a to g a č a s o p is a .
V e n t r i s j e r o đ e n 12. s r p n j a 1922. O ta c m u j e b i o o f ic i r
b r i t a n s k e v o js k e u I n d iji, a m a j k a l j e p o t i c a i i z v a n r e d n o
i n t e l i g e n t n a ž e n a , k o ja g a j e o d g o j il a u u m j e t n i č k o j a t ­
m o s f e r i . (O n s a m b i o j e i z u z e tn o l ij e p č o v je k .) R o d i t e l ji
s u g a k a o d j e č a k a p o s la l i n a š k o l o v a n j e u I n d ij u , a p o ­

238
s lije j e d o b i o s t i p e n d i j u z a g la s o v i tu p r i v a t n u g im n a z iju
S t o w e S c h o o l u E n g le s k o j. B io j e i z u z e tn o d a r o v i t za
u č e n j e je z ik a . B e z ič ije p o m o ć i n a u č i o j e p o ljs k i ( m a jk a
m u j e b i la n a p o l a P o lja k in ja ) k a d j e i m a o s a m o 6 g o d i ­
n a ; k a s n ije , k a o m la d ić , n a u č i o je z a n e k o l i k o t j e d a n a
d o v o l j n o š v e d s k i d a s e m o g a o z a p o s l i ti u Š v e d s k o j. U
š k o li u Š v i c a r s k o j n a u č i o je f r a n c u s k i i n j e m a č k i, a u
o n o j e n g le s k o j š k o li u č i o j e g r č k i. I m a o j e iz u z e tn u vi-
z u e l n u m e m o r i j u , k o m b i n i r a n u s iz v r s n im s lu h o m . K a o
a r h i t e k t j e n e k o v r i j e m e r a d i o p r o j e k t i r a j u ć i š k o le z a
M i n i s t a r s t v o p r o s v j e te , a 1956. j e p o s t a o d o b i t n i k p r v e
i s t r a ž i v a č k e s ti p e n d i j e - s u b v e n c i j e k o ju j e b io r a s p i s a o
č a s o p i s A r c h ite c t’s J o u r n a l. N je g o v a ž e n a , t a k o đ e r a r h i ­
t e k t , p r o j e k t i r a l a j e m o d e r n u o b i t e l j s k u k u ć u k o ju s u
s a g r a d i l i z a s e b e i z a s v o je d v o j e d je c e . S v i k o ji s u p o ­
z n a v a li V e n t r i s a k a ž u d a j e b i o š a r m a n t a n i s k r o m a n
č o v je k , o z b ilja n , a i p a k s a s m i s l o m z a š a lu , u č tiv , s p o s o ­
b a n d a i n a js l o ž e n i je p i t a n j e o b j a s n i j e d n o s t a v n o , i iz ­
v a n r e d n o in te lig e n ta n .
P r o b l e m L i n e a r n o g p i s m a B p o č e o g a j e z a n im a t i
k a d j e b i o d j e č a k o d 14 g o d i n a — p o š t o j e č u o p r e d a v a ­
n je s i r A r t h u r a E v a n s a o b a jo s l o v n o j K r e t i i o n j e z in u
t a j a n s t v e n o m p i s m u . U t o m t r e n u t k u s v o g ž iv o ta — r a z ­
d o b l j u u k o j e m s e k o d m n o g i h lju d i r a đ a j u e n tu z ija z m i
k o ji ih z a ti m n e o s ta v l ja j u d o s m r t i — V e n t r i s s e o d u š e ­
v io z a p r o b l e m d e k r i p t a ž e L i n e a r n o g p i s m a B , p r i h v a ­
t io g a k a o o s o b n i iz a z o v , p r o č i t a o s v u l i t e r a t u r u o t o m e
i p o s li j e n e k o g v r e m e n a p o č e o o t o m e v o d i ti k o r e s p o n ­
d e n c i j u s a s t r u č n j a c i m a . K a d j e 1950. o b j a v l je n o s e d a m
t a d a o t k r i v e n i h p lo č ic a , o p e t j e č v r s t o o d l u č i o d a p o k u ­
š a d e k r i p t i r a t i t o p i s m o , a li s t im d a p r e t h o d n o u t v r d i
» k a k o s to j e s tv a r i« . I s ti o n a k a v u p i t n i k , k a k a v j e 1950.
p o s la o g o s p o đ ic i K o b e r, p o s la o je jo š je d a n a e s to r ic i
u č e n j a k a z a k o je j e z n a o d a r a d e n a L i n e a r n o m p i s m u
B . D e s e t o d d v a n a e s t u p itn ik a v ra tilo se s o d g o v o r im a
N is u o d g o v o r i l i j e d i n o H r o z n y , k o j e m j e t a d a b ilo v iš e
o d 7 0 g o d in a , i g o s p o đ ic a K o b e r, k o ja je s m a tr a la d a je
s v a k o ra z g la b a n je o n e d o k a z a n im i n e p ro v je re n im te o ­
r i j a m a g u b l je n je v r e m e n a . V e n t r i s j e n a t e m e l j u t i h
u p i t n i k a s a s t a v i o n e k u v r s t u iz v je š ta ja u k o j e m u j e b ilo
r e z im ir a n o sv e š to se u s p je lo s a z n a ti u 50 g o d in a o tk a ­
k o j e E v a n s o t k r i o p r v e p l o č i c e . ( P o s lije j e ta j iz v je š ta j
d o b i o n a s lo v » P o l u s to l je t n i iz v je š ta j« — M id - C e n tu r y R e ­
p o r t.) V e ć i n a a n k e t i r a n i h u č e n j a k a s la g a l a s e u p r e t p o s ­

239
 ta v c i d a j e je z ik p i s a n L i n e a r n i m p i s m o m B u s r o d s t v u
s h e t i t s k i m ; m a n j in a , k o jo j j e p r i p a d a o i s a m V e n tr is ,
v je r o v a la j e d a j e s r o d n i k e t r u š č a n s k o g je z ik a .
G o d i n e 1951. o b j a v l je n o j e 556 p l o č i c a s t e k s t o v i m a
p i s a n i m L i n e a r n i m p i s m o m B . T o s u b ile p l o č i c e k o je
j e C a r l B le g e n i s k o p a o 1939. u P y lo s u i z a v r ij e m e r a t a
p o h r a n i o u t r e z o r e G r č k e d r ž a v n e b a n k e u A te n i. Z a ­
h v a lju ju ć i t o m e , p r e k o n o ć i s e u č e t v o r o s t r u č i l a k o l ič in a
te k s ta d o s tu p n o g p ro u č a v a n ju . (E v a n so v e p lo č ic e jo š
n i s u b ile o b ja v lje n e .) O b ja v ljiv a n je B l e g e n o v ih p l o č i c a
n a d z i r a o j e E m m e t t L. B e n n e t t , j e d a n B l e g e n o v b iv š i
s t u d e n t k o ji j e u d r u g o m s v je t s k o m r a t u r a d i o k a o k r ip -
t o a n a l i t i č a r i n a p i s a o d o k t o r s k u d i s e r t a c i j u » M in o js k o
l i n e a r n o p i s m o iz P y lo s a « . K a o g o s p o đ i c a K o b e r , t o m e
j e p r i š a o o p r e z n o ; n a p r e d o v a o j e d o d u š e p o l a g a n i je
n e g o d a j e p r o b l e m z a h v a t io u c je l in i p r i m j e n j u j u ć i
s u p s t i t u c i j u ili n e k i s lič a n p o s t u p a k , a li j e z a to n a p r e ­
d o v a o s ig u r n i je . U j e d n o m č l a n k u o b j a v l j e n o m 1950.
B e n n e t t j e r a z j a s n i o n u m e r i č k i i m j e r n i s is t e m i L i n e a r ­
n o g A i L i n e a r n o g B p is m a .
V e n t r i s j e z a t o v r ij e m e » b o m b a r d i r a o « u č e n j a k e s v o ­
j im » R a d n im z a b ilje š k a m a « (W o r k N o te s ), k o je s u i m a le
p r o s j e č n o o s a m o t i p k a n i h s t r a n i c a . K o p i r a o ih j e i s la o
n a v l a s t it i t r o š a k n a a d r e s e č e t r d e s e t a k z a i n t e r e s i r a n i h
u č e n j a k a . U t im z a b i l j e š k a m a iz la g a o j e s v o je t e o r i j e i
h i p o te z e , r a z l ič i te u s p o r e d b e , č a k i s li j e p a n a g a đ a n j a .
Z a p r a v o j e r a d i o ja v n o , k a o u iz lo g u , o m o g u ć u j u ć i s v o ­
j im k o l e g a m a d a v id e i e v e n t u a l n o k r i t i z i r a j u s v a k i n j e ­
g o v n o v i p o te z . O s im to g a (a t o j e i t e k a k o v a ž n o u č e ­
n j a c i m a k o j i m a s u j e d i n a n a g r a d a s la v a i č a s t) , r i s k i r a o
j e d a k a k v a n je g o v a s u g e s t i ja p o k r e n e n a r a z m iš l ja n j e
n e k o g k o le g u i o m o g u ć i m u d a o b a v i d e k rip ta ž u » p re d
n o s o m « V e n tris u .
U p r v o j » R a d n o j z a b ilje š k i« , k o j u j e r a z a s l a o u s ije č ­
n j u 1951, V e n t r i s j e iz n io i a n a l i z i r a o s v e a r g u m e n t e z a
t e z u i p r o t i v te z e o p o s t o j a n j u in f le k s ije , k a o i s v e a r g u ­
m e n t e z a i p r o t i v f o n e t i č k o g o b r a s c a d r K o b e r . P r ih v a ­
tio g a je , a li s n e z n a t n o m r a z l ik o m ; s u g l a s n i k e j e p o r e ­
d a o v o d o r a v n o , s a m o g l a s n i k e o k o m i t o . . . a o s im t o g a
j e t o n a z v a o » r e š e t k o m « (grid).
U d r u g o j » R a d n o j z a b ilje š k i« iz lo ž io j e h i p o t e z u d a j e ­
d a n z n a k n a li k n a d u g m e p r e d s t a v l j a tz v . e n k l i t i č k i »i«

240
s li č a n l a t i n s k o m » -q u e« , k o ji s e d o d a j e i m e n ic a m a .
( T a k o s e k v e n c i ja S e n a t u s P o p u lu s q u e R o m a n u s z n a č i
» S e n a t i n a r o d R im a « .)
U n e k o l i k o d a lj n ji h » R a d n ih z a b ilje š k i« t e s t i r a n e s u
m o g u ć e s li č n o s ti i z m e đ u j e z i k a L i n e a r n o g p i s m a B , n a
j e d n o j s tr a n i, i p r e t p o s t a v l j e n o g » e g e js k o g je z ik a « i et-
r u š č a n s k o g (k o ji j e V e n t r i s i d a lje s m a t r a o n a j v j e r o j a t ­
n ijim k l j u č e m p r o b l e m a ) n a d r u g o j. Z a c ije lo t o v r ije m e
o n j e m a l o - p o m a l o p o p u n j a v a o s v o ju r e š e t k u t e h n i k o m
k o j u j e o t k r i l a d r K o b e r : t e h n i k o m u s p o r e đ i v a n j a r ije č i
d a b i s e i d e n t i f i c i r a l i z n a k o v i k o ji i m a ju i s t e s a m o g l a s ­
n i k e ili is t e s u g la s n i k e .
U » R a d n o j z a b ilje š k i b r . 8« V e n t r i s j e t a b u l i r a o ( s ta ­
v io n a t a b e l e ) f r e k v e n c ij e k o j e j e s v a k i p o j e d i n i i d e n t i ­
f ic i r a n i z n a k i m a o n a p o č e t k u , u s r e d i n i i n a k r a j u r i ­
je č i. U p r a v o g o l e m a f r e k v e n c ij a t r i j u z n a k o v a š t o s u s e
p o ja v ljiv a li n a p o č e c i m a r i j e č i u k a z iv a la j e n a t o d a
m o ž d a p r e d s t a v l j a j u č i s t e s a m o g l a s n i k e . ( J e d a n o d t ih
z n a k o v a iz g le d a k a o d v o s je k l a s je k i r a , j e d a n k a o p r i j e s ­
to lje , a j e d a n k a o A s d v o s t r u k o m v o d o r a v n o m c r t o m .
Z a š to j e V e n t r i s z a k lju č io d a s u t o s a m o g l a s n i c i, i t o č is ­
ti, s a m i s a m o g l a s n i c i? Z a to š t o s t a t i s t i k e z a je z ik e k o ji
s e p i š u s lo g o v n i m p i s m o m p o k a z u j u d a o d s v ih s lo g o v a
n a p o č e t k u r ije č i n a jv e ć u f r e k v e n c i j u i m a ju s lo g o v i k o je
t v o r e č is t i s a m o g l a s n i c i. V e n t r i s j e p r e t p o s t a v i o is to š to
i d r u g i, a li o n i n i s u im a li h r a b r o s t i d a t o k a ž u ili o b ja v e :
d a z n a k » d v o s je k la s je k ir a « p r e d s t a v l j a a, a d a z n a k
» p r ije s to lje « p r e d s t a v l j a L (T o o d r e đ i v a n j e h i p o t e t i č n e
g l a s o v n e v r i j e d n o s t i t i m č i s t i m s a m o g l a s n i c i m a n ije
i m a l o n i k a k v u v e z u s r e š e t k o m . N iti s u o n i d j e lo v a li n a
n ju , n i t i j e o n a d j e l o v a la n a n jih .)
U n a r e d n o j » R a d n o j z a b ilje š k i« V e n t r i s j e iz n io a r g u ­
m e n t e z a t e z u d a n e k i z n a k o v i p r e d s t a v l j a j u s li č n e g la ­
s o v e . Z a p a z i o j e d a s e k o d s t a n o v i t i h r i j e č i ja v lja ju n e z ­
n a t n e r a z l ik e u t r a n s k r i p c i j i . K a k o s u s e t e r ije č i p o j a v ­
ljiv a le u i n a č e i d e n t i č n i m r e č e n i c a m a , z a k lj u č i o j e d a
o n e n e p r o iz l a z e iz in f l e k s i je n e g o s u p o s l j e d i c a n e z n a t ­
n i h r a z l i k a u i z g o v a r a n j u p o j e d i n i h r ije č i. P o s lu ž iv š i s e
e n g le s k o m u s p o r e d b o m , n a v e o je d a je m o ž d a je d a n p i­
s a r p i s a o » f a th e r « ( o ta c ) , d o k j e d r u g i pistu* t u i s t u r ije č
p i s a o » f a d d e r « . U t o v r ije m e , n a r a v n o , n i s u p o s to j a li n i ­
k a k v i r j e č n i c i n i p r a v o p i s i k o ji b i s t a n d a r d i z i r a l i t r a n ­
s k r i p c i j u , p a s u p i s a r i t r a n s k r i b i r a l i r ije č i o n a k o k a k o
b i i h č u li. N a iš a v š i n a t a k v e v a r i j a n t e u i d e n t i č n i m k o n ­

16 - S i f r a n t i p r o t i v š p i j u n a IV 241
t e k s t i m a , V e n t r i s j e p r e t p o s t a v i o d a ( o p e t p r i m j e r iz e n ­
g le s k o g ) r a z l ič i ti z n a k o v i, n a p r i m j e r th i dd, p r e d s t a v ­
lja ju z a p r a v o is te g la s o v e . Z a to j e t e z n a k o v e m o g a o
u b a c i t i ili n a is ti s t u p a c ili u is ti r e d a k u s v o jo j r e š e t k i,
p r e m a t o m e j e li u n j im a v a r i r a o s a m o g l a s n i k ili s u g la s ­
n ik ; d o i n f o r m a c ij a o t o m e d o l a z i o j e iz d r u g i h iz v o r a .
T a k o se n je g o v a re š e tk a ja k o p o p u n ila .
U d e s e t o j z a b ilje š k i n a s ta v l je n a je d i s k u s i j a o e n k li ti c i .
»i«. U j e d a n a e s t o j z a b ilje š k i d o k a z a o j e d a d v ije f r a z e o z ­
n a č u j u m u š k i i ž e n s k i r o d i m e n i c e » s lu g a « ( s lu g a —s l u š ­
k in ja ) . » R a d n a z a b ilje š k a b r . 12« d o n o s i k la s i f i k a c i j u
z n a k o v a k o ji s u p o d ije lje n i n a g r u p e z a v l a s t i t a im e n a ,
n a z iv e m j e s t a i i n s titu c ije , n a z iv e o b r t a i z a n im a n j a , t i ­
tu le m u š k a r a c a i žen a, i d a n je o p ć i r je č n ik p o jm o v a . U
t r i n a e s t o j i č e t r n a e s t o j r a d n o j z a b ilje š k i V e n t r i s j e d o ­
k a z a o d a s e i m e n a m u š k a r a c a s k la n j a ju p o n a j m a n j e
š e s t r a z l ič i ti h d e k lin a c ija . T o š t o n ije p r o n a đ e n u o b i č a ­
j e n i z n a k z a n o m i n a t i v n i z a v r š e ta k -5 u k a z iv a lo j e n a t o
d a j e z i k L i n e a r n o g p i s m a B n ije n i g r č k i n i b i lo k o ji n j e ­
m u s r o d a n i n d o e v r o p s k i je z ik . U r a d n i m z a b il je š k a m a
b r . 15 i b r . 17 p r o š i r e n a j e r e š e t k a i s u g e r i r a n e s u n e k e
n o v e f o n e t s k e v r ij e d n o s t i. V e n t r i s j e u A te n i 28. r u j n a
1951. n a c r t a o r e š e t k u o d 85 p o l ja u k o j u je , l ije p im r u ­
k o p i s o m , u p i s a o 50 z n a k o v a .
U z im i o d 1951. n a 1952. V e n t r i s j e o t i š a o k o r a k d a lj e
u r a z j a š n j a v a n j u n e k i h m a n j e v a ž n ih d e ta l ja . U v e lja č i
1952. iz iš la j e z b ir k a S c r ip ta M in o a II, k o j u j e u r e d i o s ir
J o h n M y re s , E v a n s o v s t a r i k o le g a . U n jo j s u o b j e l o d a ­
n j e n e p o s lj e d n je d o t a d n e o b ja v l je n e p l o č i c e k o j e j e
E v a n s b i o n a š a o p o l a s to l j e ć a r a n ije . U » R a d n o j z a b ilje š ­
k i b r . 19«, k o j u j e V e n t r i s r a z a s la o 20. o ž u jk a , p o s v e ć e n
j e v e lik d i o t e k s t a m o g u ć i m u s p o r e d b a m a i z m e đ u in -
f le k c ijs k o g p o n a š a n j a j e d n o g z n a k a i s li č n e p o ja v e u e t-
r u š č a n s k o m je z ik u .
P o s lije t o g a V e n t r i s j e d o h v a t i o č u d n u v a r i j a n t u t r a n -
s k r i b i r a n j a k o j u j e b io v e ć p r i j e z a p a z io , a li j e p o s t a l a
j o š u o č ljiv ija p o s lije o b ja v ljiv a n ja S c r ip ta M in o a I I . D a u
s v je t lu t o g o b ilje ž ja u s a v r š i s i m e t r i j u p o l j a u j e d n o m
k u t u s v o je r e š e t k e , v r a t i o j e v r i j e d n o s t jo j e d n o m z n a k u ,
i a k o j u j e u » R a d n o j z a b ilje š k i b r . 9« b i o o d b a c i o . Z a ­
h v a lj u ju ć i u n o š e n j u t e p r o m j e n e , o d n o s n o v r a ć a n j u t e
v r i j e d n o s t i , m n o g a m u š k a v l a s t i t a i m e n a d o b i l a s u ge-
n i ti v n i n a s t a v a k -jo ili -jo jo (j j e p o l u s u g l a s n i k k a o y).

242
P r e s e d a n e z a ta k v u v a rija n tu V e n tris je p ro n a š a o u g r­
č k im , e t r u š č a n s k i m i lik ijs k im v l a s t it im i m e n im a . Z b o g
u n o š e n ja t e v r ije d n o s ti n a r e š e t k u , s v a k i z n a k k o ji s e n a ­
la z io n a t o m s t u p c u m o r a o j e d o b i t i s a m o g l a s n i k -o.
V e n t r i s j e s m a t r a o d a z n a k » p r ije s to lje « z n a č i i. I a k o t o
n ije m o r a o u r a d i t i , d a o j e ta j s a m o g l a s n i k s v im z n a k o ­
v i m a n a s t u p c u » p r ije s to lje « . (N a t o g a j e j o š v iš e p o t a k ­
la č i n j e n i c a d a j e ta j z n a k b io g o t o v o i d e n t i č a n s c i p a r ­
s k i m ti i j e d n i m z n a k o m k o ji s e v e ć n a la z io n a s t u p c u
» p r ije s to lje « .) Z n a k u » d v o s je k la s je k ir a « o s ta v i o j e z n a ­
č e n j e a (i i s t o t a k o s v im z n a k o v i m a n a s t u p c u n a k o j e ­
m u j e b i o ta j z n a k ) . P o m o ć u t i h p r e t p o s t a v k i d o š a o j e
d o h i p o t e t i č n o g i d e n t i f i c i r a n j a j o š j e d n o g , t r e ć e g s u g la s ­
n i k a . I d e n t i f i c i r a o g a j e ( h i p o t e t i č k i ) k a o n, z b o g s lič ­
n o s t i s c i p a r s k i m n a i j e d n i m z n a k o m n a s t u p c u -a.
V o d e ć i o s v e m u to m e r a č u n a V e n tris je s a d a p o n o v ­
n o r a z m o t r i o o n e r ije č i k o je j e d r K o b e r b i la u p o t r i j e ­
b i l a u s v o jo j a n a liz i. V je r o v a o j e d a n e k e o d n jih p r e d ­
s ta v l ja j u n a z iv e m je s ta . N jih o v i d u ž i o b l ic i im a li s u k a o
n a s t a v k e z n a k o v e z a jo i ja k o ji s u ih p r e t v a r a l i u m u š k e
i ž e n s k e p r id j e v e , k a o š t o se , n a p r i m j e r , r ije č F r a n c e
( F r a n c u s k a ) p r e t v a r a u p r i d j e v e fr a n ç a is i fr a n ç a is e
( f r a n c u s k i , f r a n c u s k a ) . U r i j e č i m a s k r a ć i m o b l i c i m a b ili
s u p o z n a t i s v i s a m o g l a s n i c i. R a s p o r e d n a r e š e t k i p o k a ­
z iv a o j e d a s u u p r v o j o d t i h r ij e č i s v i s a m o g l a s n i c i isti;
p r e t p o s t a v k a d a p r i d j e v s k i n a s t a v a k g la s i jo n a v o d i l a j e
n a z a k lj u č a k d a j e u s v a t r i s l u č a j a p o s r i j e d i s a m o g l a s ­
n i k o. S u g l a s n i c i n i s u b i li p o z n a ti , a li j e i t u a n a li z a p o ­
m o ć u r e š e tk e p o k a z a la d a s u u p rv o m i d ru g o m im e n u
p o s l j e d n j i s u g la s n i c i is ti. O s im to g a , d r u g i s u g la s n ik
p r v e r ij e č i b i o j e is ti k a o t r e ć i s u g la s n i k d r u g e r ije č i
i a k o s u b i li s p a r e n i s r a z l ič i ti m s a m o g l a s n i c im a . D je lo ­
m i č n a d e š i f r a ž a t i h r ije č i (s t i m d a s u n e p o z n a t i s u g la ­
s n ic i o z n a č e n i b r o j e v i m a p o l ja n a r e š e t k i n a k o j im a s u
s ta j a li n j ih o v i m in o j s k i z n a k o v i) iz g l e d a l a j e o v a k o :

60—8 o - 1 3 o a —7i—8i—13o

M e đ u n a z iv i m a m j e s t a z a k o j a j e p o s t o j a l a v j e r o j a t ­
n o s t d a s e p o j a v l ju j u n a p l o č i c a m a n a đ e n i m u K n o s o s u
n a l a z il o s e i m e l u č k o g a g r a d a A m n is o s a . D a s e n je g o v o
im e tr a n s k r ib ir a , m o r a o se u b a c iti d o d a tn i s a m o g la s n ik
i z m e đ u m i n ( a k o s e h t je lo d a t r a n s k r i p c i j a b u d e u
s k l a d u s a s a m o g l a s n i č k o - s u g l a s n i č k im k a r a k t e r o m p i s ­

243
 m a ) . V e n t r i s j e p o s lije p i s a o s t im u v e z i: » N ije b io p o ­
t r e b a n b o g z n a k a k o v e lik n a p o r m a š t e d a s e s h v a ti
k a k o j e d r u g a r ij e č A - m i-n i- s o .« U t o m s lu č a j u i m p e r a ­
tiv i k o j e j e n a m e t n u o p o lo ž a j z n a k o v a n a r e š e t k i i n ji­
h o v o p o n a š a n j e n a la g a li s u d a p r v a r ije č ( v la s tito im e )
b u d e 6 o -n o -s o ; s u b a c i v a n j e m o n o g s a m o g l a s n i k a ( k a o
u p r v o m s lu č a j u ) iz to g a j e n a s t a j a l o K o -n o -s o , a t o n ije
b i l o n i š t a m a n j e n e g o - K n o s s o s ! V e n t r i s u s e ta j z a k lju ­
č a k i ta j s lije d r e z o n i r a n j a č in i o p r ih v a t lj iv . Z a k lju č io j e
d a s u m o ž d a p i s a r i b ili i s p u s t il i p o s l j e d n j e -s i d a t a k o
t r e b a o b j a s n i t i č u d n u č i n j e n i c u d a s e z n a k , k o ji j e t a k o
f r a p a n t n o s li č a n c i p a r s k o m se, n ije p o ja v ljiv a o n a k r a j u
m i n o j s k i h r ij e č i o n a k o č e s t o k a o n a k r a j u g r č k i h rije č i.
U b a č e n i s a m o g l a s n i c i n i s u d o d u š e b ili is t i u t a d v a s l u ­
č a ja , a li s u s e p o n a š a l i s a s v im u s k l a d u s » p r a v ilo m a n -
t ic ip i r a n j a « —t o je s t, b ili s u i s t o v j e t n i s a s a m o g l a s n i k o m
s lo g a , k o ji j e iz a n jih d o la z io .
P o s lije t o g a n a s t u p i l a j e g o t o v o l a n č a n a r e a k c ij a .
U p o t r e b o m r e š e t k e i d e n t i f i c i r a n i s u u b r z o m s li j e d u d i ­
j e l o v i g l a s o v a n e k o l i k o d e s e t a k a d r u g i h ( s lo g o v n ih )
z n a k o v a , a i s t o d o b n o j e i d e n t i f i c i r a n a k o m p l e t n a g la ­
s o v n a v r i j e d n o s t n e k o l i k o d a lj n ji h z n a k o v a . P o s t u p a k
k o ji j e p r i t o m e p r i m i j e n j e n b i o j e is ti k a o p o s t u p a k k o ­
j im j e u t v r đ e n s u g la s n i k s lo g a n o u r ij e č i K o -n o -s o .
T a k o s e , n a p r i m j e r , z n a k n a lik n a v i s o k u č a š u z a p iv o
n a š a o n a s je c i š t u r e t k a z a k i s t u p c a z a i — p a j e n a p r o ­
s t o m o r a o b i ti k i. U p r a v o j e u t o m e b i l a d i v o t a r e š e t k e :
d e k r i p t i r a l a j e g o to v o a u to m a ts k i !
V e n t r i s s e t a d a b a c io n a o n u r ije č o d d v a z n a k a z a
k o ju je d r K o b e r u tv rd ila d a p r e d s ta v lja » u k u p a n « . P rv i
j e z n a k s t a j a o u i s t o m r e t k u k a o ti i n a s t u p c u z a o; z a to
j e b i lo j a s n o d a g la s i to. D r u g i z n a k u m u š k o m o b l i k u
t e r ije č i b i o j e s o ; d r u g i z n a k u ž e n s k o m o b l i k u t e r ije č i
s ta j a o j e d o d u š e u i s t o m r e t k u , a li n a s t u p c u a; g la s io
je , d a k le , sa. T o j e z n a č ilo d a s u t e d v ije r ije č i g la s ile to-
-so i to -sa . T o j e b ilo s iln o s li č n o a r h a i č n i m o b l i c i m a g r ­
č k i h r ij e č i to s s o s i to ss a ( to lik i, t o li k a ) i g r č k i h r ije č i tos-
s o i i to s s a i ( to lik i m n o g i, t o l i k e m n o g e ) . V e n t r i s s e m o ­
r a o z a p i t a t i z n a č i li t o d a j e m in o j s k i i p a k - g r č k i. S v i
u č e n ja c i, p a t a k o i V e n tr is , s m a t r a l i s u d a je z ik L i n e a r ­
n o g p i s m a B s v a k a k o m o r a b i ti s l i č a n n e k o m e g e js k o m
j e z ik u , t a k v o m u k o j e m j e d o š l a d o iz r a ž a ja k u l t u r n a d o ­
m i n a c i j a K r e ć a n a , e tn i č k i n e g r č k o g n a r o d a . T o š t o s e u
n e k o m d r u g o m j e z i k u p o ja v ljiv a la p o n e k a m i n o j s k a r i ­

244
j e č n ije m o g lo u z d r m a t i V e n t r i s o v o č v r s t o u v j e r e n je d a
m i n o j s k i n ije g r č k i. G r č k a r ij e č u n e k o m t e k s t u p i s a ­
n o m L i n e a r n i m p i s m o m B ( r e z o n i r a o j e V e n tr is ) n e
z n a č i d a j e ta j je z ik g r č k i, k a o š t o l a t in s k i t e r m i n h a b e a s
c o rp u s u o d lu k a m a a m e rič k o g a V rh o v n o g s u d a n e z n a ­
č i d a s u p i s a n e n a l a t in s k o m .
P o s u đ e n i c e ( rije č i k o je s e p o s u đ u j u iz d r u g i h je z ik a )
o b i č n o i n d i c i r a j u p o t r e b u d a s e p o s u đ u je , i t o u j e z ik u
k o ji i h u z im a ( je r n e m a te r ije č i) . N a p r o ti v r ije č i k o jim a
s e o z n a č u j u o b i č n e , s v a k o d n e v n e s tv a r i i p o j m o v i o b i č ­
n o n a s t a j u iz v la s tito g , d o m a ć e g j e z i č n o g f o n d a . Z a to se
V e n tris v je ro ja tn o p rilič n o iz n e n a d io k a d je o tk rio d a
p r v i s lo g r ije č i k o je s u (u s v o m e m u š k o m i ž e n s k o m o b ­
l ik u ) b i le i d e n t i f i c i r a n e k a o » d je č a k « i » d je v o jč ic a « g la s i
k o . T o je , n a im e , k o r i j e n r ije č i iz k l a s i č n o g a g r č k o g k o u -
r o s i k o r e ( d je č a k , d je v o jč ic a ) . I p a k , n i t o n ije m o r a l o
b i ti p r e s u d n o . U e n g l e s k o m j e z i k u , n a p r i m j e r , r ije č i za
t a k o o b i č n e p o j m o v e k a o š t o s u » s tric « i » n e b o « (u n cle ,
s k y ) n e p o t j e č u iz a n g l o s a k s o n s k o g n e g o s u ih e n g le s ­
k o m j e z i k u n a m e t n u l i z a v o je v a č i.
V e n t r i s s e t a d a s j e t io d a s u filo lo z i r e k o n s t r u i r a l i p r i ­
m i t i v n e o b l i k e g r č k i h r ije č i k o r o s i k o r e k a o k o r w o s i
k o r w a . Z a k lju č io j e d a b i s e ti p r i m i t i v n i o b lic i m o g li n a
L i n e a r n o m p i s m u B t r a n s k r i b i r a t i k a o k o - w o i k o -w a , a
o n d a s e s je t io j o š n e č e g a š to j e p r i j e s a m o n a s lu tio : d a
z n a k A o z n a č u j e č is t i s a m p g l a s n i k e; u t o m s lu č a j u p o ­
s t a o b i -e -w o d i o o b i č n e d e k li n a c i j e . R a z m iš lja ju ć i o
t o m e V e n t r i s s e s je tio j o š j e d n e f il o lo š k e r e k o n s t r u k c i ­
je : r e k o n s t r u k c i j e n a s t a v k a -e w o s , p r i m i t i v n o g a g r č k o g
g e n i t i v n o g n a s t a v k a z a m n o g e r ije č i k o je u n o m i n a t i v u
z a v r š a v a ju n a - e u s ( k a o š to s u v l a s t i t a i m e n a O d y se u s,
P e le u s , I d o m e n e u s ). S t v o r i o j e i n e k e d a lj n je p r e t p o s t a v ­
k e — m o ž d a t e k iz r a d o z n a l o s t i d a v id i k a m o ć e g a t o
o d v e s ti . N a k r a j u j e d o b i o n e š t o č e m u s e v j e r o j a t n o n ije
n a d a o : k o m p le tn u r e č e n ic u k o ja se d o im a la k a o d a je
n a p i s a n a n e k a k v i m i z n a k a ž e n i m a r h a i č n i m g r č k i m je z i­
k o m . N a š a o j u j e n a p l o č i c i o z n a č e n o j i d e o g r a m o m k o ji
j e p r i k a z i v a o k o n ja ; g la s ila je : » o p r e m l je n u z d a m a « .
T a k o m u se g rč k o rje š e n je p r o b le m a n a p r o s to n a ­
m e t n u l o : u v o k a b u l a r u , u s i n t a k s i, u z n a č e n j i m a r ije č i.
S v a k a j e o d t i h p r e t p o s t a v k i p r o iz l a z i la iz n e s m i lj e n e l o ­
g ik e r e š e t k e . V e n t r i s s e z a to s v a k a k o m o r a o z a p ita ti:
z a r je d o is ta je z ik ta b lic a p is a n ih L in e a rn im p is m o m B

245
 . T a, T e A Y o ü U

■i *
Ja s Je X Jo *
Wft R we ?. wi (C wo ti
da b de Vt dl T do t da

ka © ke V kl 7 ko f ku *
ma M me ml X? DM
▼
na i ne V ni Y no ¥ mi l”l Du, ?
pa j P« & P> Us p® P« d.
qe Q q* T qo Y «jo,? t !
ra ra, )) re Y rt * ro j ro, $ ru r
sa Y se P si A m m
f
.. n ta ,? ^7 tc *|* pte ti /h to f tu
z?e E *To ^ E ?0, ^

R e š e t k a M i c h a e la V e n t r i s a s a z n a k o v i m a L i n e a r n o g p i s m a B

i p a k — g rč k i? ! I t o u s p r k o s s v im z a s a d a m a o r t o d o k s n e
a rh e o lo g ije b r o n č a n o g a d o b a .
J o š n ije b i o p o t p u n o u v j e r e n . U » R a d n o j z a b ilje š k i b r .
20« o d 1. l ip n j a 1952, u k o jo j j e iz n io t e r e z u l t a t e , n a p i ­
s a o je : » M is lim d a b i o v a lin ija d e k r i p t i r a n j a , a k o b i s m o
j e n a s ta v ili, z a v r š ila p r i j e ili k a s n ij e u s lije p o j u l ic i ili b i
s e r a s p l i n u l a u a p s u r d u .« S a v je s n o j e p o d s j e t i o n a č in j e ­
n ic u d a se z n a k » d u g m e« n ik a k o n e p o k la p a s a rh a ič ­
n o m g r č k o m r ij e č j u k o j u s u f ilo lo z i r e k o n s t r u i r a l i k a o
p r i m i t i v n i o b l i k e n k l i t i k e »i« (i k o j a j e g l a s i la te). » R a d ­
n u z a b il je š k u b r . 20« z a v r š io j e k o n s t a t a c i j o m d a j e o n o
š t o s e u n jo j i z n o s i » f r iv o ln a d ig r e s ija « , i d a j e p o j a v a h e ­
le n s k o g je z ik a n a p lo č ic a m a » o b ič n a g r č k a h im e ra « .
A li, d o k m u j e » R a d n a z a b il je š k a b r . 20« j o š p u t o v a l a ,
o t k r i o j e d a j e t a » h im e r a « i t e k a k o s t v a r n a . N a s ta v io
j e o n u l in iju d e k r i p t i r a n j a i u s t a n o v i o d a s e » g r č k o r j e ­
š e n je p r o b l e m a « v iš e n e m o ž e z a o b ić i n i iz b je ć i. V e n tr i-
s o v a l o g i k a p o b i j e d i l a j e n j e g o v a u n a p r i j e d z a u z e t a g le ­
d i š t a . O t k r i o j e a r h a i č n e o b l i k e č e t i r i j u v r lo p o z n a t i h
g r č k i h r ij e č i ( » p a s tir « , » lo n č a r « , » z la ta r« i » iz r a đ iv a č
b r o n č a n i h p r e d m e t a « ) i p r e v e o o s a m f ra z a . U j e d n o j
e m is iji n a l o n d o n s k o m r a d iju , n a k o j u j e b i o p o z v a n v e ć
p rije d a o d rž i p re d a v a n je o k r e ts k im p is m im a i p r o b le ­
m u n j ih o v e d e k r i p t a ž e , s a d a j e iz ja v io : » K a d s a m j e d ­
n o m p rih v a tio tu p r e tp o s ta v k u [d a su p lo č ic e p is a n e n a
g r č k o m ] , o d j e d n o m k a o d a s u d o b i l e l o g ič n o o b j a š n j e ­
n je s v e o s o b i t o s t i j e z i k a i t r a n s k r i p c i j e k o j e d o t a d n i k a ­

246
 k o n i s a m m o g a o p r o t u m a č i t i .« U lip n ju 1952. V e n t r i s je
z a k lj u č i o d a j e u s p i o d e k r i p t i r a t i L i n e a r n o p i s m o B .
» R a d n a z a b il je š k a b r . 20« b i l a je p o s lje d n ja .
M e đ u s l u š a o c i m a te e m i s ij e n a la z io s e m la d i f ilo lo g
iz C a m b r i d g e a , s p e c i j a l is t z a g r č k i, J o h n C h a d w ic k . U
v r ij e m e k a d j e o b ja v lje n a , V e n t r i s o v a j e t e o r i j a b i la
s a m o n a jn o v i ja — »jo š j e d n a « — u d u g o m n iz u t o b o ž n j ih
d e k r i p t a ž a L i n e a r n o g p i s m a B , k o je s u s e s v e p o k a z a l e
n e t o č n i m a . C h a d w ic k , k o ji j e i s a m b io p o k u š a o p r o č i ­
t a t i m i n o j s k e t a b l i c e p o la z e ć i o d p r e t p o s t a v k e d a s u n a
g r č k o m , z a i n t e r e s i r a o s e z a V e n t r i s o v o r je š e n je . D o b io
j e n j e g o v e » R a d n e z a b ilje š k e « o d s i r a J o h n a M y r e s a i
o t i š a o k u ć i d a s a m t e s t i r a V e n t r i s o v o r je š e n je . D e k r ip -
t i r a o j e 23 v j e r o j a t n e g r č k e r ije č i o d k o j ih n e k e n i V e n ­
t r i s n ije p r o č i t a o . D e v e to g s r p n j a n a p i s a o j e V e n t r i s u
p i s m o č e s t i t a j u ć i m u n a u s p j e h u . S p r ij a te l ji li s u s e i
u d r u ž i l i, p a s u z a je d n o n a p i s a l i o n a j iz v je š ta j o V e n tr is o -
v o j d e k r i p t a ž i , o b ja v lje n u č a s o p i s u J o u r n a l o f H e lle n ic
S tu d ie s . N a s lo v je b i o d o b r o p r o m i š l j e n d a n e z v u č i p r e ­
u z e t n o ili s e n z a c io n a l n o : » N e k a s v j e d o č a n s t v a o p o s t o ­
j a n j u g r č k o g d i j a l e k t a u m i k e n s k i m a r h iv a m a .«
N e m a s u m n je d a je o b ja š n je n je d e k rip ta ž e , d a n o u
t o m č la n k u , b ilo p r i l i č n o z b r k a n o . O s im to g a , n i s u b ili
o b j a š n j e n i s v i p r o b l e m i . N e k i z n a k o v i o s t a l i s u n e id e n -
tif ic i r a n i , a p o ja v ile s u s e t e š k o ć e i u p r ij e v o d im a . A li
z a k lj u č c i s u b ili j a k i i u v je r ljiv i. U p r v o m r e d u , d e k r i p -
t i r a n e r ije č i i m a l e s u s m is la . B ilo j e o č i t o d a j e je z ik g r ­
č k i, d o d u š e p r im itiv a n i n e z g r a p a n u u s p o r e d b i s k la s i­
č n im g r č k im , a li ip a k s v a k a k o g rč k i. N je g o v a s e n e z g ra p -
n o s t m o g la la k o o b ja s n iti: b i o j e tis u ć u g o d i n a s ta r iji
o d g r č k o g a k o jim s e s lu ž io P la to n . M n o g i a r h a i č n i o b ­
lic i p o k l a p a l i s u s e s p r e d s k a z a n i m o b lic im a . U d r u g o m
r e d u , d e k r i p t i r a n i s u t e k s t o v i o d r a ž a v a li u p r a v o o n o o
č e m u s e o č i t o g o v o r il o n a p l o č i c a m a . K a d b i d e k r i p t a ž a
p o m o ć u r e š e t k e d a l a r ije č » m a č « , n a p lo č ic i s d o t i č n i m
t e k s t o m n a la z io s e p i k t o g r a m m a č a .
U n a to č n e k im k r itik a m a i n a p a d im a , V e n tris o v o rje ­
š e n je L i n e a r n o g p i s m a B u s k o r o j e p r i h v a ć e n o u n a u č -

1 Ti-______________________________
P lo č ic a k o ja j e o m o g u ć i l a d e š i f r i r a n j e L i n e a r n o g p i s m a B

247
 n i m k r u g o v i m a i u č e n ja c i s u p o č e li i s k o r i š t a v a t i n je g o ­
v e r e z u l t a t e . N a jv a ž n iji r e z u l t a t b ila je , n a r a v n o , s p o z n a ­
j a d a je je z ik L i n e a r n o g p i s m a B g r č k i. U K n o s s o s u , n e ­
k a d a š n j e m s j e d i š t u m in o j s k e c iv iliz a c ije , g o v o r il o s e g r ­
č k i j e r s u o n d j e v la d a li G rc i. T o je p o t v r đ i v a l o W a c e o v u
» h e r e t ič k u « t e o r i j u d a s u G r c i s k o p n a v la d a l i K r e t o m
u s p o r n o m r a z d o b l ju o d 1400. d o 1125. p r ij e n a š e e r e .
Z b o g t o g a se, r a z u m ljiv o , m o r a l a r e v i d i r a t i p o v i je s t k a s ­
n o g a b r o n č a n o g d o b a n a e g e js k o m p o d r u č j u .
A li š t o p i š e n a p l o č i c a m a ?
T i p ič n i t e k s t o v i g la s e o v a k o : » P a s tir K o l d o s im a u g o ­
v o r s a s e lo m : 42 lit r e ž ita .« »U P y lo s u : p e t s in o v a t k a č a
( s in o v a v e s la č a u A -p u n -n e -w e u ), d v a d je č a k a .« » Č e tiri
(ili v iš e ) r o b o v a K o r a d o l l o s a č u v a ž ito z a s je m e .« » J e ­
d a n p a r k o t a č a o k o v a n i h b r o n c o m , n e p r i k l a d n i h za
u p o t r e b u .« N a p lo č ic i n a đ e n o j n a t r i p o d u ( t r o n o š c u )
s t a j a o j e o v a j t e k s t ( z n a č e n je p i k t o g r a m a d a j e m o v e r z a ­
lo m ) : » D v a t r o n o š c a . D o n ije t ć e ih A ig e u s K r e ć a n i n : 2
T R O N O Š C A . J e d a n tr o n o ž a c : n ije m u s i g u r n a j e d n a
n o g a : 1 T R O N O Ž A C . J e d a n tr o n o ž a c : d o n i o g a K r e ć a ­
n in , i m a p r i s m u đ e n u n o g u . . . : 1 T R O N O Ž A C . Ć u p o v i
z a v in o : 3 Ć U PA . J e d a n v e ć i p e h a r z a v i n o s a 4 d r š k e :
1 PB H A R . D va v eća p e h a ra sa 3 d ršk e: 2 PEH A RA . Je ­
d a n m a n ji p e h a r sa 4 d ršk e : 1 P E H A R . J e d a n m a n ji p e ­
h a r b e z d r š k e : 1 P E H A R .« N a j e d n o j v o tiv n o j (z a v je tn o j)
p l o č i c i s to ji: » S v im b o g o v i m a j e d n a a m f o r a m e d a : 1
A M F O R A .« (N a m in o j s k o m s lo g o v n o m p i s m u t o iz g le d a
o v a k o : p a -si-te -o -i m e -r i A M P H O R A 1 / d a -p u -r i-to -jo p o -ti-
-n i-ja m e - r i A M P H O R A 1.)
N i n a j e d n o j p lo č ic i n ije n a p i s a n n i j e d a n j e d i n i l i t e ­
r a r n i t e k s t, n i j e d n a j e d i n a d i p l o m a t s k a i n s t r u k c i ja , n i
j e d n o j e d i n o o s o b n o p is m o , n i k a k a v r e lig ijs k i t e k s t, n i ­
k a k a v p o v i je s n i z a p is — n i š t a o s im t ih k r a j n j e p o d r o b ­
n i h č i n o v n i č k i h z a p is a o s i t n i m k o m e r c i j a l n i m t r a n s a k ­
c ija m a . P r o f e s o r D e n y s P a g e o v a k o o p i s u j e o p ć i d o j a m
š to g a p o b u đ u ju te k s to v i n a p lo č ic a m a :

T e a r h i v e iz p a l a č e z a p is i s u s v e o b u h v a t n e i
s v u g d je p r i s u t n e b i r o k r a c i j e , š to s e u v u k l a u s v e
p o r e d r u š t v a i s to l j e ć i m a j e a d m i n i s t r i r a l a d o t a n ­
č i n a o r g a n i z i r a n o d r u š t v o . . . B ilo j e t o u p r a v o
k a o d a s v e š t o b i i t k o u r a d i o , s v a k i i n a jm a n ji a k t,
b i l o p o d l o ž n o s lu ž b e n o m n a d z o r u i p o t č i n j e n o
s lu ž b e n i m , č in o v n i č k im n a r e đ e n j i m a . O n o š to

248
 im a m o s a m o je d io a rh iv a je d n e je d in e g o d in e u
P y lo s u , a i p a k s u t u z a p i s a n e t i s u ć e t r a n s a k c i j a n a
s t o t i n a m a m j e s t a . . . A li j o š v iš e z a p a n j u je i j o š j e
z n a č a j n ij e s v e z n a n je b i r o k r a t a , n j ih o v a g la d z a n a j­
i n t i m n i j i m d e t a l j i m a l j u d s k i h ž iv o ta . U n e k im d o ­
k u m e n tim a o v ce su p re b ro je n e d o d v a d e se t i p e t
t i s u ć a g r la , a li s e i p a k s m a t r a v a ž n im p o d a t a k d a
j e j e d n u o v c u d a o K o m a w e n s , a d r u g u j e d n u E -te-
-w a -n o . N e u m o r n i č in o v n i c i b ilje ž e d a s e u k u ć i
P e -se -ro (v o j) n a la z e j e d n a ž e n a i d v o je d je c e ; d a s u
s e u j e d n o m s e lu z a p o s l i le d v ije d o jilje , j e d n a d j e ­
v o jč ic a i j e d a n d je č a k ; d a s e n a d e v e t m j e s t a to v i
b e z n a č a j a n b r o j p r a s a c a ; d a j e n e g d je p o h r a n j e n
j e d a n j e d i n i p a r k o t a č a z a ta ljig e , o k o v a n i h b r o n ­
c o m , k o ji s u » n e u p o tr e b ljiv i« . . . S tje č e s e d o j a m
d a s e [u to j c iv iliz a c iji] n ije m o g lo p o s ij a ti n i j e d n o
j e d i n o z r n o ž ita , d a s e n ije m o g a o o b r a d i t i n i g r a m
b r o n c e , d a s e n ije m o g a o s a t k a t i n i k o m a d i ć t k a ­
n in e , d a s e n i j e d n a k o z a n ije m o g la u z g o jiti i n i je d ­
n a s v in ja u t o v i t i a d a s e o t o m e n e i s p u n i f o r m u ­
l a r u k r a l j e v s k o j p a la č i. A t r e b a i m a ti n a u m u n e š ­
t o š to s m o v e ć n a p o m e n u l i : d a j e r ije č s a m o o d i ­
je lu a rh iv a za je d n u je d in u g o d in u .

J e li t o d o i s t a s v e š to j e d a l a V e n t r i s o v a d e k r i p t a ž a ?
Z a r s u te p o p la v e s itn ic a je d in i re z u lta t n je g o v a b lis ta ­
v o g p o t h v a t a ? Z a r t u d o i s t a n ije n a đ e n o n i š t a s lič n o e p u
o G ilg a m e š u , n i š t a š t o b i m o g lo s t a t i u z b o k H a m u r a -
b i je v u z a k o n u ? Z a r j e s v e š t o s e n a š lo b r o n č a n o d o b n i
e k v i v a l e n t k a k v e n e k o m p l e t n e o p ć i n s k e a r h i v e ? J e s t,
d o i s t a s e n a š lo s a m o to . A li, ia k o n ije p r o n a đ e n o n i
z r n o p o e z ije , i n f o r m a c i j e š to ih s a d r ž e p l o č i c e o b a s ja v a ­
ju , i n d i r e k t n o , d v a p j e s n i č k a d j e l a k o j a s e u b r a j a j u
m e đ u n a jv e ć a u p o v ije s ti: I li ja d u i O d is e ju .
T o j e z a to š t o s u o n e n a s t a l e 4 0 0 g o d i n a p r ij e H o m e ­
r a , u v r i j e m e d o g a đ a j a k o je j e o n o p je v a o . L i n e a r n o p i s ­
m o B p i s a n i j e o b l ik j e z i k a k o jim s u g o v o r ili g o to v o le ­
g e n d a r n i lik o v i t r o j a n s k o g r a t a . G l i n e n e p l o č i c e n a đ e n e
u M ik e n i i P y lo s u n a p i s a n e s u u g o t o v o i s t o m p o v ije s ­
n o m t r e n u t k u k a d s u A g a m e m n o n i N e s t o r r a t o v a li n a
r a v n i c i i s p r e d T r o je . K r a t k o v r i j e m e p o s li j e t o g a h o r d e
s ir o m a š n ih i b a r b a r s k ih D o ra n a p re p la v lju ju G rč k u sa
s je v e r a , m a š u ć i s v o jim ž e lje z n im m a č e v im a , i g a z e c iv i­
liz a c iju b r o n č a n o g d o b a h e r o j s k e G r č k e . D o r a n i s a t i r u

249
i g a s e s v je tlo n a u k e i l ju b a v z a u m j e t n o s t . Č e t ir i s to l j e ć a
G r č k a č a m i u n e p i s m e n o j t m i n i s v o g a r a n o g ž e lje z n o g
d o b a . T e k u V I I I s t o l j e ć u p o č i n j u H e l e n i iz la z iti iz to g a
m r a k a . P iš u f e n i č a n s k i m a l f a b e t o m , p r e t e č o m d a n a š n j e
l a t in i c e , a u p r a v o u t o v r i j e m e j e d a n s lije p i g e n ij s t a p a
p r i č e o b o g o v i m a i lju d im a , š t o s u s e u s m e n o m p r e ­
d a j o m p r e n o s i l e iz d a l e k e p r o š l o s t i , u j e d i n s t v e n u
t e m u . N je g o v o im e — H o m e r — p o s t a j e b e s m r t n o . P l e ­
m e n i t i p o t h v a t i o k o j i m a p je v a ju n je g o v i e p o v i, je z ik
k o j im s u i s p je v a n i i p o s li j e n a p is a n i , s u d j e l u j u u u t v r đ i ­
v a n ju i d e a l a k l a s i č n e g r č k e c iv iliz a c ije , k o ja d o ž iv lja v a
p u n i p r o c v a t p e t s to l j e ć a k a s n ije ; t a k o ti e p o v i s u d je l u ju
u s t v a r a n j u o n o g a š t o d a n a s n a z iv a m o z a p a d n o m k u l t u ­
ro m .
T i m e š to j e s a č u v a l o m n o g e s i t n e p o d a t k e o j e d n o m
h e r o j s k o m s v ije tu , L i n e a r n o p i s m o B p o m a ž e u č e n j a c i ­
m a d a d o k a ž u k o l ik o s u z b iv a n ja o k o j i m a p je v a I lija d a
b i la h i s t o r ij s k a . S v e u s v e m u m o g lo b i s e r e ć i d a m in o j-
s k e p lo č ic e z a p ra v o s a m o p o tv rđ u ju o n o š to s m o v eć
i o n a k o s a z n a li o d a r h e o l o g i j e ( p o č e v š i o d S c h l ie m a n -
n a ). A li, o n e n a m p r u ž a j u i n e k e d o d a t n e v a ž n e d e ta lje .
T a k o s e , n a p r i m j e r , n a p l o č i c a m a p o j a v l ju j u d v ije v i s o ­
k e t i t u l e k o j e n a la z im o i u H o m e r o v i m e p o v im a : t i t u l a
w a n a x i t i t u l a b a s ile u s . N a p l o č i c a m a j e w a n a x t i t u l a
k r a l j a u p a la č i; a b a s ile u s j e t i t u l a k o j u n o s e m n o g i o k ­
r u ž n i n a m j e s n ic i; m e đ u t i m , u e p o v i m a s e t i t u l a b a s ile u s
d a j e l j u d i m a z a k o je j e o č i t o d a s u b ili w a n a k t e s (p l. o d
w a n a x ) , a t o z n a č i d a s e u p o t r e b a t i t u l e b a s ile u s p r o š i ­
r ila . P je s n ik i p a k p o d s v je s n o s h v a ć a d a s e i n f e r i o r n a ti­
t u l a b a s ile u s n e m o ž e u p o t r i j e b i t i k a d s e g o v o r i o b o g u ;
n a p ro tiv , za b o g a se m o ž e m irn e d u š e u p o trije b iti s u p e ­
r i o r n a t i t u l a w a n a x . » P o ja v a t i t u l e w a n a x u I lija d i n e p o ­
b ita n je d o k a z k o n tin u ite ta u s m e n e p r e d a je to g a g r­
č k o g e p a —j o š o d m i k e n s k o g r a z d o b l j a s v e d o H o m e ­
r o v i h v r e m e n a « , p i š e D e n y s P a g e . J o š j e d a n d o k a z h is-
t o r i č n o s t i I lija d e p r u ž a j u n a m i m e n a k o j a z a v r š a v a ju n a
-eu s. O n a s e s p o m i n j u i n a m i k e n s k i m p l o č i c a m a i u
o b a H o m e ro v a e p a (k a o im e n a s u d io n ik a tro ja n s k o g
r a t a ) , a li i h n e m a u k a s n ijo j G r č k o j. Z a š to ? I m e n a D o-
r a n a b ila su d ru k č ija , a b u d u ć i d a s u se m ik e n s k a im e ­
n a s a č u v a l a j e d i n o z a h v a l ju j u ć i u s m e n o j p r e d a j i p o m o ­
ć u k o je s u s e p r e n o s i l i ti e p o v i, n j ih o v o s p o m i n j a n j e u
e p o v i m a n e p o b i t a n j e d o k a z d a j e o p s a d a T r o je p o s t a l a
p r e d m e t u s m e n e p o e z ije v e ć z a ž iv o ta g e n e r a c i j e k o j a j e

250
b i l a s u v r e m e n i c a p a d a i r a z a r a n j a to g a g r a d a , s u v r e m e ­
n ic a tro ja n s k o g ra ta .
S v e d o k V e n t r i s n ije d e k r i p t i r a o L i n e a r n o p i s m o B ,
n a js t a r i ji s a č u v a n i p r i m j e r a k g r č k o g ( š to z n a č i i e v r o p ­
s k o g ) p i s m a b io j e n a tp i s n a j e d n o j vazi iz o k o 750. p r ije
n a š e e r e , k o ji j e g la s io : » D o b it ć e m e p l e s a č k o ji b u d e
n a j l j e p š e p le s a o .« V e n t r i s je g u r n u o k r a j n j u g r a n i c u g r ­
č k o g j e z i k a 7 0 0 g o d i n a d a lj e u p r o š l o s t . O n j e z a p r a v o
s v o jo m d e k r i p t a ž o m » is k o p a o « n a jr a n ij i o b l ik j e d n o g
j e z i k a k o ji živ i i d a n a s , 32 s t o l j e ć a k a s n ije , a t o j e u j e d n o
je d a n o d n a jra n ijih o b lik a z a p a d n o g o g r a n k a in d o e v ­
r o p s k e p o r o d i c e je z ik a . T a k o s m o s a z n a li n e k e d o s a d
n e p o z n a t e p o j e d i n o s t i u v e z i s lin g v i s ti č k o m i s e m a n t i č ­
k o m e v o lu c i jo m t i h je z ik a .
P a ip a k , s h i s t o r i o g r a f s k o g s t a j a l i š t a r e z u l t a t i s u r e l a ­
t i v n o m a li. P o s v o m h i s t o r i j s k o m z n a č e n j u d e k r i p t a ž a
L in e a rn o g p is m a B n e m o ž e se u s p o re d iti s d e k rip ta ­
ž o m h i j e r o g li f a ili m e z o p o t a m s k o g k lin o v o g p is m a . T e
d v ije d e k r i p t a ž e o m o g u ć i l e s u s t v a r a n j e v e l i č a n s t v e n e i
d e t a l j n e s lik e d v iju s ja jn ih c iv iliz a c ija ; d e k r i p t a ž a L i­
n e a r n o g p i s m a B o m o g u ć i la j e s a m o d a s e s a z n a ju n e k e
n e p o z n a t e p o j e d i n o s ti o v e ć d o b r o u p o z n a to j civ ilizaciji.
V e l ič i n u o v e d e k r i p t a ž e n e t r e b a t r a ž iti u s a d r ž a ju
o n o g a š t o j e o t k r i l a n e g o u p o s t u p k u k o j im j e iz v e d e n a ,
k o ji b l i s t a č i s t o m e u k l i d s k o m l je p o to m . Č o v je k k o ji j e
o b a v i o t u d e k r i p t a ž u r e z o n i r a o j e r a c i o n a l n o č iš ć e —
o v i s e ć i m a n j e o v a n js k i m p o d a c i m a a v iš e o l o g ič k o m
m a n i p u l i r a n j u o t k r i v e n i m s p o z n a j a m a p o m o ć u k o je g a
j e d o l a z i o d o n o v i h s p o z n a j a — n e g o m o ž d a ik o ji d r u g i
i s t r a ž i v a č n a p o l ju h u m a n i s t i č k i h n a u k a . D e k r i p t a ž a s e
t e m e l j i l a g o t o v o is k lju č iv o n a o p s e r v a c i j a m a d o s t u p n i h
o d n o s a m e đ u z n a k o v im a n e p o z n a t a p is m a . D e k r i p t e r i
( V e n tr i s i d r K o b e r ) p o d v r g a v a l i s u t e o d n o s e p e d a n t ­
n o m p r o m a t r a n j u , a z a ti m s u , p o l a z e ć i o d n e k o l i k o s a ­
s v im j e d n o s t a v n i h f il o lo š k i h h i p o te z a , iz v u k li iz t e k s t o ­
v a o b r a z a c p o ja v ljiv a n ja s a m o g l a s n i k a i s u g la s n i k a i n a -
k r a j u o d t o g a s a t k a l i s u v is lu c je l in u . D e k r i p t i r a n j e j e
b i l o » s a m o s e b i d o v o ljn o « u s m i s l u d a s u j e d i n a p o m a ­
g a la b i l e s p o z n a j e d o b i v e n e s a m i m n jim e . S v e š t o j e
t a k o o t k r i v e n o a n a li z o m n a š l o j e m j e s t a u s in te z i, i u p ­
ra v o ta e k o n o m ič n o s t i je d n o s ta v n o s t is k o riš te n ih s r e d ­
s t a v a č i n i o v u d e k r i p t a ž u t a k o s a v r š e n o m . T e k n a k r a ju ,
k a d je v e ć d o š lo d o fo n e tić k o g p ro b o ja , d e k r ip te r p o s u ­
đ u j e m i n i m a l a n b r o j p o d a t a k a o d v a n js k o g s v ije ta ; n je ­

251
m u n ije p o t r e b a n n i k a k a v d v o je z ič n i k a m e n iz R o s e t te ,
n e tr e b a ju m u n ik a k v e p r a š in o m p r e k r iv e n e k r o n ik e
p e rz ijs k ih v la d a ra .
U p ra v o ta j o b ra z a c d e k rip tir a n ja , v re d n iji o d p o d a ta ­
k a d o k o j ih s e d o š l o d e k r i p t a ž o m , d a je t o m d j e l u n j e ­
g o v u g o l e m u v i t a l n o s t k o ja j e n a d ž iv j e l a l j u d s k u s m r t ­
n o s t s a m ih d e k rip te ra .
K a o A lic e K o b e r , i V e n t r i s j e u m r o m la d . I m a o j e
s a m o 3 4 g o d i n e k a d s e j e d n e n o ć i, v r a ć a j u ć i s e k u ć i, s u ­
d a r i o s n e k i m k a m i o n o m k o d H a t f i e l d a u E n g le s k o j.

252
 25
P O R U K E IZ S V E M IR A

O d s v ih p r o b l e m a s k o j i m a j e č o v je k s u o č e n n a s e k ­
t o r u ' i s t r a ž i v a n j a s v e m i r a i n a p o d r u č j u u s a v r š a v a n ja
k o m u n i k a c i j a m o ž d a j e n e k a k o n a jz a n im ljiv iji j e d a n n a
k o j e m u s e z a p r a v o p r e p l i ć u ti s e k t o r i . T o j e p r o b l e m
k a k o d e k r i p t i r a t i p o r u k e s d r u g i h s v je to v a , a k o i h j e d ­
n o m u h v a t i m o . S a s v im j e s i g u r n o d a b i d e t e k t i r a n j e p o ­
r u k a s n e k e d r u g e p l a n e t e iz n e k o g a d r u g o g p l a n e t n o g
s i s t e m a b i o je d e m o d n a jv e ć ih d o g a đ a j a u č o v je k o v o j
p o v i je s ti . O t k r i ć e d a d r u g a i n t e l i g e n t n a b i ć a n a s ta v a ju
is t i k u t a k v j e č n o s t i k a o m i, d a s u » o n i« o n d j e n e g d je ,
d o k s m o m i » o v d je « , d a p o s j e d o v a n j e ž iv o t a o b d a r e n a
r a z u m o m n ije is k lju č iv i m o n o p o l n a š e Z e m lje , d a s e m i
z a to m o r a m o o d r e ć i i t o g a p o s l j e d n j e g o p r a v d a n j a d a
s e b e s m a t r a m o j e d i n s t v e n i m a —s v e b i t o s i g u r n o d u b o ­
k o d j e l o v a lo n a l j u d s k u m is a o . O s im to g a , u s p o s ta v l ja ­
n j e m t a k v a k o n t a k t a o t v o r i l i b i s e p r e d n a m a n e s a g le -
d iv i h o r i z o n t i t e h n o l o š k o g r a z v o ja , p u t d o t a k v i h d o ­
s t i g n u ć a k o j a b i n a m m o ž d a p o m o g l a d a s e z a u v ije k o s ­
l o b o d i m o p r o b l e m a r a t a , b o l e s t i, g la d i. N a r a v n o , u v je t
z a t o b i l a b i, č a k d a p o r u k a b u d e u h v a ć e n a , r a z m j e n a
i n f o r m a c i j a , d a k l e n e š t o v iš e o d o b i č n o g h v a t a n j a s ig n a ­
la iz s v e m i r a .
M e đ u tim , tu s e s u o č u je m o s p a r a d o k s o m . Is te o n e
n e s l i č n o s t i i z m e đ u n a s i n jih , z b o g k o j i h b i t r a n s f e r z n a ­
n j a m o g a o z a n a s b i t i t a k o k o r i s t a n , m o ž d a b i s p r i j e č i le
d a u o p ć e d o đ e d o k o n t a k t a . M o ž e li č o v je k i h o ć e li ik a -

253
d a m o ć i r a z u m je t i p o r u k e t a k v i h b i ć a č iji s u n a jo s n o v -
n iji o b l ic i s v ije s ti m o ž d a s a s v im d r u k č i j i o d n je g o v ih ?
H o ć e li i k a d a b i ti k a d a r d a z a s e b e iz v u č e k o r i s n e i n ­
f o r m a c i je , ili b i lo k a k v e in f o r m a c ij e , iz p o r u k a b i ć a č ija
s u s v a is k u s tv a , n a p r v i p o g le d , m o ž d a s a s v im r a z l ič i ta
o d n a š ih , k o j a m o ž d a č a k n e r e a g i r a j u n a i s t e ili s lič n e
o s j e t i l n e p o d r a ž a je k a o m i, č iji j e n a č i n m iš l je n ja i s to
t a k o r a z l ič i t o d n a š e g k a o š to j e n a š n a č i n m iš l je n ja r a z ­
lič it o d » n a č in a m iš lje n ja « m r a v a ? S i g u r n o j e d a ć e lju ­
d i, k a o O d is e j u p j e s m i l o r d a T e n n y s o n a ,

S lije d iti z n a n je k a o z v ije z d a š t o z a p a d a ,

o n k r a j n a jd a l ji h d o m e t a m is li . . .

a li j e p i t a n j e h o ć e li to o n i m o ć i.
T o p i t a n j e v iš e n ije a k a d e m s k o . U p r a s k o z o r j e h l a d ­
n o g j u t r a 8. t r a v n j a 1960. m l a d i a s t r o n o m d r F r a n k D.
D ra k e d o š a o je s n e k o lik o te h n ič a r a u k u ć ic u s k o n tr o l­
n i m a p a r a t u r a m a š to s e š ć u ć u r i la i s p o d g o l e m o g r a d io -
t e l e s k o p a p r o m j e r a 8 m , k o ji s e d i ž e n a j e d n o j liv a d i
k o d G re e n B a n k a u a m e rič k o j sa v e z n o j d rž a v i Z a p a d n a
V ir g in ia . N a n i š a n i l i s u p a r a b o l i č n u em t e n u r a d i o t e l e s -
k o p a n a T a u Četi, z v ije z d u p r o s j e č n e v e l i č in e u o b liž ­
n j e m s a z v ije ž ć tu K it, k o j a s e u p r a v o d i z a l a i z n a d d a l e ­
k o g , p l a n i n a m a o m e đ e n o g h o r i z o n t a . N a m je s t il i s u m e ­
h a n iz a m k o je m u je z a d a ć a d a n e p r e s ta n o a u to m a ts k i
d r ž i z v ije z d u » n a n iš a n u « , p r a t e ć i j e b e z o b z i r a n a n je ­
z in o p r i v i d n o k r e t a n j e iz a z v a n o r o t a c i j o m Z e m lje , a z a ­
t i m j e D r a k e u k l ju č io m e g a f o n : iz n j e g a ć e u k o n t r o l n u
s o b u d o l a z i t i b u k a r a d i o - s i g n a la k o j e b u d e h v a t a o ra -
d i o t e l e s k o p — d iv o v s k i a s t r o n o m s k i i n s t r u m e n t k o ji j e
z a p ra v o g o le m a u s m je riv a r a d io a n te n a . T a d a je u k lju ­
č io u r e đ a j s li č a n s e iz m o g r a f u s p i s a l j k o m k o j a ć e n a p o ­
k r e t n u p a p i r n u v r p c u b ilje ž iti s ig n a le . O k o 6 s a ti u j u t r o
D r a k e j e p o m a k n u o p o s lj e d n ji o d m n o g i h p r e k i d a č a ,
u k l ju č iv š i t a k o m e h a n i z a m k o ji a u t o m a t s k i » u š tim a v a «
p r i j e m n i k d a n a i z m je n c e h v a t a j e d n u r a d i o - f r e k v e n c i j u
z a d r u g o m , p r e t r a ž u j e č ita v je d e m p o j a s f r e k v e n c ij a . U
t o m t r e n u t k u o s j e t i o j e d a j e u r a d i o n e š t o » s u d b in s k o « .
B io j e t o t o č a n d o ja m . U t o m t r e n u t k u č o v je k j e z a ­
p o č e o p r v u v e li k u i s i s t e m a t s k i o r g a n i z i r a n u p o t r a g u z a
k o j u s e m o g lo p r e t p o s t a v i t i d a ć e , m o ž d a , u r o d i t i n a j ­
v a ž n ijim o t k r i ć e m u lju d s k o j p o v i je s ti — h v a t a n j e m p o ­
r u k a iz s v e m i r a .

254
 D v ije g o d i n e k a s n ije , u m a lo j d v o r a n i z a s a s t a n k e
P r e d s t a v n i č k o g d o m a a m e r i č k o g K o n g r e s a , E m ilio Q.
D a d d a r i o , k o n g r e s m e n iz C o n n e c t i c u t a , p o s ta v i o j e p i ­
t a n j e k o j e s e d o i m a l o k a o d a m u n ije m je s to u d o s t o ­
j a n s t v e n o j z g r a d i K o n g r e s a n e g o u z n a n s tv e n o - f a n ta s -
t ič n o j b e l e t r i s t i c i , s v e m i r s k o m s t r i p u ili d j e č a č k o m r a z ­
g o v o r u . P ita n je j e b i lo u p u ć e n o e m i n e n t n o m e b r i t a n ­
s k o m a s t r o n o m u d r u B e r n a r d u L o v e llu : » A k o u z m e m o
u o b z i r m o g u ć n o s t d a n a n e k im p l a n e t a r n a p o s to ji ž i­
v o t, k a k v i Su n a š i iz g le d i d a u h v a t i m o s ig n a le s tih p l a ­
n e ta ? K a k a v b i p r o g r a m t r e b a l o o r g a n i z i r a t i s t im u
v e z i? K o l i k o b i n a s t a k a v p r o g r a m s ta ja o ? « D a je D a d ­
d a r i o p o s t a v i o t o p i t a n j e d e s e t g o d i n a r a n ije , iz a z v a o b i
s m ije h i v je ro ja tn o bi m u n a n a re d n im iz b o rim a o k r e ­
n u l i l e đ a m n o g i b i r a č i. A li s a d a , 21. o ž u jk a 1962, n i t k o
s e n ije n a s m i ja o , a n a s v o je p i t a n j e d o b i o j e p o t p u n o o z ­
b i lj a n o d g o v o r : » M is lim , g o s p o d in e , d a j e d o š lo v r ije m e
k a d v a lja s r a z u m ij e v a n j e m p r i h v a t i t i t u id e ju , k o ja b i s e
jo š p rije s a m o n e k o lik o g o d in a č in ila p r e u z e tn a i n a te g ­
n u ta .« K o n g r e s m e n i i u č e n ja c i p r e š l i s u z a ti m n a d i s k u ­
s iju o to j id e ji.
N e k o l ik o m je s e c i p r i j e t o g a N a c i o n a l n a a k a d e m i j a
n a u k a ( N a tio n a l A c a d e m y o f S c ie n c e s ) b ija š e p o k r o v it e lj i ­
c a k o n f e r e n c i j e u G r e e n B a n k u n a k o jo j j e 11 u č e n ja k a
r a z g l a b a l o o p r o b l e m u p o s t o j a n j a iz v a n z e m a ljs k o g ž iv o ­
t a i o p r o b l e m u n je g o v a o t k r i v a n ja . T ri g o d i n e k a s n ije ,
1965, u č e n j a c i s u v e ć b ili r a s p o l o ž e n i d a v je r u ju u m o ­
g u ć n o s t p o r u k a iz s v e m ir a , t e s u t r i s o v je t s k a u č e n ja k a
o b j a v i la k a k o s u u h v a ti li r a d o - s ti g n a le s a c ik l u s o m o d
100 d a n a , iz s m j e r a u k o j e m s e n a la z i q u a s a r * CTA—102,
i t a k v o g t i p a k o ji s u g e r i r a z a k lj u č a k d a p o t j e č u o d n e k e
n e p o z n a t e s u p e r c iv iliz a c ije . Ali, d r u g i s u u č e n ja c i g r a k ­
n u l i u g o t o v o j e d i n s t v e n o m k o r u s k e p s e , p a s u s o v je ts k i
a s t r o n o m i v e ć s u t r a d a n p o v u k l i s v o je s a o p ć e n je .* *
L ju d i s e o d a v n a p i ta ju p o s t o j e li r a z u m n a b i ć a d r u g ­
d j e u s v e m ir u . L u k re c ije * * * j e s m a t r a o k a k o » p o s to ji iz-
* K o v a n ic a n a s t a l a k a o k r a t i c a n a z iv a »q u a s i-s te lla r o b je c t« (k v a -
z iz v je z d a n i o b je k t ) . N a z iv z a k o m p a k t n e iz v o r e i z v a n r e d n o j a k i h r a ­
d ij a c ij a iz v a n n a š e g a la k s ije , tzv . ra d io - z v ije z d e . — P re v .
** S i r M a r tin R y le, d o b itn ik N o b e lo v e n a g r a d e z a fizik u , za o tk r ić e
tzv. p u ls a r a (p u ls ir a ju ć ih ra d io -z v ije z d a ), i n je g o v a e k ip a s m a tr a li su , u h ­
v a tiv š i p r v i p u t te sig n a le , d a ih š a lje n e k a s v e m ir s k a c iv ilizacija. N a taj
ih je z a k lju č a k n a v e la p r a v iln o s t i p e r i o d ič n o s t sig n a la . — P re v .
*** T il u s L u c r e t i u s C a r u s (96. d o 55. p r. n . e r e ) - r i m s k i p je s n ik i
filo z o f. — P re v .

255
v a n r e d n o m a l a v j e r o j a t n o s t d a s u n a š a Z e m lja i n a š e
N e b o j e d i n i k o ji s u i k a d a s tv o r e n i« . T a k o j e r e z o n i r a o
i k i n e s k i f ilo z o f T e n g M u , a P l u t a r h s e p i t a o j e li M je s e c
n a s e l j e n , p o g o d a n z a ž iv o t. N a p r o ti v , p t o l o m e j s k a a s t r o ­
n o m ij a , k o j a j e v l a d a l a s t o l j e ć a i s t o l j e ć a i s m a t r a l a
Z e m lju s r e d i š t e m s v e m ir a , o d b a c i v a l a j e s v a k u t a k v u
m i s a o k a o i s p r a z n o i j a l o v o n a k l a p a n j e . Ali, K o p e m i k o -
v a r e v o l u c i j a u X V I s to l j e ć u r a z b i l a j e p t o l o m e j s k e » sfe ­
re « , a N e v v to n o v o o t k r i ć e z a k o n a g r a v ita c ije , s ile k o ja
p o v e z u je Z e m lju s n a ju d a l je n i ji m z v ije z d a m a , u n i je lo j e
u č o v je k o v d u h m is a o d a s e p r i r o d a m o ž d a p o n a š a j e d ­
n a k o u č it a v o m s v e m ir u , d a s e n e b e s k e p o j a v e p o k o r a ­
v a ju i s t i m f iz ič k im z a k o n i m a k a o o v o z e m a lj s k e .
K r a t k o v r ij e m e p o s lije t o g a n e k i u č e n j a c i i filo z o fi
o b j a v l ju j u id e j u o p l u r a l i t e t u s v je to v a , id e j u d a Z e m lja
n ije j e d i n s t v e n k o z m i č k i iz u z e ta k . C h r i s t i a a n H u y g e n s ,
n i z o z e m s k i a s t r o n o m k o ji j e o t k r i o S a t u r n o v e p r s t e n e ,
p i t a o s e z u r e ć i u n e b o p o s u t o z v ije z d a m a : » Z a š to n e b i s ­
m o s m a t r a l i d a s v a k a o d t i h z v ije z d a ili s u n a c a i m a is to
t a k o s ja j n u p r a t n j u p l a n e t a k a o n a š e S u n c e i d a s v a k a
o d t i h p l a n e t a i m a M je s e c k o ji j e p r a ti? « B i s k u p J o h n
W ilk in s , a u t o r p r v e k n jig e o k r i p t o l o g i j i o b j a v l je n e u
E n g le s k o j, n a p i s a o j e i o b ja v io k n j ig u T h e D is c o v e r y o f
a W o r l d i n th e M o o n e , o r a D is c o u r s e te r td in g to p r o v e th a t
‘tis p r o b a b le th e r e m a y b e a n o t h e r H a b ita b le W o r ld in th e
P la n e t ( O t k r i ć e j e d n o g s v ije ta n a M je s e c u : r a z g l a b a n j e
k o je u k a z u je n a to d a je m o g u ć e p o s to ja n je n e k o g a d r u ­
g o g n a s t a n j i v a s v ije ta n a n e k o j p l a n e t i) . Z a p j e s n i k e s u
t a k v e id e je d o š le k a o s tv o r e n e d a im p o s l u ž e k a o n a d a ­
h n u ć e . M il t o n s e u e p u P a r a d ise L o s t ( I z g u b lje n i ra j) p i ­
t a o i m a li i n a M je s e c u o b l a k a i k iš e , v o ć a i b i ć a k o j a
g a j e d u . S m a t r a o j e u n a j m a n j u r u k u s p o r n o m id e ju d a
č it a v s v e m i r p o s to j i s a m o d a b i s v je t lo m z v ije z d a o b a ­
s ja v a o Z e m lju , a li j e ip a k n a k r a j u s a v je t o v a o A d a m u i
E v i: » N e s n iv a j te o d r u g i m s v je t o v im a i o t o m e k a k v a
o n d j e b i ć a ž iv e . . . b u d i t e z a d o v o lj n i u [ s v o m ] E d e n u .«
P je sn ik A le x a n d e r P o p e s m a tr a o je k a k o s p o z n a ja o
to m e » k a k v e d ru g e p la n e te k ru ž e o k o d ru g ih s u n a c a «
m o ž e č o v je k u p o m o ć i d a b o lje u p o z n a s a m o g a s e b e .
M n o g i a u t o r i iz r a n o g r a z d o b l j a n a u č n o - f a n t a s t i č n e b e ­
l e t r i s t i k e , S c ie n c e fic tio n a , r a z g l a b a j u o p r o b l e m u ž iv o ta
n a d r u g im p la n e ta rn a .
A li, u t i j e k u m n o g o s to l j e ć a t a k v e s u s e s p e k u la c ij e
z a s n i v a le is k lju č iv o n a m a š t a n j u . Č o v je k o v a a n t r o p o -

256
 c e n t r i č n a filo z o fija i n j e g o v a r e lig ija m r š t i l e s u s e n a
n jih i o d b a c i v a l e ih, a u č e n ja c i n i s u d o la z ili d o o t k r i ć a
k o j a b i p o s lu ž i la k a o d o k a z d a d o i s t a p o s to j e d r u g i p la -
n e t n i s is t e m i . O s im to g a , š t o j e č o v je k v iš e s a z n a v a o o
v l a s t i t o m p l a n e t n o m s is t e m u , to m u j e p o s ta j a lo j a s n i je
d a n je g o v e p la n e te n e d o la z e u o b z ir k a o m o g u ć e k o ­
lije v k e ž iv o ta . N a M e r k u r u j e p r e v r u ć e , J u p i t e r , S a t u m
i d r u g e t a k o z v a n e v a n js k e p l a n e t e o d v i š e s u h la d n i. P o ­
s lije s u s e p o ja v ili k a o m o g u ć i k a n d i d a t i M a r s i V e n e r a .
G o d i n e 1877. t a l ij a n s k i a s t r o n o m G io v a n n i S c h i a p a r e l l i
» o tk r io « j e t a k o z v a n e k a n a l e n a M a r s u . T o š to s e č in i lo
k a o d a s u p o v u č e n i r a v n a l o m m o g lo se , k a k o s e t a d a
m is lilo , o b j a s n i t i s a m o t e z o m d a s u n a s t a l i k a o d je lo n e ­
k a k v ih r a z u m n i h b ić a . D r u g i a s t r o n o m i , i s t o t a k o u g ­
l e d n i k a o S c h i a p a r e l l i, p o t v r d i l i s u , n a t e m e l j u v l a s t it ih
p r o m a t r a n j a , d a ti » k a n a li« d o i s t a p o s to j e , š to j e p o d u ­
p r l o te z u o n jih o v u n a v o d n o u m je tn o m p o r ij e k lu . T e z a o
m o g u ć n o s t i ž iv o ta n a » c r v e n o j p la n e ti« p o t k r i j e p l j e n a
j e i d r u g i m j e d n i m o t k r i ć e m : n a im e , d a u p r o lj e ć e p o ­
t a m n e d ije lo v i p o v r š i n e M a r s a k a o d a n a n j im a n a r a s t e
v e g e ta c ija . R a z u m ije s e d a j e t o m o r a l o u z b u đ i v a t i m a š ­
t u o b i č n i h lju d i, i d a s u o d t i h n e k o l i k o z r n a n a u č n e is ­
t i n e p is c i č l a n a k a u n e d je l jn i m i z d a n j i m a n o v i n a tk a l i
k o j e k a k v e p r i č e o b io lo g iji i č a k o s o c io lo g iji M a rs a .
Z a n i m a n j e z a ta j p r o b l e m p o v r e m e n o j e d o s ti z a lo v r ­
h u n a c k a d g o d b i s e M a r s i Z e m lja j a k o p r ib liž ili n a
s v o m p u t u o k o S u n c a , š t o s e z b iv a s v a k ih 15—16 g o d in a .
T a d a b i s e g o t o v o u v ije k u z b u đ e n o r a z g l a b a l o o t o m e
p o k u š a v a j u li » M a rs o v c i« u h v a t i t i v e z u s n a m a , a u č i ­
n j e n o j e č a k n e k o l i k o p o k u š a j a d a s e ti n jih o v i h i p o t e ­
t i č n i s ig n a l i u h v a te . U h v a ć e n o n ije n iš ta , a r a z v o j n a u č ­
n i h i s t r a ž i v a n j a u s k o r o j e p o k a z a o k a k o s u z a p r a v o iz­
g le d i d a n a M a r s u p o s t o j e r a z u m n a b i ć a k r a j n j e n e z n a t ­
n i: n a p o v r š i n i M a r s a p r e v i š e j e h l a d n o , n a n j e m u i m a
p r e m a l o v o d e d a b i s e o n d j e m o g a o r a z v iti i o d r ž a t i i k a ­
k a v ž iv o t o s i m n a j p r i m i ti v n ij e g . P r o m a t r a n j a s u u j e d n o
p o k a z a l a d a s u » k a n a li« s l a b a š n e , j e d v a v id ljiv e i m u t n e
lin ije n a M a r s o v o j p o v r š i n i , n i p o š t o p r a v i k a n a li. S t o s e
tič e V e n e re , č in je n ic a d a je n je z in a p o v r š in a n e p r e s ta n o
p o d g u s t i m i n e p r o z i r n i m s lo j e m o b l a k a is k lju č iv a la j e
n a d u d a ć e m o d o ć i d o i k a k v i h v i z u e l n ih d o k a z a o ž iv o ­
t u n a n jo j — č a k u z p r e t p o s t a v k u d a o n p o s to ji.
N ije s e t a k o g l e d a l o s a m o n a p l a n e t e n a š e g p l a n e t n o g
s i s t e m a . Iz o n o g a š t o s e z n a lo d o b i v a o s e d o j a m d a j e

17 - š l f r a n t i p r o t i v Š p iju n a IV 257
ž iv o t u s v e m i r u , č a k a k o n e g d je p o s to ji, p o s v e iz u z e tn a
p o ja v a . T a k o s e m is lilo z a to š t o s e v j e r o v a lo d a j e p r e d ­
u v je t z a ž iv o t, s t v a r a n j e p l a n e t n o g s is t e m a , n e š t o š t o s e
z b iv a v r lo r ij e tk o . T a k v o g l e d a n j e b i lo j e n e p o s r e d n a
p o s l j e d i c a j e d n e t e o r i je o s t v a r a n j u p l a n e t n i h s i s t e m a
k o ja j e d u g o v la d a la , i p r e m a k o jo j j e z a p o s t a n a k p l a ­
n e t n o g s i s t e m a p o t r e b n o d a s e d v ije z v ije z d e m im o iđ u ,
d a p r o j u r e j e d n a k r a j d r u g e , n a d o v o l jn o j u d a l j e n o s t i d a
s e n e s u d a r e , a d o v o l jn o b liz u d a j e d n a iz d r u g e iz v u č e ,
d j e l o v a n j e m g r a v ita c ije , s t a n o v i t u k o l i č i n u p l i n a o d k o ­
j e g a s u s a z d a n e p a d a s e z a tim ta j p l i n k o n d e n z i r a u p l a ­
n e te . Z b o g n e z a m is liv e g o l e m o s t i s v e m i r a m o g u ć n o s t
d a s e t o d o g o d i z a is ta j e m i n i m a l n a , p o r a č u n u v j e r o j a t ­
n o s t i r a v n a m o g u ć n o s t i d a s e s l u č a j n o s u d a r e d v ije j a ­
b u k e k o je s e k r e ć u n a t a k o u d a l j e n i m p u t a n j a m a d a j e
j e d n a u N e w Y o r k u a d r u g a u M o s k v i. S v a t k o t k o j e i k a ­
d a p o k u š a o p o g o d iti lo p tic o m za g o lf n e p o m ič n u r u p u
u d a l j e n u s t o t i n j a k m e t a r a s h v a ti t ć e k a k o s u b e z n a č a jn i
iz g le d i d a s e s u d a r e d v ije j a b u k e k o je s e k r e ć u . P r i s t a š e
te te o r ije o p o s ta n k u p la n e ta iz ra č u n a li s u d a su , p r e m a
r a č u n u v j e r o j a t n o s ti , a k o s e u z m u u o b z i r v e li č in a s v e ­
m i r a i u d a l j e n o s t i m e đ u z v ije z d a m a , iz g le d i z a s tv a r a n j e
p l a n e t a t a k o b e z n a č a jn o m a l i d a j e u t o k u č it a v e b e s ­
k r a j n e p o v i je s ti s v e m i r a m o g lo t a k o n a s t a t i u n a jb o l je m
s lu č a j u p e t- š e s t p l a n e t n i h s is t e m a . V j e r o j a t n o s t d a ž iv o t
p o s to ji d r u g d je u s v e m iru ta k o je m a la d a je s lo b o d n o
m o ž e m o s m a t r a t i z a n e m a r i v o m , g la s io j e z a k lju č a k .
T o d o d u š e n ije b i la j e d i n a t e o r i j a o p o s t a n k u p l a n e t a .
N e k o l ik o j e t e o r i j a p o la z ilo o d p o s t a v k e d a j e n a š p la -
n e t n i s i s t e m n a s t a o iz g o l e m e z a k o v i t l a n e m a s e p l i n a i
k o z m i č k e p r a š i n e , s iln o g a o b l a k a š t o j e l e b d i o u s v e m i ­
r u ; d j e l o v a n je m g r a v i t a c i je t a s e m a s a k o n d e n z i r a l a u
S u n c e i n j e g o v e s a t e l i t e ( p la n e te ) . T a j e t e o r i j a n a l e t j e l a
n a p r i g o v o r , a p s o l u t n o lo g ič a n , d a S u n č e v a g r a v ita c ija
s ig u r n o n e b i d o p u s tila s tv a ra n je p la n e ta : je d in o š to b i
t a k o b i l o s t v o r e n o — b ilo b i S u n c e . (T a j p r o b l e m i d a n a s
m u č i k o z m o lo g e .) A li n a j o š v e ć e p o t e š k o ć e n a l e t j e l a j e
t e o r i j a o p o s t a n k u p l a n e t n i h s i s t e m a u s l i j e d s u d a r a z v i­
j e z d a . O t k r i l o se , n a p r i m j e r , d a Z e m lja , k o j a j e t o b o ž e
n a s t a l a o d m a t e r i j a l a S u n c a š t o j e iz n j e g a iz le tio u t a k ­
v u k o z m i č k u p o l u s u d a r u , i m a j e z g r u o d ž e lje z a , a n i n a
S u n c u n i u n je g o v o j u n u t r a š n j o s t i t o g e l e m e n t a g o to v o
n e m a . Z a to s u a s t r o f i z i č a r i p o č e l i i p a k s v e v iš e p r i h v a ­
ć a ti t e o r i j u o p o s t a n k u i S u n c a i p l a n e t a k o n d e n z a c i ­

258
j o m p lin a . U o s ta lo m , n a to s u u k a z a l e i s t a n o v i t e i n d i ­
c ije iz v a n n a š e g s is t e m a , n a p r i m j e r o t k r i ć e z v ije z d a
k o je s u d a n a s u fa z i s t v a r a n j a k o n d e n z i r a n j e m k o z m i č ­
k o g p lin a .
J e d n a o d i z v a n r e d n o v a ž n ih im p l ik a c ij a t e o r i j e k o n ­
d e n z a c i je j e s t d a p l a n e t n i s is t e m i n a s t a j u n e s lu č a j n o i
n e s a m o u s a s v im i z u z e tn i m o k o l n o s t i m a , n e g o d a s e
s t v a r a j u g o t o v o » r u tin s k i« , k a o r e d o v n i n u s p r o d u k t o n e
is t e k o n t r a k c i j e p l i n o v a i d j e l o v a n ja r o t a c i j e š to im a ju
k a o p o s lj e d ic u p o s t a n a k z v ije z d a . Iz to g a , u z u v j e t d a je
t o t o č n o , p r o iz la z i z a k lj u č a k d a p r i l i č n o v e lik ili b a r e m
o s r e d n j i p o s t o t a k z v ije z d a i m a p l a n e t e . I m a in d ic ija d a
j e t o d o i s t a t o č n o . Z v ije z d e s p l a n e t n i m s i s t e m i m a m o ­
r a l e b i r o t i r a t i m n o g o p o l a g a n i je n e g o z v ije z d e b e z t a k ­
v ih s is t e m a . T o s e m o ž e d o k a z a t i m a t e m a t i č k i , j e d n a k o
k a o š to s e m o ž e d o k a z a t i z a š t o n a s t a j e t a r a z lik a . N a ­
im e , p l a n e t e p r e u z i m a j u n a s e b e o d r e đ e n i d io e n e r g i je
r o t i r a n j a č it a v o g s is t e m a , p a s e i z a to z v ije z d a , k a o n j e ­
g o v o s r e d i š t e , o k r e ć e p o la g a n ije , u s p o r a v a s e n je z in a
r o t a c i j a . P r o m a t r a n j a b r o j n i h z v ije z d a p o k a z u ju d a d o ­
is t a p o s t o j e v e lik e i o š t r e r a z l ik e u b r z i n i n jih o v e r o t a ­
c ije : n e k e s e v r t e o k o s v o je o s i t a k o b r z o d a j e d a n n ji­
h o v o b r t a j t r a j e s a m o n e k o l i k o s a ti; d r u g im a , k a o n a ­
š e m S u n c u , p o t r e b n o j e z a to i d o 25 d a n a . O s im to g a ,
s v e z v ije z d e k o j i m a s u t e m p e r a t u r a i m a s a i z n a d o d r e ­
đ e n e r a z i n e r o t i r a j u b r z o ; d r u g e , k o j im a s u t e m p e r a t u r a
i m a s a i s p o d te r a z in e , r o t i r a j u p o l a g a n o . P r o m a t r a ­
n je m i s ta tis tič k im k a lk u la c ija m a a s tr o n o m i s u iz ra č u ­
n a li k o l ik o j e z v ije z d a u s v a k o j o d t i h k a te g o r ij a , p a s u
t a k o s a z n a li i n e š t o š t o n a s z a n im a u o v o m k o n t e k s t u :
d a s a m o u n a š o j g a la k tic i. M lije č n o j s ta z i, i m a m n o g o
m i l i j u n a z v ije z d a k o je r o t i r a j u s p o r o i z a k o je s e z a to
m o ž e g o t o v o s i g u r n o p r e t p o s t a v i t i d a p o s je d u j u p l a n e ­
te . K a d j e t a s p o z n a j a d o b r o » p r o b a v lje n a « , p r o m i j e n i l o
s e i g l e d a n j e n a m o g u ć n o s t p o s t o j a n j a ž iv o ta d r u g d j e u
s v e m i r u : d o k s e p r ij e s m a t r a l o d a j e ž iv o t s a s v im iz u ­
z e t n a p o ja v a , s a d s e p o č e o s m a t r a t i r e d o v n o m p o j a ­
vom .
E to , t a k v a j e b i l a s it u a c ij a p r i j e d r u g o g a s v je ts k o g
r a t a . A li o d n je g o v a z a v r š e t k a n a o v a m o n e p r e s t a n o s e
n a k u p lja ju n o v i i m n o g o n e p o s re d n iji d o k a z i o p o s to ja ­
n j u p l a n e t a d r u g d j e u s v e m i r u , p r e m d a d o s a d , is tin a ,
n i t k o n ije v id io n i j e d n u j e d i n u . A k o j e d o v o l jn o t e š k a ,
p l a n e t a k o ja o r b i t i r a o k o n e k e z v ije z d e d j e l u je n a n ju

259
s v o jo m g r a v i t a c i jo m d o v o l jn o s n a ž n o d a z v ije z d a » p o s r ­
č e « n a s v o jo j p u t a n j i, d a t a p u t a n j a p o s t a j e n e p r a v i l n a .
U p r a v o t a k v o p o s r t a n j e o t k r i v e n o j e k o d d v iju z v ije z d a ,
tzv . B a r n a r d o v e z v ije z d e i z v ije z d e 61 C ygnL A s tr o f iz ič k e
k a l k u l a c i j e p o k a z u ju d a j e s a t e l i t z v ije z d e 61 C y g n i n e k a
p l a n e t a k o ja i m a m a s u o s a m p u t a v e ć u o d m a s e J u p i ­
t e r a , i d a s e o b r n e j e d a n p u t o k o m a t i č n e z v ije z d e u 4,8
g o d i n a . H i p o t e t i č n a p l a n e t a B a r n a r d o v e z v ije z d e o b i đ e
o k o s v o je z v ije z d e j e d a n p u t u 24 g o d in e , i d v a p u t j e te ž a
o d J u p ite ra .
T a k o se p o č e o u č v rš ć iv a ti d o ja m d a p la n e tn i s is te m i
n i s u n e o b i č a n i z u z e ta k n e g o d a j e n j ih o v o s t v a r a n j e č e ­
s ta p o ja v a u s v e m ir u . R a z u m ije se, m o r a j u b i ti i s p u n j e n i
s ta n o v iti p re d u v je ti k a k o b i n e k a p la n e ta p o s ta la p r i­
k l a d n a d a s e n a n jo j s tv o r i i o d r ž i ž iv o t. O s n o v n i s u
p r e d u v j e t i o v i: z v ije z d a o k o k o je s e v r ti p l a n e t a m o r a
b i ti d o v o l jn o s t a r a i d o v o l jn o s t a b i l n a d a b i b i l o d o s t a
v r e m e n a z a s t v a r a n j e ž iv o ta n a p l a n e t i i d a b i s e o n m o ­
g a o o d r ž a t i; s a m a p l a n e t a m o r a b i ti t a k o v e lik a d a
m o ž e s v o jo m s il o m t e ž e z a d r ž a ti a t m o s f e r u s k i s i k o m
u m je s to d a se o n a r a s p rš i u s v e m irs k o m p ro s to ru ; p u ­
t a n j a p l a n e t e m o r a s e n a la z iti u n u t a r tzv . » n a s ta n jiv e
z o n e « , a t o j e z o n a s ta k v im t e m p e r a t u r a m a n a k o j im a
v o d a o s ta je v e ć i d io g o d in e u te k u ć e m s ta n ju (u m je s to
d a s e t r a j n o z a m r z n e ili d a i s p a r i) . O d u k u p n o g b r o j a
z v ije z d a z a k o je s e m o ž e p r e t p o s t a v i t i d a i m a ju p l a n e t e
u č e n j a c i s u o d u z e li b r o j z v ije z d a č ije s u p l a n e t e n e p r i k ­
l a d n e z a ž iv o t, j e r n i s u i s p u n j e n i n a b r o j e n i p r e d u v j e ti .
A li b r o j z v ije z d a k o ji j e o s t a o t a k o j e g o l e m t e m o ž e m o
s l o b o d n o p r e t p o s t a v i t i d a s a m o u n a š o j g a la k t ic i p o s t o ­
ji n e k o l i k o s t o t i n a t is u ć a p l a n e t a k o je d o l a z e u o b z ir
k a o p o t e n c i j a l n e k o lije v k e ž iv o ta .
D o k s u a s t r o n o m i d o la z ili d o t i h o p t i m i s t i č n i h z a k lju ­
č a k a , b io lo z i s u n a o s n o v i s v o jih is t r a ž i v a n j a i e k s p e r i ­
m e n a t a z a k lju č ili d a ž iv o t n a s t a j e s p o n t a n o , g o t o v o a u ­
t o m a t s k i , k a d z a t o p o s t o j e o d r e đ e n i u v je ti, d a s e u t a k ­
v im s i t u a c i j a m a s p o n t a n o s t v a r a iz n e ž iv e , a n o r g a n s k e
m a t e r i j e . R a z u m ije s e d a j e t o b i o j o š j e d a n a r g u m e n t
z a i s p r a v n o s t t e z e o p o s t o j a n j u ž iv o ta (i i n t e l i g e n t n o g ž i­
v o ta ) d r u g d je u s v e m iru .
A li, g a l a k t i č k a j e v r e m e n s k a s k a la t a k v a d a s e č ita v o
p o s t o j a n j e č o v je k a k a o v r s t e s v o d i n a » t r e p t a j o k a « u
u s p o r e d b i s t r a j a n j e m ž iv o ta n a Z e m lji, u u s p o r e d b i s a
s t a r o š ć u S u n c a i Z e m lje a p o g o t o v o u u s p o r e d b i s a s ta -

260
r o š ć u s v e m i r a k o ja s e p r o c j e n j u j e n a n e k i h 15 d o 18 m i ­
l i j a r d i g o d i n a . Iz to g a p r o iz la z i: č a k a k o i n t e l i g e n t n i ž i­
v o t d o i s t a p o s to j i d r u g d j e u s v e m i r u , iz g le d i d a s e ta
d r u g a r a z u m n a b i ć a n a la z e u s v o jo j e v o lu c iji i r a z v o ju
s v o je c iv iliz a c ije n a i s t o m s t u p n j u k a o m i z a p r a v o s u
m a l i i m a l o v j e r o j a t n i. R a č u n v j e r o j a t n o s t i ( je d in o č im e
s e m o ž e m o k o r i s t i t i ) k a ž e d a j e m o ž d a n a p e d e s e t p o s to
n a s t a n j e n i h s v je to v a e v o lu c i ja j o š u fazi k o ja , k a k o g d je ,
id e o d fa z e j e d n o s t a n i č n i h b i ć a d o fa z e n j ih o v a e k v iv a ­
l e n t a n a š e m n e a n d e r ta l c u . Ali, m o ž d a s e c iv iliz a c ija n a
d r u g i h p e d e s e t p o s to n a s ta n j e n i h s v je to v a ta k o ra z v ila d a
s e u u s p o r e d b i s n jim a m i d o i m a m o k a o — n e a n d e r ta lc i.
G o d i n e 1959. s v a t a r a z m iš l ja n j a i is t r a ž i v a n j a d o v o d i ­
la s u d o z a je d n ič k o g z a k lj u č k a d a ž iv o t n a d r u g i m s v je ­
t o v i m a s i g u r n o p o s to j i i d o p r e t p o s t a v k e d a n a m n o g im
d r u g i m s v je t o v im a p o s t o j e r a z u m n a b i ć a n a o v o m ili
o n o m s t u p n j u c iv iliz a c ijs k o g r a z v o ja . U t o m t r e n u t k u
p o s t a v i l o s e n e k o l i c i n i d u h o v a , s a m o o d s e b e , is to p i t a ­
n je : m o ž e m o li p r e t p o s t a v i t i d a te h i p o t e t i č n e c iv iliz a ­
c ije , u p r v o m r e d u o n e k o je s u u s v o m r a z v o ju d a l e k o
is p r e d n as, p o k u š a v a ju s tu p iti s n a m a u vezu? F ra n k
D r a k e n ije s e z a d o v o ljio p u k i m n a g a đ a n j e m n e g o j e o d ­
l u č i o p o d u z e t i n e š t o k o n k r e t n o , i t a j e n j e g o v a id e ja d o ­
v e la d o P r o je k ta O z m a . I s t o d o b n o s u d v a f iz ič a r a s a
S v e u č il iš t a C o m e ll , k o je j e v e ć d u g o z a o k u p lj a o p r o ­
b l e m p o s t o j a n j a ž iv o ta u s v e m i r u , o d l u č i l a d a s e s a s t a ­
n u i d a n e k o l i k o d a n a z a j e d n o r a z m iš l ja j u o t o m e p o ­
s to ji li m o g u ć n o s t k o m u n i c i r a n j a i z m e đ u p l a n e t a š t o
p r i p a d a j u r a z l ič i ti m s u n č e v i m s i s t e m i m a . N jih o v a s u
r a z m a tr a n ja p o k a z a la d a je o d g o v o r n a to p ita n je p o t­
v r d a n , d a t e h n i č k i t a k v a m o g u ć n o s t p o s to ji, p a s u o
t o m e n a p i s a l i r a s p r a v u k o j u s u p o s la l i b r i t a n s k o m n a ­
u č n o m t j e d n i k u N a tu r e , j e d n o m o d n a ju g l e d n ij ih z n a n ­
s t v e n i h č a s o p i s a n a s v ije tu . T o š t o j e N a tu r e , č a s o p i s s a
s t o l j e t n o m t r a d i c i j o m o z b il jn o s t i, o d l u č i o o b ja v iti t u
r a s p r a v u ( k o ja j e iz iš la u b r o j u o d 19. r u j n a 1961), n ije
o s t a l o b e z p o s lj e d ic a . R a z g l a b a n j e o t o m p r o b l e m u , k o ji
s e d o i m a o k a o d a m u j e m j e s t o u n a u č n o j f a n ta s tic i, p o ­
s t a l o j e p r e k o n o ć i d o s t o j n o p a ž n je i p o t a k l o j e i n t e n ­
z iv n e z n a n s t v e n e d i s k u s i j e — k o j e t r a j u i d a n a s .
R a s p r a v u t e d v o jic e u č e n j a k a — P h i l i p a M o r r i s o n a i
G i u s e p p e a C o c c o n i ja — N a tu r e j e o b j a v i o p o d n a s l o v o m
» T r a g a n je z a i n t e r s t e l a r n i m p o r u k a m a « ( S e a r c h in g jo r
I n te r s te l la r C o m m u n ic a tio n s ) . P o š t o s u u p o č e t k u č l a n k a

261
u k r a tk o r e k a p itu lir a li o k o ln o s ti k o je u k a z u ju n a to d a
n a d r u g i m p l a n e t n i m s i s t e m i m a p o s t o j e s t a r e i v is o k o
r a z v ije n e c iv iliz a c ije , M o r r i s o n i C o c c o n i s u n a s ta v ili:

Iz n a p r i j e d iz lo ž e n o g a p r o iz la z i d a u b liz in i n e ­
k i h z v ije z d a s li č n ih n a š e m S u n c u p o s t o j e c iv iliz a ­
c ije k o je p o s je d u j u i n t e r e s z a n a u k u i r a s p o l a ž u
t e h n i č k i m m o g u ć n o s t i m a m n o g o v e ć im o d n a š ih .
S a s ta j a li š t a b i ć a k o ja t v o r e t a k v e d r u š t v e n e z a ­
j e d n i c e n a š e s e S u n c e z a c ije lo d o i m a k a o j e d n a o d
z v ije z d a š t o d o l a z e u o b z i r z a p r e t p o s t a v k u d a s e
u n jih o v o j b liz in i n a la z ilo p o p r i š t e e v o lu c i je n e k o ­
g a n o v o g d r u š t v a . A k o j e t o t o č n o , o n d a j e v r lo
v je ro ja tn o d a ta b ić a v eć d u ž e v rije m e č e k a ju d a
s e r a z v ije n a u k a u b liz in i S u n c a . P r e t p o s t a v i m o d a
je to d o is ta ta k o i d a su ta b ić a v eć o d a v n o u s p o s ­
t a v i la n e k a k a v k a n a l k o m u n i c i r a n j a v j e r u j u ć i d a
ć e m o g a m i p r ij e ili k a s n ij e d e t e k t i r a t i , p a z a to s t r ­
p ljiv o č e k a j u n a s ig n a le k o je ć e m o im m i p o s la t i
k a o o d g o v o r i k o ji ć e im p o k a z a t i d a j e j e d n o
n o v o d r u š t v o u š lo u s v e m i r s k u z a je d n ic u i n t e l i ­
g e n t n i h b ić a . P o s ta v lja s e p ita n je : k a k a v b i m o g a o
b i ti ta j n jih o v i n a š k o m u n i k a c i j s k i k a n a l?

D o k o m u n i c i r a n j a m o ž e d o ć i n a d v a n a č in a : ili o s o b ­
n o , tj. n e p o s r e d n i m k o n t a k t o m , » lic e m u lic e « , ili i n d i ­
r e k t n i m , n e o s o b n i m k o n t a k t o m —p i s m e n o , p u t e m r a d i ­
ja , t e l e g r a f a ili te l e f o n a , p o m o ć u b l j e s k o v a s v je t la ili
d r u g i m p o s t u p c i m a k o m u n i c i r a n j a n a d a lj in u . P r v i j e
o b l i k j e d n o s t a v n i j i , j e r r a s p o l a ž e v e ć im b r o j e m p o s t u ­
p a k a k o m u n ic ira n ja .
P re tp o s ta v im o d a se n a š a s tr o n a u tič a r s re tn e n a n e ­
k o j p l a n e t i s n e k a k v o m n j e m u s a s v im n e p o z n a t o m
t r o g l a v o m n e m a n i . P r v o p i ta n je , k o j e ć e m u s e i t e k a k o
s n a ž n o n a m e t n u t i s a m o o d s e b e , b i t ć e : n a s to j i li m u
n e m a n s ig n a liz ir a ti: » D o b r o d o š a o , Z e m lja n in e !« ili
» G u b i se , J e d n o g la v č e ! « A k o s e ta j p r v i p r o b l e m r ije š i
p r ij a te lj s k i, o b j e s t r a n e m o g u » p r ije ć i n a p o s a o « — to
j e s t p o k u š a t i d a u s p o s t a v e k a k a v s a d r ž a jn i ji i p r o š i r e n i -
ji o b l i k k o m u n i c i r a n j a . A li p r i j e to g a m o r a n a š a s t r o ­
n a u t i č a r r ij e š i ti j o š j e d n o p i ta n je , k o j e b i s e m o g lo iz r a ­
z iti o v a k o : » K o je o d s v o jih p e t o s je t il a d a u p o t r i j e b i m
a k o ž e lim ’r a z g o v a r a t i ’ s t i m t r o g l a v i m b i ć e m , k o j e m o ž ­
d a p o s j e d u j e s a m o n e k a o d t i h o s je tila ? «

262
 Č in i s e d a o s je t il o n j u h a u t a k v o j s itu a c iji n a p r o s t o n e
d o la z i u o b z ir . Z a š to — o b j a š n j a v a n a m R o y B e d i c h e k u
k n jiz i T h e S e n s e o j S m e l i ( O s je tilo n ju h a , 1960):

Z a s ta n im o m a lo d a r a z m o tr im o p ro b le m s tv a ra ­
n ja je z i k a (tj. s r e d s t v a d a v a n j a i p r i m a n j a i n f o r m a ­
c ija ) k o ji b i s e z a s n iv a o is k lju č iv o n a m ir is im a .
P r v a p o t e š k o ć a n a k o ju b i s m o n a le t je l i b io b i p r o ­
b l e m s t v a r a n j a u p r a v o b e z g r a n i č n o g b r o j a r a z lič i­
t ih m i r i s a d a s lu ž e k a o r ije č i. K o lik o b i b e s m i s l e n
b i o t a k a v z a h tje v , i z b o g to g a n e r j e š iv ta j p r o b le m ,
m o ž d a m o g u v a lja n o p r o c i j e n i t i s a m o s tr u č n ja c i
z a p r o i z v o d n j u m ir is a . A li, č a k u z p r e t p o s t a v k u d a
i t o r ije š im o , b i o b i z a p r a v o r ij e š e n s a m o m a l i d io
p r o b l e m a k o m u n i c i r a n j a p o m o ć u m ir is a , j e r b i se
p r e d n a s p o s ta v i le d v ije n o v e z a p r e k e . V r s ta k o ja
b i h t je la k o m u n i c i r a t i p o m o ć u m ir is a m o r a l a b i
p o s j e d o v a t i t a k v u o p r e m u z a e m i t i r a n j e m ir is a
p o m o ć u k o je b i m o g la u s v a k o m t r e n u t k u i iz v a n ­
r e d n o b r z o p r o iz v e s ti u p r a v o o n e m o l e k u l e m i r i ­
s a k o je b i p r e d s t a v l j a l e ž e lj e n u p o r u k u . P a a k o b i
i ta j o č i t o n e r j e š iv t e h n i č k i p r o b l e m b io s v la d a n ,
o s ta o b i jo š n e rije š e n p r o b le m k o n s tr u ira n ja u r e ­
đ a j a d o v o l jn o s e l e k t i v n o g d a u s v a k o m d a n o m
t r e n u t k u r e g i s t r i r a u p r a v o o n e m o l e k u l e k o jim a
b i s e p r e n o s i l a o d r e đ e n a p o r u k a , d a ih a n a li z i r a i
d e k o d ira .

I s t e n e d o s t a t k e i j o š j e d a n n e d o s t a t a k v iš e i m a d r u g o
o s j e t i l o k o je f u n k c i o n i r a n a t e m e l j u k e m i js k i h p r o c e s a
— o s je t il o o k u s a . N a im e , o r g a n i o s j e t i l a o k u s a r e a g i r a j u
s a m o n a o n e s u p s t a n c e s k o j im a d o đ u u iz r a v a n fiz ič k i
k o n t a k t i k o je s e o t a p a j u u v o d i.
A li o s je t il o o p i p a m o ž e b i ti r a z m j e r n o u p o t r e b l j i v i
e f i k a s a n m e d i j k o m u n i c i r a n j a . Z a c ije lo n a j d r a m a t i č n i j u
p o t v r d u z a t o d a je n a m s lu č a j H e l e n K e l l e r k o ja j e o s-
lij e p j e la i o g l u š i l a k a d jo j j e b i lo 18 m je s e c i, a li j e n a u č i ­
l a g o v o r it i i » s lu š a ti« lju d s k i g o v o r t a k o d a j e p o i s t o v ­
j e ć i v a l a v i b r a c ij e g l a s n i c a s v o je u č it e lj ic e ( k o je b i h v a ­
t a l a v r š c i m a p r s t i ju ) s p r e d m e t i m a k o j e b i p i p a l a d r u ­
g o m r u k o m d o k b i u č i t e l j i c a i z g o v a r a la n jih o v e n a z iv e .
N a p o k o n j e n a u č i l a ta j g o v o r d o v o l jn o d a j e m o g la r a z ­
u m j e t i s v e š t o b i t a k o h v a ta la , a n a u č i l a j e i s a m a g o ­
v o r it i i p i s a t i. P r e m d a j e o v a j s i s t e m m o g u ć z a h v a lju ju ć i

263
 t o m e š t o s u l ju d s k e g la s n ic e , k a o o r g a n g o v o r a , s m j e š ­
t e n e t a k o d a s u l a k o d o s t u p n e , č i n j e n i c a d a s e u s lu č a ju
H e l e n K e l l e r p o k a z a o e f i k a s n im ( u n a t o č s il n i m p o t e š ­
k o ć a m a , o d k o j ih j e s v a k a k o b i la n a jv e ć a t a d a je o n a
o s li j e p j e la i o g lu š ila j o š p r ij e n e g o š to j e n a u č i l a g o v o ­
r it i) p o k a z u j e d a b i s e ta j s is te m , n a r a v n o p r i l a g o đ e n
s p e c i f i č n i m u v j e t im a i p o t r e b a m a , m o g a o p r i m i j e n i t i
k a o p o s t u p a k k o ji b i n a m o m o g u ć i o d a » r a z g o v a r a m o «
s a S v e m i r c i m a (to j e s t s t a n o v n i c i m a n e k e d r u g e p l a n e ­
te ). K a k o b i to m o g lo iz g le d a ti u p r a k s i ? M o ž d a b i Z e m -
l ja n in ( č o v je k ) m o g a o d o d a t i k a k a v p r e d m e t M a r s o v c u
d a g a o n o p i p a s v o jim t ic a li m a , a o n d a p u s t i t i d a S v e -
m i r a c p r i j e đ e s v o jim t i c a l i m a p o r ije č i, n a p i s a n o j s lje ­
p a č k i m p i s m o m , k o ja o z n a č u j e ta j p r e d m e t . Ili, d o k b i
M a r s o v a c s v o jim t i c a l i m a p i p a o t a j p r e d m e t , Z e m lj a n i n
b i m u p o s l a o k o d i r a n i s ig n a l k o ji b i p r e d s t a v l j a o t u r i ­
j e č a s a s t o j a o b i s e o d s e r i je v i b r a c ij a r a z l ič i ta i n t e n z i ­
t e t a , t r a j a n j a i f r e k v e n c ije . ( T a k a v je z ik m o g li b i s m o n a ­
z v a ti » g o v o r v ib r a c ija m a « .) N a p o m i n j e m o d a s e v i b r a c i ­
j e n e b i e m i t i r a l e k a o z v u k n e g o b i s e p r e n o s i l e S v e m ir -
c u i z r a v n o n a o d r e đ e n e d ije lo v e n je g o v a tije la ( r e c i m o
t ic a la ) p o m o ć u » z u ja lic e « , v i b r a t o r a . T o s m o n a g la s ili
z b o g t o g a š t o j e o v d je r ije č o u p o t r e b i o s je t il a o p i p a
( d o d i r a ) a n e o s je t il a s lu h a , k o je s e t a k o đ e r te m e lj i n a
v i b r a c i j a m a , ali, n a r a v n o , n a v i b r a c i j a m a z r a k a k o je s e
m o g u h v a ta ti s a m o s p e c ija ln im u r e đ a je m (o rg a n o m
s lu h a ) . K o m u n i c i r a n j e p o m o ć u o s je t il a o p i p a i m a lo b i
d v a o z b il jn a n e d o s t a t k a : t a k a v s i s t e m b i o b i u v ije k r e ­
l a t i v n o n e z g r a p a n , a n je g o v o f u n k c i o n i r a n j e iz is k iv a lo
b i fiz ič k i k o n t a k t . A k o i k a d a b u d e p r im ij e n je n , i m a t ć e
z a to s a m o s p o r e d n u u lo g u .
P r e m a t o m e , o s t a j u n a m v id i s l u h k a o n a j p o g o d n i j a
o s je t il a z a k o m u n i c i r a n j e s a S v e m ir c im a . N jih o v a p r a k ­
t i č n a u p o t r e b a m o ž e , n a p r i m j e r , z a p o č e t i s a s v im j e d ­
n o s t a v n i m p o s t u p k o m k o ji b i s m o m o g li n a z v a ti » p o k a -
ž i-i-iz g o v o ri« , s li č n im p o s t u p k u k o j im u o s n o v n o j š k o ­
li d j e c a u č e č it a ti ili m e t o d i p o m o ć u k o je o d r a s l i u č e
s t r a n e je z ik e . A s t r o n a u t i č a r b i, n a p r i m j e r , u z e o u r u k u
k a m e n i r e k a o » k a m e n « ili b i p r e t r č a o n e k o l i k o k o r a k a
i r e k a o » tr č a ti« . . . i t a k o d a lje . T a k a v o b l i k k o m u n i c i ­
r a n ja d o la z i u o b z ir s a m o u s u s r e tim a s b ić im a k o ja su
n a j m a n j e n a n a š e m s t u p n j u i n te li g e n c ij e . K o m u n i c i r a ­
n j e (u d v o s m j e r n o m s m i s lu r ije č i) n i k a k o n e d o l a z i u
o b z i r s b i ć i m a n a p o d l j u d s k o j r a z i n i e v o lu c ije : o n a n e b i

264
 b i l a d o v o l j n o i n t e l i g e n t n a z a k o m u n i c i r a n j e s n a m a . Ali
Z e m lja n i b i m o g li p r o m a t r a t i n j ih o v o m e đ u s o b n o k o ­
m u n ic ira n je . O b ič n o je tu p o s rije d i in s tin k tiv n o p o n a ­
š a n je , s t r o g o o g r a n i č e n o i s p e c i j a l iz i r a n o u p o g l e d u i n ­
f o r m a c i j a k o je s e p o m o ć u n je g a e m i t i r a j u . P r i m j e r j e z a
t o tzv . g o v o r p č e la . N je m a č k i z o o lo g d r K a r l v o n
F r is c h * o t k r i o j e d a s e p č e la , k o ja s e v r a ć a u k o š n ic u
n a t o v a r e n a n e k t a r o m , u p u š t a n a u la z u u k o š n ic u u
n e k u v r s t u i n t e n z iv n o g » p le s a n ja « . U b r z o p o s lije to g a
n a j p r i j e j e d n a , a z a ti m d r u g e p č e le , o d l ij e ć u i v e ć z a n e ­
k o l i k o m i n u t a s tiž u n a n o v o » n a la z iš te « n e k t a r a ( k o je je
b i l a o t k r i l a p č e l a š to p le š e ) . O n e g a n e k a k o p r o n a la z e ,
i a k o je p o n e k a d p r i l i č n o u d a l j e n o o d k o š n i c e i n e m o ž e
s e v id je ti n e p o s r e d n o iz n je . V o n F r is c h j e n a k o n d u g i h
p r o m a t r a n j a s h v a ti o d a p č e l a k o j a p l e š e o b a v je š t a v a
t i m e d r u g e p č e l e g d je j e p r o n a š l a n e k t a r . D u g o g o d iš ­
n j im p r o m a t r a n j i m a i b e z b r o j n i m p o k u s i m a v o n F r is c h
j e u s p i o u s t a n o v i t i d a r i t a m ( b r z in a ) o k r e t a n j a p č e le u
p l e s u p o k a z u je u d a lje n o s t iz m e đ u k o š n ic e i iz v o ra h r a n e .
K a d j e i z v o r h r a n e u d a lj e n 100 m e t a r a , p č e l a s e o k r e ć e ,
p l e š u ć i , t e m p o m o d 9 d o 10 o k r e t a j a u 15 s e k u n d a (36
d o 4 0 o k r e t a j a u m in u t i) ; a k o j e iz v o r h r a n e u d a lj e n 2 0 0
m e t a r a , o n a s e o k r e ć e t e m p o m o d 7 o k r e t a j a u 15 s e ­
k u n d a ; a k o j e i z v o r h r a n e u d a l j e n 1500 m e t a r a , o k r e n e
s e s a m o d v a p u t u 15 s e k u n d a . A li t o n ije sv e . P o m o ć u
p l e s a p č e l a p o k a z u je i s m j e r u k o j e m s e n a la z i iz v o r
h r a n e . (T o j e j e d i n i d o d a t n i e l e m e n t p o t r e b a n d a b i s e
i z v o r h r a n e l o c i r a o a p s o l u t n o t o č n o .) P č e la to p o s tiž e
p o m o ć u k u t a p le s a n ja . A k o p l e š e t a k o d a o s n je z in a
o k r e t a n j a i m a o t k l o n o d 50 s t u p n j e v a u lije v o o d v e r t i ­
k a l e k o š n ic e , z a d r u g e p č e le j e t o z n a k d a j e s m j e r u k o ­
j e m s e n a la z i iz v o r h r a n e o t k l o n j e n 5 0 s t u p n j e v a o d z a ­
m i š l j e n e lin ije š to s p a ja k o š n i c u i S u n c e . V o n F r is c h j e
u s t a n o v i o d a j e ta j s is t e m p č e li n je g k o m u n i c i r a n j a t a k o
p r e c iz a n te p č e le le te r a v n o p r e m a iz v o ru h r a n e č a k
a k o s e o n n a la z i iz a n e k o g b r d a ili č a k iz a n e k o g p l a n i n ­
s k o g h rp ta .
P r o u č a v a n j e t a k v i h ili s li č n ih s i s t e m a k o m u n i c i r a n j a
m e đ u p o d l j u d s k i m b i ć i m a n a d r u g i m p l a n e t a r n a d a lo
b i lju d im a m n o g e d ra g o c je n e p o d a tk e o tim b ić im a i o
n j i h o v u n a č i n u ž iv o ta , a li, r a z u m i j e s e s a m o p o s e b i, to
n a m n e b i o m o g u ć i l o d a s n j im a k o m u n i c i r a m o —j e r to
n e b i d o p u s t i l a n j ih o v a i n f e r i o r n a i n te lig e n c ija .
* V o n F r i s c h je z a ta is tr a ž i v a n ja d o b i o N o b e lo v u n a g r a d u . - P re v .

265
 U s v a k o m s lu č a ju p r o b l e m k o m u n i c i r a n j a i z r a v n im
k o n t a k t i m a , » lic e m u lic e « , s a m o j e n e z n a t a n d i o p r o ­
b l e m a t i k e k o ja s e o d n o s i n a h v a t a n j e i d e k r i p t i r a n j e p o ­
r u k a iz s v e m i r a . N a o b l iž n ji m p l a n e t a r n a , M a r s u i V e n e ­
ri, r a z u m n a b i ć a s i g u r n o n e p o s to j e ; a li i n t e r s t e l a m e s u
r a z d a l j i n e t a k o n e z a m is l iv o g o l e m e t e m n o g i u č e n ja c i
s m a t r a j u d a ih č o v je k v j e r o j a t n o n e ć e n i k a d p o k u š a t i
s v la d a t i n e k i m s v e m i r s k i m b r o d o m . Z a k o n i r e l a t i v i t e t a
k a z u ju d a s e n iš ta , p a t a k o n i s v e m i r s k i b r o d , n e m o ž e
k r e t a t i b r ž e o d s v je tlo s ti. A k o u z m e m o u o b z i r d a š i r i n a
n a š e g a l a k t i k e iz n o s i 6 0 .0 0 0 s v je t lo s n i h g o d i n a , p o s t a j e
n a m j a s n o d a b i n a m t r e b a l i e o n i ( č a k a k o b i s m o le tje li
b r z i n o m s v je tlo s ti, k o j u s i g u r n o n e ć e m o n i k a d p o s ti ć i)
k a k o b is m o p re š li s a m o d io p u ta d o g u š ć e n a s e lje n ih
z o n a n a š e g a la k tik e (» g u šć e n a s e lje n ih « u s m is lu d a o n ­
d j e i m a v iš e z v ije z d a ).
N e k i u č e n j a c i m is l e d a b i s e n e k i o p i p lj iv p r e d m e t
m o g a o ip a k p o s la ti n a ta k v o g o le m o p u to v a n je , n a p r i­
m j e r a k o b i n e k a v i s o k o r a z v i je n a c iv iliz a c ija h t j e l a u h ­
v a t i t i v e z u s n e k o m d r u g o m t a k v o m c iv iliz a c ijo m . L e s li
C. E d ie * iz lo ž io j e i d e j u d a b i s e m o ž d a m o g a o n a p u n i t i
s m n o g o in fo rm a c ija k a k a v k o n te jn e r i p u s titi d a g a
n o s e » g r a v ita c ijs k e s tr u je « u s v e m i r u k a o š t o m o r s k e
s t r u j e p r e n o s e » p o r u k u u b o c i« . T e b i s e p o r u k e m o g le
m ik r o s k o p s k im p o s tu p c im a u g ra v ira ti u g o to v o m ik ­
r o s k o p s k i t a n k e m e t a l n e p lo č ic e ; m o ž d a b i s e č a k m o g ­
le u b a c i t i u s t r u k t u r u m o le k u la , d a o n a o n d a t a k o p o ­
s t a n e š if r a - k o d , i t o b i s v a k a k o b i l a n a j k o m p a k t n i j a p o ­
r u k a k o j a s e m o ž e z a m is liti. E d i e j e s a v je t o v a o d a o p e t
d o b r o p o g l e d a m o m e t e o r i t e i v i d i m o j e li m o ž d a n e š t o
s li č n o t o m e n e t k o u r a d i o s m o l e k u l a m a u g l ji k o v ih s p o ­
j e v a k o ji s e p o n e k a d n a đ u u m e t e o r i t i m a .
P r i l i č n o s l i č n u t e h n i k u z a m i s li o j e 1962. d r R o n a l d N.
B r a c e w e ll , j e d a n o d v o d e ć i h a m e r i č k i h r a d i o a s t r o n o -
m a . O n j e d o š a o n a i d e j u d a k a o » p u t u ju ć i p a k e t i n f o r ­
m a c ija « m o ž e b i t i i s k o r i š t e n r a d i o - o d a š i l j a č k o m b i n i ­
r a n s m a g n e to fo n o m i z a lih o m in fo r m a c ija s n im lje n ih
n a v r p c u ; c ije lim s i s t e m o m m o g a o b i u p r a v l j a t i k a k a v
m i k r o m i n i j a t u r i z i r a n i k o m p j u t o r , v e lik p o p u t l j u d s k o g
m o z g a i s e l e k t r o n s k o m m e m o r i j o m s li č n o g k a p a c i t e t a .
N e k a v i s o k o r a z v ij e n a c iv iliz a c ija p o s l a l a b i t a k a v u r e đ a j

U p i s m u u r e d n i k u č a s o p i s a S c ie n c e (1 9 6 2 ) p o d n a s l o v o m » P ro ­
b l e m p o r u k a s d r u g i h s v je to v a « . — A u t o r

266
d a n e č u j n o u l e t i u j e d a n d r u g i, d a l e k i p l a n e t n i s is t e m i
d a k r u ž i o k o m a t i č n e z v ije z d e t o g s is t e m a , n e p r e s t a n o
p r e t r a ž u j u ć i s v e r a d i o - f r e k v e n c i je . U č a s u k a d b i s e t a k o
u h v a t i o k a k a v s ig n a l, t a b i g a s o n d a p o n o v i la n a is to j
f r e k v e n c iji, o p o n a š a j u ć i g a d o n a js i tn i ji h p o j e d i n o s ti .
A k o b i p l a n e t a , k o ja j e b ila e m i t i r a l a o n a j p rv i, iz v o r n i
s ig n a l, n a k o n t o g a p o n o v i la ta j s ig n a l, b io b i to z a e le k ­
t r o n s k i m o z a k s o n d e z n a k d a j e n je z in a p o r u k a u h v a ć e ­
n a i s h v a ć e n a , i d a o n a m o ž e p o č e ti e m itir a n je o n o g a
g o l e m o g f o n d a i n f o r m a c i j a k o j im r a s p o l a ž e . S m ij e m o
p r e t p o s t a v i t i , k a ž e B r a c e w e ll, d a b i t a k v a s o n d a m o g la
n o s iti u p r a v o e n c ik lo p e d ijs k u k o lič in u p o d a ta k a , i d a
b i s m o jo j, p o d u v j e t o m d a d e k r i p t i r a m o s is t e m n je z in ih
s ig n a la , m o g li p r i j e ili k a s n ij e p o s t a v l j a t i k o n k r e t n a p i ­
ta n ja n a k o ja b is m o d o b iv a li k o n k r e tn e o d g o v o re .
» M o ž d a j e t a k v a j e d n a s o n d a v e ć s ti g l a u n a š s is te m « ,
r e k a o je B ra c e w e ll i k a o h ip o te tič a n d o k a z za to n a v e o
n e k o l i k o n e o b j a š n j e n i h r a d i o - je k a ( e h o a ) k o je s u 1927,
1928. i 1934. b ili u h v a ti li n e k i o z b iljn i u č e n ja c i. B r a c e ­
w e ll j e iz n io te z u d a s u m o ž d a t e j e k e b i le s ig n a l s a
Z e m lje k o j e j e t a k v a j e d n a s o n d a u h v a t i l a i z a tim p o n a ­
v lja la , v r a t i v š i ih n a t r a g n a Z e m lju , d a b i t a k o o b a v ije s ­
t il a Z e m lj a n e o s v o m d o l a s k u . B r a c e w e l l o v u i d e ju n a ­
p a li su n e k i u č e n ja c i s n e k o lik o ja k ih a rg u m e n a ta . M o ž­
d a j e n a jz a n im ljiv iji i n a ju v je r ljiv iji a r g u m e n t B r a c e w e l-
l o v ih p r o t i v n i k a t e z a d a n e k o j v i s o k o r a z v ij e n o j c iv iliz a ­
c iji d o d u š e n e b i b ilo t e š k o o t p r e m i t i t a k v e s o n d e n a
t a k o n e z a m is l iv o d u g o p u t o v a n j e , a li d a j e m a l o v j e r o ­
j a t n o b i li s e u r e đ a j i u n j i m a m o g li t a k o k o n s t r u i r a t i d a
o d o l e s v e m u š t o b i ih č e k a l o n a p u t u o d n e k o l i k o s t o ­
t i n a m i l i j u n a g o d i n a i s t i g n u d o n a s s p o s o b n i z a v a lja n o
fu n k c io n ira n je .
M o ž d a b i s e m o g li p o s l a t i n a jl a k š i » p r e d m e ti « k o ji
p o s t o j e u u n i v e r z u m u —e l e k t r o n i . P o s to ji z a m i s a o d a s e
p o m o ć u k a k v a » e l e k t r o n s k o g to p a « ( n a p r a v e z a a k c e le -
r i r a n j e i e m i t i r a n j e e l e k t r o n a ) i z b a c u ju u s v e m i r s n o p o ­
vi tih e le k trič k i n a b ije n ih a to m s k ih č e stic a . K a o p rije m ­
n i u r e đ a j m o g a o b i p o s lu ž i ti n e k i » s c in tila c ijs k i d e t e k ­
to r « — n a p r a v a k o j a e m i t i r a b l je s k o v e s v je t lo s t i k a d g o d
j e p o g o d e e l e k t r o n i : 1 b l je s a k = 1 e l e k t r o n . T a k a v s i­
s t e m m o g a o b i p r e n o s i t i , i to v r l o e f i k a s n o i p o u z d a n o ,
g o l e m u k o l i č i n u in f o r m a c ij a , a li je , k a k o s e č in i, n e z g o ­
d a u t o m e d a m u j e d o m e t m a l e n , n e v e ć i o d 150.000
k i l o m e t a r a , a t o je , n a r a v n o , s i t n i c a u u s p o r e d b i s a s v e ­

267
m i r s k i m r a z d a l j i n a m a k o je s e m j e r e s t o t i n a m a t r i l i j u n a
k i l o m e t a r a . S lič n a j e i d e ja iz n ije ta u v e z i s d r u g o m j e d ­
nom a to m s k o m , z a p ra v o s u b a to m s k o m , č e s tic o m :
n e u tr in o m . N e u trin o je k a o s tv o re n za k o m u n ic ira n je
n a v e li k im u d a lj e n o s ti m a , j e r n e m a t e ž i n u ( m a s u ) n i
e l e k t r i č n i n a b o j, p a z a to n a n e u t r i n s k i s ig n a l n e b i d j e ­
lo v a le g r a v i t a c i ja z v ije z d a i m a g n e t s k a p o l ja u s v e m i r u .
A li, i u v e z i s n e u t r i n o m p o s to j i j e d a n » m a li« t e h n i č k i
p r o b l e m . U č e n ja c i n a Z e m lji j e d v a s u d o k a z a l i p o s t o j a ­
n je n e u t r i n a , j e r j e t o n e u h v a tl ji v a č e s t i c a , k o j a n e o s ­
ta v lja n i k a k v e t r a g o v e ( u p r a v o z b o g t o g a š t o n e m a
m a s u n i e l e k t r i č n i n a b o j) . Z a to j e t e š k o z a m i s li ti d a b i ­
s m o u s k o r o j b u d u ć n o s t i m o g li u h v a t i t i m o d u l i r a n e
s n o p o v e n e u t r i n a , č a k a k o n a m ih n e t k o p o š a lje . M e đ u ­
tim , s a s v im j e m o g u ć e d a s u d r u g e c iv iliz a c ije u s p je l e
r ij e š i ti ta j p r o b l e m .

Č in i s e d a n a j b r ž i i n a j j e f t i n i j i m e d i j k o m u n i c i r a n j a
n a i n t e r s t e l a m i m r a z d a l j i n a m a n i s u p r e d m e t i ( b ilo
k a o s o n d e , b ilo k a o s n o p o v i č e s t i c a ) n e g o e l e k t r o m a g ­
n e t s k i v a lo v i. N jih o v r a s p o n i a s o r t i m a n s il n o s u š ir o k i;
u t u k a t e g o r i j u u la z e r a d io - v a lo v i, i n f r a c r v e n e z r a k e ,
s v je tlo s t, u l t r a v i o l e t n e z r a k e , r e n d g e n s k e z r a k e i g a m a -
-zra k e . S v a e le k tro m a g n e ts k a z ra č e n ja k r e ć u se is to m
b r z in o m — b r z in o m s v je tlo s ti — a s a m o se p o s e b i r a ­
z u m i je d a j e la k š e p o s l a t i u s v e m i r r a d i o s i g n a l n e g o k a ­
k v u s o n d u . C o c c o n i i M o rris o n p išu u o n o j ra s p ra v i
k o j u j e o b j a v i o N a tu r e : » K o m u n i c i r a n j e n a i n t e r s t e l a r -
n i m r a z d a l j i n a m a o s tv a r iv o j e s a m o p o m o ć u e l e k t r o ­
m a g n e t s k i h z r a č e n ja ; s a m o s e t a k o m o g u s v l a d a t i p r o ­
b l e m d i s p e r z i j e s ig n a la , t o j e s t o d r ž a v a n j a s m j e r a n j i h o ­
v a k re ta n ja , i p r o b le m p o s tiz a n ja b rz in e p o tr e b n e za
s v la d a v a n je t i h r a z d a ljin a .«
P r v o p i t a n j e k o je s e s t i m u v e z i p o s ta v lja , i z a p r a v o
s e s a m o o d s e b e n a m e ć e , g la s i: » T o j e j a s n o , a li k o ja
e l e k t r o m a g n e t s k a z r a č e n ja d o l a z e u o b z i r z a to ? « O d ­
m a h s m a n j u j u i z b o r n e k e f iz ik a ln e o k o l n o s t i , k o je s u
p o s l j e d i c a f iz ik a ln ih z a k o n a i n e m o g u s e o t k l o n i t i n i
z a o b ić i. S ig n a li, k o je b i s m o e m i t i r a l i u o b l i k u r e n d g e n ­
s k i h z r a k a , n e b i s e m o g li f o k u s i r a t i . T o z n a č i d a ih n e
b i s m o m o g li s la t i u o b l i k u s n o p o v a , j e r s e r a s p r š u j u .
G a m a - z r a k e s u p r o iz v o d r a d i o a k t i v n i h m a t e r i j a l a ; m o ž ­
d a b i s e tim n e p o ž e ljn im n u s p r o d u k tim a n u k le a r n ih
r e a k to r a m o g la n a ć i k o r is n a p r im je n a u s v e m irs k im

268
 k o m u n i k a c i j a m a . A li o d t o g a n e m o ž e b i ti n iš ta . D o m e t
g a m a - z r a k a n ije v e ć i o d 160.000 k i l o m e t a r a , a to d r u g im
r i j e č i m a z n a č i d a j e is to t a k o p r e m a l e n k a o d o m e t e le k ­
tro n a .
U s v o jo j s u r a s p r a v i M o r r i s o n i C o c c o n i iz lo ž ili p r i l i č ­
n o z a n im lj iv u id e ju . N e k a v i s o k o r a z v ij e n a c iv iliz a c ija
m o g la b i l a n s i r a t i u s v e m i r s k i p r o s t o r n e p r o z i r n u z a v je ­
s u , u z m i m o u f o r m i o b l a k a s a z d a n o g o d b e z b r o j a s it n i h
k o m a d i ć a m a t e r i je ; t a b i s e z a v je s a s m j e s t i l a n a p r a v a c
š to p o v e z u je m a t i č n u z v ije z d u t e c iv iliz a c ije s a z v ije z ­
d o m h i p o t e t i č n o g s i s t e m a s k o j im b i s e h t j e l a u h v a t i t i
v e z a . Z a v je s a b i s e m o g la p o m ic a ti , n a p r i m j e r p o m o ć u
m a g n e t iz m a , lije v o i d e s n o , g o r e ili d o lje , p a b i t a k o n a ­
iz m je n c e o t k r i v a l a i p o k r i v a l a m a t i č n u z v ije z d u i » n a
d r u g o m k r a ju « č in i lo b i s e k a o d a t a z v ije z d a » ž m irk a « .
O b r a z a c b l je s k o v a m o r a o b i b i ti t a k a v d a b i t v o r i o s ig ­
n a l — o tp rilik e k a o to č k e i c rtic e M o rse o v e a b e c e d e .
R a z u m ije s e d a s e t a k o n e b i m o g le s la ti d u g e p o r u k e ,
a li b i t a j s i s t e m b i o d o v o l ja n z a e m i t i r a n j e n a jj e d n o s ta v ­
n ije i z a p r a v o n a j h i t n i j e p o r u k e : » P o s to jim o !« Z a n e k u
r a z v ije n iju c iv iliz a c iju t a k a v p o t h v a t s i g u r n o n e b i b i o
t e h n i č k i n e o s tv a r iv . T u i d e ju p r i h v a t i o je i u s a v r š i o D ra -
k e . O n j e s u g e r i r a o d a s e u p o t r i j e b i z a v je s a s a z d a n a o d
t a k v a m a t e r i j a l a k o ji n e b i a p s o r b i r a o (i t a k o z a u s t a v ­
lja o ) s v u s v je t lo s t n e g o s a m o n e k e n je z in e v a ln e d u ž in e ;
t e » n e s ta le « v a ln e d u ž in e s t v a r a l e b i » c r n e p o ja s e « n a
s p e k t r o g r a m i m a m a t i č n e z v ije z d e , p a b i s e t a k o i n d ic i ­
r a l o p o s t o j a n j e u m j e t n i h s u p s t a n c i j a u to j z o n i s v e m i r a
—t o je s t, p o s t o j a n j e v i s o k o r a z v ij e n e c iv iliz a c ije . D r a k e j e
d o d u š e p r e d l o ž i o d a s e t a k v a z a v je s a p r i m i j e n i s a m o
k a o i n d i k a t o r p o s t o j a n j a c iv iliz a c ije k o j a b i j e l a n s ir a la ,
a n e k a o i n s t r u m e n t z a s la n je p r a v i h p o r u k a , a li b i s e
ta j » u r e đ a j« m o ž d a m o g a o t a k o p o d e s i t i d a s e m ij e n j a ­
n j e m n j e g o v a p o l o ž a j a i s a s t a v a d o b i v a j u č it a v e p o r u k e .
D r u g i m o g u ć i s i s t e m k o m u n i c i r a n j a p o m o ć u s v je tlo s ti
t e m e l j i o b i s e n a p r i r o d n o j p o ja v i k o j a s e s a s t o j i u t o m e
d a a t m o s f e r a s v a k e z v ije z d e d j e l u je k a o f ilta r , p a a p s o r ­
b i r a (i t a k o z a u s ta v lja ) s t a n o v i t e v a l n e d u ž i n e s v je tlo s ti,
a t o » n a d r u g o m k r a ju « d o la z i d o iz r a ž a ja t a k o š t o s e u
s p e k tr o g r a m u s tv a ra ju c r n e z o n e . A m e rič k i u č e n ja k d r
C h a r l e s T o v v n e s, d o b i t n i k N o b e l o v e n a g r a d e z a p r o n a ­
la z a k m a s e r a ( m e jz e r a ) i n je g o v a o p t i č k o g r o đ a k a la se ra
O e jz e ra ), d o š a o j e s a s v o jim k o l e g o m R o b e r t o m N.
S c h v v a r tz o m n a id e j u d a s e l a s e r s k i s n o p o v i (k o ji s e

269
m o g u i z v a n r e d n o p r e c i z n o » u š tim a ti« ) p o d e s e t a k o d a
p o g a đ a ju u p r a v o o n e c rn e z o n e u s p e k tr o g ra m im a ; u
t o m s l u č a j u m o g li b i s lu ž iti z a s la n j e p o r u k a j e d n a k o
k a o M o r s e o v i z n a k o v i — t a k o d a b i s e n jih o v iz v o r
n a i z m j e n i č n o p a li o i g a s io . A s t r o n o m i n a d r u g o j p l a n e t i
— v id je v š i d a s e n e k a k v a s v je tlo s t p o ja v lju je u z o n i s p e k ­
t r a g d je s e u p r i r o d n i m u v j e t im a n e p o ja v lju je , p a s e
z a to r e g i s t r i r a u tim c r n i m z o n a m a — la k o b i d o k u č il i
k a k o j e p o s r i j e d i u m j e t n a s v je tlo s t, to j e s t d a j e r ije č o
s ig n a lu .
S v i s u ti p o s t u p c i o s tv a r iv i, u n a t o č v e li k im t e h n i č k i m
z a p r e k a m a k o je s e p r i t o m ja v lja ju , a li s e č in i d a j e ip a k
n a j p r a k t i č n i j i p o s t u p a k — u p o t r e b a r a d i j a . D a n a š n ji č o ­
v je k r a s p o la ž e s a v r š e n im p o z n a v a n je m p r e d n o s t i ra d ija .
J e d a n j e č o v je k g o to v o n a g o n s k i s h v a tio , u b r z o n a k o n
n je g o v a p r o n a l a s k a , d a j e r a d i o k a o s t v o r e n z a i n te r -
p l a n e t a m o k o m u n ic ir a n je . N ik o la T e s la , p i o n i r r a d io te h -
n ik e , z a p a z io j e 1899. u s v o m r a d i o - l a b o r a t o r i j u u C o lo -
r a d u s t a n o v i t e p e r i o d i č n e » e le k t r i č n e a k c ije « s o č i t o m
p r a v i l n o š ć u , a li ih , k a k o g a c i t i r a a m e r i č k i p i s a c W a l t e r
S u lliv a n , n ije m o g a o o b j a s n i ti n i č i m š t o m u j e t a d a b ilo
p o z n a t o . »U m e n i s e s v e v iš e u č v r š ć u j e d o ja m « , p i s a o j e
t a d a T e s la , » d a s a m p r v i č o v je k k o ji s lu š a p o z d r a v e j e d ­
n e p l a n e t e d r u g o j.« D v a d e s e t g o d i n a k a s n ij e ( p iš e S u l ­
liv a n ), T e s lin n a jv e ć i k o n k u r e n t G u g lie lm o M a r c o n i iz­
ja v i o je , n a v o d n o , d a s u n e k a k v i n e o b ja š n j iv i r a d io s ig -
n a li, k o je s u u h v a ti li r a d i o t e l e g r a f i s t i n j e g o v e k o m p a n i ­
j e n a o b j e s t r a n e A tla n tik a , m o ž d a u p r a v o s ig n a li s n e k e
p l a n e t e . D a n a s s e v je r u je d a j e p r o b l e m t i h » s ig n a la «
o b j a š n j e n : d a s u t o » z v iž d u c i« k o ji n a s t a j u s a s v im p r i ­
r o d n o , j e r ih u o d r e đ e n i m o k o l n o s t i m a s t v a r a j u m u n je .
K a d s e 1924. M a r s j a k o p r ib l iž i o Z e m lji, d o š l o j e d o
p r a v e p r o v a l e d i s k u s i ja o t o m e k a k o d a s e u s p o s t a v i
v e z a n a r e la c iji M a r s - Z e m lja . P o r u č n i k b o j n o g b r o d a
F itz h u g h G r e e n o b ja v lju je u č a s o p i s u P o p u la r S c ie n c e
M o n th l y č l a n a k p o d n a s lo v o m » B is m o li m o g li d e k r i p -
t i r a t i p o r u k e s M a rs a ? « i n a v o d i d a j e » o v o g l je ta p r e d ­
l o ž e n a d v a d e s e t i j e d n a i d e ja k a k o d a s e k o m u n i c i r a s
M a r s o m « . ( D a n a s v i d im o d a n i j e d n a n ije b i la n a r o č i t o
b i s t r a .) T a k o j e D a v id T o d d , b iv š i š e f k a t e d r e a s t r o n o ­
m ije n a A m h e r s t C o lleg e u , p r e d l o ž i o d a z a v r ij e m e p r o -
la ž e n ja M a r s a s v e r a d i o - s t a n ic e n a s v ije tu p r e s t a n u e m i ­
t i r a t i i d a s e p o d u z m u k r a jn ji n a p o r i k a k o b i se , u to j
r a d i o - ti š in i , u h v a ti li e v e n t u a l n i s ig n a li s M a r s a . Z a n i m ­

270
ljiv o j e d a s u a m e r i č k a v o js k a i r a t n a m o r n a r i c a d o i s t a
n a r e d i l e s v o jim s t a n i c a m a n e k a e m i t i r a n j e s m a n j e n a
m i n i m u m i n a s t o j e u h v a t i t i s v a k i n e o b i č a n s ig n a l. T a ­
d a š n j i š e f S l u ž b e v e z e p o z v a o j e n o v i n a r e i s a o p ć i o im
k a k o j e š e f S e k c ije z a š if r e i k o d o v e , W illia m F. F r i e d ­
m a n , d o b io z a d a ta k d a b u d e s p re m a n d e k rip tira ti e v e n ­
tu a ln o u h v a ć e n e p o ru k e . U ta d a š n je m g la v n o m c e n tr u
S lu ž b e v e z e k o p n e n e v o js k e . C a m p A lfr e d V a il (d a n a s ;
F o rt M o n m o u th ), tri su s ta n ic e d o b ile z a d a ta k d a p o tp u ­
n o o b u s t a v e s v o ju r e d o v n u a k t i v n o s t i n a s to j e i n t e r c e p -
t i r a t i s ig n a l e s M a r s a , a s i g u r n o j e d a s u o s lu š k i v a le i
r a z n e d r u g e s t a n i c e . B io j e t o p r v i, d o d u š e n e z g r a p a n ,
č o v je k o v p o k u š a j d a u h v a ti p o r u k e s n e k o g a d r u g o g
s v ije ta . U n o ć i 24. k o lo v o z a u h v a ć e n a j e s e r i ja t o č a k a i
p o v l a k a , a p o s li j e t o g a g la s k o ji j e iz g o v o r io n e k a k v e r i ­
je č i, a li s e s t i m u v e z i n ije n i š t a p o d u z e l o j e r s e s m a ­
t r a l o d a j e p o s r i j e d i p o k u s n a e m i s ij a n e k e n o v e s ta n ic e .
U W a s h i n g t o n u j e J e n k in s , j e d a n o d p r v i h p i o n i r a t e l e ­
v iz ije , u h v a t i o n e k a k v e t a j a n s t v e n e s ig n a l e i s n im a o ih
n a p o k r e t n u f o t o g r a f s k u t r a k u o d 13 s a ti 22. k o lo v o z a
d o 17 s a ti 23. k o lo v o z a . O d a z v a v š i s e n e i z r a v n o m p o z i­
v u S lu ž b e v e z e , d a n o m u iz ja v i n je z in a k o m a n d a n t a n o ­
v in a rim a , J e n k in s je te s n im k e o d n io u F rie d m a n o v
u r e d . M n o g o g o d i n a k a s n ije , u p i s m u a u t o r u o v e k n jig e ,
F r i e d m a n j e n a p is a o : » P o m is lio s a m d a j e to n e k a k a v
z a n e s e n i v i z i o n a r ,'p a z a to n i s a m n i š t a p o d u z e o u v e z i s
n j e g o v i m f o to g r a f i ja m a . S a d a m is l im d a s a m m o ž d a p o ­
g r ije š io .« ( F r i e d m a n j o š i m a k o p i je tih f o to g r a fija .)
U m e đ u v r e m e n u j e d o d a n a s s n a ž a n ra z v o j r a d io -
-a s tro n o m ije i r a d io te h n ik e o m o g u ć io d a o d b a c im o v e lik e
d ije lo v e s p e k t r a r a d i o - v a l o v a k a o v j e r o j a t n e k a n a l e za
e m i t i r a n j e p o r u k a iz s v e m i r a . C o c c o n i i M o r r i s o n z a ­
k l ju č u ju : » A k o s e p r o b l e m r a z m o t r i r a z u m n o , v i d im o
d a i p a k u o b z i r d o la z i p r i l i č n o š i r o k r a s p o n r a d i o f r e k -
v e n c ij a — o d 1 m e g a c ik l a d o IO4 m e g a c ik la .« ( » R a z m o ­
t r i t i r a z u m n o « z n a č i u o v o m k o n t e k s t u p o v e s ti r a č u n a
o n iz u t e h n i č k i h o k o l n o s t i : d o m e t u s ig n a la , e n e r g iji p o ­
t r e b n o j z a n j ih o v o e m i t i r a n j e , l a k o ć i p r i j e m a » n a d r u g o j
s tr a n i« .) Z a p r a v o j e t o i z v a n r e d n o v e lik , u p r a v o g o le m
r a s p o n , p a s e p o s ta v l ja p i t a n j e n a k o jim b i f r e k v e n c ij a ­
m a o d n o s n o v a ln i m d u ž i n a m a u n u t a r to g a r a s p o n a t r e ­
b a l o o s lu š k i v a ti . T a j s e p r o b l e m m o ž e u s p o r e d i t i s p r o ­
b l e m o m p r e d k o jim s e n a đ e s v a k i a u t o m o b i l i s t k a d s e
v o z i n e k i m n j e m u s t r a n i m d i je lo m A m e r i k e i n e z n a

271
k o j a l o k a l n a s t a n i c a i n a k o je m v a lu p r e n o s i z a t o p o d ­
r u č j e n e k u u t a k m i c u š to n je g a z a n im a . S t o ć e o n u r a ­
d iti? P r ije ć i ć e č it a v u s k a lu n a s v o m r a d i j u d o k n e p r o ­
n a đ e s t a n i c u k o ja e m i t i r a p r ij e n o s . K a d j e r ije č o in te r -
s t e l a m i m e m i s ij a m a , n e s a m o d a j e s k a l a n e u s p o r e d i v o
š i r a n e g o j e i s ig n a l n e u s p o r e d i v o s la b iji i, n a r a v n o ,
m n o g o te ž e p r e p o z n a tl j iv n e g o g la s p o z n a t o g a s p o r t ­
sk o g ra d io re p o rte ra .
»N a sv u sre ć u « , p išu C o c c o n i i M o rriso n , » u p ra v o se
u t o m p o j a s u n a la z i j e d i n s t v e n o b j e k t i v n i s t a n d a r d f r e k ­
v e n c ij e z a k o ji b e z s u m n j e m o r a z n a ti s v a k i p r o m a t r a č
u s v e m i r u , p a m a g d je s e n a la z io , n a r a v n o p o d u v j e t o m
d a ra s p o la ž e te h n ič k im m o g u ć n o s tim a za h v a ta n je sv e ­
m i r s k i h r a d i o s ig n a l a .« R ije č j e o f r e k v e n c ij i r a d io - v a lo -
v a k o j e e m i t i r a tzv . n e u t r a l n i v o d ik ; t a j e f r e k v e n c ij a
o t k r i v e n a t e k 1951. g o d in e . Z b o g d j e l o v a n ja s t a n o v i t i h
f iz i k a l n ih z a k o n a , o s o b r t a n j a e l e k t r o n a v o d i k o v a a t o ­
m a o k o n j e g o v e je z g r e i m a p r e c e s i j u o d 1,420.405.752
p u ta u s e k u n d i. U s v e m irs k o m p r o s to r u d o g a đ a ju se
p o v r e m e n o s u d a r i a t o m a v o d ik a . P r i t a k v i m s u d a r i m a
a t o m v o d i k a p r i m i s t a n o v i t u d o d a t n u e n e r g i ju , k o j u o d ­
m a h n a k o n s u d a r a i z b a c u je u o b l i k u e l e k t r o m a g n e t ­
s k o g v a la , a ta j v a l v i b r i r a o n o m i s t o m f r e k v e n c ij o m
k o ju im a p r e c e s ija o si v r tn je e le k t r o n a o k o je z g re . Z a ­
p r a v o s e ta k o s tv a r a ra d io -v a l s f re k v e n c ijo m o d
1,4 2 0 .4 0 5 .7 5 2 t i t r a j a u s e k u n d i ( o t p r i l i k e 1 4 2 0 m e g a c i-
k a la ) . B u d u ć i d a s e svi r a d io -v a lo v i k r e ć u i s t o m b r z i n o m
b e z o b z i r a n a s v o ju f r e k v e n c ij u ( b r z i n o m s v je tlo s ti) , ta
f r e k v e n c i j a d a je v a l s d u ž i n o m o d 21 c e n t i m e t r a . K a k o
u p r o s t o r u u n u t a r g a la k s ija ( i n t e r s t e l a m o m p r o s t o r u )
l e b d e g o l e m i k o z m i č k i o b l a c i s a z d a n i o d v o d ik a , u n ji­
m a n a s ta ju b e z b ro jn i s u d a ri v o d ik o v ih a to m a ; ta k o n a ­
s ta j e j e d n o l i č n o i n e p r e s t a n o » r a d io - z u ja n je « n a to j
f r e k v e n c ij i (ili n a to j » s ta n ic i« n a s k a li » n e b e s k o g o d a ­
š ilja č a « .) T o m o r a z n a ti s v a k i r a d i o a s t r o n o m , b e z o b z i r a
n a t o k o jo j c iv iliz a c iji ili s u p e r c i v il iz a c ij i p r i p a d a . Z a to
j e t a f r e k v e n c ij a , z b o g s v o je s il n e p r a v i l n o s t i , s t a n d a r ­
d n a r a d i o a s t r o n o m s k a f r e k v e n c ija . M o r r i s o n i C o c c o n i
s u z a k lju č ili d a b i b i lo n a j b o l je t r a ž i t i e v e n t u a l n e p o r u ­
k e n a f r e k v e n c i j a m a k o je s u s a s v im b liz u to j f r e k v e n c iji,
t o j e s t u z o n i o k o 21 c e n t i m e t r a v a ln e d u ž in e .
D a ljn je p i t a n j e k o je t r e b a r ij e š i ti d a b i s e j o š v iš e s u ­
z io i z b o r p o t e n c i j a l n i h k a n a l a je s t: o d a k l e j e n a j v j e r o j a t ­
n ije d a d o l a z e ili d a ć e d o ć i s ig n a li? J a s n o j e d a n a m s e

272
 n e b i i s p l a ti lo n a p r o s t o p o d e s i t i p r i j e m n i k n a f r e k v e n ­
c iju o d 1 4 2 0 m e g a c i k l a ( o d n o s n o b liz u te f r e k v e n c ije )
i o n d a p o k u š a t i u h v a t i t i s ig n a l e n e v o d e ć i r a č u n a o
s m j e r u o d a k l e b i n a j v j e r o j a tn i je m o g li d o ć i. A k o b i s m o
t a k o p o s tu p i l i, k o z m i č k a » r a d io - b u k a « z a g u š ila b i p r i ­
j e m . ( R a d io s ig n a li n a v a ln o j d u ž in i o d 21 c m i s f r e k v e n ­
c ijo m o d 1 4 2 0 m e g a c ik l a n is u , n a r a v n o , j e d i n i u s v e m i ­
r u , n e g o s a m o s ig n a li k o je e m i t i r a n e u t r a l n i v o d ik .
O s im n jih p o s t o j e s ig n a li k o je e m i t i r a j u r a d io - z v ije z d e i
g a la k t ik e , i t o j e d n a k o n o r m a l n o i » r u tin s k i« k a o š to
e m i t i r a j u s v je t lo s t i r a z n a d r u g a e l e k t r o m a g n e t s k a z r a ­
č e n ja .) K a o s v a g d je i u v ije k u r a d i o t e h n i c i , t a k o i o v d je
v r ij e d i p r a v i l o d a s e s ig n a l n a jl a k š e i n a jb o l je u h v a ti
a k o s e a n t e n a n a n i š a n i n a n je g o v iz v o r ( š to z n a s v a k o
d i j e t e k o je i m a t r a n z i s t o r s k i r a d i o ) . Z a to s e p r o b l e m
» o d a k le « ( o d n o s n o » g d je « ) s v o d i n a p r o b l e m k o je b i
z v ije z d e m o g le i m a t i p l a n e t e n a k o j im a s e r a z v io ž iv o t.
I o t o m e s e m o ž e n e š t o r e ć i. T o s u z v ije z d e d u g a v ije k a ,
k o j e s p o r o r o t i r a j u , o t p r i l i k e s li č n e n a š e m S u n c u . R a z u ­
m ije s e d a n a j p r i j e t r e b a r a č u n a t i s o n i m a k o je s u n a m
n a jb liž e . U n u t a r z o n e s r a d i j u s o m o d 16 g o d i n a s v je t lo ­
s ti, k o jo j s e u c e n t r u n a la z i n a š e S u n c e , i m a 45 z v ije z d a ,
a li m n o g e n e d o l a z e u o b z i r j e r n e is p u n j a v a ju u p r a v o
s p o m e n u t e u v je te . N a m a n a jb l iž a z v ije z d a , A lp h a C e n ­
ta u ri, z a p r a v o j e t r o s t r u k a z v ije z d a ( s is te m o d t r i z v ije ­
z d e k o je se o k r e ć u je d n a o k o d ru g e ), p a ta k o đ e r n e d o ­
la z i u o b z ir , j e r i m a v r lo m a l o iz g le d a ( ia k o ih d o d u š e
i m a ) d a u n u t a r to g s i s t e m a p o s t o j e p l a n e t e s p r i h v a t l j i ­
v im » n a s ta n jiv im « o r b i t a m a . Z a p r a v o s e m o ž e r e ć i d a u
s p o m e n u t o j z o n i s r a d i j u s o m o d 16 g o d i n a s v je tlo s ti
u v j e t e i s p u n j a v a s a m o o t p r i l i k e 12 z v ije z d a . M e đ u ti m ,
n e k e s e , g l e d a n e s a Z e m lje , n a la z e t o č n o n a p r a v c u n a
k o j e m s u i z v ije z d e š t o e m i t i r a j u v r lo j a k e k o z m i č k e ra-
d i o - s m e t n je , p a b is m o n jih o v e s ig n a le v e o m a t e š k o u h v a ­
tili. A k o o d b a c i m o i t e z v ije z d e , o s t a j u n a m s a m o d v ije
n a j v j e r o j a t n i j e k a n d i d a t k i n j e . T o s u z v ije z d a T a u Č e ti u
s u z v ije ž đ u K i t (C etus) i z v ije z d a E p s i lo n E r id a n i u su z v i-
j e ž đ u R ije k a E r i d a n u s (E rid a n ). O n e s u , is tin a , p r i l i č n o
m a n j e o d S u n c a i t r i p u t m a n j e s ja jn e , a li s u k a o S u n c e
s t a r e i i m a ju k a o S u n c e p o l a g a n u r o t a c i j u . D o is to g a
t a k v o g i z b o r a d o š l o je , r a d e ć i n e z a v i s n o j e d n i o d d r u ­
g ih , n e k o l i k o t e o r e t i č a r a k o j e j e z a n i m a o ta j p r o b l e m ,
m e đ u n j im a D r a k e , C o c c o n i, M o r r i s o n i S u - S h u H u a n g
k o ji j e p r v i f o r m u l i r a o k o n c e p t » n a s ta n j iv e z o n e « .

18 - S i l r a n i i p r o t i v š p i j u n a IV 273
 V o d e ć i r a č u n a o s v e m u t o m e , D r a k e j e 8. t r a v n j a
1960. n a n i š a n i o sv o j r a d i o t e l e s k o p n a z v ije z d u T a u Č eti
d a p o k u š a u h v a t i t i h i p o t e t i č n e p o r u k e iz s v e m i r a . T a j je
p r o j e k t n a z v a n P r o je k t O z m a p o i m e n u k r a l j ic e i m a g i ­
n a r n e z e m lje O za, » v e o m a d a l e k o g m je s ta , d o k o je g a s e
t e š k o d o la z i i k o je j e n a s t a n j e n o e g z o ti č n i m b ić im a « .
A u to m a ts k i u re đ a ji ta k o su u p ra v lja li r a d io te le s k o p o m
d a j e a u t o m a t s k i p r e t r a ž i v a o z o n u f r e k v e n c ij a i s p o d i iz­
n a d f r e k v e n c ij e n e u t r a l n o g v o d ik a , p o m i č u ć i s e z a 100
tit r a j a j e d a n p u t u s v a k o j m in u ti, d o k je a n t e n a b ila n e p r e ­
s t a n o n a n iš a n j e n a n a T a u Č eti u t o k u d a n a , k a d s e o n a
n a la z i n a n e b e s k o m s v o d u , n e v id ljiv a z b o g s ja ja S u n c a ;
n o ć u j e a n t e n a b ila n a n i š a n j e n a n a z v ije z d u E p s i lo n E r i -
d a n i, d r u g u k a n d i d a t k i n j u , k o j a s e n a la z il a n a n o ć n o m
nebu.
P r o je k t O z m a t r a j a o j e u k u p n o 150 s a ti, to j e s t , to li k o
j e v r e m e n a u t o k u s r p n j a 1960. r a d i o t e l e s k o p r a d i o za
O z m u . M e đ u ti m , n i k a k v i i n t e r s t e l a r n i s ig n a li, z a k o je b i
s e m o g lo p r e t p o s t a v i t i d a ih š a lje n e k a c iv iliz a c ija u s v e ­
m ir u , n i s u u h v a ć e n i . P r o je k t j e z a ti m o b u s t a v l j e n z b o g
d v a ju r a z lo g a : r a d i o t e l e s k o p s e m o r a o a n g a ž i r a t i u d r u ­
g im h i t n i m p r o j e k t i m a , a z a n im a n j e z a O z m u j e s p l a s n u ­
lo j e r n i s u o s t v a r e n i n i k a k v i o h r a b r u j u ć i r e z u l ta t i. D r a ­
k e s e n e k o v r ij e m e n a d a o d a ć e s e p r o j e k t n a s t a v i t i k a d
p r o r a d i r a d i o t e l e s k o p o d 6 0 0 s t o p a (1 8 0 m ) k o ji s e t a d a
d o v r š a v a o z a r a t n u m o r n a r i c u , a li o d t o g a n ije b i lo n i š ­
ta , i P r o je k t O z m a j e d e f i n i ti v n o » o tp is a n « .

D o k s e j o š v o d ila j a v n a d e b a t a o P r o je k tu O zm a , n e k i
s u lju d i b i li p r o ti v to g a d a s e o n p o d u z m e . N jih o v i s u
s e p r ig o v o r i s v o d ili n a p o s t a v k u d a b i z a n a s m o ž d a
b i lo o p a s n o s t u p i t i u k o n t a k t s b i ć i m a n e k e d r u g e c iv i­
liz a c ije k o j a j e u r a z v o ju m n o g o i s p r e d n a s . S t o a k o im
s e b u d e m o č in ili s a m o k a o » s la s n o k r d o g o v e d a « k o je
b i v r ij e d il o p o je s ti? ! Z a š to iz a z iv a ti s u d b i n u b e z p r a v e
n u ž d e ? ! O n i m a k o ji s u s t o g s t a j a l i š t a b i li p r o t i v P r o je k ta
O z m a d a n o j e n e k o l i k o p o t p u n o u v j e r l ji v ih o d g o v o r a ,
k o je , j e d n o s t a v n o s t i r a d i, m o ž e m o s l o b o d n o v u lg a r iz i­
r a t i . A k o s e u z m e u o b z i r k a k o s u s il n o g o l e m e u d a l j e ­
n o s t i k o je n a s d ije le o d p o p r i š t a t i h h i p o t e t i č n i h c iv ili­
z a c ija , t e š k o j e z a m is liti d a b i b i lo k o ji n j ih o v p r i p a d n i k
p u to v a o ta k o d a le k o s a m o d a d o đ e d o d o b r o g a m e s n o g
o d r e s k a — p o g o t o v o š to o n i o n a k o n e b i u n a p r i j e d z n a o
h o ć e li ta j o d r e z a k b i ti p o n j e g o v u u k u s u . T r e b a r a č u ­

274
n a t i i s t r a j a n j e m t a k v i h p u t o v a n j a : o d o d l a s k a ta k v e
e k s p e d ic ije s n e k e d a le k e p l a n e t e d o n je z in a d o l a s k a d o
n a s , n a š a b i s e t e h n i k a v j e r o j a t n o t a k o u s a v r š i la d a b i ­
s m o s e z n a li o b r a n i t i o d n j ih o v a e v e n t u a l n o g n a p a d a .
Z a tim : c iv iliz a c ija k o ja j e t a k o r a z v ije n a d a m o ž e u h v a ­
t it i k o n t a k t s a Z e m ljo m i z a ti m p o s l a t i n a Z e m lju j e d n u
ili v iš e e k s p e d i c ij a , s i g u r n o j e v e ć r ij e š i la p r o b l e m p r e ­
h r a n e i m i jo j s t o g s ta j a li š t a n e m o ž e m o b i ti z a n im ljiv i.
S v e s e z a p r a v o s v o d i n a j e d a n j e d i n i r a z u m a n z a k lju č a k :
j e d i n o r a d i č e g a b i s e i s p l a ti lo p o d u z e t i p u t o v a n j e n a
t a k o g o l e m e u d a l j e n o s t i j e s u — i n f o r m a c ij e . N a m a s e n a
p r i m j e r n e b i n i k a k o i s p l a t i l o d a k o p a m o d i j a m a n t e ili
ž e lje z o n a M a r s u ; s i n t e t i č k i m a t e r i j a l i k o je m o ž e m o ili
ć e m o m o ć i p r o iz v e s ti n a Z e m lji b it ć e u v ije k je f tin iji.
N o b e l o v a c E d w a r d P u r c e ll, u č e n j a k k o ji j e o t k r i o r a d io -
v a lo v e š t o ih e m i t i r a n e u t r a l n i v o d ik , iz n io j e k a o s u d i o ­
n ik t e d e b a t e d v a z a n im ljiv a g le d iš ta : » N itk o [u s v e m i­
ru ] n e m o ž e z a p ra v o n ik o m d r u g o m z a p rije titi n ik a k ­
v im o b j e k t i m a « , — i t a k a v b i i n t e r s t e l a m i r a z g o v o r m o ­
g a o b i t i »u n a j d u b l j e m s m i s l u te r ije č i k r a j n j e m i r o l j u ­
b iv i d o b r o n a m j e r a n « .
N e k i s u s u d i o n i c i u d e b a t i p o s ta v i li p r i l i č n o z a n im lji­
v o p ita n je : » Š to a k o sv i s a m o o s l u š k u j e m o , a n i t k o n e
e m i ti r a ? « D r H a r r i s o n S. B r o w n , p r o f e s o r K a lif o m ij-
s k o g s v e u č iliš ta , o v a k o j e o d g o v o r i o n a j e d n o p i ta n je
k o n g r e s m e n a D a d d a r i j a u i s t r a z i k o j u j e v o d i la K o m i s i ­
j a z a n a u k u i a s t r o n a u t i k u P r e d s t a v n i č k o g d o m a : » Ja
b i h r e k a o d a ć e u s p j e h P r o je k ta O z m a o v is iti g o to v o is ­
k l ju č iv o o p o n a š a n j u k o n g r e s m e n a u t im d r u g i m s i s t e ­
m im a . J e s u li o n i o d o b r i l i s t v a r a n j e n o v č a n i h f o n d o v a
k o ji s u a p s o l u t n o n u ž n i z a g r a d n j u b a jo s l o v n o s n a ž n i h
o d a š il ja č a , j e r s e b e z t a k v i h o d a š i l j a č a n e m o g u p o s la t i
n i k a k v e p o r u k e ? G o s p o d o , k a d r a z m iš l ja m o o d g o v o r u
n a o v o p i ta n je , h v a t a m e p e s im iz a m . P o k u š a v a m z a m i­
s liti k a k o b i s t e vi, g o s p o d o k o n g r e s m e n i , r e a g i r a l i n a
p r i j e d l o g d a s e s a s il n i m t r o š k o m iz g r a d i o d a š il ja č z a
s l a n j e p o r u k a k o j e ć e h i p o t e t i č n i s ta n o v n i c i n e k o g a
d r u g o g p l a n e t n o g s is t e m a , z a k o ji s e u o p ć e n e z n a d a li
p o s to j i , m o ž d a u h v a t i t i u n a j b o l j e m s l u č a j u z a n e k o l i k o
m i l i j u n a g o d i n a , a m o ž d a i h n e ć e n i k a d u h v a titi! V j e r u ­
j e m d a n e b i s t e n a v a lili d a p l a t i t e t a k a v r a č u n ! « B r o w n
j e s p o l i t i č k o g s t a j a l i š t a m o ž d a i m a o p r a v o , a li j e s t e h ­
n i č k o g s t a j a l i š t a b i o u z a b lu d i . N a im e , n e k a t e h n i č k i
v e o m a r a z v i je n a c iv iliz a c ija v j e r o j a t n o b i m o g la d e t e k ­

275
t i r a t i s t v a r a n j e t e h n i č k i m a n j e r a z v ije n ih (a li ip a k r a z v i­
j e n i h ) c iv iliz a c ija , k a o š to j e n a p r i m j e r n a š a , i b e z s la n ja
p o r u k a . K a k o ? T a k o d a b i u h v a t i l a » o d lu ta le « r a d io s i-
g n a le , s ig n a l e k o ji n e o d u u s v e m i r k a o p o r u k a , n e g o
s lu č a j n o , a n a s t a j u k a o r e z u l t a t n o r m a l n e r a d i o a k t i v ­
n o s t i t a k v e p l a n e t e . (M o g u t o b i ti s ig n a li k o m e r c i j a l n i h
r a d i o e m i s i j a ili te le v iz ijs k ih e m is ija , s ig n a li v o jn ih ra -
d i o k o m u n i k a c i j a , e m is ije u m j e t n i h s a t e l i t a š to s lu ž e
k a o k o m u n ik a c ij s k e r e le jn e s ta n ic e , p o g o t o v o s ig n a li iz u ­
z e t n o s n a ž n i h r a d a r a .) N e k e š a ljiv d ž ije , a l u d i r a j u ć i n a
n i s k u k v a l i t e t u te le v iz ijs k ih p r o g r a m a , n a p o m e n u l i s u
d a b i d e t e k t i r a n j e t a k v i h s ig n a l a m o g lo n a S v e m ir c e
d j e l o v a ti t a k o d a u b i je u n j im a s v a k u v o lju z a u s p o s t a v ­
lja n je k o n t a k t a s n a m a .
J e d n o o d n a jn e o b ič n ijih o b ilje ž ja i n t e r s t e l a m e k o n v e r ­
z a c ije b i t ć e g o le m i v r e m e n s k i r a z m a c i o d p i t a n j a d o
o d g o v o r a . K a k o j e r a d io - v a lo v im a , b u d u ć i d a s e
k r e ć u b r z i n o m s v je tlo s ti, p o t r e b n o 2 0 g o d i n a d a s ti g n u
d o z v ije z d e k o j a j e o d n a s u d a l j e n a 2 0 g o d i n a s v je tlo s ti,
t e m p o k o j im b i s e v o d ila t a k o n v e r z a c i j a b io b i d o i s t a
v r lo s p o r . A li, r a z u m ij e se, l j u d i m a ( a k o d o đ e d o t a k v a
k o n t a k t a ) n e ć e b i ti n i n a k r a j p a m e t i d a , p o š t o e m i t i r a ­
j u n e k u p o r u k u , s to j e s k r š t e n i h r u k u p u n i h 4 0 g o d in a ,
k o lik o b i tr e b a lo č e k a ti n a o d g o v o r. P a k a k o ć e se o n d a
v o d i t i k o n v e r z a c ij a ? T a k o d a ć e o b j e s t r a n e , o b j e s u g o ­
v o r n ic e , s la t i s v o je p o r u k e n e p r e s t a n o , n e č e k a j u ć i n a
o d g o v o r. N e p r e s ta n o ć e se e m itir a ti b u jic a in fo rm a c ija
( p it a n ja , o d g o v o r a , n e t r a ž e n i h p o d a t a k a o s e b i) . P o t o m ­
c i ć e p r i m a t i o d g o v o r e n a p i t a n j a k o ja s u b ili p o s la l i n ji­
h o v i o č e v i ili d je d o v i. U k n jiz i W e A r e N o t A lo n e ( N is m o
s a m i ) W a l t e r S u lliv a n iz n o s i z a n im ljiv u m is a o : k a o š to
s u d je c a k o ju im a m o i d je c a n a š e d je c e i p r a u n u c i n a š ih
p r a u n u k a z a p r a v o o b l ik n a š e f iz ič k e b e s m r t n o s t i , t a k o
ć e , m o ž d a , z n a n je b i t i o b l ik i n t e l e k t u a l n e , d u h o v n e b e 1
s m r t n o s t i č i t a v i h s v je to v a . Z a š to s e S u l li v a n o s j e t i o p o -
n u k a n i m d a iz r a z i t u i d e ju k o j a s e g o t o v o s a m a n a m e ­
ć e ? R ije č j e o t o m e d a n i j e d a n p l a n e t n i s i s t e m u s v e m i ­
r u n ije v je č a n , j e r n ije v je č n a n i j e d n a z v ije z d a . S u lliv a n
c i t i r a f ilo z o f a i m a t e m a t i č a r a B e r t r a n d a R u s s e lla . » R u s-
s e ll n a j e d n o m m j e s t u u p o z o r a v a d a j e 's v e m u š t o s m o
s to lje ć im a i tis u ć lje ć im a s tv a ra li i n a k u p lja li s u đ e n o d a
n e s t a n e u s m r t i S u n č e v a s i s t e m a ’. A li ž iv o t m o ž d a m o ž e
u j e d n o m s m i s l u i p a k p o s t a t i v je č a n . M o ž d a b i s m o p r a ­
v o z n a n j e m o g li u s p o r e d i t i s b a k l j o m k o j u j o š n i s m o

276
p r im il i, a li k o j u ć e n a m j e d n o m p r e d a t i n e k a c iv iliz a c ija
č iji s e ž iv o t b liž i k r a ju , i k o j u ć e j e d n o m is to t a k o d a lje
p r e d a t i n a š s v ije t k a d s e p r ib l iž i i n je g o v k ra j.«

Ip a k , č a k u z p re tp o s ta v k u d a d o is ta d o đ e d o k o n ta k ­
ta , p o s ta v l ja s e p i t a n j e k a k o ć e m o u t o m s lu č a ju k o m u ­
n i c i r a t i ? Š t o b i m o g lo s lu ž iti k a o je z ik t ih e m is ija ? J a s n o
j e d a n e d o la z i u o b z i r n a j j e d n o s t a v n i j i p o s t u p a k s p o r a ­
z u m i je v a n j a m e đ u b i ć i m a k o j a g o v o r e r a z l ič i ti m j e z ic i­
m a i k o ja n e p o s j e d u j u n i k a k a v z a je d n ič k i je z ik — p o s t u ­
p a k » p o k a ž i-i-re c i« .
M n o g i u č e n j a c i v j e r u j u d a ć e n a m d r u g e c iv iliz a c ije
u p u t i t i s p e c i j a l a n p o z iv n i z n a k k o ji ć e b i ti t a k o s m iš lje n
d a ć e m o g a m o r a t i s h v a titi. » M o ž e s e o č e k iv a ti d a ć e ta j
s ig n a l b i t i p u l s n o - m o d u l i r a n n e b a š n a r o č i t o b r z o ili n a ­
ro č ito p o la g a n o u o d n o s u n a se k u n d u « , p iš u C o c c o n i i
M o r r i s o n . » D a b i g a s v a k o i n t e l i g e n t n o b ić e s ig u r n o
i d e n t i f i c i r a l o k a o u m j e t n i s ig n a l, o n ć e m o r a t i d a i m a
s t a n o v i t e u p a d lj iv e k a r a k t e r i s t i k e . M o ž d a ć e g a s a č i n j a ­
v a ti s e k v e n c i je p r i m a r n i h b r o j e v a i z r a ž e n i h i m p u l s im a ,
m o ž d a ć e t o b i ti s a s v im j e d n o s t a v n e a r i t m e t i č k e o p e r a ­
c ije .« Z a n im ljiv o j e d a j e i s t o t o p a l o n a u m N ik o li T e sli,
p a j e n a p i s a o d a ć e m o ž d a n a š i a s t r o n o m i o v im r ij e č i ­
m a o b z n a n i t i p r v i k o n t a k t s iz v a n z e m a ljs k im b ić im a :
» B ra ć o ! U h v a tili s m o p o r u k u j e d n o g d r u g o g s v ije ta , n e ­
p o z n a t o g i d a le k o g . P o r u k a g la s i: 'J e d a n . . . d v a . .
t r i . . . ’.«
Š t o s e t ič e je z i k a t e k s t o v a t a k v i h p o r u k a , n i t k o živ n e
m o ž e o to m e n a g a đ a ti ta k o d a u to m n a g a đ a n ju b u d e
m a k a r n a j m a n j a iz v je s n o s t. M o ž d a ć e j e d i n o o s n o v n o
n a č e lo k o je g a ć e se p r id r ž a v a ti s v e m irs k a b ić a p ri s a ­
s ta v l ja n j u p o r u k a , b iti n a č e l o d a p o r u k e m o r a j u b i ti š to
j e d n o s t a v n i j e i š t o j a s n ije , k o l ik o g o d t o b u d e p r a k t i č k i
o s t v a r i v o . S i g u r n o j e d a ć e b i ti u n e k a k v u k o d u , o d n o s ­
n o š i f r i r a n e ; a li o s n o v n i k r i t e r i j z a i z a b i r a n j e k o d a b it
ć e j a s n o ć a , u s m i s lu n j e g o v a s v o js tv a d a s e l a k o d e k r i p -
tir a ; b i t ć e t o n e k a v r s t a » k r ip t o g r a f ij e p o s ta v l je n e n a
g la v u « , » a n tik r ip t o g r a f ij e « , k a k o j e t o n a z v a o E d v v a rd
P u r c e l l . S t i m u v e z i p o s t a v l j a s e p i ta n je : h o ć e li b iti
n u ž n o p o z n a v a n j e k r i p t o l o g i j e d a b i s e d e k r i p t i r a l e te
p o r u k e ? R a z u m ij e s e d a s p e c i j a l i s t i č k o p o z n a v a n j e p o ­
s t u p a k a k a o š to s u a n a li z a f r e k v e n c ij e z n a k o v a ili
K e r c k h o f f s o v a s u p e r p o z i c i j a n e ć e b i ti n i o d k a k v e p o ­
m o ć i, j e r s e n e m o ž e p r i m i j e n i t i u d e k r i p t i r a n j u k r ip t o -

277
g r a m a k o j im a j e o t v o r e n i t e k s t » p is a n « n a n e k o m n a m a
s a s v im n e p o z n a t u je z ik u . Ali, s p o s o b n o s t k r i p t o l o g a d a
o tk riv a ju o b r a s c e u n e p o z n a tim te k s to v im a m o ž d a će
i g r a t i v i t a l n o v a ž n u u lo g u . S i g u r n o j e d a n a d e k r i p t a ž i
s v e m irs k ih p o r u k a n e ć e ra d iti s a m o k r ip to lo z i n e g o
k o m b i n i r a n i t im o v i u k o j im a ć e s e n a la z it i lo g ič a r i, m a ­
t e m a t i č a r i , lin g v is ti, b io lo z i, a s t r o n o m i , r a d i o i n ž e n j e -
r i . . . S to s e tič e s a m i h k r ip t o lo g a , s u d j e l o v a n j e u t a k v u
p o t h v a t u b it ć e k u l m i n a c i ja , d o s t o j n i k l i m a k s j e d n e k a ­
r i j e r e k o ja j e z a p r a v o z a p o č e l a j o š p r i j e č e t i r i t i s u ć e g o ­
d in a . B it ć e to k o n a č n a d e k r i p t a ž a — o s v a ja n j e p o s l j e d ­
n je g a n e o s v o je n o g v r h u n c a .
I a k o j e p o t p u n o n e m o g u ć e p r e d s k a z a t i k a k a v ć e b iti
je z ik S v e m ir a c a , to n e z n a č i d a ć e m o b i t i b e s p o m o ć n i .
S o v je ts k i u č e n j a k a k a d e m i k N. D. A n d r e je v iz lo ž io j e
o k o s r e d i n e š e z d e s e ti h g o d i n a m e t o d u z a k o j u s m a t r a
d a l j u d i m a o m o g u ć u j e d e k r i p t a ž u s v a k o g , b i lo k o j e g i
b i lo k a k v o g je z ik a . R ije č j e o p r i l i č n o s lo ž e n o j m e t o d i,
k o j a i p a k n ije t a k o s lo ž e n a d a jo j s e t e m e l j n e b i m o g a o
r e l a t i v n o j e d n o s t a v n o o p i s a t i. P o m o ć u tz v . » s ta tis tič k o -
- k o m b i n a t o r n e « a n a liz e (n je g o v t e r m i n ) A n d r e je v u s t a ­
n o v lju je š e s t r a z l ič i ti h p a r a m e t a r a n e p o z n a t o g t e k s t a
( je d a n j e t a k a v p a r a m e t a r , n a p r i m j e r , r a z m a k k o ji d ije li
r ije č i) i t a k o o t k r i v a s e m a n t i č k e o d n o s e m e đ u r ije č im a .
T e s t i r a j u ć i ta j p o s t u p a k n a o d r e đ e n i m je z ic im a , A n d r e ­
j e v j e u s p i o u t v r d i t i z n a č e n j e n j ih o v i h v e r b a l n i h s i m b o ­
la (1 s i m b o l = 1 r ije č ) . » P o d a c i d o k o j ih s e t a k o d o la z i
n i s u j e d n a k o v r ije d n i« , p i š e A n d r e je v u s v o jo j k n jiz i o
t o m e . »Z a n e k e r ije č i m o ž e s e z n a č e n j e u t v r d i t i r e l a t i v ­
n o la k o . D r u g e s e m o g u g r u p i r a t i u j a s n o o g r a n i č e n e i
s e m a n t i č k i h o m o g e n e s k u p o v e , k o ji i m a ju o d r e đ e n a z a ­
j e d n i č k a z n a č e n ja , a li t r e b a n a p o m e n u t i d a s e t a k o i p a k
n e u t v r đ u j u z n a č e n j a i n d i v i d u a l n i h r ij e č i k o je t v o r e
s k u p o v e ; n e k e n a m r ije č i o t k r i v a j u s a m o s v o je š i r e p r i-
p a d n i š t v o o v o j ili o n o j s e m a n t i č k o j k a t e g o r i j i i n e d o ­
p u š t a j u n a m d a i h n a o p i s a n i n a č i n g r u p ir a m o .«
A li, k a k o ć e m o o d g o v o r i t i n a p o r u k e S v e m i r a c a a k o
ih i k a d u h v a t i m o ? U t r a g a n j u z a o d g o v o r o m n a t o p i t a ­
n je i m a ju g l a v n u u l o g u lo g ič a r i, m a t e m a t i č a r i i a s t r o n o ­
m i. N jih o v e s u g e s t i je m o ž e m o p o d i j e l i t i u d v ije s k u p in e .
J e d n a s k u p i n a p r e d l a ž e je z ik k o ji s e b a z i r a u p r v o m
r e d u n a m a t e m a t i c i ; d r u g a s e n a jv iš e o s l a n j a n a u p o t r e ­
b u s lik a .

278
 R a z u m ij e se , n i k o m e n e ć e p a s ti n a u m d a S v e m ir c i-
m a p o š a lj e p o r u k u n a e s p e r a n t u . T a j s e u m j e t n i je z ik i
p r e v i š e t e m e lj i n a p o s t o j e ć i m je z ic im a ; p r i p a d a t i p u
u m j e t n i h j e z i k a k o je n a z iv a m o » je z ic im a a p o s te r io r i«
( » n a k n a d n o s tv o r e n im « ) u p r a v o z b o g n j ih o v a b a z ir a n j a
n a v e ć z a t e č e n i m r a z v i je n i m je z ic im a . L o g ič k o - m a te m a -
t ič k i p r i s t u p p r o b l e m u s t v a r a n j a » i n t e r s t e l a m o g je z ik a «
b a z i r a s e n a s a s v im d r u g o m t i p u ili k a te g o r ij i u m j e t n i h
j e z i k a k o je n a z iv a m o » je z ic im a a p r io r i« ( » p r e t h o d n o
s tv o r e n im « ) : s v e s e i s k u s t v o n a j p r i j e lo g ič k i k a te g o r iz i ­
r a , a z a ti m s e n a t o m e iz g r a d i je z ik . P rv i u m j e t n i je z ic i
b i j a h u u p r a v o to g a tip a . S t v o r e n o j e p r i l i č n o m n o g o
t a k v i h s is t e m a . P r v i s u n a s t a l i n a p o č e t k u X V II s to lje ć a ,
k a d s e l a t i n s k i ( d o t a d j e d i n i u n i v e r z a l n i je z ik ) p r e s t a o
u p o tr e b lja v a ti u n a u č n im p u b lik a c ija m a i u d rž a v n im
i n s t i t u c i j a m a ( n a p r i m j e r u d i p lo m a c i ji ) . U j e d n o m p i ­
s m u š t o g a j e n a p i s a o 1629. D e s c a r t e s j e p r e d l o ž i o s tv a ­
r a n j e u m j e t n o g j e z i k a k o ji b i b i o n a m i j e n j e n is k lju č iv o
filo z o fiji i u k o j e m u b i j e d n o s t a v n i p o jm o v i b ili t a k o
s r o č e n i d a b i s e m o g li l a k o k o m b i n i r a t i i n jim a iz r a ž a ­
v a ti s lo ž e n i je p o jm o v e , s li č n o k a o š t o s e s lo v a s p a ja ju u
r ije č i. M a t e m a t i č a r L e ib n iz t a k o đ e r j e m a š t a o o s t v a r a ­
n j u t a k v a je z ik a ; n a d a o s e d a b i s e p o s t o j a n j e m f ilo z o f­
s k o g j e z i k a iz b je g le m n o g e f ilo z o f s k e p o t e š k o ć e i n e r a ­
z u m i je v a n j a š t o p r o iz l a z e is k l j u č i v o iz lin g v is tič k o - s e -
m a n t i č k e t e r m i n o l o š k e z b r k e k o ja v l a d a u filo z o fiji. N e ­
k o l i k o t a k v i h j e z i k a b i lo j e č a k s t v o r e n o . T v o r a c p r v o g a
b i o j e G e o r g e D a l g a m o ; b i s k u p W il k in s k o n s t r u i r a o je
d r u g i , p o s lu ž iv š i s e o d r e đ e n i m z n a k o v i m a i n e k a k v im
v i j u g a m a n a n j im a z a o z n a č i v a n je s t a n o v i t i h id e ja , p o j ­
m o v a i n j ih o v i h o d n o s a . N e k i s u o d t ih u m j e t n i h j e z i k a
b i li b l a g o r e č e n o b i z a r n i, n a p r i m j e r o n i u k o j im a s u s e
p o j m o v i o z n a č iv a li b r o je v i m a . T a k o s e u j e z i k u š t o g a j e
iz m is l io T i m e r io , » L ju b im v a s« p r e t v a r a l o u 1—8 0 —17.
N e k i u m j e t n i je z ic i, k a o s o lr e s o l, t e m e lj il i s u s e n a m u ­
z ič k i m n o t a m a , p a j e n a p r i m j e r d o - m i-s o l z n a č ilo
» B o g « , a s o l- m i- d o » S o to n a « . T v o r a c t o g j e z i k a n e k i
J e a n - F r a n ç o i s S u d r e , t v r d i o j e d a s e o n m o ž e p je v a t i ili
s v ir a ti , a a k o s e s e d a m n o t a z a m i je n i s a s e d a m b o j a —
m o ž e s e s lik a ti.
P o t k r a j X I X s to l j e ć a t a l i j a n s k i m a t e m a t i č a r G i u s e p p e
P e a n o p o k u š a o j e p r e t v o r i t i š t o v e ć i b r o j t e r m i n a k o ji
s u s e u p o t r e b l j a v a l i u lo g ic i i m a t e m a t i c i u —j e d n a d ž b e .
O n n ije iš a o za tim d a f o r m u lir a p r e d m e t m a te m a tič k e

279
 m is li —j e d n a d ž b e —j e r s e i o n a k o s v a m a t e m a t i k a s v o d i
n a j e d n a d ž b e . T o s u u r a d i l i d r u g i d a v n o p r ij e n je g a .
P e a n o j e h t i o f o r m u l i r a t i » g o v o r n i« t e k s t k o ji p r a t i j e d ­
n a d ž b e , t e k s t k o jim s e o n e o b ja š n ja v a ju . U t u s v r h u iz­
m is l io j e z n a k o v e z a »i«, »ili«, » n e« , » z n a č i« , » sv a k i« i za
r a z n e d r u g e lo g ič k e t e r m i n e k o ji s e iz r a ž a v a ju s a m o
v e r b a l n o . N a d a o s e d a ć e t im e o l a k š a t i n a u č n i n a č in
m iš l je n ja i u d r u g im , n e m a t e m a t i č k i m d i s c i p li n a m a ,
k a o š to j e m a t e m a t i k a u č i n i l a s v u g d je g d je s e b a r a t a
k v a n t i t e t a m a . ( P e a n o j e iz m is lio i p o j e d n o s t a v n j e n i o b ­
lik l a t i n s k o g i o p i s a o g a u p r e d a v a n j u o d r ž a n o m 1903.
u T o r i n u . P r e d a v a n j e je z a p o č e o n a g o to v o k l a s i č n o j Ia-
t i n š t i n i , a z a ti m je , k a k o b i o b j a s n i o k o je p o j e d n o s t a v ­
n je n je , u n o s i o ta p o j e d n o s t a v n j e n j a u t e k s t p r e d a v a n j a
i z a v r š i o g a n a s v o je m g o to v o b e z g r a m a t i č k o m »la tin o
s in e fle x io n e « .) P e a n o v e i d e je o s t v a r a n j u m a t e m a t i č k o g
j e z i k a p r i h v a t i l i s u A lf re d N o r t h W h i t e h e a d i B e r t r a n d
R u s s e ll (č ije j e r e v o l u c i o n a r n o d je lo P r in c ip ia M a th e m a -
tic a p o k a z a l o d a s u te m e lj i m a t e m a t i k e i l o g ik e i d e n t i č ­
n i). M a t e m a t i č k a lo g ik a , d i s c i p l i n a k o ja j e p r o iz i š l a iz
n j ih o v a d je la , i m a b o g a t v o k a b u l a r s i n t a k t i č k i h t e r m i n a
p o m o ć u k o j ih s e iz r a ž a v a ju o d n o s i p o j m o v a i id e ja .
K a o k o s t u r i n t e r s t e l a m o g j e z i k a z a s n o v a n o g n a lo g ic i
s lu ž i la b i s i n t a k s a , a n j e g o v o m e s o č in i o b i v o k a b u l a r
k o ji j e d j e l o d r a H a n s a F r e u d e n t h a l a , p r o f e s o r a m a t e ­
m a t i k e n a S v e u č il iš t u U t r e c h t a u N iz o z e m s k o j. T r e b a
n a p o m e n u t i d a j e F r e u d e n t h a l i z r a d io ta j v o k a b u l a r
v iš e k a o p o k u š a j d a s e s tv o r i lo g ič k i je z ik n e g o k a o r e ­
z u l t a t o z b il jn a z a m i š lj a n j a o t o m e k a k a v b i t r e b a l o d a
b u d e » i n t e r s t e l a r n i je z ik « ( ia k o m u je , d o d u š e , d a o n a ­
z iv U n co s, lin g u a c o s m ic a —k o z m i č k i je z ik ) . G la s o v e to g a
je z i k a , n j e g o v e z v u k o v e , t v o r e r a d i o s i g n a l i r a z l ič i ti h t r a ­
j a n j a i f r e k v e n c ij a ; o z n a k e z a o d v a ja n j e r ije č i i i n t e r ­
p u n k c i j s k i z n a k o v i d o b i v a j u s e s t a n k a m a r a z l ič i ta t r a j a ­
n ja . F r e u d e n t h a l n ije n a z n a č i o k o ji ć e r a d i o s i g n a l z a ­
m je n ji v a ti k o j u r ije č , a li t o z a p r a v o n ije v a ž n o i m o ž e se
s l o b o d n o p r e p u s t i t i t e h n i č a r i m a . U š t a m p a n o j v e rz iji
F r e u d e n t h a l j e m n o g e r ij e č i p r e d s t a v i o k r a t i c a m a l a t i n ­
s k i h r ije č i s j e d n a k i m ili s l i č n i m z n a č e n j e m . T a k o »inq«
o č i t o p o t j e č e o d l a t i n s k o g in q u ir e r e ( p it a ti ) i u p o t r e b l j a ­
v a s e k a d g o d n e k i s ig n a l i m a u p i t n o z n a č e n je .
R a z u m ij e s e d a ć e m o S v e m ir c e m o r a t i n a j p r i j e n a u č i ­
ti l in c o s u i t e k s e o n d a n jim e p o s lu ž i ti k a o m e d i j e m k o ­
m u n i c i r a n j a s n jim a . F r e u d e n t h a l p r e d l a ž e d a s e u č e n je

280
 o b a v lj a e m i t i r a n j e m f r a z a s a z n a č e n j i m a k o ja s e s a m a
o d s e b e n a m e ć u , p a d a s e t e f r a z e p o n a v lj a ju s v e d o k
S v e m ir c i n e p o g o d e n j ih o v o z n a č e n je .
M o g lo b i s e z a p o č e t i t a k o d a s e p o š a lj e s e r i ja p o r u k a
p o m o ć u k o j ih b i s m o S v e m i r c e n a u č il i k o ji s u u lin c o s u
t e r m i n i z a » p lu s « i » je d n a k o « . Z a to b i p r v a p o r u k a m o g ­
la, u z m i m o , g la s iti (s t im d a j e s v a k i b lip k r a t a k z v u č n i
i m p u l s , a b lo p d u g i z v u č n i i m p u l s , d o k b i n a p r i m j e r tv it
b i o v r l o d u g i im p u ls ) : b lip b lip b lip b lip b lo p b lip b lip tv it
b lip b lip b lip b lip b lip b lip . P o š t o b i t a p o r u k a b i la p o s l a ­
n a n e k o l i k o p u t a , e m i t i r a l a b i s e n a r e d n a p o r u k a : b lip
b lip b lo p b lip t v it b lip b lip b lip . P r ije ili k a s n ij e S v e m ir c i
b i s h v a ti li d a s v a k i b lip z n a č i » je d a n « , d a b lo p z n a č i
» p lu s « , d a tv it z n a č i » je d n a k o « . ( Z a to b i p r v a p o r u k a
z n a č i l a » č e tir i p l u s d v a j e d n a k o š e s t« , d o k b i d r u g a z n a ­
č ila : » d v a p l u s j e d a n j e d n a k o tri« .) P o s lije t o g a m o g la b i
s e p o s l a t i p o r u k a k o ja b i g la s ila : b lip b lip b lip b la p b lip
tv it b lip b lip . {B lap, n o v i z n a k , z n a č io b i » m in u s « .) T a b i
p o r u k a z n a č ila : » tri m i n u s d v a j e d n a k o j e d a n « . T a k o b i
s e iz g r a d io k o m p l e t a n m a t e m a t i č k i V o k a b u la r.
Z a t im b i s e u v e o p o j a m v r e m e n a . T o b i s e , u z m im o ,
p o s tig lo ta k o d a b i se p o s la o z n a k u tra ja n ju o d s e d a m
s e k u n d i , z a tim r ije č n a l in c o s u k o ja b i z n a č i la » s e k u n ­
d a « , i o n d a s e d a m z n a k o v a z a » je d a n « ( b lip ). A k o b i s e
ta j o b r a z a c p o n a v l j a o s a z n a k o v i m a r a z l ič i ta t r a j a n j a u
s e k u n d a m a , S v e m ir c i b i d o k u č i l i d a j e t r a j a n j e t a k v a
z n a k a u r a z m j e r u s b r o j e m k o ji d o la z i iz a z n a k a — p a b i
ta k o u tv rd ili tra ja n je s e k u n d e k a o o s n o v n e je d in ic e za
m j e r e n j e v r e m e n a n a Z e m lji.
L j u d s k o p o n a š a n j e m o g lo b i s e p r i k a z a t i p o m o ć u
n e k e v r s t e » r a d io - s k e č e v a « n a lin c o s u . U v e o b i s e k a k a v
n o v i s ig n a l n a k o n k o je g a b i s li j e d i la n e k a n e p o t p u n a ,
n e d o v r š e n a t v r d n j a n a lin c o s u , r e c i m o » š e s t p l u s č e t i r i
j e d n a k o . . . « Z a t im b i s e e m i t i r a o j o š j e d a n n o v i s ig n a l
p o s l i j e k o j e g a b i d o š l a lin c o s r ij e č z a » d e s e t« (u t o m
č a s u n e p o z n a t a S v e m ir c im a ) . T a d v a n o v a s ig n a l a p o s li ­
j e t o g a b i j e d a n d r u g o m p o s ta v l ja l i p i t a n j a o r a z n i m
m a t e m a t i č k i m p r o b l e m i m a — j e d i n o j t e m i o k o jo j ć e
m o ć i d i s k u t i r a t i p o č e t n i c i u u č e n j u lin c o s a . U t im r a z ­
g o v o r i m a ti b i n o v i s ig n a l i u p o t r e b l j a v a l i lin c o s k e t e r m i ­
n e z a » k a ž e « , » to č n o « , » p o g r e š n o « , » tk o « , » m o ž e « i t a k o
d a lje . S v e m i r c i b i s i g u r n o n a k o n n e k o g v r e m e n a d o k u ­
č ili d a s u o n a d v a n o v a s ig n a l a - z n a k a z a p r a v o » im e n a «
d v a ju r a z u m n i h b i ć a k o j a r a z g o v a r a j u o m a t e m a t i c i .

281
 (Z a to b i p r v u f ra z u s h v a tili k a o : P rv o biće: š e s t p l u s č e tir i
j e d n a k o ? D r u g o b ić e : D e se t.) P o s lije b i t a d v a b i ć a m o g la
u t v r d i t i is ti d o g a đ a j u r a z l ič i to v r i j e m e — d a k l e n a r a z ­
lič it i m m je s ti m a . T a j n o v i p o j a m ( m je s to , lo k a c ija ) d o ­
v e o b i d o d e f i n i r a n j a u d a lj e n o s ti , g ib a n ja , m a s e — i t a k o
b i s e o t v o r u o č it a v o p o d r u č j e m e h a n i k e . P o m o ć u u n i ­
v e r z a l n i h k o n s t a n t i ( k a o š t o s u b r z i n a s v je t lo s t i ili v a ln a
d u ž i n a r a c ^ o e m i s ij a n e u t r a l n o g v o d i k a ) m o g le b i s e (u
k o m b i n a c i j i s a s e k u n d o m z a k o j u b i s e o b j a s n i l o d a je
o s n o v n a j e d i r l ^ a z a m j e r e n j e v r e m e n a n a Z e m lji) S v e-
m i r c i m a p r o t i n a č it i o s n o v n e j e d i n i c e z a m j e r e n j e d u ­
ž in e . T o b i o m o g u ć i lo d a im s e z a ti m e m i t i r a j u p o d a c i
0 v a n jš t in i s a m i h s t a n o v n i k a Z e m lje , r a z n i p o d a c i o
Z e m lji, o S u n č e v u s i s t e m u i t a k o d a lje ; o d a t l e b i s e p r o ­
d r l o n a d r u g a p o d r u č j a k a o š t o s u g e o g r a f ija , a n a t o m i j a
1 f iz io lo g ija , a to b i o t v o r i l o p u t u j e d n o j o š v a ž n ije p o d ­
r u č j e — u p o d r u č j e l ju d s k o g p o n a š a n j a ( n a č i n a ž iv o ta
itd .).
F r e u d e n t h a l o v p l a n s to ji n a s o l i d n i m t e m e l j i m a i d e ­
t a l jn o j e r a z r a đ e n u n je g o v o j k n jiz i L in c o s : D e s ig n o f a
L a n g u a g e fo r C o s m ic I n te r c o u r s e (L in c o s : S h e m a je z ik a
z a k o z m i č k o k o m u n i c i r a n j e ) , k o j a j e p o b u d i l a v e lik o z a ­
n i m a n je , a li j e p o t a k n u l a i n e k e z a n im ljiv e k r i t i č k e p r i ­
g o v o re . J e d a n m a te m a tič a r z a p ita o je F r e u d e n th a la za­
š to j e t a k o s i g u r a n d a S v e m ir c i r e z o n i r a j u k a o m i, d a
i m a ju n a m a j e d n a k e m i s a o n e p r o c e s e . M o ž d a j e n j i h o ­
v a m a te m a tik a d ru k č ija o d n a še . M o ž d a ć e p o k u š a ti d a
p r o n a đ u n e k a k a v s u v is li o b r a z a c u s a m o m p o s e b i z a ­
p r a v o b e s m i s l e n o m v a r i r a n j u b r o j a z n a k o v a b lip u p o ­
t r i j e b l j e n i h u le k c iji k o j o m ć e m o im p o k u š a t i p r o t u m a ­
č iti z n a k b lo p , u m j e s t o d a s e k o n c e n t r i r a j u n a ta j u v ije k
is ti i n e p r o m j e n l j i v z n a k z a » p lu s « i p o k u š a j u d o k u č i t i
n je g o v o z n a č e n je . F r e u d e n t h a l j e o d g o v o r io : » Ja p o l a ­
z im o d p r e t p o s t a v k e d a s u S v e m ir c i m e n t a l n o s lič n i lju ­
d i m a . J e r , a k o t o n is u , n e v id im k a k o b i s m o s n j im a
m o g li k o m u n ic ir a ti .« R e k a o j e t a k o đ e r d a k a o p r e d u v ­
j e t z a k o m u n i c i r a n j e u z im a z a j e d n i č k o p o s je d o v a n j e
m a t e m a t i č k o g z n a n ja , i t o u p r a v o o n o g a t i p a m a t e m a ­
t i k e k o ji p o z n a j e m o m i, lju d i, t o j e s t j e d i n o g t i p a m a t e ­
m a t i k e š t o g a m i m o ž e m o z a m is liti. O d g o v o r i o j e i n a
k o n k r e t a n p r i g o v o r u v e z i s a z n a k o m » p lu s « i » je d n a ­
k o « : »Ti s e t e r m i n i u lin c o s u t a k o r a z l i k u j u o d d r u g i h
s ig n a la d a n e m o ž e d o ć i d o z a b u n e . J a s a m a p s o lu tn o
s i g u r a n d a b i s v a k i k i n e s k i s e lja k , k o ji n e m a p o j m a o

282
e n g l e s k o m je z ik u , s h v a tio , a k o b i s m o m u d a li d o b r e
p r i m j e r e , š t o z n a č e e n g le s k e r ije č i z a ’p l u s ’ i 'm in u s '.«
L a n c e l o t H o g b e n , e n g le s k i m a t e m a t i č a r , č la n K r a ­
lje v s k o g d r u š t v a (R o y a l S o c ie ty ), p i s a c n e k o l i k o o d l i č n i h
k n jig a s p o d r u č j a p o p u l a r i z i r a n j a m a t e m a t i k e , i u j e d n o
iz u m it e lj j e d n o g a » i n t e r s t e l a r n o g je z ik a « , s lo ž io s e s a
s v im f a z a m a F r e u d e n t h a l o v a p r o j e k t a d o fa z e o b j a š n j a ­
v a n ja z n a k o v a z a n a š e j e d i n i c e z a m j e r e n j e v r e m e n a ( s e ­
k u n d a , g o d i n a ) — u k l ju č u ju ć i i t u fa z u . A li s d a ljn jim s e
f a z a m a n ije s lo ž io . S m a t r a o j e (a m n o g i s u s e u č e n ja c i
u t o m e s n jim s lo ž ili) d a b i u faz i p o s lije t e m o r a l o d o ć i
n a r e d u s p o s t a v l j a n j e z a je d n ič k o g o k v i r a f a k a t a k o ji b i
s e z a s n iv a o n a n e k i m z a je d n ič k i m i s k u s t v e n i m s p o z n a ­
ja m a - a tu k a o te m a tik a d o la z e u o b z ir s a m o a s tr o ­
n o m s k e p o ja v e . » M is lim d a b i a p s o l u t n o p o s lj e d n ja t e ­
m a t i k a o k o jo j b i s e m o g lo p o s ti ć i s t a n o v i t o r a z u m ij e ­
v a n je b i la t e m a t i k a l ju d s k i h p o s t u p a k a i p o n a š a n j a o p ­
ć e n it o , a p o j m a e g o p o s e b n o « , p i š e H o g b e n u r a s p r a v i
C o s m ic a l L a n g u a g e ( K o z m ič k i je z ik ), o b j a v lje n o j u č a s o ­
p i s u N a tu r e . O n i s t o t a k o s m a t r a d a z a p r a v o n e b i s m o
d o b i li n i š t a a k o b i s m o p r e t v a r a l i s v o je p o r u k e u lin c o -
s k u l o g is t ič k u f o r m u ; s m a t r a d a je z a d o b a r k o z m ič k i j e ­
z ik s a s v im d o v o l j n o a k o » n je g o v i t e r m i n i i k o n s t r u k c i j e
b u d u u s k l a đ e n i s a s t r o g i m s e m a n t i č k i m z a k o n im a « .
Č in i s e d a H o g b e n n ije s h v a t i o k a k o j e u p r a v o p o s ti z a ­
n je t o g a g l a v n a s v r h a s i s t e m a lin c o s a .
K o z m ič k i je z ik š to g a j e H o g b e n iz m is lio z o v e s e astro-
g lossa. T e m e lji s e n a n e k i m j e d n a k i m b a z ič n im p r i n ­
c i p i m a k a o lin c o s , a li s e z a r a z l ik u o d n je g a n e d o i m a
k a o d a j e lo g ič k i s o l i d n o s t r u k t u r i r a n , p a z a to n i d a im a
j e d n a k u m o ć k o m u n i c i r a n j a . H o g b e n j e a s tr o g lo s s u iz­
m is l io n a i n ic ija tiv u B r i t a n s k o g a i n t e r p l a n e t a m o g
d r u š t v a (B r itis h I n te r p la n e ta r y S o c ie ty ) n a p o č e t k u p e d e ­
s e t i h g o d i n a , p r i j e n e g o š t o je u n a u č n i m k r u g o v im a s a ­
z r e l o z a n i m a n j e z a k o n t a k t s d r u g i m s v je to v im a . Z a p r a ­
v o j e a s tr o g lo s s a b i l a p r v o b i t n o z a m i š l j e n a k a o s is t e m
k o m u n i c i r a n j a s M a r s o m p o m o ć u b l j e s k o v a s v je tlo s ti,
a li j e H o g b e n o d m a h o b j a s n i o d a s e o n a m o ž e p r i m i j e ­
n i ti i z a k o m u n i c i r a n j e s b i lo k o j o m d r u g o m p l a n e t o m
i d a u m j e s t o s v je t lo s n i h s i g n a l a m o g u j e d n a k o e f ik a s n o
p o s lu ž i ti r a d io - s ig n a li.
K a o F r e u d e n t h a l o v a , i H o g b e n o v a m e t o d a z a p o č in je
u č e n j e m e l e m e n t a r n i h s ig n a l a z a » p lu s « i » je d n a k o « , a li
j e p o s t u p a k d r u k č i j i, j e r H o g b e n p r e d l a ž e d a s e s a m o

283
v r i j e m e » n a s ta v e « p o v e ž e s a s t a n o v i t i m a s t r o n o m s k i m
p o ja v a m a . U zevši k a o o s n o v n u t o č k u M a r s i n e k u a s t r o ­
n o m s k u p o j a v u k o ja s e o d a t l e m o ž e v id je ti, H o g b e n
j e k a o t a k v u a s t r o n o m s k u p o ja v u i z a b r a o p o m r č i n u
M je s e c a . S a m p o s t u p a k s a s to ji s e u t o m e d a s e n b l je s ­
k o v a š a lje u n v r e m e n s k i m i n t e r v a l i m a s v e d o t r e n u t k a
k a d n a s t u p i p o m r č i n a ( v iđ e n a s M a r s a ) , a z a tim s e š a lje
n-1 b l je s k o v a u n-1 v r e m e n s k i m r a z m a c i m a . T o p r a k t i č k i
z n a č i d a b i e m i t i r a n j e s ig n a la z a p o č e l o 9 m i n u t a p r ij e
p o č e t k a p o m r č i n e , t a k o d a b i s e p o s l a l o 9 b lje s k o v a , z a ­
t i m b i s e 8 m i n u t a p r ije p o m r č i n e e m i t i r a l o 8 b lje s k o v a ,
7 m in u ta p rije n a s tu p a p o m rč in e 7 b lje s k o v a i ta k o d a ­
lje (n = 9). O d t r e n u t k a k a d b i n a s t u p i l a p o m r č i n a , ili
k a d b i p r e s t a l a , s m a n jiv a li b i s e i b r o j z n a k o v a i v r e ­
m e n s k i i n t e r v a l i (s v a k i p u t z a 1, tj. n -1). O p a s n o s t d a
M a r s o v c i t o s h v a te k a o o b i č n u a s t r o n o m s k u le k c iju
m o g la b i se o tk lo n iti ta k o d a se b r o jk e e m itir a ju k a o
» t r i j a n g u l a r n i f a k to r i« . (T o z n a č i d a b i s e e m i t i r a l a 1 + 2
b l je s k a u m j e s t o 3 b lje s k a , 1 + 2 + 3 b l je s k a u m j e s t o 6
b l je s k o v a , 1 + 2 + 3 + 4 b l je s k a u m j e s t o 10 b lje s k o v a .)
H o g b e n j e iz n io j o š j e d n u id e ju . A k o s u M a r s o v c i n a v i­
s o k o m s t u p n j u c iv iliz a c ije (a t o j e p r e t p o s t a v k a z a n ji­
h o v u s p o s o b n o s t d a h v a ta j u t a k v e s ig n a le ) , m o ž e m o ,
n a ra v n o , p r e tp o s ta v iti i d a su s p o s o b n i h v a ta ti e le k tr o ­
m a g n e t s k u e n e r g iju , p a p r e m a t o m e d a s u o t k r i l i s p e k -
t r o g r a f i j u i d a d a k l e m o g u i d e n t i f i c i r a t i u s v o jim s p e k -
t r o g r a m i m a o n e a p s o r p c i o n e lin ije k o je o d g o v a r a j u p o ­
j a s u e l e k t r o m a g n e t s k o g s p e k t r a š to g a t v o r e z r a č e n ja
v id ljiv a lju d i m a . »T o o t v a r a m o g u ć n o s t d a s e p o j a m
b r o ja i tra ja n ja p o v e ž u s k o n c e p to m m a te rije u n e k o li­
k o n j e z i n ih e l e m e n t a r n i h o b lik a « , o b j a s n i o je .
D a n a u č i M a r s o v c e p o j m u n e g a c ije , H o g b e n o v s e p o ­
s t u p a k s lu ž i s a s v im n o v im (tj. d o to g a č a s a n e p o z n a t i m
i n e u p o t r i j e b l j e n i m ) z n a k o m . P o š t o b i s e p o s la o ta j
z n a k , e m itira la b i se n e k a p r e th o d n o n a u č e n a p o ru k a ,
a li s j e d n o m ili d v ije g r e š k e , a z a ti m b i s e t a is ta p o r u k a
p o n o v i la , a li b e z g r e š k e . T a b i s e l e k c ija p o n o v i l a n e k o ­
lik o p u t a , p a b i M a r s o v c i s h v a tili d a o n a j z n a k i s p r e d
v a r i j a n t e s g r e š k a m a z n a č i » n ije t o č n o , n e v r ije d i o n o
š t o s lije d i« . P o s lije to g a m o g a o b i s e ta j z n a k u p o t r e b ­
lja v a ti k a o z n a k n e g a c ije s v u g d je g d je b i t r e b a l o . S l ič n o
b i M a r s o v c i n a u č il i z n a č e n j e u p i t n i k a , o d n o s n o z n a č e ­
n je z n a k a z a » što « . Z a tim b i d o š li n a r e d z n a k o v i z a
» d a « i » n e « , a n a k o n to g a , d o b r o s m i š l j e n o m i g r o m p i­

284
t a n j a i o d g o v o r a ( š to b i s e p o s ti g l o p o m o ć u n e k o li k o
o d a š il ja č a , a li t a k o d a M a r s o v c i m o g u u s t a n o v i t i k a k o
n jih o v i s ig n a li d o l a z e s r a z l ič i ti h m je s ta ) , u t v r d i l o b i se
z n a č e n j e s ig n a l a z a »m i« i » o n i« . T a d a b i s e m o g lo p r i ­
j e ć i n a v iš e r a z i n e k o m u n i c i r a n j a .
P rv i je z ik z a k o z m i č k e r a z g o v o r e b i o j e k o m b i n a c i j a
m a t e m a t i č k o g i f ig u r a ti v n o g ( p ik t o r i ja l n o g ) p r i s t u p a ,
a li s e v iš e o s l a n j a o n a m a t e m a t i k u . I z m is lio g a j e 1896,
p o s li j e j e d n o g v e li k o g p r ib l iž a v a n ja M a r s a Z e m lji, s ir
F r a n c i s G a lto n , o s n iv a č e u g e n i k e i j e d a n o d p r v i h z a g o ­
v o r n ik a p r im je n e d a k tilo s k o p ije u k rim in a lis tic i. K a k o
u t o v r i j e m e j o š n ije b ilo r a d ija , G a l to n j e z a m is lio d a
M a r s o v c i p o k u š a v a j u s t u p i t i u v e z u s a Z e m ljo m p o m o ­
ć u d i v o v s k o g s i s t e m a h e lio g r a f a ,* k o ji j e t a k o k o n s t r u i ­
r a n d a s v a n je g o v a o g l e d a l a u i s t o v r ij e m e r e f l e k t ir a ju ,
u b l je s k o v im a , s v je t lo s t S u n c a p r e m a Z e m lji. M a r s o v c i
u p o t r e b l j a v a j u t r i v r s t e ( tip a ) s ig n a l a — » to č k u « u t r a j a ­
n ju o d 1 1 / 4 s e k u n d e , » p o v la k u « u t r a j a n j u o d 2 1 /2 s e ­
k u n d e i » c rtu « u t r a j a n j u o d 5 s e k u n d a . G a l to n j e z a m i ­
s lio d a s u r a z n i m k o m b i n a c i j a m a t i h z n a k o v a M a r s o v c i
s tv o r i li s i s t e m b r o j e n j a k o j e m u j e b a z a 8; o n j e t a k a v ili
z a to ( s p e k u l i r a o j e G a l to n ) š to s e r a s p o l a ž e s a s a m o t r i
z n a k a (8 = 2 3) ili z a to š t o s u M a r s o v c i v r lo i n t e l i g e n t n a
b ić a , a li i m a ju a n a t o m i j u m r a v a , p a b r o j e d o o s a m s a
s v o jih š e s t u d o v a ( n o g u ) i d v a t ic a la . N a p o č e t k u te č a ja
o d r ž a n o g Z e m lj a n i m a , M a r s o v c i d a j u t e m e l j n u p o d u k u
o z b ra ja n ju , o d u z im a n ju i d ru g im a r itm e tič k im o p e r a ­
c i j a m a ( s lu ž e ć i s e t i m z n a k o v im a ) , a z a ti m p r e l a z e n a
e m i t i r a n j e b r o j e v a p o m o ć u k o jih n a z n a č u j u s r e d n j u
u d a l j e n o s t p e t g l a v n i h p l a n e t a o d S u n c a , n j ih o v e p o ­
l u m j e r e i t r a j a n j e n j i h o v i h r o ta c ij a . T u n ije r ij e č o a p s o ­
l u t n i m v e li č in a m a , n e g o o n j ih o v u o d n o s u p r e m a Z e m -
ljin im v e li č in a m a , k o je s u u z e t e k a o 100. ( U d a lje n o s t
Z e m lje o d S u n c a = 100, Z e m ljin r a d i j u s = 100, t r a j a n j e
Z e m lj in e r o t a c i j e = 100.)
P o s lije t o g a M a r s o v c i š a lju s ig n a l e p o m o ć u k o jih d e ­
f i n i r a j u L u d o l p h o v b r o j ( tt) a z a tim , n a r a v n o , s ig n a l k o ji
g a o z n a č u j e . P o m o ć u t o g a c r t a j u p o l i g o n s a 2 4 s t r a n ic e .
O z n a č u ju s v a k u s t r a n i c u p o s e b n i m z n a k o m , a o n d a ,
e m i t i r a j u ć i z n a k o v e ž e lj e n i h s t r a n i c a , u p o t r e b l j a v a j u ta j
p o lig o n za e m itir a n je c rte ž a . P rv i c rte ž š to g a ta k o e m i­
t i r a j u j e c r t e ž S a t u m a . ( Š a lju s a m o j e d n u p o l o v ic u c r te -
* U r e đ a j z a s i g n a li z ir a n j e p o m o ć u b lj e s k o v a s v j e tl o s ti . A k o s e
u p o t r i j e b e o g le d a l a , r e f l e k t i r a S u n č e v u s v je tlo s t. - P r e v .

285
ža; d r u g a p o l o v ic a n ije n u ž n a j e r j e t a p l a n e t a , n a r a v n o ,
s i m e t r i č n a .) Z a s la n je t o g a c r t e ž a e m i t i r a j u 105 » s e g m e ­
n a ta « . ( N a p o m i n j e m o d a s u p r i j e t o g a p o m o ć u k o n c e n ­
t r i č n i h k r u ž n i c a p o d ije lili u n u t r a š n j o s t p o l i g o n a n a v e ­
lik b r o j p o lja i d a s u t a k o z a p r a v o d o b i l i k r i p t o l o š k u r e ­
š e t k u k o j a i m a o b l ik p o lig o n a .) S lije d i c r t e ž o b r i s a S je ­
v e r n e A m e r i k e p o m o ć u e m i t i r a n j a 88 s e g m e n a t a ( o d
k o jih s u n e k i f r a k c i o n i r a n i z b o g u d u b i n a u o b a l a m a
S j e v e r n e A m e r ik e ) . Z a c r t e ž J u ž n e A m e r ik e , e m i t i r a n
n a k o n to g a , d o v o l jn a s u 52 s e g m e n t a . E m i t i r a n j e c r t e ž a
n a s t a v l j a s e iz n o ć i u n o ć i p o s li j e n e k o g v r e m e n a M a r-
so v c i p re la z e n a e m itira n je ra z lič itih d o m a ć ih i s o c io ­
l o š k i h c r t e ž a . G a l to n j e t v r d i o d a k o m u n i c i r a n j e p r e s t a ­
je te k k a d se p la n e te ta k o u d a lje j e d n a o d d r u g e d a se
b lje s k o v i M a r s o v i h h e li o g r a f a v iš e n e m o g u v id je ti s a
Z e m lje .
G a l to n j e s v o j n a p i s z a č in io s n e š t o m a l o h u m o r a , a
s v a k a k o m u v a lja p r iz n a ti d a j e p i o n i r n a j e d n o m s a ­
s v im n o v o m p o d r u č j u k o m u n i c i r a n j a . A li i n je g o v i
H o g b e n o v p l a n i m a ju j e d a n v e lik i n e d o s t a t a k : o n i d o l a ­
z e u o b z i r s a m o k a d j e r ije č o k o m u n i c i r a n j u s n e k o m
p l a n e t o m k o j a n a m j e t a k o b liz u d a s e s n je m o g u v i­
d j e t i n e k i f e n o m e n i š to s e v id e i s a Z e m lje , p a s e o n d a
n j im a o p e r i r a : p o m r č i n e M je s e c a k o d H o g b e n o v e a stro -
g lo sse , o b i l j e ž j a Z e m lj in e g e o g r a f i j e u G a l t o n o v u » je z i­
k u M a r s o v a c a « ( M a r tia n s p r a c h e k a k o g a j e n e t k o p o ­
m a l o i r o n i č n o n a z v a o ) . Z a h v a lju ju ć i t o m e ti s is t e m i
l a k o r je š a v a j u z a p r a v o n a jte ž i p r o b l e m k o z m i č k i h je z i­
k a k o ji s e t e m e lj i n a m a t e m a t i c i — tj. p r o b l e m s k o k a s
p o j m o v n o g n a fiz ič k o (s p o j m a n a o n o š to p o j a m o z n a č u ­
je ), s id e ja n a s tv a r i. U lin c o s u , k o ji j e s t r o g o lo g ič n iji o d
o s ta l ih k o z m ič k ih je z ik a , ta j j e p r ije la z n a js la b ija to č k a .
N a s u p r o t to m e u p ra v o je k o n k r e tn o s t g la v n a p r e d ­
n o s t i s n a g a p i k to r ij a ln i h , f i g u r a t i v n i h s i s t e m a — t a k v i h
k o ji s e t e m e l j e n a e m i t i r a n j u s lik a . P r v i j e n a t a k v u i d e ­
j u d o š a o i iz lo ž io j e p r o n i c a v i p o z n a v a l a c a s t r o n a u t i k e
i p i s a c n a u č n o - f a n t a s t i č n e b e l e t r i s t i k e A r t h u r C. C la r k e ,
a n e m a s u m n j e d a g a j e i n s p i r i r a l a te le v iz ija . J e d n a k o
k a o l o g i č k o - g r a m a t ič k i p r i s t u p , t a k o i p i k t o r i j a l n i p o t j e ­
č e z a p r a v o iz p r e t k o z m i č k o g r a z d o b l j a č o v je k o v e p o v i ­
j e s t i i a k t i v n o s t i , r a z d o b l j a k o je j e p r e t h o d i l o o s v a ja n j u
s v e m ira .
P i s m o je , t o d o b r o z n a m o , z a p o č e l o s l i k a m a , c r t e ž i ­
m a . K in e z i s e s lu ž e p i s m o m u k o j e m u s u z n a k o v i fo r-

286
m a l iz i r a n i c rte ž i; t o p i s m o m o g u r a z u m j e t i i č it a ti svi
K in e z i b e z r a z lik e , ia k o g o v o r e r a z l ič i ti m je z i c i m a k o ji
s e t a k o s il n o r a z l ik u j u d a s u m e đ u s o b n o p o t p u n o n e r a ­
z u m ljiv i. Z a p r a v o s e tu u b i ti p r i m j e n j u j e is ti p r i n c i p
k a o k a d n a b o č ic e s o t r o v o m ili o p a s n i m m e d i k a m e n ­
t i m a ili k e m i k a l i j a m a l ij e p i m o e t i k e t u s m r t v a č k o m g la ­
v o m : t a e t i k e t a s ig n a liz ir a » o tro v « s v a k o m č o v je k u b io
o n A m e r i k a n a c , F r a n c u z ili N ije m a c . D a n a s p o s to ji
m n o š t v o z n a k o v a k o je r a z u m ij e s v a tk o , b e z o b z i r a n a to
k o ji je z ik p o z n a je , i o n i o m o g u ć u j u k o m u n i c i r a n j e lju ­
d i m a š to g o v o r e r a z l ič i ti m je z ic im a . T o s u , n a p r im je r ,
p r o m e t n i z n a k o v i, k e m i js k e f o r m u le , m u z i č k e n o te ,
a r a p s k i b r o je v i . . .
P r v i p o k u š a j i d a s ig n a l iz i r a m o č o v je k o v u n a z o č n o s t
n a Z e m lji i n t e l i g e n t n i m b i ć i m a n e k e d r u g e p l a n e t e (u
k o n k r e t n o m s lu č a j u M a r s a ) t e m e lj il i s u s e n a g e o m e ­
t r i js k i m c r t e ž i m a . V e lik i n j e m a č k i m a t e m a t i č a r K a r l
F r i e d r i c h G a u s s (1 7 7 7 —1855) p r e d l o ž i o j e d a s e u S i b ir u
z a s a d e g o l e m e š u m e , i t o t a k o d a s e p o m o ć u n jih d o b i je
g i g a n t s k i p r a v o k u t n i t r o k u t , č ija b i s e u n u t r a š n j o s t z a ­
s a d i l a p š e n i c o m k a k o b i o n b i o š to u o č ljiv iji. M a r s o v im
b i a s t r o n o m i m a u p r a v o g e o m e t r i č n o s t t o g a d iv o v s k o g
c rte ž a p o k a z a la d a je u m je tn o s tv o re n . D a p o r u k a b u d e
d o k r a ja ja s n a , G a u s s je p re d lo ž io d a se n a č in i jo š v eći
g e o m e t r i j s k i lik , i t o t a k o d a s e iz n a d s t r a n i c a to g a t r o ­
k u t a n a c r t a j u k v a d r a t i k o j im a b i s t r a n i c e o d g o v a r a l e
s t r a n i c a m a t r o k u t a — t o je s t, d a s e e m i t i r a P i ta g o r in p o ­
u č a k . K r a tk o v r ije m e p o s lije G a u s s a ja v io s e b e č k i a s t r o ­
n o m J o s e f J o h a n n v o n L i tt r o w s p r i j e d l o g o m d a s e u
S a h a r i i s k o p a j u j a r c i k o ji b i t v o r i li g e o m e t r i j s k e lik o v e ,
a b ili b i d u g a č k i n e k o l i k o d e s e t a k a k i l o m e t a r a . U t e bi
s e k a n a l e p u s t i l a v o d a , a n o ć u b i s e n a n j u iz lio p e tr o l e j
i z a p a lio , p a b i t a k o n a s t a l i g o l e m i g o r u ć i g e o m e t r i js k i
lik o v i. F r a n c u z C h a r le s C r o s iz n io j e id e ju d a s e p o m o ­
ć u d i v o v s k o g o g l e d a l a r e f l e k t i r a S u n č e v a s v je tlo s t p r e ­
m a M a rsu .
S v e b i t e z a m is li, d a s u b ile r e a l iz i r a n e , m o g le u n a j­
b o l je m s l u č a j u j a v i ti d a n a Z e m lji p o s t o j e r a z u m n a b ić a .
T o s i r o m a š t v o p o r u k e s a m o j e j e d a n n jih o v n e d o s t a t a k .
D r u g i j e n e d o s t a t a k u t o m e d a o n e o v is e o v iz u e ln o m
k o n t a k t u , a t a k a v k o n t a k t n e d o la z i u o b z i r u i n te r s t e -
l a r n o m k o m u n i c i r a n j u , j e r j e n a p r o s t o n e o s tv a r iv . T o
i p a k n e z n a č i d a s e p o m o ć u c r t e ž a n e b i m o g lo k o m u ­
n i c i r a t i i n a i n t e r s t e l a m i m r a z d a l j i n a m a . N a im e , s lik e

287
s e m o g u e m itir a ti p o m o ć u r a d ija o d n o s n o r a d io s ig n a la .
P r e d lo ž e n e s u d v ije o s n o v n e s h e m e , d v a p la n a k a k o d a
s e t o p o s t ig n e . O b a s e t e m e lj e n a p r e tp o s t a v c i d a ć e p r i­
m a o c i p o r u k a , k o je bi s e e m it ir a le u o b lik u d u g ih j e d ­
n o d im e n z io n a ln ih s e k v e n c ija im p u ls a , b iti d o v o ljn o p a ­
m e t n i d a te s e k v e n c ij e ta k o d e k r ip tir a ju d a s ig n a le
» p r e r a s p o r e d e « u d v o d im e n z io n a ln u s lik u . J e d a n s e s is ­
t e m z a s n iv a n a s p e c ija ln im ( p r o s t o r n im ) o d n o s im a
m e đ u s ig n a lim a ; d r u g i n a n jih o v im t e m p o r a ln im (v r e ­
m e n s k im ) o d n o s im a .
K r a tk o v r ije m e p o s lije k o n f e r e n c ij e u G r e e n B a n k u
(1 9 6 1 ) n a k ojoj s e r a sp r a v lja lo o p r o b le m a t ic i p o s to ja ­
nja ž iv o ta n a d r u g im s v je to v im a , F r a n k D r a k e p o s la o je
s v im n je z in im s u d io n ic im a , a p o s lije i v e lik o m b ro ju
d r u g ih u č e n ja k a , »šifrira n u « p o r u k u b a z ir a n u n a je d n o j
n je g o v o j id e ji o e m itir a n ju s lik a S v e m ir c im a . D r a k e im ,
n a r a v n o , n ije r e k a o u č e m u je ta jn a to g s is t e m a n e g o su
to m o r a li s a m i d o k u č iti. (B io je to te s t.) P o r u k a s e s a ­
s to ja la o d 551 b in a r n o g b ro ja (0 i 1). I stin a , b ila je n a ­
p is a n a n e s lo v im a n e g o tim b in a r n im b r o jk a m a (0,1),
a li j e za t e s t to b ilo d o v o ljn o : d a s e h tje la e m itir a ti u
s v e m ir , m o g li su k a o z n a k o v i p o s lu ž it i im p u ls i i iz o s t a n ­
c i im p u ls a , ili d v ije v r s te im p u ls a . R je š e n je p r o b le m a
(d e k r ip ta ž a ) b ilo je s lič n o d e k r ip ta ž i s t u p a č n e tr a n sp o -
z ic ijs k e š ifr e . T o š to je 551 p r o d u k t d v a ju p r im a r n ih
b r o je v a (i s a m o tih d vaju b r o je v a ) — 19 i 29 — u p u ć iv a lo
je n a to d a o n e b r o jk e tr e b a p o r e d a t i u r e š e t k u sa 19
x 2 9 p o lja . K a d j e iz r a đ e n a r e š e t k a k o ja je im a la 29 o k o ­
m itih s tu p a c a i 19 v o d o r a v n ih r e d a k a , i k a d s u u nju
u n ije ti z n a k o v i o z n a č e n i o n im b r o jk a m a (k a o k o o r d in a ­
ta m a ), n ije s e d o b io n ik a k a v o b r a z a c ; a li, k a d je n a p r a v ­
lje n a d r u g a r e še tk a , sa 19 s tu p a c a i 29 r e d a k a , i k a d je
u o z n a č e n a p o lja u s v a k o m r e tk u u n ije to 19 z n a k o v a o z ­
n a č e n ih o n im b ro jk a m a -sig n a lim a , p o ja v io s e ja sa n cr­
tež . (T r e b a n e š t o r e ć i o z n a k o v im a u r e š e tk i. K a o z n a k
m o ž e s lu ž iti b ilo š to —k rižići, to č k e , k r u g o v i. Z n a k o v i s e
u p is u ju , u c r ta v a ju , u p o lja o z n a č e n a p a r o v im a b in a r n ih
b r o je v a , s tim d a je d a n b roj p a r a o z n a č a v a o k o m it u , a
d r u g i v o d o r a v n u k o o r d in a tu . O sta la p o lja o s ta ju p r a ­
zn a .) D r a k e o v a » p o r u k a » b ila je v r lo k o n c e n t r ir a n a i
k o m p a k t n a u t o m s m is lu d a j e p o m o ć u j e d n o g j e d in o g
ta k v o g k v a d r a ta b io p o s la n v e lik i b r o j in fo r m a c ija . J a s­
n o s e m o g a o r a za b ra ti s tiliz ir a n i, s h e m a t iz ir a n i c r te ž
d v o n o g o g b ić a n a lik n a č o v je k a (n a r a v n o , » a u to p o r t­

288
 ret« p o š ilja o c a ); z a tim su tu b ili s h e m a t s k i c r te ž i a to m a
k is ik a i a t o m a u g ljik a (d a s e d a d e n a z n a n je k a k o s e
m e t a b o liz a m d v o n o š c a te m e lji n a u g ljik u i k isik u ); e m i­
tir a n je i s h e m a t s k i p r ik a z S u n č e v a s is t e m a (S u n c e i p e t
p la n e ta ), s tim d a s e is p r e d s v a k e p la n e te n a la z ila p o
j e d n a m o d if ic ir a n a b in a r n a b r o jk a o d 1 d o 5, i n iz d u ­
ž ih b in a r n ih b r o jk i r a d i e v e n t u a ln o g p r e d o č iv a n ja v e li­
č in e s ta n o v n iš t v a p la n e ta (p la n e ta br. 4, sa 7 m ilija rd i,
k a o o č it o c e n tr a ln a p la n e ta , a d r u g e d v ije p la n e te , sa
3 0 0 0 o d n o s n o 11, k a o d a s e te k k o lo n iz ir a ju ili isp itu ju ).
I k o n a č n o , v is in a d v o n o š c a , d a ta k a o 31, v je r o ja tn o 31
p u ta v a ln a d u ž in a s ig n a la p o m o ć u k o jih s e e m itir a p o ­
r u k a . R a z u m ije s e d a je v e lik d io tih in fo r m a c ija b io
u b a č e n u p o r u k u n a t e m e lju lju d s k o g isk u s tv a , i d a je
v e lik o p ita n je b i li S v e m ir c i s h v a tili tu p o r u k u . Z ato
(a k o č a k j e d n o m b u d e u s p o s t a v lj e n k o n ta k t) v je r o ja tn o
n e ć e b iti k a o p r v a e m itir a n a j e d n a ta k o k o m p a k t n a p o ­
r u k a . A li D r a k e n a p o m in je :

S a d rža j p o r u k e s m iš lj e n j e ta k o d a o n a sa d r ž i p o ­
d a t k e k o je b is m o n a jr a d ije i p rije o d s v ih d r u g ih
h tje li s a z n a ti o n e k o j d r u g o j c iv iliz a c iji (b a r e m p o
m iš lje n ju m n o g ih u č e n ja k a k o ji r a z m išlja ju o t o m
p r o b le m u ) .
P r ip r e m a ju ć i p o r u k u n a s to ja li s m o jo j d a ti ta k v u
r a z in u k o m p le k s n o s t i i t e ž in e sa s ta ja liš ta n je z in a
r je ša v a n ja d a bi je e k ip a v is o k o k v a lit e t n ih o v o z e ­
m a ljs k ih u č e n ja k a , p r ip a d n ik a n e k o lik o n a u č n ih
d is c ip lin a , m o g la r ije š iti za m a n je o d j e d n o g r a d ­
n o g d a n a . E m itir a n je s v a k e la k š e r je š iv e p o r u k e
z a p o r a v o b i z n a č ilo d a š a lj e m o m a n je p o d a ta k a
n e g o š to d o p u š t a k a p a c ite t n a š e o p r e m e za e m it i­
r a n je i s a m s is t e m e m itir a n ja ; n a s u p r o t to m e , s la ­
n je te ž ih p o r u k a m o g lo b i im a ti k a o p o s lje d ic u
n e u s p j e h k o m u n ic ir a n ja . K a d s m o taj s is t e m t e ­
s tir a li n a n a š im u č e n j a c im a , ti s u u v je ti z a p r a v o
b ili z a d o v o lje n i: s v a k i j e u č e n ja k d o k u č io o n e d i­
j e l o v e p o r u k e k o ji s u b ili t e m a t s k i u v e z i s n je g o ­
v o m d is c ip lin o m , a o s t a le d ije lo v e n ije, a li s u ih
d o k u č ili d r u g i. Taj j e r e z u lta t s a s v im u s k la d u s
p r in c ip im a s is t e m a k o ji s m o z a m is lili.
U p o tr e b a d v iju d im e n z ija o m o g u ć u j e d a s e s m a lo
o s n o v n ih z n a k o v a e m it ir a v e lik a k o lič in a p o d a t a ­
k a. N a im e , m o g u ć e je d a s e s im b o li p o r u k e a r a n ­

19 - S i f r a n l i p r o t i v ¿ p i j u n a IV 289
 žiraju u s ta n o v it e r e la tiv n e p o z ic ije j e d n i p r e m a
d r u g im a i d a o n d a i s a m ta k a v a r a n ž m a n s lu ž i k a o
in fo r m a c ija , s tim d a s e u t o m e o s la n ja m o n a l o ­
g ik u , n a o n o š to v e ć z n a m o ili p r e tp o s t a v lja m o o
d r u g im p la n e ta r n a , i n a o n o š t o m is lim o d a s e n a
n jim a zb iv a . 551 bit m o ž e p o s lu ž it i k a o e k v iv a le n t
za o k o 25 e n g le s k ih riječi,* o d n o s n o s tim 551 bi­
tom m o ž e s e n a p is a ti o k o 25 e n g le s k ih r ije či, a li je
z b o g p ik to r ija ln o s ti k a p a c ite t n a š e p o r u k e m n o g o
v e ć i.

I a k o je D r a k e o v a te s t-p o r u k a b ila p r e v iš e n a b ije n a

p o d a c im a , p r in c ip n a k o je m u s e t e m e lj i s ig u r n o fu n k ­
c io n ir a . O n s e m o ž e č a k p r o š ir iti d a s e p o s t iž u t r o d i­
m e n z io n a ln i m o d e li. K a o o s n o v n i k lju č s lu ž i ta d a broj
k o ji je p r o d u k t triju p r im a r n ih b r o je v a . O n s e u p o tr ije ­
b i k a o b roj im p u ls a , a n je g o v im r a z b ija n je m n a o n e tri
b r o jk e , č iji j e p r o d u k t, d o b iv a ju s e k o o r d in a t e t r o d i­
m e n z io n a ln e » k o c k e « k a o e k v iv a le n t a z a r e š e t k u iz
d v o d im e n z io n a ln o g s is te m a . T a t r o d im e n z io n a ln a v a r i­
ja n ta d o s a d n ije te stir a n a .
M e to d u za e m itir a n je s lik a p o m o ć u s ig n a la z a s n o v a ­
n ih n a v r e m e n u p r e d lo ž io j e P h ilip M o r r is o n . U t o m s is ­
t e m u t a k o đ e r b i b ila p r im ije n je n a n e k a v r s ta r e še tk e ;
kraj s e k v e n c ij e im p u ls a š to b i u s v a k o m r e tk u tv o r ili c r ­
tež , o z n a č iv a la b i d v a s in h r o n iz ir a n a im p u ls a . O n i bi
b ili je d n a k i, a li b i s e r a z lik o v a li o d d r u g ih im p u ls a , p a
b i s e o d n jih la k o lu č ili. S lu ž ili b i k a o » o k v iri« c r te ž a ,
o k v ir i z a s ig n a le š t o b i tv o r ili s a m c rtež; tim b i s e sig-

I n t e r s t e l a m o k o m u n i c i r a n j e s l ik o m . O d a b i r a n j e m p o lo ž a j a z a » c r t i­
c e « m e đ u » to č k a m a « u n u t a r o k v i r a s l ik e d o b i v a s e l j u d s k i lik .

* P o ja m b it'o b j a š n j e n j e u b ilje š c i u v e z i s a S h a n n o n o v o m n a p o ­
m e n o m n a k r a j u 20. p o g la v lja . — P re v .

290
n a lim a p r e n o s ile s a m e in fo r m a c ije . S v e m ir c i bi ta k o
d o b iv e n e r e tk e m o r a li t o č n o s la g a ti je d a n is p o d d r u g o ­
g a (o r ije n tir a ju ć i s e p o o n im s ig n a lim a za » u o k v ir iv a -
n je « ) i ta k o b i s e p o t p u n o s tv a r a la slik a . M o r r is o n je
p r e d lo ž io d a s e k a o p rvi c r te ž p o š a lje k r u ž n ic a . S a m u
p o r u k u č in io b i s ta n o v it broj » jed in ica « (im p u ls a ili p a ­
r o v a im p u ls a is t o g trajanja); s e k v e n c ij e j e d in ic a (r e c i)
b ile b i u o k v ir e n e o n im id e n tič n im im p u ls im a -s ig n a li-
m a . D a to b u d e ja s n o , p r ik a z a t ć e m o k a k o bi iz g le d a o
p o s t u p a k »crtan ja« k r u ž n ic e . Prvi s e g m e n t (r e d a k ) s a ­
s to ja o b i s e o d o n ih d v a ju s in h r o n iz ir a n ih im p u ls a (o k ­
v ira ) iz m e đ u k o jih bi b io e m itir a n je d a n im p u ls za p r e ­
n o š e n j e p o r u k e . D r u g i r e d a k s a s to ja o bi s e o p e t o d tih
im p u ls a -o k v ir a , a li b i iz m e đ u njih b ila e m itir a n a d v a
im p u ls a za p r e n o š e n je p o r u k e . T r e ć i b i r e d a k o p e t
im a o d v a im p u ls a -o k v ir a , ali tri im p u ls a za p r e n o š e n je
p o r u k e . N a d a ljn jim r e c im a p o v e ć a v a o b i s e r a z m a k iz­
m e đ u im p u ls a -o k v ir a , o d n o s n o b roj im p u ls a -p o r u k a .
T o b i s e r a d ilo s v e d o k s e n e bi d o s t ig a o m a k s im u m , a
z a tim b i s e p o č e o s m a n jiv a ti broj im p u ls a -p o r u k a , iz
r e tk a u r e d a k , s v e d o k s e n e bi s m a n jio n a je d a n . K ad
b i s e z a tim ti r e c i p o s la g a li j e d a n is p o d d r u g o g a , tran-
s k r ib ir a n i im p u ls i-p o r u k e tv o r ili bi — k r u ž n ic u !
M o r r is o n , k o ji n ije z a m is lio d a b is m o tim p o s t u p k o m
p o r u k e s la li m i S v e m ir c im a , n e g o o n i n a m a , kaže: »R a­
z u m ije se , m o g lo b i s e d o g o d it i d a o n i n e sk a n ir a ju * li­
n e a r n o n e g o m o ž d a u lo g a r itm ič k o j sp ir a li. T o n e m i­
je n ja b itn o m e t o d u . A k o n a m b u d u s la li k a k a v j e d n o ­
s ta v a n g e o m e tr ijs k i o b ra za c, i a k o n a s p rije to g a o p s k r ­
b e s t a n o v it im a lg e b a r s k im in d ic ija m a p o m o ć u k o jih
ć e m o g a m o ć i d e k r ip tir a ti, o tk r iti ć e m o r e la tiv n o b r z o
k a r a k t e r is tik e r a s te r a n jih o v a p o s t u p k a sk a n ira n ja .«
Taj je p o s tu p a k , n a r a v n o , p r ik la d a n za e m itir a n je i
k o m p le k s n ij ih slik a , j e d n a k o k a o D r a k e o v , a li b i s e te ž e
m o g a o a d a p tir a ti za e m itir a n je t r o d im e n z io n a ln ih slik a .
M o r r is o n o v p r in c ip s k a n ir a n ja o n a j j e isti p r in c ip k o ­
jim s e s lu ž i te le v iz ija . A li u in t e r s t e la m im k o m u n ik a c i­
j a m a n e m o ž e d o ć i u o b z ir te le v iz ija u o b lik u u k o je m u
s e u p o tr e b lja v a n a Z em lji. U t o m k o n t e k s tu o n a im a
* S i s t e m s t v a r a n j a s lik e k a k a v s e p r i m j e n j u j e u te le v iz iji. S lik u
s t v a r a r e š e t k a n a k o jo j s u r a s p o r e đ e n e t o č k e r a z l ič i ta s v j e tl o s n o g in ­
t e n z i t e t a . U fazi s n i m a n j a , s k a n i r a n j e je p o m i c a n j e f o k u s i r a n e z r a k e
e l e k t r o n a p o p a r a l e l n i m li n ij a m a p r e k o č it a v e p o v r š i n e » slik e « ; p r i
r e p r o d u k c i j i e l e k t r i č n i s e s ig n a li p r e t v a r a j u , o b r a t n i m p o s t u p k o m , a li
o p e t s k a n i r a n j e m t o č k a p o to č k a , » r e d a k p o r e d a k « , u s lik u . — P re v .

291
d v a v e lik a n e d o s ta tk a : z a h tije v a p r e v iš e e n e r g ije za p o ­
s tiz a n je d o is ta v e lik ih d o m e ta , i n ije e fik a s n a k a o m e d ij
za p r e n o š e n j e in fo r m a c ija . A li d v ije n je z in e k a r a k te r is ­
t ik e (p o k r e tn a , »živa« s lik a i m o g u ć n o s t d a s e e m itir a ju
t o n o v i s iv o g u m je s to s a m o c r n o -b ije la s lik a k a o u D ra-
k e o v u s is t e m u ) m o ž d a ć e o m o g u ć it i d a s e p o r u k e s a d r ­
ž a jn o o b o g a t e . N i tu ip a k n e bi d o š la u o b z ir te le v iz ija
k a o ta k v a , n e g o d v ije k a r a k te r is tik e k o je o n a p o s je d u je
z a je d n o s n e k im d r u g im m e d ijim a . P o k r e tn a , »živa« s li­
k a d o b iv a la bi s e j e d n o s t a v n o m p r im je n o m p r in c ip a c r ­
ta n o g film a: e m itir a la b i s e se r ija s lik a o d k o jih bi s e
s v a k a n e z n a t n o r a z lik o v a la o d p r e t h o d n e i k a d b i s e za ­
tim g le d a le u b r z o m s lije d u (p r in c ip c r ta n o g film a ) d o ­
b iv a o b i s e d o ja m d a s e m ič u - b a r e m u o č im a n a lik n a
lju d s k e i u o s je tilu v id a k o je fu n k c io n ir a k a o n a š e o s j e ­
t i l o v id a . G r a d a c ije u t o n o v im a s iv o g p o s t iz a le b i s e
( p o s t u p k o m k o ji je iz m is lio D r a k e ) t a k o d a b i s e s tu ­
p a n j in te n z ite t a sjaja s v a k e to č k e , o d k o jih je s a z d a n a
s lik a , o z n a č io o d r e đ e n im b r o je m . T a k o b i s e s a s v im b i­
j e le t o č k e m o g le k o d ir a ti b r o je m 10, s r e d n je s iv e b r o ­
j e m 5, t a m n o s iv e b r o je m 2, c r n e b r o je m 1. T i b i s e b r o ­
je v i z a p r a v o e m itir a li k a o s a m o s t a ln i s ig n a li, š t o z n a č i
d a s e n e b i m o r a li e m itir a ti p o s e b n i s ig n a li. Taj je s i­
s t e m t e s t ir a o R. L. C a rb rey , in ž e n je r Bell Telephone La­
boratory, a li n e u v e z i s k o m u n ic ir a n j e m s a S v e m ir c im a
n e g o u k o m e r c ija ln e s v r h e . (T a k a v s is t e m o m o g u ć io bi
k o r iš t e n j e u ž im p o j a s o m r a d io fr e k v e n c ija n e g o t e le v iz i­
ja.) P o s lu ž iv š i s e s ig n a lim a sa s a m o tri r a z in e in te n z ite t a
s ja jn o sti, C a r b r e y j e e m it ir a o i p r im io s lik u j e d n e d je ­
v o jk e k o ja j e b ila p o t p u n o p r e p o z n a tljiv a , ja sn a . P r im i­
j e n iv š i z a tim s p e c ija ln i t r a n s m is io n i k o d p o s t ig a o je,
p o m o ć u s a m o s e d a m tip o v a im p u ls a , 128 g r a d a c ija sjaj­
n o s t i ( 2 7 = 128). Ali, s ig u r n o je d a b i ta k a v p o s t u p a k b io
p r e k o m p lic ir a n za p r v e fa ze i n t e r s t e l a m o g k o m u n ic ir a ­
nja.
V e lik a je p r e d n o s t to g a p ik to r ija ln o g p r is tu p a u t o m e
š t o s e n jim e p o s t iž e v e lik a r e a ln o s t. S lik a d o is t a p o n e ­
k a d v r ije d i v iš e n e g o t is u ć u r ije či o b ja šn je n ja . A li s lik e
b e z le g e n d i, p r e d m e t i b e z p o j m o v a k o ji ih p o v e z u ju j e d ­
n e s d r u g im a p r u ž ili b i S v e m ir c im a s a m o g r o te s k n u p a ­
r o d iju ž iv o t a n a Z em lji, i z a p r a v o b i im ta k a v p o s t u p a k
u s k r a t io p o d a t k e o m n o g o v a ž n ijim a s p e k t im a to g a ž i­
v o ta . Z a i n t e r s t e l a m o k o m u n ic ir a n je p o t r e b n o j e i o n o
š t o je a p s t r a k tn o i o n o š to je k o n k r e t n o , p o d j e d n a k o su

292
n u ž n i i lo g ič k o - m a t e m a t ič k i i p ik to r ija ln i p r istu p , p a je
v r lo v je r o ja tn o d a ć e p o r u k e S v e m ir c im a b iti k o m b in a ­
c ija n e k e v r s te u p u te p o s is t e m u lincosa i D r a k e o v ih s li­
ka. M o r r is o n je ta k v u k o m b in a c ij u z a m is lio d o k je
s m iš lj a o p o s t u p a k e m itir a n ja slik e -k r u ž n ic e ; p rije slik e -
-k r u ž n ic e e m itir a la bi s e kratk a p o u k a u aritm etici, a n a­
k o n to g a d o š la bi n u m e r ič k a s e k v e n c ija k oja bi z a v r ša ­
v a la u č e n je m b r o jk e rz. T ek k a d a b u d e m o s ig u r n i d a su
S v e m ir c i sh v a tili s is te m te le v iz ijsk o g rastera, m o ć i ć e m o
e m itir a ti s lik e n a še g a svijeta (sta tič n e ili p o k r e tn e ).
M o ž d a ć e d r u g a e ta p a u t o m in te r s te la r n o m k o m u n i­
c ir a n ju b iti k o r iš te n je s lik a m a za stv a r a n je v o k a b u la r a
v e r b a ln o g je z ik a . K a k o ć e m o to p o s tić i? P o sla t ć e m o ,
u z m im o , c r te ž tr o k u ta i z a tim r a d io s ig n a l koji b u d e m o
o d lu č ili u p o tr e b lja v a ti k a o riječ u z n a č e n ju »trok ut«;
p o s la t ć e m o c r te ž a t o m a u g ljik a i riječ k oja ć e z n a č iti
» a to m u g ljik a « ili s a m o »ugljik«; p o s la t ć e m o c r te ž č o ­
v je k a i s ig n a l-r ije č » č o v je k « . A li k a k o ć e b iti s a s ta v lje n i
r a d io s ig n a li k o ji ć e o z n a č a v a ti riječi? H o ć e m o li e m it i­
r a ti r ije či n e k o g a lju d s k o g je z ik a , s a z d a n e o d istih s lo v a
k a o u lju d s k o m je z ik u , s tim d a ta s lo v a b u d u p r e d s ta v ­
lje n a , n a p r im je r, z n a k o v im a M o r s e o v a k o d a ? S ig u r n o
je d a b i e m itir a n je s t a n o v it o g b r o ja t o č a k a i c r tic a (u
z n a č e n ju » č o v je k « ) o d u z e lo m a n je v r e m e n a n e g o sla n je
č o v j e k o v e s lik e ). A li, v e lik a r e d u n d a n tn o s t sv ih p r ir o d ­
n ih je z ik a u č in ila bi taj p o s t u p a k n e e fik a s n im . Z a to bi
b io m n o g o e k o n o m ič n ij i i p r a k tič n iji p r in c ip k o m e r c i­
j a ln o g k o d a : tu b i sv a k u rije č r e p r e z e n tir a la ili g r u p a
b r o jk i ili k o m b in a c ija r a d io fr e k v e n c ija . B ilo b i d o v o lj­
n o u z e ti 10 o s n o v n ih b r o je v a (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0)
(a k o b i s e u p o tr e b lja v a le g r u p e b r o je v a ) ili 10 r a d io ­
f r e k v e n c ija (a k o b i s e u p o tr e b lja v a le ra d io fr e k v e n c ije ).
S tv a r a n je i iz m išlja n je s v ih tih s is t e m a te m e lji se, n a ­
r a v n o , n a n a šo j, lju d sk o j p r e d o d ž b i o k o m u n ic ir a n ju -
p r e d o d ž b i k o ja je z a s n o v a n a n a n a š im , lju d sk im is k u ­
s tv im a . M e đ u tim , b ić a s k o jim a ć e m o h tjeti k o m u n ic ir a ti
n e ć e b iti lju d i. N e k i u č e n ja c i n a s to je d o ć i d o o d r e đ e n ih
s p o z n a ja o t o m p r o b le m u — p r o b le m u k o m u n ic ir a n ja
m e đ u p r ip a d n ic im a r a z lič itih v r s ta — p o m o ć u e k s p e r i­
m e n a t a s d u p in im a . L a k o j e m o g u ć e , s u d e ć i p o d o s a ­
d a š n jim r e z u lta tim a e k s p e r im e n a ta , d a d u p in p o s je d u je
in te lig e n c iju k o ja j e g o t o v o r a v n a lju d sk o j; ali, z b o g
t o g a š t o ž iv o t p r o v o d i u m o r s k o m a m b ije n tu , o n je č o ­
v je k u m o ž d a v e ć i t u đ in a c n e g o b ilo k o ja o d r a z u m n ih

293
b ić a s k o jim a b is m o s e m o g li s r e s ti u s v e m ir u . U u s p o ­
r e d b i sa č o v je k o v im m o z g o m , d u p in o v je n e z n a tn o
v e ć i; is p r e p le t e n je j e d n a k o g u s t o m m r e ž o m ž iv č a n ih
v la k a n a k a o lju d sk i m o z a k (š to n ije slu č a j s m o z g o m
s lo n a i k ita k oji su m n o g o v e ć i o d lju d s k o g m o zg a ); m o ­
za k d u p in a im a č a k v iš e v iju g a u č e o n o m re žn ju n e g o
lju d sk i, a o b ič n o s e broj tih v iju g a u z im a k a o g r u b o
m je r ilo stu p n ja in te lig e n c ije . O sim s v e g a to g a , d u p in
im a k o m p le k s a n i e fik a s a n v o k a ln i (z v u k o v n i) je z ik p o ­
m o ć u k o je g a ra zg o v a ra s d r u g im d u p in im a . Z a p r a v o su
to r a z lič ite k o m b in a c ije v is o k ih , o š tr ih , p is k a v ih z v u k o ­
v a n a lik n a zv iž d a n je , a li d u p in m o ž e is t o ta k o im itir a ti
lju d s k e g la s o v e k o je č u je u la b o r a to r iju . O v r lo v iso k o j
in te lig e n c iji d u p in a n e m a su m n je . Ti s is a v c i, n a p r im je r,
p r is k a č u u p o m o ć d r u g im d u p in im a i č a k lju d im a (v rsti
p r e m a k o jo j k a o d a gaje p o s e b n e s im p a tije ) a k o s e
n a đ u u n e v o lji. U la b o r a to r ijs k im e k s p e r im e n t im a d u ­
p in i o t p r v e n a u č e d a m o r a ju g u r n u ti n ju š k o m j e d a n
p r e k id a č a k o ž e le d a o s je t e u g o d a n e le k t r ič n i u d a r, d o k
m a jm u n im a za to tr e b a i d o 3 0 0 p o k u š a ja .
D r J o h n L illy, a m e r ič k i u č e n ja k k o ji e k s p e r im e n t ir a
s d u p in im a i istra žu je n a p o lju k o m u n ic ir a n j a č o v je k -
-d u p in u Communications Research Instituteu (In stitu t za
k o m u n ik a c ij s k a istra živ a n ja ), kaže:

A k o n a m ik a d a u s p ije k o m u n ic ir a t i s n e k o m n e ­
lju d s k o m v r s to m n a n a šo j p la n e ti — n a jv je r o ja tn ije
je d a ć e to b iti d u p in i. M e n i p o n e k a d p a d n e n a
u m s m ije š n a m is a o d a s e m o r a m o p o ž u r iti s n a ­
š im e k s p e r im e n t im a i d o v r š iti istr a ž iv a n ja p rije
n e g o š to d u p in i p r o g o v o r e n a š im j e z ik o m i o n d a
o d m a h z a tr a ž e sv a p r a v a k o ja im a m o m i!
B ilo b i m u d r o da, p r ije n e g o š t o n a š p r o g r a m
o sv a ja n ja s v e m ir a p o s t a n e p r e u s p je š a n , u t r o š im o
n e š t o v r e m e n a , ta le n ta i n o v c a n a p r o u č a v a n je d u ­
p in a . O n i n e s a m o d a s u j e d in a ž iv o tin js k a v r s ta s
v e lik im m o z g o m k o ja p r o v o d i ž iv o t u a m b ije n tu
sa s m a n je n im d je lo v a n je m g r a v ita c ije , n e g o su
b ić a k o ja b i n a m m o ž d a m o g la o m o g u ć it i d a n a ­
u č im o o s n o v n e p o s t u p k e i t e h n ik e k o m u n ic ir a n ja
sa z a is ta tu đ in s k im r a z u m n im b ić im a .

Č o v je k o v a situ a c ija u p o g le d u n j e g o v e v e z e s in t e li­

g e n t n im b ić im a u s v e m ir u i u o d n o s u n a n jih o v e p o r u ­

294
k e s lič n a je s itu a c iji s k u p in e lju d i k o je s p o m in j e P la to n
u sv o jo j p a r a b o li o p e ć in i. T a b ić a , z a r o b lje n a u p o d ­
z e m n o j p e ć in i u k o ju n e m o ž e p r o d r ije ti ni tra č a k sv je t­
la izvan a, vjeru ju d a su s je n e š to ih n jih o v a tijela, o b a ­
sja n a lo g o r s k o m v a tr o m , b a c a ju n a s tije n e p e ć in e —živa
b ić a . Č ita v a je d n a š k o la lin g v is ta m is li d a su ljudi u d u ­
h o v n o m p o g le d u z a r o b lje n ic i v la s titih jezik a: d a su j e z i­
c i r e š e t k e k a v e z a iz k o je g a n a m n e m a izlaza. S lije d e ć i
o s n iv a č a te š k o le , B e n ja m in a L eeja VVhorta, ti lin g v isti
u p o z o r a v a ju d a n a č in n a koji sv a k i je z ik » secira « zb ilju ,
s tv a r n o s t, z a p r a v o lju d im a n a m e ć e o d r e đ e n a g le d a n ja
n a tu s tv a r n o s t. S a m VVhorf je, n a p r im je r, s m a tr a o d a
z a p a d n a c iv iliz a c ija in z istir a n a h isto r iji, n a s a to v im a ,
n a k a le n d a r im a , n a t o č n o s t i p r a v iln o s t s e k v e n c ija z b i­
van ja, n a n a d n ic a m a k o je s e m je r e s a tim a , n a v o đ e n ju
p o s lo v n ih k n jig a - z a to š to in d o e v r o p s k i je z ic i a n a liz i­
raju v r ije m e i s v e a s p e k t e p o s to ja n ja p r o s to r n im m je r i­
lim a . Z a to z a p a d n ja č k i d u h č a k i n e p r o s t o r n e p o jm o v e
z a m iš lja k a o » n e š to š to j e n a lik n a n e k a k v u v r p c u ili
s v ita k p e r g a m e n ta , p o d ije lje n n a j e d n a k e p r a z n e d ije lo ­
v e k o ji v a p e d a ih is p u n im o « . J e z ik in d ija n s k o g n a r o d a
H o p i n e in z is tir a n a k r o n o lo g ič n o s t i, k a ž e W h o rf, je r
d r u k č ije s tr u k tu r ir a život; z a to s e m n o g i n je g o v i g la g o li
d r u k č ije k o n ju g ir a ju a k o je o s o b a k o ja p r ip o v ije d a v id ­
je la v la s t itim o č im a n e k u ra d n ju ili d o g a đ a j, a d r u k č ije
a k o joj je o t o m e n e t k o p r ič a o . VVhorf z a p r a v o sm a tr a
d a č o v je k m o ž e p r o jic ir a ti sv o j d u h s a m o to lik o k o lik o
m u d o p u š ta j u n je g o v e lin g v is tič k e p r e k o n c e p c ij e , a to
je is t o š t o i h tje ti v id je ti d u g u u s v im n je z in im b o ja m a
i im a ti n a o č im a c r v e n e n a o č a le . I m p lik a c ija k o ja n a s
o v d je , u o v o m n a š e m k o n t e k s tu , z a n im a glasi: n a s to ja ­
nja d a p o s t ig n e m o in te r s te la r n o k o m u n ic ir a n j e n e p r e s ­
ta n o ć e s e s u k o b lja v a ti s ta k v im z a p r e k a m a i ta k v im
p o g r e š n im p r e d o d ž b a m a o č ije m p o s to ja n ju n e ć e m o
im a ti p o jm a .
U o s t a lo m , n e s m ij e m o z a b o r a v iti p r o z a ič n u č in je n ic u
d a n is m o u s p je li p r o č ita ti č a k n i r e la tiv n o je d n o s ta v n e
i p r im itiv n e h ije r o g life M aja - i d a n e š t o ta k o j e d n o ­
s ta v n o k a o š to j e p o t r e b a p r e v o đ e n j a s j e d n o g a r a s ­
p r o s tr a n j e n o g je z ik a n a d r u g i j o š i d a n a s č in i v e lik u
s m e t n j u o č u v a n ju s v je ts k o g m ira . A k o to v r ije d i za p r i­
p a d n ik e is t e v r ste , k o ji ž iv e z a je d n o n a isto j p la n e ti,
k a k o ć e te k t e š k o b iti k o m u n ic ir a t i s p r ip a d n ic im a
n e k e o d n a s p o s v e d r u k č ije v r ste , š to s n a š o m v r s to m

295
n e m a n iš ta z a je d n ič k o i š to živ i n a p la n e ti k o ju n e ć e m o
n ik a d vid jeti!
Pa ip a k , n e k e su o k o ln o s t i a p s o lu t n o s ig u r n e . N a p r i­
m jer, s a s v im je s ig u r n o d a p r ir o d n e b r o je v e (1, 2, 3, 4,
5 . . .), k o ji su te m e lj b ro jen ja , s v a k a k o m o r a ju p o z n a v a ti
s v a r a z u m n a b ić a , a to z n a č i o b je s tr a n e u s v a k o m in-
t e r s t e la r n o m k o m u n ic ir a n ju . T o je t o č n o , a li s e ip a k
m o ž e p r e tp o s ta v lja ti d a S v e m ir c i m o ž d a m is le p o la z e ć i
o d k o n tin u a , o d k rivu lja ili o d tzv. F o u r ie r o v ih an aliza;
m o ž d a n jih o v o m a te m a tič k o m iš lje n je z a p o č in je s ale-
fo v im b r o je m (tr a n s fin itn im b r o je m ), tj. p r v im b r o je m
p o s lij e b e s k o n a č n o g , i o d a t le id e , n a tr a š k e za n a š e p o j­
m o v e , p r e m a p r ir o d n im b r o je v im a . A k o je to to č n o ,
m o ž e m o p r e tp o s ta v iti d a ć e p r ir o d n i b r o je v i d o ć i p o ­
s lje d n ji n a r e d d a ih s p o m e n u S v e m ir c i u in te r s te la r -
n o m k o m u n ic ir a n ju s n a m a . M o ž d a (k a k o k a ž e b r ita n ­
s k i k o z m o lo g F red H o y le ) v r ije d n o s ti k o je č o v je k p r ip i­
s u je p r ir o d n im b r o je v im a »v a že s a m o za d io s v e m ir a u
k o j e m u m i ž iv im o , s n je g o v im t ip o m o s c ila c ija « . M o ž d a
S v e m ir c i m e đ u s o b n o k o m u n ic ir a ju ta k o d a p o v e ć a v a ju
s it n a e le k t r ič n a stru jan ja sv o jih m o ž d a n ih v a lo v a i p r e ­
n o s e ih iz r a v n o o d m o z g a m o z g u . M o ž d a č a k S v e m ir c i
k o m u n ic ir a j u p o m o ć u n e k e v r s te g la z b e , k o ju s u ta k o
d o tje r a li d a je p o s ta la n e u s p o r e d iv o p r isn iji i e m o c i o ­
n a ln iji o b lik k o m u n ic ir a n ja n e g o š t o m i m o ž e m o i za ­
m is liti.
S v e m ir j e p u n n e p o z n a n ic a ! N itk o n e m o ž e z n a ti k a k ­
vi s u S v e m ir c i, k a k o m is le , k a k o fu n k c io n ir a ju n jih o v a
o s je tila . N a š a id e ja k o m u n ic ir a n ja s lik a m a p o la z i o d
p r e t p o s t a v k e d a o n i v id e , a li č a k n i u to n e m o ž e m o b iti
p o t p u n o s ig u r n i. Z a p ra v o n e m o ž e m o b iti u n a p r ije d s i­
g u r n i n i u š ta u v e z i s n jim a; m o ž d a s u n a jb u jn ija i naj-
n e o b u z d a n ij a n a š a m a šta n ja o n jim a s a m o b lije d e k a ­
r ik a tu r e is tin e . Č in je n ic e s u u v ije k č u d n ije o d m a š te . S i­
g u r n o je d a ć e S v e m ir c i n a s to ja ti s v o je p o r u k e u č in iti
š t o ja sn ijim a , a li š to je j a s n o n jim a , n e m o r a b iti ja s n o
n a m a . M o ž e m o li s e u o p ć e n a d a ti d a ć e m o p r o č ita ti,
d e k r ip tir a ti p o r u k e iz s v e m ir a a k o ih j e d n o m u h v a ti­
m o?
N it k o n a m to n e m o ž e z a ja m č iti. M o ž d a ih n ik a d n e ­
ć e m o p r o č ita ti, a k o s e o n i k o ji n a m ih b u d u p o s la li o d ­
v iš e r a z lik u ju o d n a s. M o ž d a ć e n a m s e d o g o d it i k a o
O d is e ju u p o e m i lo r d a T e n n y s o n a d a ć e h o r iz o n t » to g a
n e o b iđ e n a sv ije ta « . . . » v je č ito u z m ic a t i p r e d a m e « ,

296
m o ž d a č o v je k m a k o lik o s e g o d tr u d io , n e ć e n ik a d a b iti
k a d a r d a p r o č ita te p o r u k e . Ip ak , ž e lim o li u sp je ti,
n e g d je m o r a m o z a p o č e ti, a n e m a d r u g o g iz b o r a n e g o
d a k r e n e m o iz k a v e z a n a š e g in te le k ta : » O n o s m o - š to
je sm o !« T k o ž e li n a ć i, m o r a tražiti; tk o ž e li n e š to za v r­
šiti, m o r a to z a p o č e ti; tk o ž e li u sp je ti, m o r a n a sto ja ti.
J e d in a č o v je k o v a n a d a je s t n je g o v a in te lig e n c ija . P o ­
m o ć u nje r je ša v a z a g o n e tk e z v ije z d a i a to m a ; p o m o ć u
n je o tk r iv a ta n k u c r v e n u lin iju u z r o č n o s ti š to p o v e z u je
d r h ta n je r u k e o d r a s la č o v je k a s n e k o m o d a v n o z a b o ­
r a v lje n o m t r a u m o m u d je tin jstv u ; p o m o ć u in te lig e n c ije
s v la d a v a ta jn e tr a n s fin itn e a lg e b r e i d e k r ip tir a v la s titu
p r o š lo s t iz n a tp is a n a n ije m o m k a m e n ju . Z a h v a lju ju ći
in te lig e n c iji č o v je k s e o s lo b o d io o k o v a Z e m lje i z a p lo ­
v io s v e m ir o m . T a d o s t ig n u ć a lju d s k o g in te le k ta p o th r a ­
njuju n a d u d a ć e m o r ije šiti sv a k u p o r u k u k o ja n a m
b u d e d o š la iz s v e m ir a . M o ž d a ć e j e d n o g d a n a Z em lju
o b o g a t it i z n a n je k o je ć e p r im iti o d sja jn ih c iv iliz a c ija
š to c v a tu n e g d je u s v e m ir u , a m i ć e m o n jih o v im p r ip a d ­
n ic im a p r u ž iti z a u z v r a t v e lič a n s tv e n a d je la n a š ih S h a-
k e s p e a r e a i p le m e n it u filo z o fiju n a š ih K r isto v a .

297
 K AZA LO

0075 (kod), 11/35-60 AFSA (Arm ed Forces S e c u ­

13040 (kod), 11/47—48 rity Agency), III/387—388
Agencija za nacionalnu sigur­
A—1 (kod), 11/210 nost (NSA), III/383—451;
A—1 (kod, 1925. g.), I I I / 103 porijeklo i postanak,
A -3 (invertor), III/207-208, III/386-388; organizacija,
210, 213-214 III/417; m jere sigurnosti,
ABA. Vidi: SIGABA III/ 395-396, 402—405,
Abasi, A., III/377 414— 415; povrede .sigurno­
ABC (kod), 11/71-76 sti, 404—415; nadležnost,
ABCD (kod), 11/76-77 III/388—389; o d n o si s K on­
Abel, Rudolf, III/373-376, gresom , III/416; kriptoana-
379 liza, I I I /4 4 1—449; računari,
Abhorchdienst, 11/87 III/443—444; obavještajni
Abwehr, I I I /3 7 - 3 8 , 9 1 -9 3 , rezultati, III/446—448; veze
170-175, 178, 180 s drugim organizacijam a,
Accademia dei Lincei, 1/225; I I I/391-396; osoblje,
IV /65 111/403-^04, 417; direktori,
Accademia Secretorum Natu­ 415— 416; zam jenici direkto­
rae, 1/224 ra, III/416; O ffice o f C om ­
A cm e C ode (kod), I V / 156, m un ication s Security
158-159, 164 (COMSEC), III/420-431;
Adam s, John Q uincy, 1/304 Office o f P esonal Services,
ADFGVX (kod), 11/130-132, III/417; Office o f Produc­
137-138, 212; III/297 tion, III/417, 431-432,
ADFGX (kod), 11/131, 133- 442—448; Office of R e­
-1 3 6 search and D evelopm ent,
AEK, A m erički ek sp ed icion i III/417, 419-420; am ateri
korpus, 11/107-129 pronalazači, III/421

299
AIRCOM, III/384 André, J., 1/286
AIRCOMNET, III/384 Andrejev, N. D„ IV /278
AIROPNET, III/384 Annapolis (ra tn i b r o d ),
AK (kôd), 11/96 III/384
Akerblad, J. D„ IV /204-205 Argenti, G iovanni B atista
Aktiebolaget Cryptograph, (G iam batista), 1/187—190,
11/270 213, 241, 245
Aktiebolaget Cryptoteknik, Argenti, M atteo, 1/187—190,
11/284 241, 245
Albam , 1/135 Argot, I V / 13 1-132
Albert, A. A., 11/249; III/391; Arisue, S., III/255
IV /9, 12 Arm enija, 1/145—146
A lberti Leon Battista, Army Security Agency, 1/35;
1/205-213 III/243—244, 393
Alfabet, definicija, 1/9 pri­ Arnold, B en edict, 1/286-289,
m arni, 11/188 šifarski, 411; IV /177
1/172, 179 norm alni profil, Artha —šastra, 1/128—129
1/341-342 sim etrija položa­ ASA. Vidi: Army Security
ja, 1/387-388 Agency
A lfabetski p isač (šifarski Asirija, 1/131; IV /215
stroj), 1/43—44 ASSCOMS, 11/209
A lgebarska kriptografija, Astraglosa, IV /283—286
11/242-247 Atbah, 1/135
Al—Khalil, 1/161 Atbaš, 1/134-135
A llison, H., 11/213 Atlantik, Bitka za, III/58—59
Amadi, A., 1/183 Atlantis, III/55—56, 252
Amè, C„ III/63, 298 A tom ska bom ba, I I I / 194—200
American Cryptogram Associa­ Atterbury, F., 1/276-277
tion, IV /5 9 August (rim ski car), 1/143—
American Telephone and -1 4 4
Telegraph Company, A ugust II (vojvoda od Braun-
11/221-239; III/206-208, schw eiga), 1/250
212; IV /57 A ulo G ellius, IV /75
A m erički indijanski jezici, Austrija, crni kabinet,
III/201 1/265—268; kriptografski
A m erička revolucija, sistem i, 11/28, 96; organi­
1/283-301 zacija kriptoanalize u 1.
A m erički građ an sk i rat, svjetskom ratu, 11/91—95
1 /3 47-360 Austro — Ugarska, Dechif-
A m erički rovovsk i kôd, frierdienst, 11/91—95, 98;
11/109 K riegschiffrengruppe,
Am džadi, M„ III/3 7 7 11/94; prije 1. svjetskog
Amtorg, III/332 rata, 1/427; sistem i u 1.
A nagram iranje, 1/171 više­ svjetskom ratu, 11/96
struko, 1/367; 11/69, 79 A utentikatori, III/235, 4 2 9 -
Ango Kenkiju Han, I I I / 108 -431
A nderson, W. S., 1/18; A utoključevi, 1/232, 235, 239,
III/299 335; IV /34

300
Autom acija u kriptografiji, B ed ich eck , R., IV /263
11/227 Befehlstafel. 11/89-90
Ave M aria (šifra), 1/220 B eh istu n , IV /214-215
Azarovi, A. i M., III/337 B elaso, G iovanni Batista,
1/223-224, 232, 234b, 236
Belin, Edouard, I V / 142
B—1 (kôd), I I I / 103 Bell (Telephone) Laboratories,
B—21 (šifarski stroj), III/212—214
11/274—275 B ennett, E. L„ IV /240
B—211 (šifarski stroj), 11/274; B entley, E. L„ I V / 102, 156
II1/406 Bentley's Complete Phrase
B abbage, Charles, 1/332—336, Code, I V / 154
392; IV /53 Beobachtung — Dienst,
B abilon, 1/131; IV /213-215 III/54—59
B abington, Anthony, B ergenroth, G. A.,
1/201-204 I V / 170-175
B abou, P„ 1/185-186 Bernstorff, J. H. A. 11/35-56
B acon, sir Francis, 11/146 B erthold, H. A., 11/119, 122
B acon, Roger, 1/151; 11/105 B estužev — Rjumin, A.,
Baker, L. C., I V / 182-183 III/305
Balzac, H on oré de, IV /75—77 B eurling, A., III/82, 188-189,
BAMS (kôd), III/56—57, 252 345
Banke, I V / 137-138 B iaudet, H., I V / 178
Baravellijev kôd, 1/417—418 Biblija, 1/132-137; IV /72, 189,
Barber, R. T., III/277 194-195
Barne, W., IV/61 B ib o (major), III/35—36, 114
B arnes, H. R., I I / 108-110, B icknell, G. W„ 1/96
116-117 Bigram (digram ), 1/10
B ates, D. H., 1/350, 353 B igram ska supstitucija,
B audot, J. M. E., 11/223 1/324-327; 11/240; III/32
B au d otov kôd, 11/223; III/83 B ingen, H. von, 1/150
B azeries, E tienne, 1/391, B ischoff, B., I V /177
397—408; I V / 148, 178-181 B issell, C. L., III/285—286
B azeriésov cilindrični krip- Black, F. F., I I / 100
tograf, 1/403 BLACK (kôd), III/65, 67
B azna E. »Cicero«, III/33—35 B lackstone; Commentaries,
BBC (B ritish B roadcasting 1/287
C orporation) I I I / 185 Blaga skrivena, IV /62—63
B—D ienst. Vidi: Beobachtung Blair, W„ IV /8 6 —87
Dienst. B iegen, C., IV /229, 240
B eale, T. J., IV /6 2 -6 3 B len co w e, W„ 1/275
Beatty, sir David (admiral), B oh len , L. von. I I I / 168
11/16 Boki, G. L, III/339
B eaufort, F., 1/328 Bookmakeri, I V /127-129
B eaufortova varijanta, 1/239, B ooth, J. W„ 1/358; I V /182
394 Bozart, J., III/380
B eau fortova šifra, 1/328—330, B racew ell, R. N„ IV /266-267
394; 11/105 Brahm i, I V / 196, 219

301
Bratton, R. S., 1/59 Cartier, François, 1/245;
Braune Blätter, III/28—29 11/27—28, 63-64, 70-73, 75,
B rook e—H unt, G. L., 90, 98, 144, 192; III/314
11/81-82, 156 Casanova, J., 1/249
B roth erh ood , F. M., 1/16—17, C asem ent, sir Roger,
32 11/32—34
B rou sse, C., III/95—97 Cave, R., 1/92
BROW N (köd), I I I /105 CD—55 ( šifarski stroj), II/285
B runon, R„ I V / 178 Central Intelligence Agency
Bruxella, A. de, 1/153 (CIA), III/386—387, 395,
Bryant, H. L„ 1/18-19, 93 402, 447-448
Buka (u teoriji informacija), C enzura (am erička),
IV /31 I I I / 137—161
Bullitt, W. C„ I I I /106-107 Cezar, Gaj Julije, 1/142—143
Bupo (Bundes Polizei), Cezarov alfabet, 1/143;
III/368 I I I /309
B ureau du Chiffre, kopn en a C ezarovska supstitucija,
vojska, 11/73—75; M ini­ 1/142, 221; III/309, 327;
starstvo vanjskih poslova, IV /6 9
1/415—417, 421 CG—210 (patrolni brod),
Burke, J. P„ III/432 I V / 110
B u rn e« , E. C„ I V / 177 Chadwick, John, IV /247
Burns, W. J„ I V / 125 C ham bers, R. W„ IV /99
Burr, Aaron, 1/301—303 C ham pollion, Jean—Francois,
B u sch, H„ I I I /127 IV /207—213
Byrne, J. F„ IV /5 5 -5 8 Chaocipher, IV /5 6 -5 7
C happe, C., I V / 144
Chase, P. E„ 1/330-331
C - l (kôd), I I I / 105 Chaucer, G eoffrey,
C—36 (šifarski stroj), 11/276 1/151-152;11/154-155;
C—48 (šifarski stroj), I V / 177
11/285-286 C heckow ay, A., I I I /163
C—52 (šifarski stroj), C hess, A. P„ I V /128-129
11/285-286 C hétardie, m arkiz d e la,
C abinet Noir, 1/263, 305 III/305—306
C allières, F. de, 1/281—282 Chiffres Secrets Dévoilés,
C am pillo, M. G., I V / 177 1/407
Canaris, adm irai W ilhelm , Chiffrierabteilung, I I I / 141,
II/28b; III/37, 173b, 190 143
Canine, R. J., II/216 Chiffriermaschinen Aktienge-
Cardano, G irolam o, selschaft, 11/267
1/232-236 CHI—CH E (kripto sistem ),
Cardanova rešetka, 1/234; III/230, 259
I I I /148, 152 Childs, J. R., 11/109, 119,
Carm ona, J. G., 1/408 125-129, 156
Carnet de chiffre, 11/88 Christie, Agatha, I V / 103
Carnet réduit, 11/89 C hristoph, princ od H essea,
Carr, D., 1/36, 96 III/28

302
Church, B., 1/284—286 Corbière, A., 1/276
C hurchill, W inston, 11/10-12; Corderm an, W. P., 11/213;
I I I / 119-120, 210-211, 437 I I I / 144, 241
CIA. Vidi: Central Intelligence Cornwallys, lord, 1/295—299
Agency Craig, M„ 1/33
Ciano, G aleazzo, III/24, Cramer, G., IV /6 1 -6 2
63-65, 113 Crni kabineti, 1/263—269,
C icero (Operacija Cicero), 278-280, 304-305; III/3 0 7 -
III/33—35 -308; am erički, 1/22, 65;
Cifra general, 1/191 —192 11/156-173, 177-178
Cifra particular, 1/191—192 Crveni orkestar (Rote Kapel­
Cifrario rosso, 11/92—97 le), III/355, 362-363
Cifrario servizio, 11/92 Crypo Aktiengeselschaft,
Cifrario tascabile, 11/92—93, 11/286
96-97 Cryptographie militaire, La,
Ciparski jezik, IV /227-228, 1/376-390; IV /95
235, 243 Cryptomenytices et Crypto-
C larence, J., III/397 graphiae, 1/250
Clark, H. L.. 1/49 Cryptomenytices Petafacta,
Clarke, Arthur, IV /286 1/252
Clarke, C. W., III/286-288 CSP—642 (kôd), III/252
Clarke, R., I I / 10 Cukikava, S., 1/81
C lausen, H., III/387 CULPER Ml., 1/289-291
C lausen, M. G. F., CULPER St., 1/289-291
III/352—354, 258-362 CW (kôd), 11/96
C lausen—Thue, W., I V / 147 CYNTHIA, III/94—97
Clinton, sir Henry, 1/292,
295-298
C occoni, G., IV /261—262, C ehoslovačka, I I I /187—189
268-269, 270-271
Code Compilation Section,
I I / 108-119; III/296 D—1 (kod). I I I / 105
Code Compiling Company, Daddario, E. Q„ IV /255
11/164 D ahlerus, B„ III/7 -8
Colfax, S., 1/361, IV /7 9 Dam m , Arvid Gerhard,
C ollins, S. W„ I I I / 157 11/269-274; III/76, 297;
COLORADO (kôd), 11/117 I V / 137
Combat Intelligence Unit, Dan D, I I I /190-194
1/25, 27, 35, 76; III/2 1 9 - D—Day. Vidi; Dan D.
-2 3 3 , 238 Danijel (prorok), 1/136-137
COMLOGNET, III/386 Dato, L., 1/208
Communication Theory of D avidski alfabet, 1/156
Secrecy Systems, IV /2 0 D avidson, J. C. F., 11/29
C om pton, A., III/197 D aw es, C. G„ I I I / 104
COMSEC, III/4 2 0 —431 Dechiffrierdienst, 11/95;
Consolidated Exporters, III/330
I V / 105-108, 115-120 Decyphering Branch,
COPEK, 1/55, 65; III/223 1/270-281, 304

303
D ekodiranje, definicija, 1/12 Dreyfus, kapetan Alfred,
D ekripteri, 1/275-282, 303 1/414-425; III/61
D ekripterski biroi manjih D riscoll, A. M„ 11/261
nacija, III/449 D roge (šverc drogam a),
Dekriptiranje, definicija, 1/12 I V / 127
D ešifriranje, definicija, 1/12 D ulles, Allen, 11/216;
De—fa tana, 1/145 I I I / 113—114, 387, 448
De Furtivis Literarum Notis, Dulles, John Foster, III/448
1/226 Dunlap, J. E„ 111/413-^114
De Grey, N„ 11/34-35, 40, Dunning, M. J., 1/92
43—44, 55 Dupini (eksperim entiranje),
De la cryptographie, 1/395 IV /293—294
D elafield, J. W„ I I I / 187 D’Urfe, m adam e, 1/248—249
D elastelle, F. M., 1/391, D usenbury, C. C., 1/59
395-397 Dvorak—Deai ayjeva tastatura,
D elaunay, L., I V / 144 IV / 15
Delco Corporation, D vostruki ključ, 1/245
I V / 138—139 Dyer, T. H., III/220-222
D em otsk o pism o, IV /203
D enn iston, A. G., 11/22
Despacho Universal, 1/192 »Džem iranje«, III/439
De Subtilitate, 1/233
D eubner, L„ I I I / 13, 323-324, E—7 (radio inverter), I V / 139
326, 329 ECCM. Vidi: E lektronske
Deutschen Reichspost, III/208 protum jere
D evers, J. L„ I I I /134 ECM: Vidi; E lektronske pro­
D evos, J. P„ I V / 177 tum jere
Devoy, J., 11/33 Eckhardt, H. von, 11/46—48,
De Vries, M aurits, IV /9, 33 54, 56, 155
DEW linija, III/435 Eckert, T. T., 1/350;
D ew ey, G eorge, 1/413 I V / 182-183
D ew ey, T. E., 1/174; Edgers, D„ 1/62, 93
III/285—286, 291 E isenhow er, Dwight, I I / 107;
D ezinvertori, III/205—206 I I I /131—135
D horm e, E„ I V / 189-194 Electro-C rypto M odel B 1,
D ickinson, V., I I I /150 11/272
D iferencija (m etoda diferen ­ Električni stroj za kodiranje,
cije), 111/17-22 11/259
Djen Bjen Fu, III/398—399 E lektronska daktiloskopija,
D n evn ici (tajni i drugi), I I I / 186
IV /7 0 —72 E lektron sk e protum jere
D ogger Bank, 11/16-17 (ECM), III/438—440
D oheny, E. C., I V / 123-125 E lektron sk o prisluškivanje,
Donitz, adm iral Karl, III/54, III/435—437
58 E lek tron sk o ratovanje,
D oud, H. S„ 1/29 III/433—441
D raem el, M. F., 11/260; Elements of Cryptanalysis,
I I I / 102, 226 11/205

304
Elgar, sir Edward, Fenner, W., III/44
IV / 103—104 Femmeldeaufklarung, III/47,
E liopulos, E., I V / 126 71
Em anuel, T., 1/36 F ersen, A., IV /67
Emergency Code List, 11/113 Fielder, K. J„ 1/96
Em itiranje (greške u em itira­ Figi, A., I I I /3 1—36
nju), I V / 149 Film, I V / 103
Em itiranje (sigurnost em isi­ Filozofija braka, IV /75—76
ja), III/4 3 6 -4 4 0 Finska, III/345-346
Eneja, I I I / 141 Fish, H., III/332
ENGLANDSPIEL, III/ 173b Fleet Radio Unit. Vidi; FRU-
Enigma, 1 /2 3 , 4 3 —44; PAC
11/266-269, 271; III/46, 50, Firenza, 1/184, 190
87-93, 131, 351 Foote, A., III/352-353,
Eno, A. L„ 11/222 366-368
Entick Dictionary, 1/283, 297, Forschungsamt, 111/21—29,
302 32-33
Epsilon Eridani (zvijezda), Forschungsannstalt,
IV /2 7 3 -2 7 4 III/2 0 8 -2 1 0
Eriksson, B. E. G., III/355 FORTITUDE, 11/131
Erskine, D. G., III/134-136 Fosse, G. P., della, IV /200
ETCRRM II (»vruća linija«), Fourier, J. B„ IV /207
•III/427 F ousche, L., I V / 181
Etiopija, 1/409 Frakcioniranje šifara, 1/330,
E trušćanski jezik, IV/221 396
Euler, Leonhard, IV /52 Francuska, kriptologija prije 1.
Evans, Arthur, IV /223-231 svjetskog rata, 1/391, 424—
Evans, A. R„ III/266 —429; Višijevska Francuska,
Ewing, sir Alfred, II/8, 23-25 m /7 5 -7 6 , 95; Bureau de
Eyraud, C„ III/75 Chiffre (kopnene vojske),
Ezra, I., I V / 115 11/73—75 (ministarstva vanj­
Ezra, J., I V /1 15 skih poslova), 415—417,
421—422; M inistarstvo rata,
F i P nevidljive tinte, 11/63-66, 70-79; vojni ko­
11/152-153 dovi, 11/85, 88-89; K om isi­
Fabian, R„ 1/31, 54-55, 78; ja za vojnu kriptografiju,
III/220, 239 1/424—426; 11/63, 71, diplo­
Fabyan, G., 11/182-183, 235 m atski ' kodovi, 11/237;
Falconer, J., 1/252 III/80-83; Service du Chif­
Farago, L., I I I / 171 fre, 11/73; prekinuta stupač-
Federal Bureau of Investiga­ na transpozicija, 11/84—85;
tion (FBI), 1/57, 80; I I I / 157, nom enklatori, 1/263-264.
164, 168-170 Vidi također: Babou; Crni
Federal Communication Com­ kabinet; Rossignol; Viete
mission, I I I /161—167 Franklin, Benjam in, 1/300
Fellers, B. F„ III/6 6 -7 2 Franz, W., III/45
F ellgieb el, generalm ajor Frekvencija, u čestalost (m je­
Erich, III/4 0 —41, 45 renje), u p otreb a u kriptoa-

2 0 — š i f r a n i i p r o t i v ¿ p i j u n a IV 305
 nalizi, 1/162-170, 33^-343; šifre, III/235; kriptološke
frekvencija bigram a, 1/327; kovanice, 11/205; Teapot
u sp ored b a m jerenja frek­ Dome s k a n d a l, 1 1 /2 0 7 ,
vencije, I I / 195-203; stab il­ I V / 123; »poruke s Marsa«,
nost, I V / 12-18 11/207; IV /270—271; od la­
Frekvencija slova (analiza), zak u m irovinu, 11/215; o d ­
1/165-166, 180, 208, 327, likovanja, 11/215-216; i
341; IV/11 Yardley, 11/170, 213-214;
Freud, Sigm und, IV /36, 39 rasprave i knjige,
Freudenthal, H., IV /280-283 11/188-287, 212, 216
Friedm an, E lizebeth Sm ith, Friedm an, P., I V / 175
m ladost, 11/183-184, 213; Friedrichs, A., I I I / 12, 15, 25,
dekriptaža poruka krijum­ 1 1 1 -1 1 2
čara alkohola, I V / 105—122; Frisch, Karl von, IV /265
slučaj broda I'm Alone, From m , Erich, IV /3 7 -3 8
IV /121—123; M eđunarodni Front-Line Code, 11/109
m onetarni fond, I V / 138 FRUPAC, III/238—239,
Friedm an, W illiam , m ladost, . 269—271
11/181—184, 213; karakteri­ Fuchs, K., III/369
stike, 1/47-48; 11/181-182, Funkabewehr, III/368
214—215; dop rin osi krip- Funkaufklärungsdienst,
tologiji, 1/48; 11/219-220; III/49-51
III/297-298; na radu u Funkspiel, I I I / 171—184
G.2 A.6., 11/119, 188; rje­ Für GOD, 11/81-82; III/52
šen je hin d u sk og koda,
11/184—185; u Riverbank G abbrielli, D om enico,
Laboratories, 11/183—188, I V / 176
204—205; na radu u Signal G abuli tana, 1/145
Code & Cypher Compilation Gallery, D. V., I I I /124, 126
Section, 1 /2 2 ; 1 1 /1 6 6 , Gallup, E. W„ 11/184
206—209; na radu u SIS, Galton, sir Francis,
1/22; 11/208, 213-215; nerv- I V /285-286
ni slom , 1/51, II/214; prvi G am ba, V., III/60-61
napis o kriptologiji, 11/188; Gama epsilon (kriptosistem ),
najveće p ojed in ačn o djelo, 11/20
11/205; izučavanje B acona, Gama u (kriptosistem ), 11/20
11/216; in d ek s k oin cid en ci­ Gangga malayu, 1/145
je, 11/192-199, 201-205; Gauss, Karl Friedrich,
pronalasci, 11/206—207, IV /287
214-215, 217; I I I / 131—132; G aussin, J., I/392b; III/226
Riverbank Publications, Geheime Kabinets—Kanzlei,
11/188—205; rotorsko rješe­ 1/265-268
nje, 11/206-207; rješenje Geheimklappe, 11/91, 124
P lettsove strojne šifre, Gematria, 1/154
III/185—188; rješenje siste ­ G eneratriks, definicija, 1/404
m a PURPLE, 1/16, 29, G eom etrijski sistem i,
48-50; 11/214;: I I I / 130; rje­ 1/251-252
šen je V ern am ove strojne G eorgijev, V., IV /232

306
Gerry, E., 1/285 G ylden, Y. II/276, 278b;
Gestapo, III/3 0 —31 III/76—79; I V / 126, 135
Gex, W„ I V / 117-118
G herardi, B., 11/235
G herardi, L., III/65 HA (kod), III/261
Gifford, G„ 1/202 H agelin, B. C. W„ 11/273-288;
Gilgameš, I V /2 16 III/297
G illm ore, R„ 11/119 H agelinovi šifarski strojevi,
G isevius, H. B., III/J13—114 III/61, 406. Vidi također;
G iskes, H. J., I l l / 171 —184 B—21; B - 2 1 1; C-36; M -209
G ivierge, M., 11/63, 144, 146 Haggard, H. Rider,
Glavnoje Razvedivateljnoje IV /100-101
Upravlenije, III/228, 341— Hahalruna, 1/147
-344, 352 Hall, W. R„ 11/25-26, 31-32
Glazba. I V / 103-104 H alsey, adm iral W. F.,
GPU, III/335—336, 339, 342, III/292—293
344 H am ilton, V. N„ III/413, 446
G oggins, W. B., III/238 H am m er, C., IV /413, 446
G orgo, 1/139—140 H ancock, C. B„ III/299
Goring, H erm ann, III/27-28, Harha tana, 1/145
91 H arnack, A., III/362, 365
G orm an, F. J., IV /110-111 H arness, F. A., III/285
G otski jezik, I V / 195 H artfield, J. C., I V / 148
G ovor, kom prim iranje, H artfield, J. W„ I V / 150
III/425 HARUNA, 1/80-84, 118
G ovorni kodovi, I I I /199-203; Harvey, H„ I V / 148
I V / 130-132 H assard, J. R. G„ 1/362-369
Graham , J., 11/119 H aška konvencija, 1/87
Grant, general Ullyses, 1/353 HATO (kod) 1/23
Graves, Robert, I V / 101 H awley, E. H„ I/349b
GRAY (kod), I I I / 101, 103, H ayes, R. B., 1/360
109, 248 H ayhanen, R., III/379-382
Grčka (antikna), 1/137—142 H ebern, Edw ard H., II/206,
GREEN (kod), I I I / 100 212, 219, 258-265; III/297;
G reen Bank, (radioteleskop) I V / 136
IV /254 H ebrejske šifre, 1/133—136
G reške (detekcija i korekci­ Heeresnachrichtenwesens,
ja), IV /2 3 -2 5 III/48
Grew, J. C. I I I / 109-110 H eilm an, G„ I I I / 134-135
G ronsfeld, grof od G„ 1/400 H elstrom , C. W„ IV /31
G rosvenor, W. M., 1/363—367 Henry, O., I V / 101
G rotefend, G. F., I V /2 14 H erm oni, D., I V / 137
G roves, L. R., I I I / 195—199 H erodot, 1/138-140; IV /73
GRU. Vidi; Glavnoje razvedi­ H etiti. Vidi: H ititsko pism o
vateljnoje Upravlenije Hi test, I I / 199-201, 212
G uzenko, I., III/343—344 H ijeroglifska kriptografija,
Guzev, III/341b 1/124; I V / 199-200
G ylden, O., 11/270; III/76 Hill, L. S„ 11/241-250; III/297

307
H im m ler, H einrich, III/28, H oudini, H., IV /5 8 -5 9
32 H ousel, C. A., I V / 107
H incks, E„ IV /215 Hoy, H. C., 11/22
H ind en burg, feldm aršal Paul H roznÿ B ed fich , IV /217, 221,
von, III/317, 319, 324 232, 239
H ipp isley, B., I I / 10 H ruščov, N ikita S., III/400,
Hira gana, III/233 426
Histej, 1/139; IV /75 HUDSON, I I / 110, 118
H istoričari (K riptologija u »Huffduff«, I I I / 123-124
historiografiji) I V / 169—187 Hull, C„ 1/18, 70, 92;
H itchings, O. J., 11/83—84, I I I / 106-107
112; III/221b H üttenhain, E., III/44
H itler, Adolf, III/25, 27-29, H uxley A ldous, IV /79
48, 113-114, 208-209 Hypnerotomachia Poliphili,
H ititsko pism o, IV /217—218 I V / 199
Hitt, Parker, 11/100-107, 112,
169, 212, 219, 239; I I I / 103, IBM. Vidi; International Busi­
106; IV /56 ness Machines Corporation
HNW . Vidi; Heeresnachri- Ibn ad-Duraihim , 1/159—162
chtenwesens Ibn K haldun, 1/160
H offm ann, E., I l l / 12 Identificiranje »prijatelj-ne-
H ogan, D., I V / 122 prijatelj« (sistem ), III/432
H ogben, Lancelot, I.F.F. Vidi. Identificiranje
IV /2 8 3 -2 8 4 »prijatelj-neprijatelj«
H ohenburg, J. W. H erwarth Ilijada, 1 /1 3 8 ; I V /2 2 3 ,
von, IV /201 249-250
H old en , E. S„ 1/365-369 I’m Alone (k riju m čarsk i
H olland, E. J., III/284 brod), IV /121—123
H olm es, W. J., III/226, 269 Ind (p ism o d olin e Inda),
H olm es Sherlock, IV /95—99 IV /221
H oltw ick, J. S„ III/225—226 Indianapolis (am erički ratni
H om er, 1/137-138; IV /73, brod), III/293—294
223-224, 249-250 Indija, 1/128-129
H om ofon sk a supstitucija, d e ­ Indijanski jezici, III/201
finicija, 1/9; razlike od po- Inform acije. Teorija inform a­
lialfab etsk e supstitucije, cija, I V / 18-20
1/205, 211—212; prva u p o­ INGO DENPO (kôd), 1/73,
vijesti, 1/160; prva na Za­ 105
padu, 1/179; širenje up ot­ Institute for Defense Analyses,
rebe, 1/181. Vidi također; III/391, 423
P olifonska supstitucija Intercepcija, 1/15, 32—35;
H oover, H erbert, I I / 165; 11/61—63; III/4 4 0 —441. Vidi
I I I / 159 također: Pošta (otvaranje
H ope, H. W. W., 11/22 pošte); Prisluškivanje tele­
H orap ollo, I V / 199-200 fona.
H orn beck , S. K., 1/54; I I / 173; International Business Ma­
I I I / 104—105 chines Corporation (IBM),
H ottl, W„ III/3 1 —37 om etan je H eb ern ova pa-

308
 tenta, 11/263—265; računar 19-K9, 1/40, 68, 74, 80-81;
7090, III/444; tabulatori, LA, 1/37-38, 83; PA-K2,
I I I /2 2 1-225, 229, 242, 252, 1/38—40, 82-83, 88, 90, 93,
444 101, 117; kod S, 1/58;
International Code of Signals, III/269; 91—šiki O-bun
I V / 157 In-ji-ki, 1/4 3 -4 4 , 50, 92;
International Communication Ango Kenkiju Han, I I I / 108;
Laboratories, 11/239 Oite, 1/38; Tokumu Han,
International Telephone & Te­ III/248—255, 295; TSU,
legraph corporation, 11/212, 1/40—43, 81. Vidi također :
239; III/427 MAGIC; PURPLE;
Inverteri, 1/110; 111/423-^25, Jay, sir Jam es, 1/290
428—429; I V / 138-139; au ­ Jednokratna upotreba (krip-
dio, III/418; video, III/419 tosistem i), 11/238; I I I /10,
Inverzija, III/204 12, 23, 35. 186, 351,
Isruna, (kriptosistem ), 1/147 370-373, 376; pronalazak,
Italija, cifrario rosso, 11/92, 11/229; prva diplom atska
97; cifrario servizio, 11/92; prim jena, 11/236—237; n e­
cifrario tascabile, 11/92—93, probojnost, 11/229—234;
96—97; Reparto crittografia, slab e strane korištenja,
11/96; Servizio Informazioni 11/232-233
Militari (SIM), III/60-66; Jefferson, Thom as, 1/299,
Servizio Informazioni Se- 313-317
greti (SIS), III/59 Jefferson ov stroj za šifrira­
Ito, S., 1/88 nje, 1/316
Jellicoe, adm iral sir John,
11/18
J (serija japanskih kodova) Jerdan, W., IV /5 1 -5 2
1/35, 57, 80-81, III/23 Jezici, dekriptiranje nestalih
JABBERVVOCK, 1/86 jezika, I V / 187—252; inter-
Jam am oto, adm iral Isoroku, stelarni jezici, IV/27&^286;
1/24; III/218—219, 228-229, piktorijalni, IV /285—293;
237; pogibija, III/270-278 tajni, 131-134
Jam anaši, III/253 Jezidi, 1/144
Jamato (japanski ratni brod), Jin-čen, 1/127
III/271 Jin-t' ang, 1/127-128
Jam es, W„ 11/22 JN25 (kriptosistem ), III/222
Janssen, H. P. M., I I I / 149 JN25b (kriptosistem ), 1/26,
Japan, I I I /2 17-299, 449; Rat­ 31; III/220, 223, 228
na m ornarica, 1/31, 89; JN25c (kriptosistem ),
I I I /2 18-220, 222-225, 227, III/223—224
258—262; K opnena vojska, JN25d (kriptosistem ), III/284
III/255—262, 265; M inistar­ Johnson , H. W., 1/175
stvo vanjskih poslova, Johnson , Lyndon B„ III/401
1/37-45, 52, 67, 70-73, Jones, E., IV /3 9
83-85; INGO DENPO, 1/73, Jošikava, T„ 1/35, 81, 88
105; J 12, 1/57; J 17-K6, Joyce, Jam es, IV /21, 55
1/40; J 18-K8, 1/40; J »Jp« (kod), 11/162

309
Jugoslavija, III/48, 61—63 K h n u m h otep , faraon, 1/123
Jutland (Bitka kod Jutlanda), Kina, 1/126-128; IV /220
11/19-20 King, adm iral E„ III/228
K inkaid, adm iral T. C.,
III/292—293
Kabala, 1/153 K insey, A. C. IV /66
K ablovi njem ački preko At­ K ircher, A thanasius, 1/250;
lantika, II/7 I V / 157, 201-202
K aeding, F. W„ I V /17-18 Kiriljuk, V. A., III/397
K akim oto, G., III/251 Kita, N., 1/35
Kama sutra, 1/128—129 Kitab al-muamma, 1/161
Kam ejam a, K., 1/66, 92 Kiwi, III/264
K apany, N. S., I V / 141 K lein, M. H. III/412
K appa su b r, 11/194—195 K linasto pism o, kriptogra-
K appa su b p, 11/195 fija, 1/131; znakovi,
Kappa test, 1 1 /1 9 4 -1 9 5 , I V / 192-193, 210; dekripta-
198-199, 206, 255 ža, IV /2 0 9 —218
K arbonari, IV /64 Ključ, definicija, 1/11; prvi
Kartanje, I V / 130-131 m n em oteh n ičk i, 1/188; za
K asiski, F. W„ 1/336-337 m iješanje (razbacivanje) ši-
K asiskijev test, 1/340; 11/230- farskih alfabeta, 1/188;
-231 progresivni, 1/222; suvisli
K asiskijevo rješenje, u polialfabetskoj su p sti­
1/336-346 tuciji, 1/233; besk on ačn i i
Kata kana, 1 / 3 7 —3 8 , random izirani, 11/229-230,
11/158-159 237; generiranje ključa,
K autiliya, 1/128, 130 III/4 5 0 —451
Keill, J„ 1/257 K ljučni broj, definicija, 1/11
K eitel, feldm aršal W., III/41 K ljučna fraza, definicija, 1/11
K eller, H elen, IV /263-264 K ljučna riječ, definicija, 1/11;
K em penfeldt, R., I V /144 dužina u rješavanju polial-
K em pf, S., III/41 fabetskih kriptogram a,
K ennam er, C. B., I V / 116 1/337-338
K ennedy, John F., K natchb ull-H ugessen, sir
I l l / 266—267, 426 H ighe, III/33
K ennedy, Joseph P., K NICKBEIN, III/437
I l l / 107-108 K n osos (tablice), IV /248
K ent, T., I l l / 107-108 K obarid, 11/97
K erckhoffs, Auguste, K nox, F„ 1/18
1/376-391; IV /35 K och, H. A., 11/265—266
K erckhoffsova superpozicija, K od, definicija, 1/11; najstari­
1/385-389; I I / 195, 197, 231, ji za koji se zna, 1/132; k od ­
255 na knjiga, 1/11, 287, 313;
K esserling, feldm aršal A., rječnik kao knjiga kodova,
III/4 7 —48 1/288, 294, 297, 301, 352,
K ettler, H„ III/4 1 -4 2 362; rovovski (poljski, bo-
KFF—58 (šifarski stroj) jišni), 11/88-91, 107'—120;
I V / 137 hibridni, 11/47; I V / 124; no-

310
 m enklatori potiču stvara­ K ram er, A. D., 1/17—20, 32,
nje današnjih kodova, 59-61, 93-94, 103-107
1/309; kriptoanaliza k o d o ­ K reuger, I., I V / 134—135
va, 1/394-395; 11/42-44, Krijum čari alkohola,
46-47, 121-122. Vidi tako­ IV /1 0 5 —119
đer: (K om ercijalni kodovi; K rim inalci, I V / 105-120, 123-
Prešifrirani kod; O tvoreni -1 3 2
kod; Razbijanje kodova K ripo (Kriminal Polizei),
K odna knjiga anglofrancu- 111/30
ska, 1/429 K riptoanalitika, IV /36
K od n e grupe, definicija, K riptoanaliza, definicija,
1/12 1/12; početak, 1/137; p osta­
K od n e riječi, definicija, 1/10; je, zahvaljujući Arapima,
u sp ored b a s brojevim a, nauka, 1/156, 159-164; p o­
1/409—410; konstituiranje, stanak naziva, 11/205; p re­
IV /159—161; u kom ercijal­ rasta kabinetsku analizu,
nim kodovim a, I V / 147- 11/144; specijalizira se,
-155, 159-161 11/145; op će i specijalne
K odni brojevi, definicija, m etode, 1/227-228;
1/10; u sp o red b a s kodnim IV /1 0 —11; razlike od krip-
riječim a, 1/409—410; k on ­ tografije, 11/62; IV /9-13,
denziranje 58; veza sa statistikom ,
K odni nazivi i im ena, 11/204; postaje krupan e le ­
111/117—121; IV /30. Tako­ m ent obavještajne djelat­
đer u pojedin ačn im nazi­ nosti, 11/143—144; postaje
vim a najvažniji elem en t ob a­
K oening, W., III/212, 214 vještajne djelatnosti,
K oin cid en cija (teorija ko­ II1/297—299; kao fizikalna
incidencije), 11/192—198; nauka, IV /9-12; lingvisti­
III/157 čka baza kriptoanalize,
Kok-Turki rune, IV /220-221 IV /19-27; m atem atizacija
K olofoni, 1/131 kriptoanalize, III/298;
K om ercijalni kod, 1/10, 308; up otreb a naučnih m etoda,
I V / 144—167 I V / 10-11; vrem enski . e le ­
K om orna (kabinetska) anali­ m ent, FV/35; nauka ili vje­
za, 11/144; III/76 ština, IV /35
K om pjutori (električni raču- K riptoeidografija,
nari) i tabulatori, I I I / 16, I V / 139-143
20-23, 44, 90, 221-225, 229, K riptofonija, III/202-203
242-243, 252, 271, 418--119, Kriptografija, definicija, 1/8;
443-444, 451; razlika od kriptoanalize,
K ontakt (tabela kontakata), 11/62; IV /9-13; najstariji
1/167-168 zabilježen slučaj, 1/123;
K optski jezik, 1/147; IV /201- sp on tan o nastajanje, 1/144;
-202, 207, 209 u sred njem vijeku,
K othe, G. I I I / 13 1/149—150; hijerarhija
K owaIefsky, J., 11/161; (ljestvica) sistem a, 1/37,
KOZMOS (satelit), III/436 313; principi praktične

311
 prim jene, 1/380-386; K uneiform i. Vidi; K linasto
IV /33—36; kao »buka« ■u pism o
kom unikacijskim kanali­ Kunze, dr W erner,
ma, IV /31; defektivna i efi­ 11/236-237; III/9 -1 2 , 14, 26,
kasna IV /3 2 —33; i m atem a­ 221 b, 297; IV /3 7 -3 8
tika 11/249-250; IV /9, 12; K utni reflektor, III/438
m ehanizacija, 111/241-242,
297—298; vrem enski e le ­
m ent, 1V/34; o d n o s prem a LA (kod), 1 /37-39, 80
kriptoanalizi, IV /33—34 Lagoruna, 1/147
K riptologija, term inologija, Lais, A., III/94—95
1/7—9; 11/205; p očetak po­ Lalita-Vistara, 1/128
vijesti, 1/123—124; u antik­ Langlotz, E„ 11/237-238
nim i prim itivnim civiliza­ Lanphier, T. G., III/275-277
cijama, 1/126—127; kao LARRABEE, 11/105; III/99
»crna vještina-«, 1/152—157; Laser (lejzer), III/451
IV /78, 91; Zapad preuzim a Lassw ell, A. B., 1/90;
vod stvo Istoku, 1/209; i I I I /272-273
u vođenje trajnih diplom at­ Lauvvers, A. B., I I I / 174,
skih odnosa, 1/181; učinci 176-180, 182
prvog svjetskog rata. Lavinde, G., 1/178
11/143—144; am erička krip­ Law rence, J., I V / 104
tologija preuzim a vodstvo, L aw rence o f arabia, 11/84
11/207; učin ci drugog svjet­ Layton, E. T., 1/76—78;
skog rata, III/295—299; b io­ III/273—274
loški korijeni, IV/40; so c io ­ LEB KAMAI, 1/133-134
logija kriptologije, IV /3 2 — Leichty, E„ 1/132
—33, 40; p sih ološk i tem elji, L esson, J., IV /61
IV /3 6 —39; veza s m atem ati­ Levine, J., 11/241—242
kom , 11/204, 249-250; u Leksikografija (arapska),
teoriji igara, IV/32; adm i­ 1/158-161
nistrativna organizacija, Lexington (am eričk i n o sa č
kriptologije, 11/73; III/296- aviona), III/224
—297; budućnost, III/449 Lieber, B. F„ I V / 148
K riptogram , 1/12 Lilly, J. C„ IV /294
K rivoš, R om an, III/341 Lim, G„ I V / 115
K rivoš, Vladim ir, III/341 Lincoln, Abraham, 1 /3 4 9 -
K rogerovi, H. -i P., -351, 356; IV /181-182
III/3 7 4 —376 Lincos, IV /28 0 -2 8 3
K rohn, C. H. C„ 1/386 L inotip (tiskarski stroj),
KRU (kod), 11/90 I V / 16
KRUSA (kod), 11/90 Lipogrami, I V / 14
Kryha, A. von, I V / 136-137 Literatura kriptološka, am e­
K senofon, 1/140 rička, 11/102-104, 188,
K iihn, B. J. O., 1/81, 93, 204—205, 212; arapska,
117-118 1/158-159, 161-162; fran­
K ullback, S olom on , 11/208, cuska i njem ačka prije 1.
216; III/243, 297, 417 svjetskog rata, 1/390-391;

312
 venecijanska (m letačka), M acbeth, J. C. H., I V /157
1/181 —182; prvi tekst, M acfarlane, J. R., IV /37
1/140; prva štam pana knji­ M acgregor, D. C., 11/83
ga, 1/218; prva biografija, Mackay Radio &. Telegraph
1/258; u srednjem vijeku, Company, 1/101 —102
1/151-152; XVI i XVII sto ­ M ackensen, feldm aršal Au­
ljeće, 1/249-253; velika dje­ gust von, I I / 129; III/3 2 5 -
la, 1/375—376; najslavnija -326
knjiga, 11/167—168; naj­ M cCollum , A. H„ 1/18, 20
važnija publikacija, M clntoch, A., I l l / 163
11/191-192; pjesm e, 1/159, McKay, H. C„ I V / 140
258; beletristika, IV /55—56, M cLean, E. B„ I V / 123-125
73—102. Vidi također: N e­ M ačida, major, III/255
stale knjige kriptologije M adison, J., 1/294, 299, 301,
Littlefield, J„ I V / 164 304
Livesey, F., 11/156, 161 M ađarska (vojna obavještaj­
Livingston, R. A., 1/299—301 na služba) III/36—37, Vidi
LOGAIRNET, III/386 također: Austro-Ugarska
LOGBALNET, III/386 Magdeburg (njem ački brod),
Logogram i, IV /212 I I / 11
Lohr, L. R„ 11/191 MAGIC, 1/15-120, 155
L onsdale, G. A., III/374-376 M agnus, A. von, 11/36
Lovell, J„ 1/293-301 M ajanski hijeroglifi,
L öw enstern, J., IV /56, 215 IV /222
Ludendorff, general Erich, Malaja, 1/145
11/128, 138, 140-141; M aldivijski otoci, 1/145
III/318—319, 324-325 M ancini, G., III/61
Ludwig, K. F„ I I I / 139 MANHATTAN ENGINEE­
Luftnachrichten, III/50-51 RING DISTRICT, I I I /194
Lüning, H. A., I I I / 140 Manly, J. M„ 11/151, 154-155,
Lynn, G. W„ 1/32 167, 170
M annerheim , m aršal C.,
Ljubavničke šifre, IV /6 6 —69 III/346
Manual for the Solution of Mi­
litary Ciphers, I I / 103—104
M-94 (šifarska naprava), M anutius, A., I V / 199
11/106, 206; III/256 M arble, M., 1/360-361
M-134 (šifarski stroj), III/242 M arconi, G ugliem o, I V / 156,
M-134-C (šifarski stroj), 270
11/217; III/132 M argoliouth, D. S., 11/80
M-138 (šifarski stroj), Marija Antoaneta, IV /67—68
11/106-107 Marnix, P. van, 1/196-199
M-209 (inverter), 11/277-285; Marryat, kapetan Frederick,
III/48, 187 I V / 145
M-228 (inverter), 11/217 Mars, IV /257—287
M-325 (inverter), 11/217 M arshall, general George,
M acArthur, general Douglas, 1/33, 53, 60, 63-64, 85, 105,
1/65 109-112; III/279-291

313
M artin, W. H„ 111/407^12, Mi-544 (šifarski stroj),
432, 446 I V / 137
Marija Škotska (Marija M ichiel, G„ I V / 175
Stuart), 1/201—204 MICHIGAN (kod), I I / 111
Maser (m ejzer), III/438 Mid-Pacific Strategic Direction
M askirna grupa, 1/411, Finder Net. Vidi: Srednjo-
I I I / 17, 22-23 pacifička strategijska m re­
M asterm an, J., I l l / 159b, ža za radio-lokaciju.
170b M idway (Bitka kod Midwa-
M ata Hari, 11/28 ya), III/219, 226-238,
M atem atička teorija kom uni­ 283-284, 289
kacija, IV /2 0 M ikenska civilizacija,
M atem atika, 1/335—336, 392— IV /22 4 -2 2 6
-394; 11/242-243, 246-250; M ikrodot (m icrodot),
III/298; IV /9 I I I / 159, 161, 376
M auborgne, Joseph, O., M ilano, 1/183, 185
I I / 100, 234-235; III/221; Military Cryptanalysis, 11/212
kao kom andant Službe M iller, E. C., 11/20-21
veze (am eričke vojske) M inckler, R. W„ 1/29
1/23-24, 47-48; 11/214; naj­ M in isterstvo V nutrenih Djel
veći kriptološki uspjesi, (MVD), III/338
1/23—24; otkriva neproboj­ M inojska civilizacija,
nu šifru, 11/228—229 IV /244—252
May, A. N., III/369 Misirli, 1/157
M ayfield, I. S„ 1/35-36, 82, 96 M itchell, B ern on Ferguson,
Mecano-Cryptographer Model III/407—412, 432, 446
A 1, 11/272 M itchell, J. W„ III/275—276
M eđ unarodna telegrafska Mlecchita-vikalpa, 1/129
unija, I V / 152, 161-162 M obašeri, Dž„ III/3 7 7 -3 7 9
M elchior, •I., IV /2 9 M onoalfabetska supstitucija,
M ellenthin, F. W. von, definicija, 1/8—9; dekripti-
11/348-349 ranje, 1/162-163, 165-175.
M en d elsoh n , C. J., I V / 161 Vidi također: polialfabet-
M EN E M ENE TEKEL ska supstitucija
UPHARSIN (poruka), M onogram ska supstitucija,
1/136-137 11/240
M engarinijev kom ercijalni M onroe, Jam es, 1/300
kod, 11/93 M ontdidier (Bitka kod M ont-
M ergenthaler, Ottmar, didiera), 11/142
I V / 17 M ontgom ery, feldm aršal
M etereološk i kodovi (japan­ Bernard, III/7 4
ski), 1/86; III/247 M ontgom ery, W., 11/34—35,
M ezopotam ija, 1/130 40-42; III/85
M eyer, A., 11/260—261 M oore, W. H„ 1/59;
M eyer, H., I I I / 190-193 M oorm an, Frank, I I / 110,
M. I. 1(b), 11/80; III/87 115-116, 123-125, 169;
M. I. 8 (Velika Britanija), IV /5 6 -5 7
III/87 M oreh ouse, L. F., 11/227—228

314
M oreo, J. de, 1/193-195 Navy Code Box, 11/210
M orgenstern, O., IV /32 NCB. Vidi: Navy Code Box
Mori, M„ 1/90, 97, 110 Neff, R. A., I V / 181-183
M orikava, H., III/248-249, N eprobojna šifra,
251 11/230-234; III/382
M orim ura, T. Vidi: JoSikava, N estale knjige kriptologije,
T. 1/144, 159, 183
M orris, R., I V /6 2 -63 Netajni kod. Vidi: K om erci­
M orrison, P., I V /2 6 1—262, jalni kod
268-269, 270-271, 290-291 N eugebau er, O., 1/131
M orse, S am uel F. B., 1/307; N eum ann, J. von, IV /32
I V / 15—16 N eutrino, IV /268
M orseov kôd, I V / 16, 35, N evidljive tinte. Vidi: F i P
145-147 nevidljive tinte
M ourao, J., 1/127-128 New York Tribune, 1/359-373
M oyzisch, L. C., III/3 3 -3 4 NIAGARA, I I / 111
M uirhead, M„ II/9 9 -1 0 0 N ihilistička supstitucija,
Muladeviya, 1/129 III/311, 352
M üller, F. W. K., I V / 196, 219 Nimitz, adm iral C hester W.,
M üller, H. K., I I I /111—112 III/224—226, 230-232, 238,
M urphy, R., I I I /111—112 273-275, 278, 292-294
Murray, A. A., 1/32 Nirabhasa, 1/129
M usefili, P., 1/184 N izozem ska, I I I /171—184,
M ussolini, B enito, III/63—64, 405—406
113 Nom enklatori, definicija, 1/11;
MVD. Vidi: M inisterstvo prvi, 1/179; razvoj, 1/179;
V nutrenih Djel. jednodjelni i dvodjelni,
M yres, sir John, IV /242 1/260-261; evolucija u kodo­
ve, 1/309; prestanak upotre­
be, 1/312; španjolski,
Nachrichten-Verbindungswe­ 1/191-192, 194, 198
sen, III/5 0 N om ura, T., III/251
Nagasaki, III/295 NORDPOL, I I I / 173-184, 406
N arkotici. Vidi: Droge N orm alni profil, 1/341—342
N ap oleon , III/306; IV /70 N orm andija (Invazija u N or­
National Defense Research m andiji), III/I31, 190-194
Committee, III/211 N orveška, III/55, 76-81
National Puzzlers League N otarikon, 1/154
IV /5 9 NSA. V idi Agencija za nacio­
National Security Agency. nalnu sigurnost
Vidi: Agencija za nacional­ N sibidi pism o, 1/144
nu sigu rn ost (NSA) Nula, definicija, 1/9
National Security Council, Nulta šifra, I I I / 148, 151-152
III/3 9 4
NATO, III/392
N avaho, III/201 Njem ačka, Abhorchdienst,
Naval Communications Sy­ 11/87; Abwehr, III/37-38,
stem, III/384 91-93, 170-175, 178, 180; Be-

315
 obachtung-Dienst, II1/54— Ohrana, III/3 0 7 -3 1 0
—59; Chiffrierabteilung, OKH. Vidi: O berk om m ando
III/41—43; Forschungsamt, d es H eeres
III/27—29, 32-33; For­ OKL. Vidi: O berk om m ando
schungsanstalt, 111/208-210, der Luftwaffe
Funkaufklärungsdienst, OKM. Vidi: O berk om m ando
III/49-51; Geheimschreiber, der K riegsm arine
III/83; Heeresnachrichten­ Okultizam , 1/152—155,
wesens, III/45; Kriegsmari­ 214-218; IV /78, 91
ne, III/5 4 —60; Luftwaffe, OKW. Vidi: O berk om m ando
III/38, 49—51; Nachrichten- der W ehrm acht
Verbindungswesen, III/50; O'Leary, J„ I I I / 195-196
Pers Z, III/9 —26, 110-112; Ollier, R. M., III/398
Reichsicherheitshauptamt, O’Neal, J., I V / 116, 119
(RSHA), III/30-37; Sicher­ O’Neal, M„ I V / 116, 119
heitsdienst (SD), III/29; We­ OP-16-F2, 1/32
hrmachtnachrichtenverbin­ OP-20-G, 1/16-21, 30-33, 47,
dungen, III/41; k op n en a 49, 51, 55, 62, 93, 101, 107;
vojska, III/38—48; n acistič­ 11/212; I I I /2 2 0
ka standardna špijunska OP-20-GY, 1/16, 34
šifra, I I I / 169; sistem i u 1. OP-20-GZ, 1/17, 32, 117
svjetskom ratu, 11/76- O ptika vlakana, I V / 141
—79. V idi također: 0075; ORANGE, (kod), I I I / 10
13040; ADFGVX; ADFGX; OSAGE (kod), 11/117
Befehlstafel; Enigma; Für OSS. Vidi: Office of Strategic
GOD; Geheimklappe; Services
Satzbuch; Schlusseiheft; Otiosi, 1/224
UBCHI; OTSU, 11/261
Ott, E„ III/356
O tvoreni köd, 1/67—73;
O berk om m ando der K riegs­ I I I / 142-143, 148, 189-195
m arine, III/38, 54—60 O tvoreni tekst, definicija,
O berk om m ando d er Luft­ 1 /7 -8
waffe, I I I /38, 49-51 OVERLORD, I I I /190-194, 242
O b erk om m an d o der W ehr­ Ovidije, IV /66
m acht, III/37—38, 40—41
Ozaki, H., III/253, 358
O b erk om m ando d es H eeres, Ozma, IV /274—275
III/37, 45
O bm ane i lažni radio-pro-
m et, 1/77-78; I I I /131 PA-k2, 1/38, 80, 117
Oda, poručnik, III/253 Page, D., I V /248
Odiseja, I V / 14, 223, 249 Pahlavi pism o, IV /219
Office of Strategie Services, Painvin, G eorges Jean, 11/26,
I I I / 129, 186-187
72-74, 76, 90, 123, 142-143,
O gham , 1/147-149
156; III/221 b; IV /12; rje­
Oglasi (šifrirani) u novina­ šenje šifre ADFGVX,
ma, IV /6 S -6 9 11/137—140; rješenje šifre
O hnesorge, W„ III/209 ADFGX, 11/131-136

316
Palin, N. G., IV /205 Pokorny, H., 11/94; III/322,
Panini, 1/129 327, 329
Panizzardijev telegram , Polialfabetska supstitucija,
1/415-425; III/61 definicija, 1/8—9; pronala­
Panjin, N. P., III/304, 306 zak, 1/209; prva, slovo-po-
Papen, Franz von, III/24 -slovo. 1/222; prvi suvisli
Papinska kriptologija, 1 /177- ključ, 1/223; mit neproboj­
-1 7 8 , 182, 186-190, 208, nosti, 1/240-241; op će rje­
230, 244-245 šenje, 1/387; u sp oredba s
Parke, L. W„ 1/32; I I I / 177 up otreb om hom ofon a i
Parker, R. D., 11/222, 227; polifona, 1/206, 211; kao
IV /5 6 poljska šifra, 1/311:
Parsons, W. S., I I I /199 I I I /3 2 1-322; rješenje prije
Paschke, A., III/9, 11 K asiskog, 1/230, 240-252,
P asoški kôd, 1/38 333-335, 353-355; Kasi-
Patrick, J. N. H., 1/362 skijevo opće rješenje,
Patterson, R., 1/314, 317 1/336—346; m odern o p o ­
Peano, G., IV /2 7 9 -2 8 0 im anje, 1/230
Pearl H arbor (napad na Polibije, 1/141-142, 145, 330
Pearl Harbor), 1/15-120; Polifonska supstitucija, defi­
debata, III/285—292; krip- nicija, 1/189; u sp oredba s
tološk i rezultati, III/3 8 6 - p olialfabetskom su p stitu ci­
-387 jom , 1/206, 211
Peckham , H., I V / 177 Poligram i, definicija, 1/10
»Penkale«, 11/94—'95 Poligrafska supstitucija,
Pepys, Sam uel, IV /70-71 11/242—247
Pering, A. V., 1 /17-32 Polygraphia libri sex,
Pers Z, III/9 -2 6 , 35, 110-112 1/218-222
Petar Veliki, III/301-302 Poljska (vojna, ratna) šifra,
P etersen, J. S., III/405-407 1/328, 381—385, izum polj­
Petrov, E-, III/340-342 ske šifre, 1/311 potrebni at­
Phaistos, IV/221 ributi, 1/383—384, najpoz­
P helip pes, T., 1/199 natija, 11/130, u 2. svjet­
Phillips, W., 11/177 skom ratu, III/46—47
Pigpen šifra, 1/292, 356; Pom orski signali, I V / 144—145
IV /61, 64 Popov, Duško, I I I /159 b
Pisma: naprava za tajno otva­ Poreznici (poreznička krip-
ranje pisam a, III/307 tografija), 1/158
Planas, R. R., I V / 178 Porta, G iovanni Battista,
Playfair, L„ 1/322, 325-328 1/224-232, 292, 375-376;
Playfair šifra, 1/23, 322-328; .11/240; I V /85
11/84, 100, 105, 107, 109, Porter, E., 1/285
240; III/266 Postal Telegraph Cable Com­
Pletts, J. St. V., 11/80, 186 pany, 11/239
Plotin, I V / 198, 200 Pošta (otvaranje pošte),
Plutarh, 1/140 1/265-266, 278-279, 305;
Poe, Edgar Alan, IV /76, 82, III/30, 307, 338-339
88, 128 POTOMAC, I I / 110, 117

317
P otsd am sk a deklaracija, Q alqashandi, 1/159-165
III/295 Quadratic Code, I I I / 195
Potter, R. K„ III/214 Queen Mary (brod), I I I /165,
P ow ers, F. G„ III/434 167
»Praktična kriptoanaliza«, Quirmeh, 1/158
III/335, 396, 400
Praun, A., III/45 Rabelais, Francois, IV /73—74
Prešifriranje, 1/12, 410—413; Radar, III/432-441
III/204—205. Vidi također; Radio, 11/61-64, 144; III/296
Prešifrirani kod Radio Corporation of America,
P rešifriran i kod, d efinicija, 1/36, 82, 101-102, 111-112,
1 /1 2 prvi u povijesti, 116; III/207
1/2 1 2 -2 1 3 ; spom injanje, R adiofoto, I V / 143
1 /2 1 1 -2 1 2 , 410—411; Radio Intelligence Division,
11/237; III/345; dekrip- III/ 161
taža, 1/419—421; 11/11-13; Radio-jeka (eho), IV /267
I I I / 16-23, 110-112, 222- R adio prom et (analiza)
-223; IV /27-28; am erički, 1/25-27; 11/64-65, 118-119;
1/411—413, I I I / 101—106; III/40, 246-247, 255
austrijski, 11/28, 96; fran­ R ad iotelefon. Vidi: Telefon
cuski, 11/84-85, 236-237; R adiotelegrafska k on feren ci­
japanski, 1/25—26, 38—40, ja, M eđunarodna, I V / 157
50-53; III/220, 261; nje­ Rado, A., III/365—366
m ački, 11/11-12, 17, 19-20, Ras Sam ra, I V / 194
90—91; ruski i sovjetski, Rat, Prvi svjetski, II /7 —147;
III/303—304, 344-345; tali­ k riptološke priprem e,
janski, 1/417—421; I I I/6 0 - 1/424—429; kriptološka ev o ­
-61 lucija, 11/61-63, 144-147;
Price, B„ I I I / 140, 144 djelovanje kriptologije na
Price, D. J„ I V / 177 rat III/296—297
P rim rose, E. J„ I V / 149 Rat, Drugi svjetski, III/7—299;
kriptološka evolucija,
Prinsep, J., IV /219
III/295—299 djelovanje
Prob (V alerius Probus), kriptologije na rat III/297
1/144 Raven, F. A., III/432
Prohibicija u SAD, R avnalo (kriptografsko),
I V / 105—120, 126-127 1/245-246, 289, 297
Prom jenljivi ključ, 1/222 R aw linson, H enry C.,
Protokriptografija, 1/132 IV /214—215
Purcell, E., IV /275 Razbijanje kodova, definicija,
PURPLE (kod), 1/16, 32, 54, 1 /1 2
92; 11/207; I I I / 10-11, 93, Raz-sahriya pism o, 1/146
130, 239; japanski naziv, R B -47 (avion), III/434
1/43; način upotrebe, RCA. Vidi; Radio Corporation
1/43—45; rješenje, 1/45— of America
—52; distribucija strojeva, Ream , J. H., III/416
1/51-52; uništenje, 1 /1 8 2 - RED (am erički kod),
-1 8 3 III/9 8 —99, 101

318
RED (japanski köd), 1/34, 45; R oosevelt Franklin Delano,
III/1 0 1/53, 64, 95, 98-99, 104,
Redl, pukovnik A., 107-108, 114, 119; 11/177;
III/3 1 4 -3 1 5 I I I / 109, 114-115, 207, 210
R edm an, J., III/239 Rosetta Stone, IV /2 0 3 —205,
R ed ovn ici (upotreba šifri), 208
1/178 R ossignol, A., 1/256—263
R edundancija, IV /20-30, R ossignol, B., 1/262
42—47 R ôssler, R., III/365, 368
R eichling, W„ I I I / 191 Rote Kapelle. Vidi: Crveni or
Reichssichersheitshauptamt kestar
(RSHA), III/3 0 -3 7 R otirajuće rešetke, 11/77—79
Reid, W„ 1/361-373 Rotori, 11/251-260, 265;
Reik, T heodor, IV /37 I I I / 131; dekriptaža,
Renault, G„ I I I / 185 11/206-207
Rendezvous, 11/179 R otscheidt, W., III/44
R ennenkam pf, general Pavel, R ovovski kôd, 11/88—92, 104,
I I I /3 16-321 109
Reparto crittográfico, 11/96 R ow lett, F. B., 1/29; 11/208
R ešetk e (grilles), 1/292; Car- RSHA. Vidi: Reichssicher-
d anova rešetka, 1/234—235, heitshauptamt
I I I / 148, 152 »Rumrunners«. Vidi: Krijum­
R eynolds, S. W., III/412 čari alkohola
R h odes, A. R., III/397 R une, 1/147-148: TV/220
R ibbentrop, Joachim von, Rusija i Sovjetski Savez,
1/75; III/9, 34 I I I /3 0 1—382; pojava kripto-
Rickert, E„ 11/154 logije, I I I /3 0 1—302; caristič­
RID. Vidi; Radio Intelligence ka d iplom atska kriptologi-
Division ja, III/301—306, 311, 314; ca­
R idderhof, G., I I I / 171, 173 ristička vojna kriptologija,
Rihani, 1/156 III/305—330; Tannenberg,
RIO GRANDE, I I / 111 III/312—313, 316-321;
Riverbank Laboratories, nihilisti i revolucionari,
11/183-184, 188, 235 III/311, 314; krađe i gubici
Riverbank Publications, kodova, III/335, 397^*00;
11/188-204 rješenja neprijateljskih
RO (köd), III/261 kriptogram a, III/322—330,
R ochefort, Josep h John, 344-351; agenti, III/3 3 0 -
1/25-26, 78, 90; III/219, -3 3 4 , 356-369, 372-382;
221-222, 238 Lodz (bitka oko Lodza),
R oehm , E„ III/28 III/324—327; sekundar­
R ohrbach, H„ III/13, 115 ni špijunski sistem i,
R om m el, D. C. von, I V /178 I I I /376-382; Spec-Odel,
R om m el, feldm aršal Erwin, III/3 3 9 —341; tajna policija,
III/67—74 III/307—311, - 337-340;
R onge, pukovnik M., sovjetska diplom atska
11/92-98 kriptologija, III/351,
R oos, W. R., I I I / 149 368—372; sovjetska vojna

319
 kriptologija, I I I/3 4 1—351; S ellers. L. W„ I I / 119
standardna šifra u 2. svjet­ Sekretarijat za šifre (papin­
skom ratu, III/352—358; ski). 1/187
standardna poslijeratna Sem agram , I I I / 153
špijunska šifra, III/372— Service du Chiffre, II/73
—374; elek tron sk o ratova­ Servizio Informazioni Militari
nje, III/433—435 (SIM), III/6 0 —66
Sevizio Informazioni Segreti,
III/59
S (kod), III/268-269 SH, 11/96
Sabhasa, 1/129 Shannon, C. E., I V / 18—32,
Sacco, L., 11/94—98 44—46, 54
Sacy, S. de, IV /204 Shaw , H. R„ I I I / 144, 158
Safford, L. F„ 1/30; 11/211, S h ein w old , A., III/187
219b, 220; I I I / 122, 239 S h elton , T„ IV /71
Sam arasekara, D., III/397 Shivers, R. L., 1/96
S am sonov, general A leksan­ S h oles, C. L., I V / 14
dar, I I I /3 17-322 Sicherheitsdienst, III/29
Sandler, R., III/8 0 Siemens & Halske šifarski
S am off, D., 1/36 stroj, III/82
Satake, poručnik, III/250 SIGABA (šifarski stroj),
Sato, N„ III/294 I I I / 132-136, 187
Savinski, A. A., III/314 SIGCODE (kôd), 11/209
Scarbeck, I. W„ III/399 Signal Intelligence Service,
Schauffler, Rudolf, 11/236; (R adio-prislušna služba)
III/9, 11-12, 14; I V / 161 1/17-22, 24, 29, 33, 47-52,
S ch ellen b er, Walter, 65, 92, 94, 101, 104; 11/208,
III/31—32, 36-38 213; III/241
S ch erbius, A., 11/266—268, Signal Security Agency,
271; III/297; IV/136-137 I I I / 129, 241, 243-244, 393
Schersch m idt, H., III/ 12 Signal Security Service,
Schim pf, H., III/27 III/241, 297
S chindel, J. B„ 1/59 SIGTOT, 11/239; I I I / 117
S chleyer, J. M„ 1/378-379 Silvestar II, 1/150
Schliem ann, H einrich, SIM. Vidi: Servizio Informa­
IV/223, 226, 250 zioni Militari
Schlüsselhelft, II/90, 121-124 Sim etrija položaja,
Schott, G., 1/251, 400 1/387-388, 397
S ch ulze—B oysen, H., III/362 Sim onetta, C., 1/184
Scientific Advisory Board, Sinclair, H. F., I V / 123
m/391 Sinkov, A., 11/208, 216;
Scripta Minoa I, IV /230 III/244—245, 297, 432
Scripta Minoa II, IV /242 SIS. Vidi: Signal Intelligence
SD. Vidi: Sicherheitsdienst Service
S eb old , W. G., I l l / 169 SITECOMNET, III/386
S eeb öh m , A.r III/71-72 Sittig, E., IV /232
S elch ow , K., III/9 Sittlerov kom ercijalni kôd,
S elen u s, G ustavus, 1/250 1/410; 11/93

320
Sjedinjene Države, kolonijal­ Sorge, R ichard, III/3 5 6 -
na kriptologija, 1/283—303; -3 6 2
kriptografija prije 2. svjet­ Soro, G„ 1/182-184
skog rata, III/97; dekripta- S o u ch o n , V., I I /9 -1 0
že am eričk ih poruka, Sovjetski Savez. Vidi: Rusija i
1/303-304; III/48, 110-113, Sovjetski Savez
209-211, 381-382; k op ­ Special Operations Executive,
nena vojska, 1/16, 34; I I I / 177-184
11/229-230, 276-277; Spektrograf, III/215
III/240-241, 244; ratna S rednjopacifičk a strategijska
m ornarica, 1/22, 33, 412; m reža za radio-lokaciju,
11/208-212, 247, 260-263; 1/26-27, 30
I I I / 122—124; Služba sigur­ SS. Vidi: Schutzstaffel
nosti ratn og zrakoplov­ Staff Code, 11/113, 118
stva, III/393; Central Intelli­ Stager, A., 1/347—349
gence Agency, III/386-387, Stanton, E., I V / 181
395, 402, 447—448; National STARCOM, III/384
Defense Research Commit­ Stark, H. F., 1/18, 20
tee, I I I /2 11; škola Službe Starziczny, J. J. J.,
veze, 11/99, 104-107, 229; I l l / 164—165
Signal Security Service, St. Cyrsko ravnalo, 1/389;
III/241, 297; State Depart­ 11/202
ment, III/9 8 —117 Statističk o-k om b in atom a
Skeat, W. W., IV /5 2 analiza, IV /278
Skital, 1/140, I V /85 Statistika, 11/192, 204. Vidi
Slikarstvo, I V / 104 također: M atem atika
Slike, kao interstelarni jezik, Stator, 1/382, 397
IV /287—292; tajne poruke Stavvel, F. M„ IV/231
u slikam a, I V / 139-143 Steganografija, 1/8, 126, 141,
S lob od n ozid arsk a šifra, 215, 218; I I I / 137, 141-143,
IV /6 4 147-161; IV /1 4 0
S lova alfabeta (karakteristi- Stein, K„ III/44
ke), 1/159-162, 165-170, Stereoskopija, I V / 140
208-209 Sterling, G. E„ I I I /126
Slučajna ponavljanja (kao Stim son, H enry L., 1/18, 22;
p om agalo dekriptera), I I / 165-166; I I I / 197
1/337-338, 346 Stoker, B., I V / 101
Sm ith, A. V., III/9 9 Stopfruna, 1/147
Sm ith E lizebeth. Vidi: Fried­ Strategic Air Command,
m an E. S. III/385, 430-431
Sm ith, F. O. J., 1/307-309 Street, G., 1/82
Sm ith, G., IV /227 Stu p ačn a transpozicija,
Sm ith, W. W„ II/209 1/252—253, 317; kriptoanali-
Smith L. C. & Corona Typewri­ za stu p a čn e transpozicije,
ters, Inc., 11/277 1/40-41; 11/67-69; III/16
SOE. Vidi: Special Operations 185-186; dvostruka,
Executive. 11/66-67; I I I / 185-186; pra­
Sonderdienst Dahlem, I I I / 13 vilna, 11/169; prekinuta.

21 - S i l ' r a n i i p r o t i v Š p i j u n a IV 321
 11/85; III/380-381; nepra­ ki m odeli, II/418; M i-544,
vilna, 11/69; III/331; I V / 136, Ottica Meccanica
Stuyt, G., III/406 Italiana, I V / 137; P le tts,
Subh al-a 'sha (enciklopedija), 11/186-188; RSHA, III/33;
1/158 Safford, 11/211-212; Sie­
Superpozicija, 1/385—387; mens und Halske, III/46, 82;
11/195-196, 255 State Department, III/425;
Supstitucija, definicija, 1/8; Vinay i G aussin, I/392b;
prvi zabilježen primjer, danas popularni, III/449.
1/123—124; razlike od tran- Vidi također: C—36, C—48,
spozicije, 1/226; bazično C—52, CD—55, Damm; Enig­
rješenje, 1/165—175; u sp o­ ma, Geheimschrift Machine,
redba s transpozicijom , H agelin, H ebern; Hill;
1/407—408; 11/71, 76-77; M -134—c; M—228; ORAN­
IV /5 0 GE; PURPLE; RED, SIGA-
Svem ir (Poruke iz svem ira), BA; SIGTOT; Vernam;
I V /253-297 W heatstone.
S v en sso n , E., 1/29 Šifra, definicija, 1/10-11; naj­
S veti Bonifacije, 1/150 stariji ključ koji se saču ­
Svetonije, 1/143 vao, 1/147; prve m od ern e
S veto pism o. Vidi: Biblija- političk e šifre na Zapadu,
SYKO, III/53—54 1/177—178; razvoj tele­
grafa stim ulira šifriranje,
1/311—313; neprob ojn e šif­
Šah ovsk a ploča (kriptograf- re 11/229-234. Vidi tako­
ska), 1/142, 145, 331; đer: Kod; Poljska šifra
I I I /3 1 1 Šifra na traki, 11/106—107;
Sifarske naprave: Byrneov I I I / 106
šifarski stroj, IV/56; Havv- S ifrat, 1/12
leyev šifarski stroj, 1/349. S i f r o n i j a , III/204; I V / 140
Vidi također: Šifarski disk, S ir n ic u , p o r u č n i k , III/253
R ešetk e (grille) Š p a n j o l s k a , 1 /1 9 0 -1 9 3 , 408;
Šifarski disk: 1/389; Alberti, III/95b; I V / 171—175
201—212; Am erička vojska, Špijunske šifre, I I I / 185—186,
11/104-105, 107-109; Be­ 188-190, 331-332, 352-358,
fehlstafel, 11/89—90; Burr, 371-374, 376-377, 380-382
1/302; K onfederacija u Sungski, III/341
am eričk om građanskom Švedska, 1/148; 11/38-39;
ratu, 1/352; M eksička voj­ III/7 6 —84
ska, I I / 100-101; Porta,
1/226—229. Vidi također:
S ifa rsk e naprave, Šifarski T—55 (šifarski stroj), 11/286
stroj. Tablice, 1/221-222, 226,
Šifarski stroj: Am erička ar­ 239-242, 358, 388-389;
mija, I I I /2 4 1—242; Fried­ III/98—99
m an, 11/206-207, 217-218; T ablice za dešifriranje, 1/260
Gretag, I V / 137; Hitt, 212; T ablice za šifriranje, 1/260
Kryha, I V / 136; M atem atič­ T ablice za šifriranje, 1/260

322
Tabula recta, 1/221, 240 Todo, H ideki, 1/66, 87;
Tabulatori. Vidi: Računari i III/274
tabulatori Toharijski jezik, I V / 196
Tadm uri, 1/157 Tokumu Han, III/248-255,
Tagore, Rabindrath, 295
IV /101 Toland, W. B„ I V / 149
Tahigrafija, IV /71 T om ografska supstitucija,
Tajland, 1/144 1/330
Tallm adge, B., 1/289 Tom pkins. P„ I I I /186, 189
Talmud, 1/136 Tordella, L. W„ III/392, 416
T annenberg' (Bitka kod Tan- Torre, L. de la, I V / 102
nenberga), III/312—313, T ow nes, C„ IV /269
315-321 T ow nsend, R., 1/289
Tau Četi (zvijezda), Toye, F„ 11/13
IV /27 3 -2 7 4 Traicté des Chiffres, 1/237
TC—534 (šifarski stroj), Transpozicija o p ć e rješenje,
I V / 137 1/367-368; uspoređivanje
Teapot Dome (Teapot D om e sa supstitucijom , 1 /407-
skandal), I V / 123 —408; 11/71
Telautograf, 11/74 Tratado de Criptografía, 1/408
Telconia (brod), II/7 Trepper, L„ III/362-364
Telegraf, 1/307-313; 11/61-63 Trifid šifra, 1/397
Telegrafski japanski, 1/61 Trigram ska supstitucija,
Telekrypton, III/216 11/240
T elefon, III/2 0 1 -2 1 6 Trithem ius, J., 1/213—224,
T elefoto, I V / 142 11/254
Televizija, I V / 143, 291—292 Truesdell, K„ I I / 100
Tem urah, 1/154 Troja, IV /223—224, 249
TEN, III/261 TSU. Vidi: J serije
Tesla, Nikola, IV /270 Tukidid, 1/140
Thackeray, W illiam , IV /93 T ürkheim , L. G. di, 11/241
Thiele, F„ III/41, 45 TYPEX, I I I / 131
Thom as, F. W„ IV /85 Tyro, T„ 1/150
T hom psoti, B., 1/292
T h om sen, H., 1/57
T horpe, A. E., III/94 UBCHI, 11/66, 70
T hurber, Jam es, I I I / 101 Ugaritska literatura,
Tibbals, C. F„ I V / 159 I V / 194-195
Tibet, 1/144 ULTRA, III/9 1 —93, 121-122,
T ilden, S. J., 1/360-372 484, 485, 601
Times, The, IV /6 9 Univac 1107, IV /63
Tinker, C. A., 1/350, 353 Universal Pocket Code, I I I /101
Tinte (nevidljive) 1/159, 225, Universal Trade Code, 11/164
290-292, 303; I I I / 137-141, Uruk, 1/131
154-159, 304
TOD. Vidi: Technical Opera­
tions Division V alerianus, P., IV /200
Togo, S. 1/66, 87-88; III/2 9 4 Valério, L. P. E„ 1/391, 395

323
Vanek, V., I I I / 187 W ace, A. J. B„ I V /229
Vasiljev, A. T., III/309 W adsw orth, D., 1/318, 320
Vatikan. Vidi: Papinska krip- W allis, John, 1/269—274
tologija W alsingham , sir Francis,
V elika Britanija, Admiralitet, 1/197-204
III/87; diplom atski kodovi, Wanderer Werke, 111/46
11/204—205;. Foreign Office, Wehrmachtnachrichtenverbin­
III/84—86; M. I. 1 (b), dungen, III/41
11/79—83; m ornarički k od o­ W elker, G. W„ 1/31
vi, 11/31—32; nom enklatori, W endland, V., III/45
1/281—282; Playfair šifra, W enger, J. N„ III/416
1/328; 11/84; kriptologija W enw ood , G., 1/283
prije 1. svjetskog rata, W enzel, J., III/65
11/429; M inistarstvo rata, W esem ann, III/56
1/79; III/87. Vidi također: W est, S., 1/285
Decyphering Branch;' W al­ Western Union Code, I V / 159
lis; W illes. Western Union Telegraph
V enecija, 1/182-183, 190; Company 1/347; I V / 150
I V / 175 Westrex Company, I V / 139
V entris, M ichael, IV /2 3 1 - W heatstone, Charles,
-2 5 2 1/320-324; 11/240; IV /69,
Verkuyl, J. A. 111/405-^06 178
V ernam , G. S. 11/221— W h eatston eov kriptograf,
—228, 238—239; V ernam ov 1/321; 11/186, 191
sistem , I I I / 103, 116, 297; White House Communications
I V / 136 Agency, III/428
V erne, Jules, IV /93—94 Whitelaw’s Telegraph Cyphers,
V etterlein, inženjer III/208 I V / 153
Viaris, m arkiz G. H. L. W hitney, Eli, 1/318
1/391-394, 406; I V / 148 Wigg, G„ III/448
V id eo inverteri, III/419 W ilkins, J., 1/251
V iete, F. 1/193-195 W ilkinson, J., 1/302—303
V igenere, B. de, 1/236—241; W illes, Edw ard i obitelj,
tablica i šifra, 1/240-241 1/275-277, 282, 303-305;
329 W illoughby, C. A., III/387
V illena, G. L., I V / 117 W ills, J., I V / 146
V illon, Francois, I V /133 W illson, R„ 11/210, 261
Vinci, L eonardo da, IV /70 W ilson, W oodrow , 11/39
Vinay, E., I/392b; 11/226 W INDOW , III/437
V irolleaud, C„ I V / 192-193 W itzke, L„ 11/154-155
V oge, R. G„ III/269 W NV. Vidi: Wehrmachtna­
V olapuk, 1/378—379 chrichtenverbindungen
Voltaire, 1/282-283 W oerm ann, E., III/23—24
Volunteer Evaluation Office, W oodcock, A. W. W„ IV /116
III/38 W oodhu ll, S., 1/289
Voris, A. C., I I / 100 W oodw ard, F. C. 1/89-90;
Voyatzis, J. D„ I V / 126 III/219
Vries, M. de, IV /9, 33 W ren, sir C hristopher, IV /65

324
W right, E. V., I V / 13-14 Code, 11/164; I V / 158; belet-
W right, W. A., 1/90; III/220, ristička djela i rad na fil­
222, 232-233, 272 mu, 11/178-179
»W urlitzerove orgulje«, »Yardleyjevski sim ptom «,
I I I / 158 11/150
Young, T„ IV /205—207
Y U -358 (kod), 11/162
Yardley, H erbert O sborne,
m ladost, 11/149—150; šef
am eričk og crnog kabineta, Zacharias, E. M„ 11/211
1/22; 11/156-167; še f M I-8, Zapp, profesor, I I I / 160
-1 /1 0 5 , 150-158; kritizira Zavarzin, P., 11/308—309
am eričku kriptografiju, Zievert K„ III/307
I I I / 103; dop rin os kriptolo- Z im m erm annov telegram ,
giji, 11/180-181; u Kini, 11/35-60; III/298
11/179-180; III/247; The Zipf, G. K„ IV /22
American Black Chamber, Zoega, G., IV /202
11/165-174, 177-178; reagi­ Zibin, III/308-309
ranje na The American
Black Chamber, 1 /6 6 ;
11/68—174; »Japanese Dip- Žargon, I I I / 148-150, 189-195,
lom atic Secrets« 173—174; IV /131—133
razbija japanske kodove, Željezna m aska (Čovjek u že­
11/15—163; Universal Trade ljeznoj m aski), IV /178-181

325
 SA D R Ž A J

P O P R A T N E PO JA V E
20. A n a to m ija k r ip to lo g ije .............................................. 9
21. R a z n e d r u g e p o b u d e ................................................... 49
22. K riju m č a r i, b iz n is m e n i i tv o r c i n e ta jn ih
k o d o v a ................................................................................ 105
23. Š ifr e u p e r fe k tu ............................................................. 169

PA R A K R IPT O L O G IJA
24. G la s o v i p r e d a k a ............................................................. 187
25. P o r u k e iz s v e m ir a ........................................................ 253
K a z a lo ................................................................................... 299
Sjedište NSA
S o v jetsk i šp iju n i H elen i P e te r K r o g e r držali su svoje c e d u lje s k o ­
d o m za j e d n o k r a t n u u p o t r e b u u s v o m s t o l n o m u p a l j a č u (1951).

L ije v o : S n i m k e k o d o v a K r o g e r o v i h za
j e d n o k r a t n u u p o t r e b u . D o lje j e n j i h o v a
r a d io -s ta n ic a . G o re : m i n ij a tu r n e k n jig e
k o d o v a za j e d n o k r a t n u u p o t r e b u s o v j e t ­
s k o g š p i j u n a R u d o l f a A b e la . S k r i v a o ih je
u iz d u b e n im k o m a d im a drva.
E l e k t r o n s k e p r o t u m j e r e . R a d a r s k i e k r a n s a s m e t n j a m a š t o ih č in i
» b u k a « iz t r i j u i z v o r a i s » b l i p o v i m a « k o j e s t v a r a j u l a ž n i ciljev i

F r a n k B y r o n R o w l e t t , s p e c i j a l n i p o m o ć n i k d i r e k t o r a N SA, p r i m a o d ­
lik o v a n je za z a slu g e o d p r e d s je d n ik a J o h n s o n a .
Američki terminal »vruće linije«
koja spaja Washington s Mosk­
vom. Između teleprintera stoje
električni šifarski strojevi.
MM

K r i p t o g r a f i j a n a b o j n o m p o lj u . A m e r i č k i v o j n i k b a r a t a š i f a r s k i m s t r o
je m M -2 0 9 u k o re js k o m ratu.

S h e rlo c k H o lm e s (n a ilu straciji u

v o m iz d a n ju r o m a n a ) d e k r i p ti r a E. L. B e n t l e y , s a s t a v ­
a ru k u š ifrira n u » Š ifro m fig u ra lja č k o m e rc ija ln ih
š i o plešu « . kodova
 U re đ a j za in v e r tir a n je r a d io - te le f o n s k ih r a z g o v o r a (D e lc o n )

C l a u d e S h a n n o n , k o ji
je d a o te o r e ts k o o b ja ­
šn jen je k rip to an alize.
R a d io - te le s k o p k o d G r e e n B a n k a ( Z a p a d n a V irg in ia)